ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ  ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ  ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ   ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ "ΠΟΡΦΥΡΟΓΕΝΝΗΤΟΣ"
ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ
  ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΑΓ. ΒΑΡΒΑΡΑΣ   ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟ    ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
Φωνή Κυρίου | Διακονία | Εορτολόγιο | Πολυμέσα

 

πίσω


ΜΟΝΑΧΟΝ ΤΟΝ ΣΤΟΥΔΙΤΗΝ

ΙΩΑΝΝΗ ΤΩ ΓΑΒΡΑ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΟΣΙΩΤΑΤΟΝ ΕΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΙΣ ΚΥΡΙΟΝ ΠΑΥΛΟΝ ΤΟΝ ΑΣΑΝΗΝ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΙΕΡΩΤΑΤΟΝ ΚΑΙ ΤΑ ΘΕΙΑ ΣΟΦΟΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΝ ΑΙΝΟΥ ΚΥΡ ΔΑΝΙΗΛ

ΠΡΟΣ ΤΩ ΠΑΝΤΑ ΚΑΛΩ ΚΑΓΑΘΩ ΚΑΙ ΣΟΦΩ
ΝΟΜΟΦΥΛΑΚΙ ΣΥΜΕΩΝ

ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΑΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΕΙ ΤΟΙΣ ΤΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ

ΤΩ ΤΙΜΙΩΤΑΤΩ ΕΝ ΜΟΝΑΧΟΙΣ ΔΑΜΙΑΝΩ ΤΩ ΦΙΛΟΣΟΦΩ

ΠΡΟΣ ΕΥΛΑΒΕΣΤΑΤΟΝ ΕΝ ΜΟΝΑΧΟΙΣ ΚΥΡ ΔΙΟΝΥΣΙΟΝ

ΟΜΟΛΟΓΙΑ

ΤΩ ΤΙΜΙΩΤΑΤΩ ΕΝ ΜΟΝΑΧΟΙΣ ΤΩ ΑΣΚΗΤΙΚΩΤΑΤΩ ΚΥΡ ΒΗΣΑΡΙΩΝΙ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΙΔΙΟΝ ΑΔΕΛΦΟΝ ΤΟΝ ΤΙΜΙΩΤΑΤΟΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΝ ΚΥΡ ΜΑΚΑΡΙΟΝ

ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΝ ΤΩ ΑΓΙΩ ΟΡΕΙ ΣΕΒΑΣΜΙΩΤΑΤΟΥΣ ΓΕΡΟΝΤΑΣ

Τῼ ΟΣΙΩΤΑΩ ΕΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΙΣ ΚΑΙ ΕΜΟΙ ΕΝ ΚΥΡΙΩ ΦΙΛΤΑΤΩ ΚΑΙ ΑΔΕΛΦΩ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙ ΚΑΙ ΔΕΣΠΟΗ ΤΩ ΟΝΤΩΣ ΦΙΛΟΘΕΩ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΑΝΩΤΕΡΩ ΕΙΡΗΜΕΝΟΝ ΙΔΙΟΝ ΑΔΕΛΦΟΝ

ΤΗ ΚΡΑΤΙΣΤΗ ΚΑΙ ΕΥΣΕΒΕΣΤΑΤΗ ΔΕΣΠΟΙΝΗ ΤΗ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΙΝΗ

ΠΡΟΣ ΤΩ ΠΑΝΤΑ ΚΑΛΩ ΚΑΓΑΘΩ ΚΑΙ ΣΟΦΩ
ΝΟΜΟΦΥΛΑΚΙ ΣΥΜΕΩΝ

Γράμματα πρῴην ἔπεμψας ἡμῖν τά φερωνύμως γαῦρα. Γνώμας ἔπειτ᾿ ἐντυχών ᾔτησας ἡμᾶς τῶν ἐνθέων θεολόγων, εἰ μή πρός τάς λέξεις τῷ κατ᾿ ἐκείνους θεολογεῖν ᾑρημένῳ διοιστέον. Δέχου δή τάς τῶν θεολήπτων γνώμας καί πρός τά γράμματα ταὐτί τεινούσας καί ταῦτ᾿ ἄντικρυς ἐξελεγχούσας, «ὥς ἔστιν ἄλογον καί σκαιόν καί τῶν μή τά θεῖα νοεῖν ἐθελόντων ἴδιον», φησίν ὁ μετά τούς αὐτόπτας τοῦ Θεοῦ Λόγου τῶν θεολόγων περιφανέστατος, «τό μή τῇ δυνάμει τοῦ σκοποῦ προσέχειν, ἀλλά ταῖς λέξεσι». Τοῦτ᾿ αὐτό καί ὁ τῆς ἀθανασίας ἐπώνυμος θεηγόρος ρήμασιν οὐ τοῖς αὐτοῖς φησίν, «οἱ πολλοί», γράφων, «οὐ τήν πίστιν οὐδέ τόν σκοπόν τοῦ γράφοντος ἐξετάζουσιν, ἀλλά διά φθόνον ἤ ἔριν, ἧς προελήφθησαν κατά διάνοιαν δόξης, ὡς θέλουσιν αὐτοί δέχονται, καί μεταποιοῦσι τά φραφέντα κατά τήν ἰδίαν ἡδονήν». Τούτοις συνῳδά καί ὁ μέγας γράφει Βασίλειος˙ «οὐ χρή προσέχειν λέξεσιν, ἀλλά τῇ τοῦ σκοποῦ δυνάμει˙ κἄν γάρ ἀγράφους τις λέγῃ λέξεις, οὐδέν διαφέρει, ἕως ἄν εὐσεβῆ τήν διάνοιαν ἔχῃ˙ οἱ δέ αἱρετικοί κἄν ταῖς ἀπό τῶν Γραφῶν χρήσωνται, οὐδέν ἧττον ὕποπτοι καί τόν νοῦν διεφθαρμένοι». Τούτων κατ᾿ οὐδέν ἀπᾷδον καί ὁ τῆς θεολογίας ἐπώνυμος διδάσκει (σελ. 224) Γρηγόριος˙ «οὐδέ γάρ ἐν ρήμασιν ἡμῖν, ἀλλ᾿ ἐν πράγμασι», φησίν, «ἡ εὐσέβεια˙ οὐδέ περί τῶν ὀνομάτων ζυγομαχήσομεν οὐδέ περί ταῦτα ζυγομαχοῦντες ἀσχημονήσομεν, ὥσπερ ἐν ὀνόμασι κειμένης ἡμῖν τῆς εὐσεβείας, ἀλλ᾿ οὐκ ἐν πράγμασιν. Οἱ δέ σφόδρα προπολεμοῦντες τοῦ γράμματος, ἴστωσαν ἐκεῖ φοβούμενοι φόβον, οὗ μή ἔστι φόβος, καί σαφῶς γινωσκέτωσαν, ὡς ἔνδυμα τῆς ἀσεβείας αὐτοῖς ἐστιν ἡ δειλία τοῦ γράμματος». Τούτοις συμφθέγγεται καί ὁ θεσπέσιος Κύριλλος, «ἀμαθίας ἔμπλεων εἶναι λέγων, τό ταῖς τῶν ὀνομάτων ποιότησι πάντῃ τε καί πάντως ἀπονέμειν τό κράτος». Διό Μάξιμος ὁ θεῖος ἀποφαίνεται λέγων «λέξεως κίνδυνον μηδένα εἶναι, ἐάν μή περί τήν ἔννοιαν ἡ ἁμαρτία γένηται». Δαμασκηνός δέ ὁ θεορρῄμων κοινήν εἶναι πάντων τῶν θεολήπτων μαρτυρεῖ τήν γνώμην, «εἴωθε», γράφων, «ἐξ ἀρχῆς οὐ μόνον ἡ θεία Γραφή, ἀλλά καί οἱ τῆς εὐσεβείας διδάσκαλοι περί τάς λέξεις ἀδιαφορεῖν, εἰδότε ὅτι οὐδέν ἀδικοῦσιν αἱ λέξεις, ὅταν ἄλλως ἔχῃ τά πράγματα. Διό ἡμεῖς ποιότητα λέξεως οὐ πάντως ἐξετάζομεν˙ οὐ γάρ ἄξιον ἐν θείοις δόγμασιν ἐρεσχελεῖν καί σκοπόν ἔχειν τό κακῶς νικῆσαι». Ἰωάννης δέ ὁ χρυσοῦς τήν γλῶτταν καί θεοειδής τήν διάνοιαν, «οὐ δεῖ», φησί, «τά ρήματα γυμνά ἐξετάζειν, ἐπεί πολλά ὄψεται τά ἀτοπήματα, οὐδέ τήν λέξιν καθ᾿ ἑαυτήν βασανίζειν, ἀλλά τῇ διανοίᾳ προσέχειν τοῦ γράφοντος˙ ἄν γάρ μή τήν γνώμην τοῦ γράφοντος ἐξετάζωμεν, πολλάς ὑποστησόμεθα τάς ἀπεχθείας καί πάντα ἀνατραπήσεται».

