ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΝΑΟΙ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ
I. ΣΥΝΤΑΓΜΑ - ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ
Παναγία Καπνικαρέα (9)
 Σύνθετος σταυροειδής ναός με τρούλο, ο οποίος στηρίζεται σε τέσσερεις κίονες με ρωμαϊκά κιονόκρανα. Κτίσθηκε στα μέσα του 11ου αιώνα σε ανάμνηση της Εισόδου της Θεοτόκου στον Ναό του Κυρίου. Λίγο μετά τη θεμελίωση του ναού, στη βόρεια πλευρά του προστέθηκε παρεκκλήσι με τρούλο αφιερωμένο στην μνήμη της Αγίας Βαρβάρας. Την ίδια περίοδο προστέθηκε στα δυτικά εξωνάρθηκας . Η μικρή σκεπαστή είσοδος στην νότια πλευρά του νάρθηκα χτίσθηκε τον 12 ο αιώνα. Στηρίζεται σε δύο κίονες και πάνω από τη θύρα υπάρχει τόξο σε σχήμα πετάλου. Στη δυτική πλευρά υπάρχουν εντοιχισμένα γλυπτά και επιγραφές. Η εικόνα της Πλατυτέρας στο Ιερό του ναού είναι έργο του Φώτη Κόντογλου , ενώ και οι λοιπές αγιογραφίες είναι έργο του ίδιου και των μαθητών του και χρονολογούνται το 1942. Το μωσαϊκό της εισόδου είναι έργο της Έλλης Βοΐλα και χρονολογείται το 1936 . Ο ναός απειλήθηκε δύο φορές με κατεδάφιση αλλά χάρη στην επέμβαση του Λουδοβίκου της Βαυαρίας, πατέρα του Όθωνα (1836) και του αρχιεπισκόπου Αθηνών (1863) αυτό το σημαντικότατο μνημείο της Αθήνας διασώθηκε. Σήμερα τη διοικητική εποπτεία του ναού ασκεί η Εφορεία του ναού, η οποία αποτελείται από καθηγητές της Θεολογικής Σχολής του πανεπιστημίου Αθηνών.
Ερμού (ΜΕΤΡΟ -ΣΤΑΣΗ ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ )
'Αγιοι Θεόδωροι (10)
 Οικοδομήθηκε περί τα μέσα του 11ου αι. πάνω σε παλαιότερη εκκλησία, μία από τις δώδεκα που κατά την παράδοση ανήγειρε η αυτοκράτειρα Ευδοκία στην ιδιαίτερη πατρίδα της την Αθήνα στα μέσα του 5 ου αι. Σύμφωνα με την εντοιχισμένη επιγραφή πάνω από τη δυτική κεντρική είσοδο, ο σημερινός ναός ανοικοδομήθηκε από τον βυζαντινό αξιωματούχο Νικόλαο Καλόμαλο προς τιμή του αγίου Θεοδώρου του Τύρωνος . Είναι δίστυλος σταυροειδής εγγεγραμμένου τύπου. Ο οκταγωνικός τρούλος έχει δίλοβα παράθυρα και στηρίζεται ανατολικά σε δύο κίονες και δυτικά σε δύο πεσσούς. Η τοιχοποιία του ναού είναι πλινθοπερίκλειστη και έχει διακόσμηση με κουφικά γράμματα, φυτά, ζώα κλπ. Οι μεγάλες πέτρες που υποστηρίζουν τους τοίχους στο κατώτερο τμήμα τους σχηματίζουν σταυροειδές σχήμα, χαρακτηριστικό της ναοδομίας των Αθηνών του 11 ου αι. Στην ανατολική πλευρά έχει τρεις τρίπλευρες αψίδες, εκ των οποίων η μεσαία είναι πλατύτερη και ψηλότερη, ενώ στην κάθε πλευρά της υπάρχει ένα μονόλοβο παράθυρο. Η καθεμιά από τις δύο μικρότερες αψίδες έχει ένα δίλοβο παράθυρο. Στη δυτική πλευρά του ναού υπάρχουν δύο θύρες, με αψίδωμα και παραστάδες, μία στο κέντρο, πάνω από την οποία υπάρχει δίλοβο αψιδωτό παράθυρο και μία προς βορρά, ενώ προς νότο υπάρχει ένα μικρό μονό λοβο παράθυρο. Στη νότια πλευρά του ναού υπάρχει μια ακόμα αψιδωτή θύρα με ένα δίλοβο αψιδωτό παράθυρο, και λίγο πιο πάνω ένα πλατύ τρίλοβο μεταγενέστερο κωδωνοστάσιο. Στην ίδια πλευρά υπάρχουν ακόμα δύο μονόλοβα παράθυρα και ένα δίλοβο, ακριβώς όπως και στην βόρεια πλευρά. Ενδιαφέρουσα είναι η κεραμική διακόσμηση του ναού, καθώς υπάρχουν ψευδοκουφικά πρότυπα, διάζωμα με κεραμικές πλάκες και αψιδωτά παράθυρα.
