Για ένα ορθόδοξο Οικουμενισμό, Ευχαριστία - Πίστη - Εκκλησία
Dimitru Stanoloae,
Για ένα ορθόδοξο Οικουμενισμό, Ευχαριστία-Πίστη- Εκκλησία,
εκδ. Άθως, Πειραιεύς 1976, μτφρ. Ελευθερίου Μάϊνα, σελ. 101-111
Η άρνηση από την πλευρά της Ορθοδοξίας στη «διακοινωνία» ή στο κοινό Ποτήριο με τις άλλες εκκλησίες δεν σημαίνει ελλειψη άγάπης για τους άλλους χριστιανούς.
Η Ορθοδοξία, για να διαφύλαξη ακριβώς την μη εξασθενημένη συνείδηση της μεγάλης αγάπης του Χριστού προς τον κόσμο, δεν δέχεται να χρησιμοποιήση την Ευχαριστία σαν μια οποιαδήποτε τελετουργία, τελετουργία περισσότερο συμβολική με αμφίβολη παρουσία του σώματος του Χριστού και ανεπαρκή αποτελεσματικότητα. Ακριβώς, για να μη αδειάση την Ευχαριστία από την άποτελεσματικότητα της μεγάλης αυτής αγάπης του Χριστού. Για να μη καταντήση τελετουργία με σημασία περισσότερο θεωρητική και συναισθηματική, αποχωρισμένη περισσότερο ή λιγώτερο από την πραγματική παρουσία του αληθινά ενοποιού σώματος του Χριστού και από τις άκτιστες ενέργειές Του. Γι' αυτό ακριβώς η Ορθοδοξία δεν δέχεται να θεωρηθή η κοινή συμμετοχή στην Ευχαριστία σαν πράξη στερημένη από το υπόβαθρο της κοινής πίστεως, σαν πράξη στερημένη από την δύναμη, που ενώνει μέσα σε μια Εκκλησία αυτούς που την ασκούν.
Η Ορθοδοξία θέλει να διαφυλάξη τον υπέροχο αυτό θησαυρό του Χριστιανισμού σαν ανεξάντλητη και άκτινοβόλα πηγή της αγάπης μέσα στον κόσμο, στην υπέροχη μεταδοτική της ένταση.
Η Ορθοδοξία μπορεί να αποδείξη και να δραστηριοποιήση την αγάπη της προς τους άλλους χριστιανούς με άλλες πολύμορφες εκδηλώσεις. Την αγάπη που της δίνεται από την Ευχαριστία. Δεν κλείνεται στον εαυτό της, δεν μειώνει την τάση της προς την παγκοσμιότητα. Γιατί η αγάπη ακριβώς αυτή μπορεί να ενώση τα μέλη της, σα μέλη ενός μόνου Σώματος του Χριστού. Να ενώση, όπως δεν ενοποιεί τους καθολικούς ο Πάπας, όταν ισχυρίζεται πως είναι θεμέλιο της Εκκλησίας. Να ενώση, όπως δεν ενοποιούνται οι προτεστάντες, βάζοντας σαν θεμέλιο μια προσωπική, νομοκανονική και συναισθηματική αντίληψη της σωτηρίας. Η απουσία μιας αποτελεσματικής Ευχαριστίας, που μπορεί ν' ακτινοβολήση προς όλους τους χριστιανούς και προς όλους τους ανθρώπους, σημαίνει απουσία ενότητας αλλά και αγάπης. Η αγάπη προχέεται από την Ευχαριστία, όταν γίνεται δεκτή σαν την ανεξάντλητη πηγή της θερμότητας και του αγαπητικού φωτός, που είναι το Σώμα του Χριστού. Πως