Οὐ ταῦτά ἐστιν ἄντικρυς τά νῦν τελούμενα; Οὐκ ἄλογον ὄντως πέπονθε πάθος, ᾧ βίος ὁ λόγος οὗτος, (σελ. 226) οὗ τά κατηλογημένα βιβλία πέπομφας ἡμῖν ἔναγχος; Καί ἵν᾿ εἴπω τό τῆς Γραφῆς, οὐκ ἐμωράνθη φάσκων εἶναι σοφός, ὡς μή τῇ δυνάμει τοῦ σκοποῦ προσχών, ἀλλά κατά τῆς λέξεως τοῦ ὑφειμένου, μηδ᾿ ὑφειμένως χωρήσας; Οὐ σκαιόν ἀπέδειξεν ἑαυτόν καί ἀνέραστον τῆς ἐπιγνώσεως τῶν περί θεοῦ λεγομένων; Καί τί λέγω τό μή ταύτης ἐφικέσθαι τῆς ἐπιγνώσεως αὐτόν ἐφίεσθαι; Οὗτος γάρ τῷ μή τά θεῖα νοεῖν ἐθέλειν, ὡς ἔγωγ᾿ ἄν φαίην καί πᾶς τις οἶμαι τῶν εὖ φρονούντων ἐντυχών τοῖς παρ᾿ αὐτοῦ γεγραμμένοις, ὑπό τοῦ διδάσκοντος ἄνθρωπον γνῶσιν ἐγκαταλειφθείς δικαίως, καί οὕτως ἐγκαταλειφθείς, ὡς μηδέ γοῦν τά ἀνθρώπινα συνιέναι δύνασθαι, τό τῆς ἐσχάτης γέμον ἀβελτηρίας προὔθηκε τῶν λόγων εὐθύς ἀρχόμενος, ὡς οὐκ ἀνέχεται ἄκτιστός τις διαγίγνεσθαι τῷ μή ἀρχήν λαβεῖν ἐλέγχειν λόγῳ, ἅ γε ἤρξατο. Καί ὡς ἔοικεν οὗτος ὁ σοφός κατά τήν μεγαλεπήβολον αὐτοῦ σοφίαν, πρίν ἀρχήν τουτωνί ποιήσασθαι τῶν λόγων, ἄναρχός τε καί ἄκτιστος ὑπάρχων, ὑπ᾿ αὐτός αὑτοῦ νῦν ἔκτισται, ἀρξάμενος τοῦ λέγειν, οὐκ οἶδ᾿ ὁποτέρῳ πλέον μωρανθείς, ἤ τῷ πρίν τῶν ἄρτι γεγραμμένων ἄρξασθαι νομίζειν ἄκτιστόν τινα τελεῖν αὑτόν ἤ τῷ ὑπ᾿ αὐτόν αὑτοῦ κτισθῆναι νῦν ᾐργμένον, τόν καί πρίν τοῦ λέγειν ἦρχθαι τοῖς βροτοῖς ἡμῖν ἐναριθμούμενον. Τό δ᾿ αὖ νομίζειν ἄκτιστον, οὐ τό ἀνάρχως ὄν, ἀλλά τό μή ἀρχήν ὁτουδήποτε καταβαλλόμενον καί τό ἐκτίσθαι τό ἀρχῆς ἡστινοσοῦν ἡμμένον, οὐκ ἀβελτηρίας μόνον, ἀλλά καί δυσσεβείας ἐστίν ὑπερβολή. Καί γάρ τῶν ὄντων ἕκαστον ἔστιν οὗ μή πεποίηται ἀρχήν˙ οὐκοῦν ἄκτιστα τά πάντ᾿ἔσται κατ᾿ αὐτόν, ὅ τε Θεός, εἰ καί μήπω ἤρξατο τῆς μελλούσης ἐπηγγελμένης τε καί ἠπειλημένης ἐκείνης ἀποφάσεως καί τῆς καταλλήλου (σελ. 228) πρός πάντας τούς ἀκουσομένους τότε διαδόσεως, ἀλλ᾿ ἄρξεταί γε κατά καιρόν τόν ὡρισμένον ὑπ᾿ αὐτοῦ, τοιγαροῦν κατά τόν περιττόν τήν ματαιοφροσύνην τοῦτον, τηνικαῦτα καί κτισθήσεται, ἀρξάμενος κἀκεῖνος λέγειν καί ἀποδιδόναι κατ᾿ ἀξίαν ἑκάστῳ τῶν βεβιωμένων.

