ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ  ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ  ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ   ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ "ΠΟΡΦΥΡΟΓΕΝΝΗΤΟΣ"
ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ
  ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΑΓ. ΒΑΡΒΑΡΑΣ   ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟ    ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
Φωνή Κυρίου | Διακονία | Εορτολόγιο | Πολυμέσα

 

πίσω


ΜΟΝΑΧΟΝ ΤΟΝ ΣΤΟΥΔΙΤΗΝ

ΙΩΑΝΝΗ ΤΩ ΓΑΒΡΑ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΟΣΙΩΤΑΤΟΝ ΕΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΙΣ ΚΥΡΙΟΝ ΠΑΥΛΟΝ ΤΟΝ ΑΣΑΝΗΝ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΙΕΡΩΤΑΤΟΝ ΚΑΙ ΤΑ ΘΕΙΑ ΣΟΦΟΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΝ ΑΙΝΟΥ ΚΥΡ ΔΑΝΙΗΛ

ΠΡΟΣ ΤΩ ΠΑΝΤΑ ΚΑΛΩ ΚΑΓΑΘΩ ΚΑΙ ΣΟΦΩ
ΝΟΜΟΦΥΛΑΚΙ ΣΥΜΕΩΝ

ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΑΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΕΙ ΤΟΙΣ ΤΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ

ΤΩ ΤΙΜΙΩΤΑΤΩ ΕΝ ΜΟΝΑΧΟΙΣ ΔΑΜΙΑΝΩ ΤΩ ΦΙΛΟΣΟΦΩ

ΠΡΟΣ ΕΥΛΑΒΕΣΤΑΤΟΝ ΕΝ ΜΟΝΑΧΟΙΣ ΚΥΡ ΔΙΟΝΥΣΙΟΝ

ΟΜΟΛΟΓΙΑ

ΤΩ ΤΙΜΙΩΤΑΤΩ ΕΝ ΜΟΝΑΧΟΙΣ ΤΩ ΑΣΚΗΤΙΚΩΤΑΤΩ ΚΥΡ ΒΗΣΑΡΙΩΝΙ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΙΔΙΟΝ ΑΔΕΛΦΟΝ ΤΟΝ ΤΙΜΙΩΤΑΤΟΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΝ ΚΥΡ ΜΑΚΑΡΙΟΝ

ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΝ ΤΩ ΑΓΙΩ ΟΡΕΙ ΣΕΒΑΣΜΙΩΤΑΤΟΥΣ ΓΕΡΟΝΤΑΣ

Τῼ ΟΣΙΩΤΑΩ ΕΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΙΣ ΚΑΙ ΕΜΟΙ ΕΝ ΚΥΡΙΩ ΦΙΛΤΑΤΩ ΚΑΙ ΑΔΕΛΦΩ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙ ΚΑΙ ΔΕΣΠΟΗ ΤΩ ΟΝΤΩΣ ΦΙΛΟΘΕΩ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΑΝΩΤΕΡΩ ΕΙΡΗΜΕΝΟΝ ΙΔΙΟΝ ΑΔΕΛΦΟΝ