Λόγω των πολλών ζημιών που υπέστη ο ναός κατά τη διάρκεια της Επαναστάσεως επισκευάσθηκε μετά την απελευθέρωση, με την συνδρομή πολλών επιφανών της εποχής και με πρωτοστάτες τους βασιλείς Όθωνα και Αμαλία. Σε έργα συντήρησης του ναού το 1967 ήρθαν στο φως από την αρχαιολογική υπηρεσία δεκαέξι τάφοι και τμήμα μωσαϊκού δαπέδου ρωμαϊκής εποχής. Ο ναός παρουσιάζει εντυπωσιακή ομοιότητα με αυτόν της Καπνικαρέας , αλλά έχει μεγαλύτερες αναλογίες και αυστηρότερο αρχιτεκτονικό ύφος.
Πλατεία Κλαυθμώνος (ΜΕΤΡΟ -ΣΤΑΣΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ) τηλ . 210 3247.170
'Αγιος Ελευθέριος (11)
 Ναός του 11 ου ή του 12 ου αιώνα, ο οποίος βρίσκεται στην πλατεία Μητροπόλεως, νότια του Καθεδρικού ναού του Ευαγγελισμού. Ανήκει στον χαρακτηριστικό αθηναϊκό τύπο ναοδομίας, τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος. Έχει κτισθεί πάνω σε αρχαίο ναό της θεάς του τοκετού Ειλειθύιας . Κατά την Επανάσταση το κτίριο υπέστη πολλές φθορές, γεγονός που κατέστησε αναγκαίες τις αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις. Έτσι, το 1833 οι κίονες αντικαταστάθηκαν από λεπτούς πεσσούς. Οι τοίχοι είναι χτισμένοι με μαρμάρινους δόμους προερχόμενους από αρχαία μνημεία, ενώ στο πάνω μέρος του έχουν χρησιμοποιηθεί ενενήντα αρχαιοελληνικά, ρωμαϊκά, παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά ανάγλυφα, εντοιχισμένα κατά τέτοιον τρόπο ώστε να αποτελούν ζωφόρο που πλαισιώνει ολόκληρο τον ναό. Ο προαύλιος χώρος του ναού παλαιότερα χρησιμοποιούταν ως κοιμητήριο των οικογενειών Μπενιζέλου-Παλαιολόγου. Ο ναός λειτούργησε ως ευκτήριος οίκος του Μητροπολιτικού οίκου από τον 10 ο αι. μέχρι και την Επανάσταση, ενώ από το 1839 έως το 1862 ως Βιβλιοθήκη των Αθηνών. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ναός ήταν αφιερωμένος στην Παναγία την Γοργοεπήκοο . Το 1861 όμως, μετά από μία αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας κατά του βασιλιά Όθωνα , με πρόταση της βασίλισσας Αμαλίας ονομάστηκε «Άγιος Σώζων». Τον επόμενο χρόνο, λόγω της απομάκρυνσης του Όθωνα και της τυπικής λήξης πλέον της Βαυαροκρατίας ονομάστηκε Άγιος Ελευθέριος. Σε αυτόν τον ναό το 1577 χειροτονήθηκε επίσκοπος ο άγιος Διονύσιος Αιγίνης ο εκ Ζακύνθου.