Εἰ δ᾿ ἄρα, φησίν οὗτος ὁ ἀμαθῶς οὕτω καί σκαιῶς συγγραφόμενος σοφός, ὡς ἑτέραν κρύπτειν διάνοιαν αὐτοῦ τά ρήματα, γνώτω, μή τοῦ κρύπτειν ἕνεκεν, ἀλλά τοῦ ἐκφαίνειν τήν τοῦ λέγοντος διάνοιαν, λεγόμενά τε καί γραφόμενα τά ρήματα. Διό κατά τήν ὑγιᾶ δήπουθεν ἀντιστροφήν ἄσοφον τό ἀσαφές, ὥσπερ τό σοφόν σαφές. Ὁ γάρ γνούς καί μή σαφῶς διδάξας, ἐν ἴσῳ καί εἰ μή ἐνεθυμήθη, ὅσον γε πρός τούς ἀκούοντας. Εἰ δέ καί τἀναντία ὧν βούλεται τοῖς ἀκροωμένοις διά τήν προσοῦσαν ἀσάφειαν ἐκφαίνει τά λεγόμενά τε καί γραφόμενα, κατ᾿ αὐτός αὑτοῦ φθέγγεταί τε καί λογογραφεῖ, καθάπερ οὗτος ἐνεργές πεποίηκεν ἀρτίως, καί τόν Λοξίαν ἐκεῖνον παρελαύνων κατά τό γρῖφον καί σκολιόν καί στομφόν καί ἀσαφές τῶν λόγων. Ταῦτ᾿ ἄρα καί πολύ τό δέος μή ὑπ᾿ ἐκείνου ἐργούμενος, τοιαῦτά τε καί τοῦτον φθέγγεται τόν τρόπον, ἐπεί καί τό ἐμφανές αὐτοῦ πολλήν ἔχει πρός ἐκεῖνον τήν συγγένειαν. Τίνα γάρ τά ἐφεξῆς, ἵν᾿ ὡς ἐκ κρασπέδου τινός τό πᾶν ὕφασμα γένοιτο καταφανές; Οὔ φησιν ἔχειν ἐξειπεῖν τήν ὑπερβολήν τοῦ τολμήματος τῶν ἀντιλεγομένων ὑπ᾿ αὐτοῦ˙ τοσοῦτον ἐπισφαλές τό εἰρημένον τούτοις. Εἶτα τοῦτο τό ἐπισφαλῶς καί τολμηρῶς ἄγαν εἰρημένον εἰπεῖν φησιν ἅπαξ μέντοι τόν μέγαν Διονύσιον καί μεθ᾿ ὑποστολῆς (ὑποστολή λέγων οὗτος τήν κατασκευήν καί τό δυσέφικτον αὐτῷ τῆς ἐκείνου διανοίας), ὥσπερ ἄν τό ἅπαξ φάναι σφαλερῶς, καί ταῦτ᾿ ἐπιεικῶς περί Θεοῦ, μή τῆς ἁγιότητος ἐκβάλλον τόν εἰπόντα, μᾶλλον δέ καί γεγραφότα καί τοῖς ἔπειτα πᾶσι παραδόντα, (σελ. 230) καί τοσούτῳ μᾶλλον, ὅσῳ καί διά τῆς τῶν ρημάτων ἐπικρύψεως ἤ καί ὑποκρίσεως, κλέπτειν ἐκεῖνος καί ὑποσύρειν τούς ἐντευξομένους ἐμηχανήσατο σύν δόλῳ. Καίτοι νῦν οἱ παρά τοῦ θαυμαστοῦ τούτου λογοποιοῦ κατηγορούμενοι τοῦτ᾿ εἶπον καταστάντες εἰς ἀνάγκην χρείας, ὅ καί αὐτός γράφων ὡμολόγησεν ὡς ὁ μέγας Διονύσιος τοῦτ᾿ ἔφη. Εἰ τοίνυν κατηγορίας ἄξιοι καί τολμητίαι παρά τοῦτ᾿ ἐκεῖνοι, καί οὗτος οὐδέν ἧττον ἁπάσαις ψῆφοις πάσαις ἔνοχος ἄν εἴη ταῖς οἰκείαις ἐρεσχελίαις, ὁ τούτου χάριν κατειπεῖν αὐτῶν προῃρημένος, ὥστ᾿ οἴκοθεν οἴκαδε τά τῆς κατηγορίας ἥκει κατά τήν παροιμίαν.

Οὕτως ὁ καθ᾿ ἑαυτοῦ μεμηνώς οὗτος λογογράφος καί αὐτοκατάκριτος λογοποιός καί τἀναντιώτατα πρός ἄλληλα καθ᾿ ἑαυτοῦ τε καί ἡμῶν λογογραφεῖν οὐκ ὤκνησε. Τό γάρ αὐτό νῦν μέν καινήν καλεῖ θεολογίαν, μᾶλλον δέ καί πονηράν, καί αὐτονόμους ἡμᾶς φησιν εἶναι καί καινοτόμους κατά ταύτην, νῦν δέ τόν μέγαν Διονύσιον εἰπόντα ἅπαξ ὑποδύντας ἡμᾶς παρρησιάζεσθαι μηδενός ὄντος τοῦ κινοῦντος μήτε μήν ὑποτρέχουσαν δυσσέβειαν ἐκ μέσου ποιουμένους. Ἄλλος οὖν ἄρ᾿ ἐστιν Ἐπιμενίδης οὗτος μυθικός ἤ παῖς ὡς ἀληθῶς Ἐφέσιος ἤ Βαρούχ ὁ παλαιός ἐκεῖνος, ὕπνῳ κάτοχος πολυετεῖ˙ ὁ γάρ ἐπί δυσσεβείᾳ νεωτερισμός τοῦ Βαρλαάμ ἐκείνου καί τῶν οἷος αὐτός καί ἡ τῶν ἐπί τούτῳ συγκεκροτημένων ἐφ᾿ ἡμῶν δυοῖν μεγίστων συνόδων ψῆφος οὔμενουν οὐδένα τῶν ἐγρηγορότων λέληθε, μάλιστα Ρωμαῖον ὄντα καί πολίτην ἡμέτερον. Οὐχ ἡμῶν δέ μόνων οὗτος καταψεύδεται λέγων ἡμᾶς φάναι παρ᾿ ἡμῶν αὐτῶν τό δοκοῦν ὑπεύθυνον αὐτῷ, καί πρώτους τοῦτο φάναι, μή προτέρου τοῦ Βαρλαάμ εἰπόντος, καί μετά γνώμης δυσσεβοῦς, ἀλλά καί τοῦ μεγάλου˙ καί γάρ οὐχ ἅπαξ ἐκεῖνος οὐδέ μεθ᾿ ὑποστολῆς, ἀλλά καί πολλάκις (σελ. 232) καί διά πολλῶν καί παρρησίᾳ μετά θεολογικωτάτης μέντοι διανοίας ἔγραψε καί ἀνεκήρυξεν, ὡς καί τό Περί θεωνυμίας ἐξενηνεγμένον αὐτῷ βιβλίον ἅπαν, τοῦτ᾿ ἔχειν πρόθεσίν τε καί ὑπόθεσιν, ὑποδεῖξαι καί ὑπερυψῶσαι τόν Θεόν, ὡς μή τῶν κτισμάτων μόνων, ἀλλά καί τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τε καί χαρίτων κατ᾿ οὐσίαν ὑπερκείμενον εἰκότως. Οὐδέ γάρ ἡμῶν δεῖται πρός τό τελεῖν ὑπέρθεος αὐτός, οὐδ᾿ ἐπίκτητον τοῦτ᾿ ἔσχε καί ταῦτ᾿ ἐκ τοῦ ἥττονος προκόψας, ἀλλ᾿ ὅπερ ἐστιν, ἦν τε καί ἔσται καί ἔστιν. Εἶεν. Ἀλλά τί πάλιν τό μεταξύ τῶν εἰρημένων κἀν τοῖς ἐφεξῆς διά πάντων ἄχρι τέλους προχωροῦν τῷ καταψευδομένῳ τούτῳ καί Θεοῦ καί τῶν θείων καί ἡμῶν; Ἐπειδήπερ, φησίν αὐτός, ὑπάρχει ὑφειμένος καί εἴ τι κατ᾿ αὐτόν ἀδύνατον εὐσεβῶς ἐπί τῶν θείων λέγεσθαι τό ὑφειμένον, ἆρ᾿ οὖν οὐκ ἐκ τοῦ ἀκολούθου καί τοῦτ᾿ ἄν φαίη ρᾷσθ᾿ οὗτος ὁ πολύς, ὡς, ἐπειδήπερ αὐτός υἱός ἐστι καί γεννητός καί κατά τοῦτ᾿ αἰτιατός, οὐ τόν τοῦ Θεοῦ Υἱόν, υἱόν ἤ γεννητόν ἤ αἰτιατόν κατά τοῦτο τοῖς εὐσεβῶς φρονοῦσι καλεῖσθαι δυνατόν, τόν τε Πατέρα καί Θεόν ἀδύνατον πατέρα καί γεννήτορα καί αἴτιον καλεῖσθαι τοῦ φύσει ἐξ αὐτοῦ υἱοῦ, ἐπεί καί ἄνθρωπος μετά τό γεννῆσαι τοῦτ᾿ ἔχει καί καλεῖται; Οὐ γάρ συνεώρακεν, ὡς στοιχείοις τε καί λέξεσι καί ρήμασιν ἐπί τῶν ἀκτίστων, οἷς κἀπί τῶν κτισμάτων χρώμεθα, σημείοις δέ τούτοις οὐ τῶν αὐτῶν γε νοημάτων, ἀλλ᾿ ἐπί μέν τῶν κτισμάτων χαμερπῶς καί τοῖς προκειμένοις καταλλήλως καί τά ὑψηλά νοοῦμεν, ἐπί δέ τῶν ἀκτίστων καί τά ταπεινά θεοπρεπῶς.

