Μήπως ματαιοπονούν η Νέα και η «Τρίτη» Ρώμη*;

Παναγιώτης Ι. Μπούμης, Oμότ. Καθηγητής Παν/μίου Αθηνών

Όταν προ ετών ασχοληθήκαμε με την ερμηνεία των επτά επιστολών της Αποκαλύψεως του Ιωάννου, οι οποίες εμπεριέχονται στα τρία πρώτα κεφάλαιά της, μας δημιουργήθηκε μία μεγάλη απορία. Πως και γιατί;

Όπως αποδείχθηκε και από τα γεγονότα που αναγράφονται σ' αυτές τις επιστολές, αυτές αναφέρονται στην πορεία της Εκκλησίας μέσα στην Ιστορία και μάλιστα στην πορεία των δύο τμημάτων αυτής: Αφ' ενός τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, με επί κεφαλής τη Ρώμη, και αφ' ετέρου την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, με κέντρο την Κωνσταντινούπολη.

Εκεί, λοιπόν, παρατηρήσαμε ότι η ιστορία της πορείας αυτών των δύο μεγάλων τμημάτων, η οποία περιγράφεται εναλλάξ και προοδευτικώς, κλείνει ή καταλήγει με τη Δυτική Εκκλησία (με την έβδομη επιστολή), ενώ θα ήταν φυσικό-φυσιολογικό, εφ' όσον αρχίζει με τη Δύση (πρώτη επιστολή), να κλείνει με την Ανατολή με μία όγδοη επιστολή. Θα έπρεπε δηλαδή για λόγους ίσης μεταχείρισης των δύο Εκκλησιών να έχουμε 4 επιστολές για τη Δύση (1,3,5,7) και 4 για την Ανατολή (2,4,6,8) και όχι, όπως τώρα συμβαίνει, 4 επιστολές για τη Δύση και 3 για την Ανατολή.

Εμφανίζεται δηλαδή με αυτόν τον τρόπο σαν να συνεχίζεται η πορεία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, εφ' όσον μάλιστα τηρεί ή τηρήσει τα υπό των 5ης-7ης επιστολών υποδεικνυόμενα. Αντιθέτως η πορεία της Ανατολής φαίνεται ότι διακόπτεται. Εμφανίζεται σα να εξαφανίζεται η Ανατολή, σαν να παύει να προχωράει ή να υπάρχει. Και το φαινόμενο αυτό μας δημιούργησε όχι μόνο απορία, αλλά και έκπληξη και ανησυχία.

Ευτυχώς όμως μετά την ενασχόλησή μας και με την ερμηνεία ―την αποκρυπτογράφηση― των δύο μικρών συμβολικών-προφητικών επιστολών του Ιωάννου νομίζουμε ότι μας δόθηκε μια απάντηση πολύ ικανοποιητική με τη βοήθεια και της Ιστορίας. Ότι δηλαδή στην Ανατολή κατά τους τελευταίους χρόνους (και αιώνες) έχουμε μία ουσιαστική αλλαγή. Μία αποκέντρωση, ίσως ακόμη μία αποδυνάμωση του κέντρου «Κωνσταντινούπολις», που επήλθε με τις αυτοκεφαλίες και τις αυτονομίες που παραχώρησε εκουσίως ή ακουσίως αυτό το ίδιο το εκκλησιαστικό κέντρο (το Οικουμενικό Πατριαρχείο). Έτσι έχουμε την ίδια Εκκλησία της Ανατολής, την Ορθόδοξη, αλλά με μία διαφορετική μορφή. Αυτή δεν μπορεί να συνεχίζει να εκπροσωπείται, όπως μέχρι τώρα, με έναν «άγγελο» (= επίσκοπο) συνοπτικώς, όπως αρχίζουν οι επτά επιστολές της Αποκαλύψεως.

Αυτή η ερμηνεία (ότι ιδίως σήμερα η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, ή Ιωάννειος) υπάρχει και εκπροσωπείται από πολλές αυτοκέφαλες τοπικές Εκκλησίες συμφωνεί και με (τα) άλλα παρεχόμενα στοιχεία από τον ευαγγελιστή Ιωάννη.

Αυτό συγκεκριμένως ενισχύεται ως εξής και από εκείνα που γράφει ο Ιωάννης στη Β καθολική επιστολή: Παρατηρούμε δηλαδή εκεί ότι ο Ιωάννης συμβολικώς απευθύνεται σε μία εκλεκτή κυρία και στα τέκνα της, γράφοντας: «Ο πρεσβύτερος εκλεκτή κυρία και τοις τέκνοις αυτής» (Β Ἰω. 1). Αναφέρει δηλ. και την κυρία μητέρα και όχι μόνο τα τέκνα της. Αντιθέτως στέλνοντας ασπασμούς προς αυτήν από την πλευρά της άλλης εκλεκτής αδελφής της αναφέρει ότι οι ασπασμοί αυτοί απευθύνονται από τα τέκνα της και όχι από την ίδια την αδελφή της, γράφοντας: «Ασπάζεταί σε τα τέκνα της αδελφής σου της εκλεκτής» (Β Ιω. 13). Η αντίθεση προκαλεί δικαιολογημένα ερωτηματικά. Σημειωθήτω ότι οι αδελφές αυτές συμβολίζουν δύο υπερτοπικές και διαχρονικές Εκκλησίες (προφανώς τη Ρωμαιοκαθολική και την Ορθόδοξη), ενώ τα τέκνα τους συμβολίζουν τις τοπικές-εθνικές Εκκλησίες, οι οποίες ανήκουν σ' αυτές.