Μητροπόλεως-Σύνταγμα (ΜΕΤΡΟ -ΣΤΑΣΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ) τηλ . 210
'Αγία Τριάδα (Ρωσική εκκλησία) (12)
 Επιβλητικός ναός οκταγωνικού τύπου, με υπερμεγέθη οκταγωνικό τρούλο που καλύπτει ολόκληρο το κέντρο του ναού, στηριζόμενος σε οκτώ πεσσούς. Πρόκειται για το αρχαιότερο και πιστότερο αντίγραφο του Οσίου Λουκά, χρονολογούμενο μεταξύ 1015 και 1031. Στην βόρεια και δυτική πλευρά υπάρχει ζωφόρος από πλίνθους με κουφικές διακοσμήσεις, πλαισιωμένη με οδοντωτές ταινίες. Στην ανατολική πλευρά του ναού υπάρχουν τρεις αψίδες, ενώ στη δυτική υπάρχουν τρεις ορθογώνιες θύρες με μαρμάρινα πλαίσια και τούβλινα τόξα. Δύο αντίστοιχες θύρες υπάρχουν στη βόρεια και τη νότια πλευρά. Το ιερό Βήμα χωρίζεται από τον κυρίως ναό με ψηλό τέμπλο, σύμφωνα με τη ρωσική τεχνοτροπία. Αριστερά υπάρχει το παρεκκλήσι του αγ . Νικοδήμου και δεξιά του αγ . Νικολάου, επισκόπου Μύρων. Η εκκλησία παλαιότερα ονομαζόταν Σωτείρα του Λυκοδήμου , κατά ορισμένους γιατί είχε θεμελιωθεί πάνω σε ναό του Λυκείου Απόλλωνα. Υπήρξε καθολικό γυναικείου μοναστηριού, από την φραγκοκρατία όμως και μετά (1204) το κατέλαβαν ρωμαιοκαθολικοί Βενεδικτίνοι μοναχοί ως το 1669, οπότε επανήλθε σε χέρια ορθοδόξων μοναχών. Το 1701 μέρος του κτίσματος καταστράφηκε από σεισμό, αλλά επισκευάστηκε τα επόμενα χρόνια. Από το 1778 έγινε μετόχι της μονής Καισαριανής. Ο ναός υπέστη σοβαρές καταστροφές κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Το 1847 η εκκλησία παραχωρήθηκε μετά από αίτημα της ρωσικής πρεσβείας στην ρωσική παροικία των Αθηνών. Με τη μεσολάβηση του αρχιμανδρίτη και καθηγητή της Ακαδημίας του Κιέβου Αντωνίνου , ο ναός όχι μόνο δεν κατεδαφίστηκε, όπως πρότειναν ορισμένοι, αλλά αναστυλώθηκε. Η αναστύλωση του διήρκεσε πέντε χρόνια, έγινε με συνεργασία τριών ονομαστών αρχιτεκτόνων, ενώ τη σημαντικότατη για τα δεδομένα της εποχής δαπάνη κάλυψε η ρωσική κυβέρνηση. Η δυτικής τεχνοτροπίας αγιογράφηση του ναού είναι έργο του Λούντβιχ Τιρς (1825-1909). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο απόστολος Παύλος απεικονίζεται με τα χαρακτηριστικά του βασιλιά Όθωνα . Τα εγκαίνια του ανακαινισμένου ναού έγιναν το 1855 και ο ναός καθιερώθηκε στο όνομα της Αγ. Τριάδος.
Φιλελλήνων-Σύνταγμα (ΜΕΤΡΟ- ΣΤΑΣΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ) τηλ . 210 3231.090
|