Τί γάρ; Εἴ τις εἴποι τήν Υἱόν τε καί τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἐκ τοῦ Θεοῦ, καί τά πάντ᾿ ἐκ τοῦ Θεοῦ ἤ τόν Θεόν τε καί Πατέρα αἴτιόν τε τοῦ Υἱοῦ καί ἡμῶν αἴτιον ἁπάντων, ὥσπερ οὖν ἐστίν, ἆρ᾿ ὁμοίως τά λεγόμενα νοήσωμεν; Ἄπαγε τῆς ἀσεβείας! Τί δ᾿ εἴ τις φαίη (σελ. 234) ἅπαντα δεύτερα θέσθαι τοῦ Θεοῦ ἤ τινα τῶν ὄντων εἶναι ταπεινά ἤ καί ὑποβεβηκότα καί ὑπήκοα Θεῷ ἤ πεμπόμενα ἤ λαμβάνοντα παρά Θεοῦ ἤ τι τῶν τοιούτων, οὐχί πρέπειν τοῖς κτιστοῖς νομίσομεν ταύτας τάς φωνάς; Καί πάνυ μέν οὖν. Τί δ᾿, ὅτι καταλλήλως οὕτω τά κτιστά καλεῖται, τολμητίαν Γρηγόριον τόν θεολόγον, Βασίλειον τόν μέγαν, Κύριλλον τόν θεηγόρον καί ἁπλῶς τόν τῶν θεολόγων ἅπαντα χορόν, ὅτι νῦν μέν ἄμφω τόν Υἱόν τε καί τό Πνεῦμα δευτερεύειν τοῦ Πατρός φασι, νῦν δέ τόν μέν δευτερεύειν τοῦ Πατρός ὡς ἐξ αὐτοῦ, τό δέ καί τοῦτον ὑποβεβηκέναι, ὡς δι᾿ αὐτοῦ χορηγούμενον καί πεμπόμενον καί φανερούμενον, εἰ καί μή κατά φύσιν, ἄλλοτε δ᾿ αὐτόν μέν ὑπακούειν τῷ Θεῷ καί λαμβάνειν παρά τοῦ Θεοῦ μή κατά τό ἀνθρώπινον μόνον, ἀλλά καί ὡς Θεόν, λόγῳ φύσεως ἀλλ᾿ οὐ χάριτος, τό δέ δώρημα καλεῖσθαι καί χάρισμα καί ἐμφύσημα ταπεινότερον, ἵνα τό ἐξ οὗ δειχθῇ; Τολμητίας οὖν τούς ταῦθ᾿ οὕτω θεολογήσαντας καί δυσσεβεῖς ἐροῦμεν, ὡς ὁ φρενοβλαβής ὄντως οὑτοσί σοφός ταῦτ᾿ ἄντικρυς λέγοντος ἡμᾶς φησι, (τό γάρ ὑφειμένον τῷ ταπεινῷ καί ὑποβεβηκότι τἀυτό γε δήπου παντάπασιν ἐστιν), ἤ καί τά ταπεινά τῶν ὀνομάτων θεοπρεπῶς ἐπί Θεοῦ νοήσομεν, ὡς μή τό ὕψος καθαιροῦντα τοῦ Υἱοῦ τε καί τοῦ Πνεύματος, ἀλλά τήν πρός τόν Πατέρα διαφοράν ἐπιδεικνύντα τούτων καί τό ἐξ αἰτίας εἶναι συμφυοῦς προσμαρτυροῦντα τούτοις, ὅ μηδέν ἔλαττον ἔχει τῶν ὑψηλοτάτων; Εἰ γάρ μέγα καί ὑπέρ τό μέγα τῷ Πατρί τό τοιούτων συμφυῶς ἐνόντων καί αἴτιον, πῶς οὐ μέγα καί ὑπέρ τό μέγα τῷ Υἱῷ τε καί τῷ Πνεύματι τό ἐκ τοιαύτης συμφυοῦς αἰτίας εἶναι;

(σελ. 236) Ἀλλά τί τά τῶν ὀνομάτων ταπεινῶς ἐφ᾿ Υἱοῦ καί Πνεύματος εἰρημένα τοῖς πατράσι καταλέγω; Τό γάρ πάντων τῶν ταπεινῶν καί ὑφειμένων ὀνομάτων περιεκτικώτατον, αὐτό τό μικρόν εἰς ὕμνον ἀναφέρεται τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Μέγα τε καί μικρόν ἐστι τό θεῖον˙ μέγα μέν, ὡς πάντων περιληπτικόν καί παντός ὑπερεκτεινόμενον μεγέθους, μικρόν δέ ὡς διά πάντων χωροῦν καί ἐνεργοῦν καί «διικνούμενον ἄχρι μερισμοῦ ψυχῆς καί σώματος, ἁρμῶν τε καί μυελῶν καί ἐννοιῶν καρδίας», δηλονότι τῇ τῆς διορατικῆς ἐνεργείας καί δυνάμεως ὑπερφυεῖ ὀξύτητι. Διό καί τοῦτ᾿ εἰπών ἐπήνεγκεν ὁ θεῖος Παῦλος˙ «οὐ γάρ ἐστι κτίσις ἀφανής ἐνώπιον αὐτοῦ». Οὕτω κατά τόν μέγαν Διονύσιον, οὐ τό μέγα μόνον, ἀλλά καί τό μικρόν ἀνατίθεται τῷ πάντων αἰτίῳ, κἀν τοῖς λογίοις ὑμνεῖται ὁ Θεός ἐν αὔρᾳ λεπτῇ, τήν θείαν ἐμφαινούσῃ σμικρότητα, καί τό σμικρόν ἐπ᾿ αὐτοῦ λέγεται, τό παντός ὄγκου καί διαστήματος ἐκβεβηκός, καί ὅτι πάντων αἴτιον τό μικρόν˙ οὐδαμοῦ γάρ εὑρήσεις τήν τοῦ μικροῦ ἰδέαν ἀμέθεκτον. Ὁρᾷς κατά τήν μετοχήν τό μικρόν εἰς ὕμνον τῷ Θεῷ ἀνατιθέμενον; Οὕτως οὖν ἐκληπτέον ἐπί τοῦ Θεοῦ τό μικρόν καί τό ὑφειμένον, ὡς καί κατά τόν Ἠλίαν ἅμα καί τόν θεῖον Μάξιμον εἰπεῖν˙ «ἰδού φωνή αὔρας λεπτῆς καί ἐν αὐτῇ Κύριος ὡς περιεχόμενος ὑπό τῆς λεπτῆς αὔρας, ὅ ἐστι σμικρότητος». «Καταβαίνει γάρ ἐκ τῆς οἰκείας περιωπῆς» κατά τόν θεολόγον Γρηγόριον, «ἵνα χωρηθῇ, μετρίως γοῦν γενητῇ φύσει καί ὅσον ἀσφαλές ὁ ἀχώρητος».