Γιατί, λοιπόν, ο Ιωάννης το πράττει αυτό αναφέροντας μόνο τα τέκνα της άλλης εκλεκτής αδελφής (της Ορθόδοξης); Ότι έπαυε να υπάρχει και να υφίσταται, δεν ισχύει ούτε στηρίζεται πουθενά, γιατί ήδη την χαρακτηρίζει εκλεκτή και όχι μακαρία. Εξ' άλλου, όπως έχουμε αναφέρει και αλλού, το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο στο 21ο κεφάλαιο (στιχ. 22-23) δείχνει τον Κύριο να λέει προς τον Πέτρο: «Εάν αυτόν (τον Ιωάννην) θέλω μένειν έως έρχομαι, τι προς σε». Και είπαμε και λέμε ότι προφανώς εννοεί ότι ο Κύριος θέλει να μείνει, να διατηρηθεί, η Ιωάννειος Εκκλησία, το σύνολο της Ορθόδοξης Εκκλησίας μέχρις εσχάτων. Να διατηρηθεί ως σύνολο, ασχέτως της διατηρήσεως της εξωτερικής μορφής της, ως ενιαίας, εκπροσωπούμενη από ένα άγγελο-επίσκοπο ή ως διακλαδωμένης σε αυτοκέφαλες-αυτόνομες τοπικές Εκκλησίες, ως τέκνα. Και να διατηρηθεί φυσικά ως συνεχιστής της παρουσίας και της αποστολής του Ιωάννου.

Κατόπιν όλων αυτών βγαίνει το συμπέρασμα ότι, αν η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ως «κυρία» (= αφέντρα, προϊσταμένη) κατά τον χαρακτηρισμό του Ιωάννου, διατηρεί ακόμη τον συγκεντρωτικό της χαρακτήρα και μπορεί να εκπροσωπείται από ένα «άγγελο»-επίσκοπο, δεν ισχύει ούτε μπορεί να ισχύει για την Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία εμφανίζεται με πολλές αυτοκέφαλες Εκκλησίες («τέκνα»). Για το λόγο αυτό οι επιστολές της Αποκαλύψεως σταματούν στην έβδομη επιστολή και γι' αυτό και οι αναφερόμενοι ασπασμοί (Β Ἰω. 13) αντί να προέρχονται από σύνολη την άλλη αδελφή Εκκλησία (με ένα στόμα), προέρχονται από τα τέκνα της (καθένα ξεχωριστά). Και είμαστε υποχρεωμένοι να ακολουθήσουμε αυτά, γιατί από τη στιγμή που καταγράφηκε και από τον Ιωάννη, έλαβε το γεγονός αυτό ίσως εκ των προτέρων (προφητικώς) ένα είδος αναγνωρίσεως, κατακυρώσεως η και τελεσιδικίας που επαληθεύεται και από την Ιστορία.

Επομένως και ο προκαθήμενος της Νέας Ρώμης ασκόπως και ματαίως πασχίζει να διατηρήσει ή μάλλον να ενισχύσει ουσιαστικώς την πρωτοκαθεδρίαν του σήμερα μετά από αυτήν την εξέλιξη των πραγμάτων. Αλλά και ο προκαθήμενος της έστω και μεγάλης Ρωσικής Εκκλησίας δεν μπορεί να εκπροσωπεί όλη την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Γι' αυτό ματαίως και ακαίρως πράττει, εάν επιδιώκει να καταστεί «Τρίτη Ρώμη». Είναι μία άκαρπη προσπάθεια. Είναι μία άχαρη ματαιοπονία και για τους δύο παράγοντες. Αλλού πρέπει να κατευθύνουν τις επιδιώξεις τους και τις δυνάμεις τους, θα παρακαλούσαμε ταπεινοφρόνως βάσει και της έκτης («προς Φιλαδελφείς») επιστολής της Αποκαλύψεως και των Β καί Γ ἐπιστολῶν του Ιωάννου. Έτσι θα είναι αληθινοί εκπρόσωποιο της Ιωαννείου Εκκλησίας, της Ορθόδοξης Εκκλησίας, της Εκκλησίας της αγάπης.

Συνεπώς και πολύ περισσότερο περί πρωτοκαθεδρίας ή πρωτείου εξουσίας της Παλαιάς Ρώμης επί της Ορθόδοξης Ανατολής ούτε λόγος.

* Εδώ είμαστε υποχρεωμένοι να προσημειώσουμε ότι η κατανόηση του άρθρου αυτού γίνεται ευχερέστερη με τη βοήθεια δύο ερμηνευτικών μελετών μας σε δύο συμβολικά και προφητικά βιβλία της Καινής Διαθήκης: 1) «Η Αποκάλυψη του Ιωάννου για την πορεία Ανατολής-Δύσεως» (Το μήνυμα των επτά επιστολών), εκδ. «Γρηγόρη» (Αθήνα 2009) και 2) «Δύο "εκλεκτές αδελφές" και οι διαφορετικοί «πρώτοι» τους» (Μηνύματα των Β καί Γ ἐπιστολῶν του Ιωάννου), εκδ. «Επτάλοφος» (Αθήνα 2017).