θα μπορούσαν να ενωθούν οι προτεστάντες με τους ορθοδόξους με μια κοινή Εύχαριστία παραδεκτή με τον τρόπο τους, όταν δεν τους κρατάει ούτε μεταξύ τους ενωμένους; Πως θα μπορούσαν οι καθολικοί να ενωθούν σε μια κοινή ευχαριστία με τους ορθοδόξους, όταν νομίζουν πως ενώνονται περισσότερο από τον Πάπα, παρά από την θεία Ευχαριστία; Μπορεί ν' αναβλύση η αγάπη για τον κόσμο από τον Πάπα; Η αγάπη που αναβλύζει από τον Χριστό της θείας Εύχαριστίας;
Τα μέλη της Ορθόδοξης Εκκλησίας έχουν κληθή να συμπεριφέρονται σαν τα ενεργά χέρια του Χριστού. Σαν τα γεμάτα από κατανόηση του Χριστού μάτια. Σαν τα προσεκτικά αυτιά του Χριστού. Σαν την γεμάτη αγάπη καρδιά του Χριστού προς όλους τους ανθρώπους, για όλες τους τις ανάγκες και σ' όλα τους τα ζητήματα, αποδεικνύοντας με πράξεις ότι είναι μέλη του σώματος του Χριστού. Έχουν κληθή να δείξουν αυτή την αγάπη κι' αυτή την κατανόηση προς τους ανθρώπους όχι μόνο θεωρητικά, αλλά συγκεκριμένα και με την πράξη. Γιατί ακριβώς τα σώματά τους, που με αυτά αποδεικνύεται συγκεκριμένα κι έμπρακτα η αγάπη προς τους ανθρώπους, έγιναν μέλη του Χριστού. Επειδή ακριβώς η αγάπη οφείλει να δειχθή προς την σωματική ύπαρξη των άλλων, αφού έγιναν ή μπορούν να γίνουν με την σωματική τους ύπαρξη μέλη του Χριστού.
Η Ορθοδοξία πιστεύει κάτι παραπάνω από αυτό: στην δυνατότητα μελλοντικής ενώσεως όλων των χριστιανών. Αλλά πιστεύει πως η ένωση αυτή δεν θα μπόρεση νάναι πραγματική, παρά μονάχα μέσα στο σώμα και με την δύναμη του σώματος του Χριστού, που μεταδίδεται πραγματικά μέσα στην θεία Εύχαριστία. Η ένωση θα είναι πραγματική εκεί όπου οι χριστιανοί πιστεύουν στην πραγματική παρουσία του Χριστού μέσα στην θεία Ευχαριστία και σ' όλα όσα συνεπιφέρει αυτή η παρουσία. Μονάχα επειδή υπάρχει ακόμα κάπου η Ευχαριστία αυτή, επειδή κάπου πιστεύουν σ' Αυτήν, είναι δυνατή η ένωση των Χριστιανών.
Και η Ορθοδοξία πιστεύει πως η ένωση αυτή μπορεί να πραγματοποιηθή, όταν κάθε χριστιανική ομολογία εμβαθύνη στον δικό της θησαυρό. Επειδή πιστεύει πως καμιά μορφή χριστιανοσύνης δεν έχασε την τάση προς την ολοκλήρωση και συνεπώς και προς την καθολικότητα, που θάρθη από την ένωση με όλες τις άλλες μορφές της χριστιανοσύνης. Η ποικιλία στην πίστη δεν είναι κατάσταση που μπορεί να θεωρηθή τελεσίδικα ικανοποιητική. Η σωστή ποικιλία διαρθρώνεται σ' ένα οργανικό σύνολο, που προσελκύει το ανθρώπινο πνεύμα.