Καί τοῦτό ἐστιν ἡ θεοποιός χάρις καί ἐνέργεια, ἡ ἐκείνου τῆς οἰκείας περιωπῆς φιλάνθρωπος ὕφεσίς τε (σελ. 238) καί κατάβασις καί ἡ περί τι τῶν ἔξω ἑαυτοῦ δι᾿ ἐμφύτου ἀγαθότητος ὑπερβολήν ἀγαθαρχικωτάτη κίνησις, ἐπί σωστικῇ προμηθείᾳ τε καί ἀσφαλείᾳ τῶν ἠξιωμένων τῆς αὐτοῦ παρουσίας καί ἐπιφανείας, συναφείας δ᾿ εἰπεῖν οἰκειότερον. «Ἔξω γάρ ἑαυτοῦ», κατά τόν μέγαν Διονύσιον αὖθις φάναι, «δι᾿ ὑπερβολήν ἀγαθότητος γίνεται, ταῖς εἰς τά ὄντα προνοίαις καί οἷον ἀγαθότητι καί ἀγαπήσει καί ἔρωτι θέλγεται˙ καί ἐκ τοῦ ὑπέρ πάντα καί πάντων ἐξῃρημένου πρός τό ἐν πᾶσι κατάγεται». Ὁρᾷς ὡς τό τοῦ Θεοῦ ὑφειμένον καί κατηγμένον καί μικρόν καί πᾶν ὁτιδήποτε τοιοῦτον τοῖς ἁγίοις εἰρημένον ὕμνος ἐστί θεοπρεπής τοῦ καθ᾿ ὑπερβολήν ὑπερβάλλοντος τῆς αὐτοῦ φιλανθρωπίας, κἄν οἱ σοφοί τοῦ αἰῶνος τούτου τῆς τηλικαύτης ἀγαθότητος ἀνεπαισθήτως ἔχοντες, ἀχάριστα κτίσματα περί τόν εὐεργέτην ὄντες ἀτεχνῶς, τόν ἐντεῦθεν ὕμνον ἀπαρέσκωνται; Καί τοίνυν ἡμῖν ἔπεισι λέγειν δικαιότατα μή διεξιέναι ἔχειν πρός ἀξίαν τήν ὑπερβολήν τοῦ τολμήματος αὐτῶν, πῶς ἀκούοντες τό μέγα καί μικρόν εἰς ὕμνον τῷ Θεῷ ἀνατιθέμενον εἶθ᾿ ὡς μέγαν μέν, ἄκτιστον αὐτόν φασιν, ὡς δέ μικρόν, κτιστόν, τό αὐτό θεότητά τε λέγοντες ἅμα καί κτιστήν, καί οὕτως ὄντως ὑφειμένην καί μικράν, ὅπερ ἡμῖν ἀνοήτως μᾶλλον δέ τοῖς ἁγίοις ἐγκαλοῦσιν, αὐτοί πάσχοντες ὡς ἀληθῶς, οὐδέ γοῦν ὑπό τοῦ θεσπεσίου Παύλου διδαχθέντες, ἵν᾿ ὡς ἐκεῖνος κατά τόν μέγαν Διονύσιον εἰπεῖν ὑμνῆσαι λέγεται μωρίαν Θεοῦ, τό φαινόμενον ἐν αὐτῷ παράλογον καί ἄτοπον εἰς τήν ἄρρητον καί πρό λόγου παντός ἀναγαγών ἀλήθειαν, οὕτω καί αὐτοί τό τοῦ Θεοῦ φαινόμενον μέτριον καί ὑφειμένον καί μικρόν ὑπερυψώσωσι, τό ὑπερβάλλον μέγεθος τῆς θείας φιλανθρωπίας καί ἀγαθότητος ἐντεῦθεν κατιδόντες, ἀλλά τῷ πρός αἴσθησιν φαινομένῳ κλεπτόμενοι (σελ. 240) καί τοῖς καθ᾿ ἡμᾶς τά θεῖα παραβάλλοντες, ἐπειδή τό καθ᾿ ἡμᾶς μικρόν ὄντως ἐστί μικρόν, καί τό τοῦ Θεοῦ μικρόν εἶναι τοιοῦτον ὄντως ἀποφαίνονται, κτιστόν εἶναι διατεινόμενοι. Καίτοι συνορᾶν ἐκ τῶν καθ᾿ ἡμᾶς ἐχρῆν, ὡς καθάπερ ἐφ᾿ ἡμῶν καί τῶν φυσικῶς ἡμῖν προσόντων μικρόν ὄντως καί τό μέγα – καί γάρ ἀνθρώπινον – οὕτως ἐπί Θεοῦ καί τό μικρόν ὄντως μέγα˙ καί γάρ θεῖόν τέ ἐστιν ὡς ἀληθῶς καί ἀπ᾿ ἀρχῆς αὐτῷ προσόν. Καί τοσοῦτόν ἐστι μέγα καί ὑψηλόν τό ὑποβεβηκός τε καί μικρόν, ὡς καί τούς ἐξ αἰῶνος κατ᾿ αὐτοῦ χωρήσαντας ἅπαντας τροπώσασθαι καί τούς μή ἑκόντας ὑποπτεκωκότας διά μεταμελείας τῷ τῆς ἀπωλείας βαράθρῳ παραπέμψαι. «Τό γάρ μωρόν τοῦ Θεοῦ», πάλιν κατά τόν Παῦλον εἰπεῖν, «σοφώτερον τῶν ἀνθρώπων ἐστί, καί τό ἀσθενές ἰσχυρότερον».

Ἀλλά γάρ ταῦτ᾿ εἴπομεν διά τάς ἐν μετριότητος προσχήματι γαύρους καθ᾿ ἡμῶν λογολεσχίας, μᾶλλον δέ κατά τοῦ θεοφάντορος Διονυσίου καί τῶν οἷος αὐτός, οἵ πολλαχοῦ τῶν λόγων, νῦν μέν ὑπερέχειν, νῦν δέ ὑπερκεῖσθαι, νῦν δ᾿ ἐπέκεινα κατ᾿ οὐσίαν εἶναι τόν Θεόν θεολογοῦσι τῆς βουλῆς, τῆς προνοίας, τῆς ἐξουσίας, τῆς ἁγιότητος καί αὐτῆς τῆς θεότητος, ὅταν μή ἐπί τῆς οὐσίας τάττηται τουτί τό ὄνομα, ἀλλ᾿ ἐπί τῆς θεατικῆς ἤ τῆς θεοποιοῦ ἐνεργείας τε καί χάριτος αὐτοῦ, ὡς καί τόν μέγαν Ἀθανάσιον τῆς Ἀρείου παραφορᾶς εἶναι λέγειν˙ «τό μέν τῇ θείᾳ βουλήσει ἀντικείμενον ὁρᾶν, τό δέ μεῖζον καί ὑπερκείμενον τῆς βουλήσεως μή συνορᾶν, καί τό μέν βούλεσθαι περίτῶν μή ὄντων διδόναι τῷ Θεῷ, τό δέ ὑπερκείμενον τῆς βουλήσεως οὐκ ἐπιγινώσκειν τοῦ Θεοῦ». Εἰ μή γάρ ὑφειμένη ἤ ὑπερηχομένη ἤ ὑποβεβηκυῖα ἤ τι τοιοῦτον εὐσεβῶς ἡ ἐνέργεια λεχθείη, οὐκ (σελ. 242) ἀληθῶς ὁ μέγας καί ὅσοι κατ᾿ αὐτόν ὑπερκειμένην εἶναι τούτων διδάσκουσι τήν οὐσίαν τοῦ Θεοῦ˙ οὐ γάρ ἔστιν ὑπερκεῖσθαί του, μή ὄντος ὑποβεβηκότος. Τό γε μήν ἐκ τοῦ ἀκολούθου τοῦτο ὑφειμένον οὐχ ἡμεῖς εἰρήκαμεν, ἀλλ᾿ ὁ Βαρλαάμ ἐκεῖνος, δεικνύς, ὡς ἐνόμιζε, κτίσμα τήν θείαν καί θεοποιόν ἐνέργειαν καί χάριν ἐκ τοῦ ὑπερκεῖσθαι ταύτης τήν οὐσίαν εἰρηκέναι τούς ἁγίους. Τί οὖν ἡμᾶς ἐκείνῳ ἀντειπεῖν ἐχρῆν πρός τό ὑφειμένην φάναι τήν θείαν ἐνέργειαν καί χάριν; Καί ἀντείπομεν μέν οὖν˙ τό γάρ μή κτιστήν εἶναι δεῖξαι τήν θείαν καί θεοποιόν ἐνέργειαν καί χάριν ἀντίθεσις πρός τό ὑφειμένον ἦν˙ τό γάρ κτιστόν ἐστι τό ὄντως ὑφειμένον. Ἀλλ᾿ ἀντιλέγειν ἔδει καί πρός αὐτήν τήν λέξιν; Ἀλλά τοῦτ᾿ ἀπηγόρευται τοῖς ὄντως θεολόγοις, ὡς προαποδέδεικται, καί θεολογικῶς χρεών τά κατά θεολογίαν ἐπιέναι θεολογικοῖς κανόσι στοιχοῦντα κἀν ταῖς ἀντιλογίαις, ἀλλ᾿ οὐχ ὡς οἱ νῦν νεωτερισταί τῶν ἱερῶν δογμάτων, ἐπεί καί νομίμως τό νόμιμον διώκειν καί τό δίκαιον δικαίως παράγγελμα παλαιόν τε καί κοινόν, εὖ ἔχον ἐς τά μάλιστα. Τό γάρ καλόν οὐ καλόν, ὅταν μή γένηται καλῶς.