ΤΗ ΚΡΑΤΙΣΤΗ ΚΑΙ ΕΥΣΕΒΕΣΤΑΤΗ ΔΕΣΠΟΙΝΗ ΤΗ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΙΝΗ

ΤΩ ΤΙΜΙΩΤΑΤΩ ΕΝ ΜΟΝΑΧΟΙΣ ΔΑΜΙΑΝΩ ΤΩ ΦΙΛΟΣΟΦΩ

Ἠνέχθη πολλαχόθεν τά τοῦ Ἀκινδύνου πρός ἡμᾶς συγγράμματα, κατ᾿ αὐτοῦ δέ ὄντα καί μηδαμῶς ἐνταῦθα φανέντα, μικροῦ γε ἄν ἠπιστήθη τούτου διατελεῖν, εἰ μή τά αὐτά καί μάλιστα κατά διάνοιαν πολλαχόθεν ἠνέχθη. Χωροῦσι δέ οὐ κατά τοῦ γράψαντος μόνον, ἀλλά καί καθ᾿ ἑαυτῶν. Τί γάρ δεῖ λέγειν, ὅτι κατά τῆς ἀληθείας καί τοῦ Θεοῦ τῆς ἀληθείας καί τῶν συνηγόρων ἐξ αἰῶνος αὐτῆς ἁγίων˙ τοῦτο γάρ οἷά τις μίτος συμπαθεκτείνεται παντί τῷ τῶν τοιούτων συγγραμμάτων ὑφάσματι˙ πλάττει γάρ ὁ συγγραφεύς τούτων οἴκοθεν κακοδοξίας τινάς καί φράζει ταύτας ὡς αὐτός βούλεται, μηδέ ρήματος ὄντος ἑνός γοῦν τῶν πρός οὕς ἐρίζειν προῄρηται. Καί ταύτας ἀνασκευάζων πάλιν αὐτός, χείροσι περιπίπτει κακοδοξίαις, καί οὐδέ ταύταις ἀκολούθοις, ἀλλ᾿ ὡς ἐπίπαν καί πρός ἀλλήλας ἀντικειμέναις. Κἄν που μετά τάς πολλάς αὐτοῦ τοιαύτας κατασκευάς μνησθῇ τινος ρηματίου τῶν ἡμετέρων καί τοῦτο πολυτροπώτατα κακουργήσας καί τῆς ὑγιοῦς διανοίας καταστήσας ἔρημον, δι᾿ αὐτοῦ πάλιν κατά κρημνῶν πολλῶν δυσσεβειῶν βάλλει ἑαυτόν, καί οὐδέ τούτων ἀλλήλαις ἀκολουθεῖν δυναμένων. Ὄντως αὐτεπίβουλον ἡ κακία καί ὁ τελέως κακός οὐδ᾿ ἑαυτῷ ἐστιν ἀγαθός. Οὕτω καί συνόδους πλάττει καί τά πρός αὐτάς διηγήματα, τοῖς αὐτοῖς κἀν τούτοις περιπίπτων βαράθροις, οὕτω καί (σελ. 356)τροπαίοις ἐπικομπάζει καί τῶν αὐτῶν πάλιν τροπαίων ὡς ἡττημάτων ὄντων μανικῶς καταφέρεται˙ καί σπίλους παντοίους πανταχόθεν εἰς ἑαυτόν ἐπισπώμενος, φρενοβλαβῶς οἴεται τούς ἀσπίλους σπιλοῦν. Ἵνα δέ καί κατά τήν παροιμίαν ἐκ τοῦ κρασπέδου γνοίης τό ὕψασμα, τῶν πρός αὐτά μοι πεποιημένων ἐλέγχων ἔπεμψα τῇ σῇ σοφίᾳ τό πρῶτον˙ οὐ γάρ ἐδυνήθημεν ἔτι μετεγράψαι τούς ἄλλους.