Αλλά τόσο η Ορθοδοξία, όσο και οι άλλες χριστιανικές ομολογίες έχουν τη συναίσθηση πως διαφέρει η τάση τους προς την παγκοσμιότητα. Η Ορθοδοξία γνωρίζει τον εαυτό της κι' αρχίζει να γίνεται γνωστή σ' ολόκληρο τον κόσμο σαν το όλο, που μέσα του μπορούν να περιχωρηθούν οι μερικές θέσεις, που τονίζονται από τις άλλες χριστιανικές ομολογίες. Ταυτόχρονα, δημιουργείται η πεποίθηση πως και οι άλλες ομολογίες θα γνωρίζουν όλο και περισσότερο την τάση τους προς την παγκοσμιότητα. Με την έννοια, ότι η κάθε μία θα δη μέσα από τους τοίχους της, που θα γίνονται διαφανείς, το όλο που σ' αύτό αποτελούν μέρος. Αρχίζει ν' αναγνωρίζεται το γεγονός πως η Ορθοδοξία, σαν ολοκληρωμένο σώμα του Χριστού, τείνει να περιλάβη μέσα της με συγκεκριμένο τρόπο τα τμήματα που διαχωρίζονταν και τόνιζαν την ιδιαιτερότητά τους, τμήματα που φαίνονται τώρα συνεχώς περισσότερο σα μέρη του όλου. Και τα μέρη αυτά, διαπιστώνοντας ακριβώς την ανεπάρκειά τους σα συνέπεια της ιδιαιτερότητας που τόνιζαν με πάθος, τείνουν να ενταχθούν στο ολοκληρωμένο όλο. Όμως ούτε η Ορθοδοξία έφθασε ακόμη σε σημείο να βλέπη συγκεκριμένα τον δεσμό, που μπορούν να έχουν πραγματικά μαζί της τα μέρη, που άντιπροσωπεύονται άπό τις άλλες χριστιανικές ομολογίες, ού'τε οι ομολογίες αυτές έφθασαν στο σημείο να βλέπουν με ικανοποιητική διαφάνεια τα περιγράμματα του όλου, όπου περιέχεται η δύναμη κι' ο τρόπος, που σ' αυτά μέσα μπορούν να ενταχθούν. Γι' αυτό είναι αναγκαία άκόμη μια εργασία βάθους από την πλευρά κάθε χριστιανικής ομολογίας. Για ν' αναγνωρίση βαθειά την κύρια ουσία της και την σχέση της με την ουσία των άλλων ομολογιών.
Ο Οικουμενισμός μπορεί να βοηθήση στην κοινή αυτή πρόοδο, που είναι πρόοδος στην πνευματική ωριμότητα, αφού έχει κληθή να προώθηση την αμοιβαία γνωριμία των εκκλησιών και να υποστηρίξη την θέλησή τους για την ένωση.
Η Εκκλησία στην εποχή των χριστολογικών φιλονεικιών φανέρωσε, απέναντι στην τάση που υποστήριζε την πραγματικότητα των δύο φύσεων εν Χριστώ και στην τάση που υποστήριζε την ενότητα των δύο φύσεων, πως μέσα στην διδασκαλία της περιέχονται και οι δυο αυτές τάσεις. Απέναντι στην πρώτη τάση, φανέρωσε το γεγονός πως η Εκκλησία άναγνώριζε τις δυο φύσεις, αλλά σε μια ενότητα πιο ανώτερη από εκείνη, που υποστήριζε η τάση αυτή. Απέναντι στη δεύτερη τάση, φανέρωσε το γεγονός πως η Εκκλησία αναγνώριζε την τέλεια ενότητα των δύο φύσεων, αλλά πως η ενότητα αυτή είναι πιο λεπτή από την απλοϊκή ενότητα που κινδυνεύει να συγχύση τις δύο φύσεις.
Η ενότητα όλων των χριστιανικών θέσεων στο σύνολο της χριστιανικής διδασκαλίας, όπου οδηγούμαστε σήμερα, διαφέρει από τον συγκρητισμό. Η διαφορά βρίσκεται στο γεγονός ότι οι διάφορες θέσεις δεν μένουν απλώς σε παράταξη, όπως σε μια συγκρητιστική χριστιανική συνείδηση που αδιαφορεί τελικά για όλα, με φευγαλέο ενδιαφέρον για την μία ή την άλλη θέση. Ο συγκρητισμός υποτιμά την αξία όλων των θέσεων, γιατί τις συγχέει σαν αξίες, αφού δεν τις ιεραρχεί έτσι όπως απαιτεί η ουσία τους στο οργανικό τους όλο. Η χριστιανική ενότητα τις αξιολογεί όλες, αφού τις ιεραρχεί μέσα στο πλαίσιο του πνευματικού οργανισμού, όπου όλα τα μέρη δέχονται την αληθινή τους σημασία, σαν μέλη ενός σώματος, και την τέλεια ενεργοποίησή τους, που συνεχώς μεγαλώνει.