Ἔπειτα πρός τήν λέξιν ἐκείνην ἡμῶν ἀντιλεγόντων, πῶς οὐκ ἄν εὐθύς ἐκεῖνος ἀνθυπήνεγκε τόν μέγαν Ἀθανάσιον γράφοντα, «τό Θεός εἶναι δεύτερόν ἐστι τῆς φύσεως, καί ἄνθρωπος γάρ», ὡς αὐτός φησι κατασκευάζων, «γίνεται Θεός, τῆς δέ αὐτῆς τῷ Θεῷ φύσεως οὐ γίνεται, πρός δέ καί τόν μέγαν Βασίλειον τάς προαιωνίους ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ, δηλονότι τούς προορισμούς, κατωτέρας εἶναι λέγοντα τοῦ θείου Πνεύματος˙ καί τόν ἀδελφόν αὐτῷ καί ἀδελφά φρονοῦντα Γρηγόριον ὅς, «διαιρῶν», φησίν, «ὁ Εὐνόμιος τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ τήν φύσιν συνδιατέμνει τῇ φύσει τήν βούλησιν καί διά (σελ. 244) τούτου μάλιστα κατασκευάζει τό τῆς οὐσίας ἀλλότριον, τῷ ὑπεβεβηκότι πρός τό προὖχον συνδιασχίζων τόν τῆς θεότητος λόγον»; Ταῦτα δ᾿ ἐκεῖνος μέν ἄν προὔτεινεν ὡς πρός τήν λέξιν συνήγορα˙ κατ᾿ ἐκείνου δ᾿ ἄλλως καί τῶν κατ᾿ ἐκεῖνον χωρεῖ. Ὡς γάρ ἄμφω κατιδών ὁ Εὐνόμιος, τό ὑποβεβηκός καί τό προὖχον ἐν τῇ βουλήσει τε καί φύσει κἀν ταῖς ὑποστάσεσι πρός ἀλλήλας, εἰς κτιστά καί ἄκτιστα τό θεῖον κατέτεμεν, οὕτω Βαρλαάμ καί Ἀκίνδυνος ἐπί τῆς θείας οὐσίας καί ἐνεργείας τήν διαφοράν ταύτην κατανοήσαντες τά παραπλήσια πράττουσιν.

Ἀλλά τοῖς ἀπηριθμημένοις τῶν θεολόγων ἑτοίμως ἄν ὁ Βαρλαάμ προσεμαρτυρήσατο καί Γρηγόριον τόν τῆς θεολογίας ἐπώνυμον, βραχείᾳ τοῦ μεγάλου φωτός ὡμιληκέναι λαμπηδόνι τόν Παῦλον εἰρηκότα, ἡνίκα τήν πρός Δαμασκόν ἰών τῷ ἀπορρήτῳ φωτί περιελάμφθη, καί τούς ἀμυδράν αὐγήν, ἀκτῖνα, βολίδα θεότητος καί τά τοιαῦτα λέγοντας τήν ἐπ᾿ ὄρους ἐκφανεῖσαν τοῦ Κυρίου λαμπρότητα, καί προσέτι τόν χρυσορρήμονα Πατέρα, «τό μικρόν», γράφοντα, «καί ἡ ρανίς καί ἡ σταγών τῆς θείας χάριτος τήν οἰκουμένην ἐνέπλησε τῆς γνώσεως, καί δι᾿ αὐτῆς τῆς μικρᾶς ρανίδος καί τοῦ μέρους τῆς ἐνεργείας τά σημεῖα ἐγίνετο, τά ἁμαρτήματα ἐλύετο», καί προστιθέντα, «τό μέρος λέγω τῆς ἐνεργείας (οὐ γάρ δή ὁ παράκλητος μερίζεται), ὡς δή τοῦ βραχέος καί μικροῦ καί τῶν τοιούτων ἐπί τῆς ἀκτίστου ἐνεργείας καί οὕτως, ἀλλ᾿ οὐκ ἐπί τῆς οὐσίας λεγομένου». Πρός δέ τούτοις καί τοῖς τοιούτοις θεολόγοις πᾶσι καί τόν θεῖον ἄν Κύριλλον ὑπέδειξε λέγοντα σοφῶς, «ἔλαττον εἶναι τό Θεόν εἶναι τοῦ Πατέρα εἶναι τόν Πατέρα καί Θεόν˙ ᾗ μέν γάρ Θεός, ταὐτό δ᾿ εἰπεῖν θεωρός τε καί ἔφορος ἁπάντων, τοῦτο δέ ἐστι τῆς θεατικῆς πάντως (σελ. 246) δυνάμεως καί ἐνεργείας, πρός τά δοῦλα τήν σχέσιν ἔχει˙ ᾗ δέ Πατήρ, πρός τόν ἴδιον καί ὁμότιμον Υἱόν». Πρός δέ τοῖς ἀξιολόγοις τούτοις μάρτυσι τῆς ἀληθείας, καί τό σμικρόν ἔδειξεν ἄν ὁ Βαρλαάμ ἐπί τοῦ Θεοῦ λεγόμενον, ἔτι τε τό ταπεινόν καί ὑποβεβηκός ἐπί τοῦ θείου Πνεύματος, καί τό δευτερεῦον ἐπί τοῦ Υἱοῦ.

Διά ταῦτα τοίνυν πρός τήν τοῦ ὑφειμένου λέξιν ἀντειπεῖν ἐκείνῳ, τοῖς νοῦ καί μετρίως εὐμοιροῦσιν ἥκιστα ἐχρῆν. Οὔκουν τοῦτόν γε τόν τρόπον οὐδ᾿ ἀντείπομεν ἡμεῖς, ἐπεί μηδ᾿ ὁ μέγας Βασίλειος ἀντεῖπε πρός τήν λέξιν Εὐνομίῳ εἰρηκότι τό θεῖον Πνεῦμα ὑποβεβηκός, ἀλλά καί αὐτός ἐπίτοῦ Πνεύματος ἐχρήσατο τῇ λέξει. Καλῶς γε μήν καί κατ᾿ εὐσεβῆ διάνοιαν αὐτός ταύτῃ κεχρημένος ἐκεῖνον ἐξήλεγξε, κακῶς καί δυσσεβῶς αὐτῇ χρησάμενον, ἅτε δι᾿ αὐτῆς εἰς κτίσμα τό Πνεῦμα κατασπῶντα. Τόν αὐτόν δή τρόπον καί τῇ παρά τοῦ Βαρλαάμ ἐκ τοῦ ἀκολούθου τῇ θεολογίᾳ κακῶς μέντοι καί κατά δυσσεβῆ διάνοιαν προβεβλημένῃ λέξει καλῶς ἡμεῖς χρησάμενοι κατά μίμησιν τῶν ἐνθέων θεολόγων καί κατ᾿ εὐσεβῆ διάνοιαν, ἐξηλέγξαμεν αὐτόν δυσσεβῶς ταύτῃ κεχρημένον, ἅτε διά ταύτης τήν τοῦ Θεοῦ θείαν ἐνέργειαν καί χάριν εἰς κτίσμα κατασπᾶν ἐπιχειροῦντα.

Νῦν οὖν οἱ τήν μέν ἐν πράγματι πρός ἐκεῖνον ἡμετέραν τηλικαύτην διαφοράν ἤ ἀγνοήσαντες ἤ ἀλογήσαντες, πρός δέ τήν λέξιν τόν πόλεμον ἀναρριπίσαντες, μετά τοῦ ἀμαθίας σφᾶς αὐτούς ἔμπλεως δεικνύναι καί σκαιότητος, ἀλογίστου τε φόβου καί ἀνευλαβοῦς ὄντως εὐλαβείας καί δειλίας, ἥτις ἔστιν οἷς ἔνδυμα τῆς ἀσεβείας ἐστί, καθάπερ οἱ θεόσοφοι πατέρες ἔφθησαν ἀποφηνάμενοι διά τῶν τήν ἀρχήν προτεθειμένων ρήσεων, μετά τούτου δή καί τῷ Βαρλαάμ διδόασι κτιστήν (σελ. 248) ἀποδεικνύναι τήν θεατικήν τοῦ Θεοῦ δύναμιν καί τήν θεοποιόν χάριν καί ἐνέργειαν, αὐτήν τήν λαμπρότητα τῆς θείας φύσεως, καθ᾿ ἥν καί τόν Παῦλον ἐπί τῆς ὁδοῦ καί πρό αὐτοῦ τούς συναναβάντας ἐπ᾿ ὄρους περιήστραψεν ὁ Κύριος, καί ἁπλῶς πᾶσαν θείαν δύναμίν τε καί ἐνέργειαν. Ἐπεί γάρ τό ὑφειμένον ἐκ τῶν τοῖς ἁγίος εἰρημένων συνήγαγεν ἐκεῖνος, ἅτε τῆς οὕτω λεγομένης θεότητος ἐπέκεινα τόν Θεόν εἰπόντος εἶναι τοῦ τῶν θεολόγων ἄκρου, καί τῆς προνοίας ἀλλαχοῦ καί τῆς ἁγιότητος καί τῶν τοιούτων ὑπεριδρῦσθαί τε καί ὑπεραίρειν, τοῦ τε μεγάλου Βασιλείου καί τοῦ Νύσσης ἐνθέου Γρηγορίου ὑπερέχειν τῆς θεότητος κατά τό ἄφραστόν τε καί ἀνώνυμον τήν θείαν φύσιν εἰρηκότων, ὡς τήν θεατικήν δύναμιν καί τήν προνοητικήν ἐξουσίαν σημαινούσης τῆς ἐπωνυμίας, τοῦ τε θείου Μαξίμου καί πρό αὐτοῦ πάλιν Διονυσίου τοῦ μεγάλου, καί πασῶν τῶν θείων ἐνεργειῶν καί μετοχῶν ὑπερκεῖσθαι τόν Θεόν εἰπόντων, ὡς ἐνεργουμένων, καθάπερ καί ὁ λόγος λέγεται παρά τοῦ λέγοντος, ταὐτό δ᾿ εἰπεῖν ἐνεργεῖται φυσικῶς˙ ἐπεί τοίνυν ὁ Βαρλαάμ ἐκ τῶν οὕτω τοῖς ἁγίοις εἰρημένων συνήγαγεν ἐκεῖνο καί προσεβεβαίωσεν ἐκ τοῦ κατωτέραν οἷς εἰρῆσθαι καί δευτέραν τῆς φύσεως τήν θείαν ἐνέργειαν, οὗτοι δέ τό ὑφειμένον ὁπωσδήποτε λεγόμενον κτιστόν εἶναι ἀποφαίνονται, πῶς οὐκ ἐκείνῳ συνῳδά κτιστήν εἶναι δογματίζουσι καί ὄντως ὑφειμένην πᾶσαν τε θείαν τοῦ Θεοῦ ἐνέργειαν καί χάριν καί τήν οὕτω λεγομένην θεότητα; Εἰ δέ καί πρός ἐκεῖνον ἐρίσαι φιλοτιμήσονται, λέγοντες μή γεγράφθαι τό ἐκ τοῦ ἀκολούθου τοῦτο συναγόμενον, ἐκεῖνος πρός τοῖς ἄλλοις καί τό τοῦ θεολόγου Γρηγορίου πρός αὐτούς ἐρεῖ˙ «πόθεν τό ἀγένητον λαβόντες ἔχομεν καί τό (σελ. 250) ἄναρχον καί τό ἀθάνατον; Ἤ δῆλον ὅτι ἐκ τῶν ταῦτα συναγόντων, κἄν μή ταῦτα λέγηται; Οὐ γάρ τοῦ λέγοντος μᾶλλον οἱ λόγοι ἤ τοῦ λέγειν συναναγκάζοντος. Ἐκ τοῦ λέγειν ἐκεῖνα πάντως ἐξ ὧν ἐκεῖνοι συνάγονται. Οὕτως οὖν οὐδ᾿, εἴ τι ἄλλο τῶν μή λεγομένων ἤ μή σαφῶς ἐκ τῆς Γραφῆς νοούμενον εὕρισκον, ἔφυγον ἄν τήν ἐκφώνησιν, σέ φοβηθείς τόν συκοφάντην τῶν ὀνομάτων».

Εἰ δ᾿ ἄρα ὑπερβαίνειν φαῖεν τήν γνῶσιν αὐτῶν τό προκείμενον, ἀκουέτωσαν τοῦ τῆς ἀθανασίας ἐπωνύμου λέγοντος˙ «τούς θείους ἱεροκήρυκας οὐ πρός τήν ἀσθένειαν τῆς ἀκροάσεως δεῖ ἀποβλέπειν, ἀλλά πρός τήν ἀπαιτουμένην δύναμιν καί ὑπόθεσιν καί αἰτίαν, ἥν ἐπιθεωροῦντας, προσῆκε καταστοχάζεσθαι τοῦ κηρύγματος», καί τοῦ προτρεπτικῶς ἐγκελευομένου καί λέγοντος τοῖς ἀναβάσεις ἐν τῇ καρδίᾳ διαθεμένοις καί κτησαμένοις ἐντεῦθεν τό φῶς τῆς γνώσεως, «Λαλῶμεν Θεοῦ σοφίαν τήν ἀποκεκρυμμένην ἐν μυστηρίῳ καί τοῖς ἄλλοις ἐκλάμπωμεν». Οὐ γάρ, ἐπειδή μή πάντων ἡ γνῶσις, ὡς ὁ ἀπόστολος ἔφη, τῶν ἱερογράφων δέλτων καί τῆς διανοίας τῶν συνιέναι δυναμένων τά κρείττω τῆς ἐφικτῆς ἡμῖν θεογνωσίας ἀπαλείψωμεν, ὅτι τήν τῶν πολλῶν ταῦθ᾿ ὑπερβαίνει γνῶσιν, καί συνιέντες ἔπειτα λήθης βυθοῖς παραπέμψομεν ἤ σιωπῆς χώματι κατακρύψομεν, ὡς ὁ κατορύξας ἐκεῖνος τό πεπιστευμένον αὐτῷ τάλαντον παρά τοῦ δεσπότου τῶν ὅλων πονηρός καί κατάκριτος δοῦλος, καί ταῦθ᾿ ἡνίκα καιρός ἐργασίας ἐστί καί πρός ἀντιθέτους ἡμῖν ὁ λόγος, οὕς τά μείζω καί ὑψηλότερα τῆς Γραφῆς ἐπηρεάζειν εἰκός, ὡς ἐντεῦθεν κλέπτειν τούς πολλούς ἔχειν, ἅτε χαμαιζήλους τόν νοῦν.