Ας δώσουμε ενα παράδειγμα:
Σημειώσαμε πιο πάνω, πως η Ορθοδοξία δεν άποκλείει την δικανική διάσταση, γιατί με την ιδιότητά της του Σώματος του Χριστού, του όλου Χριστού, δεν αποκλείει την τάξη. Η κρίση όμως, που ασκείται στην Ορθοδοξία, σε διαφορά με τον Ρωμαιοκαθολικισμό, τοποθετείται μέσα στη μυστηριακή διάσταση της Εκκλησίας. Άσκεΐται άπό τον Ορθοδόξο ιερέα με την ταπεινή επίγνωση πως κάνει γνωστή την κρίση του Θεού. Την κάνει γνωστή για την δόξα του Θεού και για την σωτηρία του πιστού, μέσα στο ολοκληρωμένο Σώμα του Χριστού, όχι για την δόξα και την δύναμη της ιεραρχίας. Μένει αδελφός του πιστού, που σ' αυτόν γνωστοποιεί τον θείο νόμο, με την συνείδηση πως μπορεί να πέση κι' ο ίδιος πιο σοβαρά κάτω άπό την κρίση του Θεού. Με την συνείδηση πως έχει ειδικό χρέος απέναντι στην κρίση του Θεού, απ' το γεγονός ότι την κάνει γνωστή, να την θεωρή πρώτος αυτός και με υποδειγματικό τρόπο σαν κανόνα της δικής του συμπεριφοράς, σύμφωνα με τα λόγια του άποστόλου Παύλου: «Ασκώ το σώμα μου σε δοκιμασίες και στην υποταγή, για να μη καταντήσω, ενώ κηρύττω στους άλλους, εγώ ο ίδιος ανάξιος» (Α' Κορ. 9,27). Η αδελφοσύνη όμως δεν τον εμποδίζει να κάνη γνωστή στον αδελφό την αντικειμενική κρίση του Θεού.
Η ιεραρχία στην Ορθοδοξία κλείνει μέσα στην ουσία της την εκλεπτυσμένη συνείδηση πως η ιδιαίτερη χάρη της αποστολής της, που έχει από τον Θεό, συμπίπτει με την τρομερή ευθύνη, που της εμπιστεύθηκε πάλι ο Θεός, για τ' αδέλφια της. Ο ιερέας οφείλει να παρουσιάζεται και να συμπεριφέρεται ανάμεσα στ' αδέλφια του σαν άνθρωπος γεμάτος από την εύθύνη που του εμπιστεύθηκε ο Θεός. Και πολύ περισσότερο ο Επίσκοπος. — «Αλλοίμονο μου, αν δεν ευαγγελίζομαι το Ευαγγέλιο του Χριστού» (Α' Κορ. 9, 16). Σ' όλο του το νόημα αυτό σημαίνει «Αλλοίμονό μου, αν δεν θα κάνω γνωστό, με τον λόγο και με την απόδειξη της ζωής μου, το τέλειο θέλημα του Θεού». Στην ευθύνη αυτή όμως περιλαμβάνεται η συνείδηση της αποστολής, πιο σωστά η χάρη της αποστολής. Χωρίς την συνείδηση, χωρίς την άντικειμενικά θεμελιωμένη βεβαιότητα της άποστολής, κανένας δεν μπο-ρει νάχη την εύθύνη της υπηρεσίας για χάρη της σωτηρίας των άλλων: «Πως θα κηρύξουν, αν δεν αποσταλούν;» (Ρωμ. 10, 15). «Δεν κηρύσσουμε τους εαυτούς μας, αλλά τον Κύριο Ιησού Χριστό, και τους εαυτούς μας υπηρέτες σας για τον Ιησού» (Β' Κορ. 4, 5).