(σςελ. 252) Οὔκουν καλῶς νοούμενον κακόν ἄν εἴη τό ὑφειμένον˙ ἐκ γάρ τῶν λόγων τῶν θεολόγων, ὡς καί οἱ ἀντίθετοι μαρτυροῦσι, συνάγεται. Ἀλλά τοῦτο κακῶς ὁ Βαρλαάμ, ὡς ἔφημεν, ἐξεδέξατο, κτίσμα νομίσας καί κατασκευάσας ἐκ τούτου τήν θεοποιόν δωρεάν καί χάριν τοῦ Πνεύματος, ἥτις ὡς ἄκτιστος οὖσα καί θεότητα ἔχει τήν προσηγορίαν. Ἡμεῖς δέ τήν λέξιν καλῶς ἐξειλήφαμεν, κἀκεῖνον περιφανῶς δυσσεβήσαντα δι᾿ αὐτῆς ἐξηλέγξαμεν. Οἱ τοίνυν πρός ἡμᾶς διά τήν λέξιν, καίτοι καλῶς ἐξειλημμένην καί διηυκρινημένην, μαχόμενοι φανεροί καθίστανται δυσχερίνοντες ὅτι δυσσεβεῖν τόν Βαρλαάμ ἀπηλέγξαμεν, εἰς κτίσμα κατασπᾶν ἐγχειροῦντα τήν θείαν δωρεάν καί χάριν τοῦ Πνεύματος, ὥσπερ ἄν, εἴ τις κατά τόν ἴσον λόγον καί πᾶν τό καθ᾿ οἱανδήποτε τρόπον ὑποβεβηκός κτιστόν εἶναι ἀποφαίνεται καί πρός τόν ἄκτιστόν τι καί ὑποβεβηκός εἰπόντα δυσχεραίνει, τοῦ μεγάλου Βασιλείου δῆλός ἐστιν ἅπτεσθαι τολμῶν, ὡς τήν Εὐνομίου κακοδοξίαν οὕτως ἀνελόντος. Εἰ δέ τό ὑποβεβηκός τε καί ὑφειμένον κατ᾿ οὐδέν σχεδόν ἀλλοῖα, Βαρλααμῖται καί Εὐνομιανοί πάντες ὄντες ἀναφαίνονται σαφῶς οἱ τό ὑφειμένον ὁπηδήποτε κτιστόν ἀποφαινόμενοι καί ἀπαγορεύοντες ἐκ τῶν ταπεινοτέρων ὀνομάτων, θεοπρεπῶς μέντοι νοουμένων, τόν Θεόν ὑμνεῖν. Καίτοι πάλιν ὁ μέγας ἱεροφάντης Διονύσιος, «τούς μυστικούς θεολόγους», φησίν, «εὑρήσομεν οὐ μόνον ἐκ τῶν φαινομένων τιμίων ὑμνοῦντας τάς θεαρχικάς ἀκφαντορίας, ἀλλά καί ἀπό τῶν μέσων, οὐδέ ἀπό τῶν μέσων μόνον, ἀλλά καί ἀπό τῶν ἐσχάτων»˙ ἆρ᾿ οὖν οὐχί τά ἔσχατα καί ὑφειμένα ἔν γε πράγμασί τε καί ὀνόμασι, μᾶλλον δέ καί αὐτά τά μέσα, μή μόνον ἐν τοῖς καθ᾿ ἡμᾶς, ἀλλά καί ἐν αὐτοῖς τοῖς θείοις; σ

(σελ. 254) Οὕτω γάρ δή καί αὐτός ὁ μέγας αὖθις ἐν τοῖς περί τἀγαθοῦ φησιν, ὡς ἡ διά πάντων φοιτῶσα παντελής ἀγαθότης ἐκτείνεται ἄχρι τῶν ἐσχάτων, τοῖς μέν ὁλικῶς παροῦσα, τοῖς δέ ὑφειμένως, ἄλλοις δέ ἐσχάτως, ἀλλά καί κατά τήν εἰς τό θεοειδές καί τήν ἐκ Θεοῦ φωτοδοσίαν ὑφειμένην καί προὔχουσαν κοινωνίαν τῶν κατηξιωμένων, ὡς ὁ αὐτός πάλιν ἀλλαχοῦ φησι. Τό τοίνυν ὑφειμένον τοῦ ἐσχάτου ὑπερκείμενόν ἐστιν. Ἀλλ᾿ ἔστι κἀν τοῖς ἐσχάτοις καί αὐτοῖς τοῖς καθ᾿ ἡμῶν πράγμασί τε καί ὀνόμασιν εὑρεῖν ὑψηλάς καί θεοπρεπεῖς ἐννοίας τε καί θεωρίας. Εἰ δέ τις ἐκ τῶν ταπεινοτέρων τῆς θεολογίας τόν Θεόν οἴεται σμικρύνεσθαι καί τήν τῶν οὐρανῶν βασιλείαν ἀτιμάζεσθαι νομίσει, ὅτι μικρᾷ ζύμῃ καί κόκκῳ σινάπεως ἀπεικάζεται, καί ἀγροῖς δή τισι καί ἀμπελῶσι καί ἑστιατορίαις, ἤ καί τῆς Ἰησοῦ μεγαλειότητος τόν ἀντικείμενον ὑπεραίρεσθαι, κατά τόν θεολόγον Γρηγόριον, ὅτι ὁ μέν ὄρος μέγα καλεῖται καί Λευιάθαν καί κοσμοκράτωρ καί βασιλεύς τῶν ἐν τοῖς ὕδασιν, ὁ δέ ἀμνός καί σταγών καί μαργαρίτης καί τά τοιαῦτα προσαγορεύεται, εἰ δέ βούλει κατά μυστικωτέραν ἔτι θεορρημοσύνην καί σκώληξ, ἀλλ᾿ οὐκ ἄνθρωπος, ἔστιν ἄρα κἀν τοῖς ἐσχάτοις καί ὑφειμένοις πράγμασί τε καί ὀνόμασι θεοπρεπεῖς καί ὑψηλάς ἐννοίας καί θεωρίας, ὧν μή ἐφικνούμενος ὁ παρ᾿ ἑαυτῷ σοφός οὗτος, ἀλλ᾿ ἀδιάβατον ἔχων ἐπί τά κρείττω τό τῆς ψυχῆς λογιζόμενον, «ἅ μή ἑώρακεν ἐμβατεύων εἰκῇ φυσιούμενος ὑπό τοῦ νοός τῆς σαρκός αὐτοῦ», πολλαῖς μέν καί δειναῖς βλασφημίαις περιπίπτει προϊών, πολλαῖς δέ κατεφθαρμέναις ἄλλως διανοίαις καί ἀνακολούθως ἐχούσαις πρός ἀλλήλας. Ὁ δέ μή κακόν μέν, ἀκούσιον δ᾿αὐτῷ (σελ. 256) παντάπασι, καί ὡς ἀκούων αὐτῷ τοῖς ἐντευξομένοις τῶν εἰδότων ὑπέρ οὗ ὁ λόγος οὐκ ἄκομψον, εἰ καί καταγέλαστον, ὅτι τό πλεῖστον αὐτῷ τῶν γεγραμμένων τήν Ἀκινδύνου δόξαν καθαιρεῖ, ἄκοντος τοῦ γράφοντος καί ἀγνοοῦντος.

Για ενημέρωση σχετικά με τα νέα, τις εκδηλώσεις, τις εκδόσεις και το έργο μας παρακαλούμε συμπληρώσετε τα παρακάτω στοιχεία. Για τους όρους προστασίας δεδομένων δείτε εδώ.