Υπάρχουν σημεία πως το μέλλον θα δείξη όλο και περισσότερο, με την πνευματική πρόοδο όλων των χριστιανών, ότι η ενότητα, ή καλύτερα η νομοκανονική παγκοσμιότητα του Ρωμαιοκαθολικισμού ζητάει να πλαισιωθή μέσα στη μυστηριακή, στην πνευματική τάξη του όλου Σώματος του Χριστού. Τάξη που αντιπροσωπεύεται από την Ορθοδοξία και που αποκαλύπτει την βαθειά διάσταση της χριστιανικής παγκοσμιότητας. Ο Ρωμαιοκαθολικισμός επήρε μια πλευρά της διαστάσεως και την μεταμόρφωσε μ' αύτό τον τρόπο σε γεγονός έξωτερικό.
Πιστεύουμε επίσης πως το μέλλον θα δείξη ότι η μοναδική αξία του κάθε πιστού, που τονίζεται από τον Προτεσταντισμό, σαν μια άλλη παγκοσμιότητα — που στερείται όμως ενότητας — ζητάει σαν αναγκαίο συμπλήρωμα για την αληθινή της πραγμάτωση τις βαθειές και ενδόμυχες σχέσεις μεταξύ των πιστών, που ρίχνουν την άγκυρά τους μέσα στα βάθη του Θεού.
Πιστεύουμε πως το μέλλον θα δείξη, γενικά, ότι η υπηρεσία μέσα στον κόσμο, που έγινε στις μέρες μας η αποστολή «αριθμός ένα» του χριστιανισμού, αλλά που αντιμετωπίζεται από τον δυτικό χριστιανισμό σχεδόν άποκλειστικά στην οριζόντια διάστασή της, την κοινωνιολογική και φυσικοκοσμική, ζητάει την εμφύτευσή της μέσα στην βαθειά μυστηριακή και δοξολογική διάσταση. Ο χριστιανισμός μονάχα έτσι μπορεί να υπηρετήση με πλήρη αποτελεσματικότητα τον σκοπό της ενότητας, της ειρήνης και της αδελφοσύνης μέσα στον κόσμο.
Η Ορθοδοξία οφείλει να προοδεύση πνευματικά, συνειδητοποιώντας πως όλες αυτές οι πραγματοποιήσεις περιέχονται μέσα της σαν δυνατότητες. Συνάμα, οφείλει να προχωρήση για να εξηγήση πιο τέλεια και να ενεργοποιήση όλα αυτά τα στοιχεία που περιλαμβάνονται μέσα της.
Η Ορθοδοξία είναι το όλο, που βιώνεται όμως από αυτή σήμερα κάπως, θα λέγαμε, «εν δυνάμει». Αλλά το όλο είναι ανάγκη να βιωθή ενεργητικά και σε όλα τα στοιχεία που περιέχει.
Κάθε μορφή χριστιανισμού, που κρατάει ένα μέρος μονάχα του όλου, είναι γι' αυτό τον λόγο ένα σχίσμα. Αλλά το σχίσμα δεν μπορεί να διαιωνισθή στην σχισματική του ύπαρξη. Η ιδέα του χριστιανικού πλουραλισμού δεν δίνει ολοκληρωμένη λύση στην σημερινή κατάσταση.
Το δλο δμως, η Ορθοδοξία, οφείλει να φανερώση το γεγονός ότι είναι το Όλο. Ο απόστολος Παύλος διαβεβαίωσε, στην επιστολή του στους Εφεσίους, την καθολικότητα της αληθινής Εκκλησίας, που οφείλουμε να φανερώσουμε με συγκεκριμένο τρόπο σήμερα και μελλοντικά.
Η Ορθοδοξία οφείλει να δείξη στους άλλους χριστιανούς πως μέσα της εκδηλώνεται το βάθος και το ύψος του Χριστού. Αλλά συνάμα οφείλει να δείξη πως βλέπει — ακόμη περισσότερο από αυτούς — το πλάτος και το μήκος του Χριστού (Εφεσ. 3, 18). Πως μονάχα μέσα στο βάθος και στο ύψος του Χριστού έχει την σταθερή της πηγή η ορμή για το πλάτος και το μήκος.
Όλοι οι χριστιανοί οφείλουν να προοδεύουν στην φανέρωση του Σώματος του Χριστού, που είναι το πλήρωμα Εκείνου, που ολοκληρώνει όλα σε όλους (Εφεσ. 1, 23).
|