Ἐπεί δέ καί περί τῶν αὐτῷ πεποιημένων ἰάμβων ἔγραφες ἀκηκοέναι, ὅπως τοῦ Θεοῦ θαυματουργήσαντος εἰς τάς ἐμᾶς ἦλθον χεῖρας, τίνα τε πάλιν ἐστίν, ἅ κἄν τούτοις συγγράφεται μαθεῖν ἠτήσω, ἀνάγκη πρός τήν σήν ἐπιστέλλοντας νῦν ἁγιότητα καί τινας ἐξ αὐτῶν προθεῖναι καί τήν τοῦ ἰαμβοποιοῦ τούτου δυσσέβειαν κἀν τούτοις διελέγξαι. Πρός γάρ τούς ἄλλους σχεδόν ἅπαντας, ὅ τε τά πάντα θαυμάσιος Δαβίδ ὁ ἡμέτερος δι᾿ ἰάμβων, καί ἡμεῖς εὐσύνοπτον ἔλεγχον ἐγράψαμεν διά σχολίων. Τῶν δεόντων δ᾿ ἄν εἴη πρότερον ἐκθεῖναι τάς τῶν ἁγίων φωνάς, εἶθ᾿ οὕτω τήν πρός ταύτας τοῦ Ἀκινδύνου βλασφημίαν καί φανεράν ἀντίθεσιν προθεῖναι, τῆς πρός τούς θεολόγους ἐν τοῖς ἄλλοις αὐτοῦ συγγράμμασιν ἐναντιώσεως, ἐκδηλοτέραν οὖσαν οὐχ ἧττον ὅτι μή καί μᾶλλον. Ὁ μέγας τοιγαροῦν Ἀθανάσιος τοῖς Ἀρειανοῖς ἀντιλέγων, κτιστόν εἶναι κατασκευάζουσι τόν δι᾿ οὗ τά πάντα γέγονεν, εἰ θέλων ὁ Πατήρ ἐγέννησεν αὐτόν, «τό μέν ἀντικείμενον», φησί, «τῇ βουλήσει ἑωράκασιν οἱ Ἀρειανοί, τό δέ μεῖζον καί ὑπερκείμενον, οὐ τεθεωρήκασιν˙ ὥσπερ γάρ ἀντίκειται τῇ βουλήσει τό παρά γνώμην, οὕτως ὑπέρκειται καί προηγεῖται τοῦ βούλεσθαι τό κατά φύσιν». Καί αὖθις, «εἰ τό βούλεσθαι περί τῶν μή ὄντων διδόασι τῷ Θεῷ, διατί τό ὑπερκείμενον τῆς βουλήσεως οὐκ ἐπιγινώσκουσι τοῦ Θεοῦ; (σελ. 358) Ὑπεραναβέβηκε δέ τῆς βουλήσεως τό πεφυκέναι καί εἶναι αὐτόν Πατέρα τοῦ ἰδίου Λόγου». Ὁ δέ θεσπέσιος Κύριλλος ἐν τῷ πέμπτῳ τῶν θησαυρῶν πρός τούς ἀθετοῦντας τό τοῦ Υἱοῦ ἐκ Πατρός προαιώνιον, «ἔλλατόν ἐστι», φησί, «τό Θεόν εἶναι, τοῦ Πατέρα εἶναι τόν Πατέρα καί Θεόν˙ ᾗ μέν γάρ Θεός πρός τά δοῦλα τήν σχέσιν ἔχει, ᾗ δέ Πατήρ, πρός τόν ἴδιον καί ὁμότιμον Υἱόν. Οἱ λέγοντες τοίνυν, ὅτι Θεός μέν ἦν ἐξ ἀρχῆς, οὔπω δέ καί Πατήρ, τήν πρός τά δοῦλα σχέσιν προσάπτουσι τῷ Θεῷ τοῦ μείζονος ἀποστεροῦντες αὐτόν˙ κρεῖττον γάρ τόν Πατέρα γεννήματος εἶναι». Καί πάλιν, «οὐκ εἶπεν ὁ Σωτήρ, ὁ ἑωρακώς ἐμέ, ἑώρακε τόν Θεόν, ἀλλά τόν Πατέρα, τό μεῖζον ἀπονέμων αὐτῷ καί οὐ τό ἔλαττον. Οὐκοῦν πρῶτον ἔστω Πατήρ, εἶθ᾿ οὕτω Θεός, εἰ καί ἅμα καί συνημμένως». Ἀλλά καί τήν πρόγνωσιν τοῦ τῆς κτίσεως τέλους ἔχειν καί τόν Υἱόν κατασκευάζων, «εἰ πάσης», φησί, «γνώσεως ὑπεραναβέβηκε τό γινώσκειν τόν Πατέρα, πῶς ὁ τό μεῖζον εἰδώς ἀγνοήσει τό ἔλαττον»; Ὁ δέ μέγας Βασίλειος τοῦτ᾿ αὐτό καί αὐτός θέλων ἀποδεῖξαι, «εἰ ἕτερον», φησί, «τό τόν Πατέρα εἰδέναι καί ἕτερον τό τά τοῦ Πατρός, μεῖζον δέ τό εἰδέναι τόν Πατέρα, καθόσον ἕκαστος αὐτός τῶν ἑαυτοῦ μείζων, ὁ τό μεῖζον εἰδώς, πῶς τό ἔλαττον οὐκ ᾔδει»; Ὁ δέ τήν γλῶτταν χρυσοῦς τό ψαλμικόν ἐκεῖνο διασαφῶν, «ὄψομαι τούς οὐρανούς ἔργα τῶν δακτύλων σου», «οὐκ εἶπε», φησίν, «ἔργα τῶν χειρῶν σου, ἀλλά τῶν δακτύλων σου», τῆς ἐλαχίστης τοῦ Θεοῦ ἐνεργείας ἔργον εἶναι δεικνύς τά ὁρώμενα. Τό δέ κοινόν στόμα τῶν τοιούτων, ὁ τῆς εὐαγγελικῆς εὐκρινείας τήν σύνοψιν ποιησάμενος, τοῦ Κυρίου εἰρηκότος, «οὐδέ τόν Πατέρα τις ἐπιγινώσκει εἰ μή ὁ Υἱός», αὐτός ἑρμηνεύων ἐπιφέρει, «τό μεῖζον λέγει, ὅτι οὐδέν θαυμαστόν, εἰ πάντως εἰμί (σελ. 360) δεσπότης, ὅπου γε καί τό μεῖζον ἔχω, τό εἰδέναι τόν Πατέρα».

Ταῦτα τοίνυν τῶν ἁγίων φανερῶς καί συμφώνως ἀλλήλοις συγγραφομένων, ὁ Ἀκίνδυνος παρ᾿ οὐδέν τιθέμενος τάς τοιαύτας τῶν ἁγίων φωνάς, μᾶλλον δέ καί βλασφήμους κατά τάς αὐτοῦ θέσεις ἡγούμενος, καί τήν μίαν καί κοινήν τῆς τρισυποστάτου θέοτητος ἐνέργειαν εἰς κτίσμα κατασπῶν καί τοῖς τοῦ Θεοῦ συντάττων δημιουργήσασιν, ὡς ἐν προσχήματι τοῦ καθ᾿ ἡμῶν γράφειν, τοῖς ἁγίοις τοῦ Θεοῦ ἀντικείμενος, τοιαῦτα στιχοπλοκεῖ˙

«Τριάς, μονάς, σῶσόν με σοῦ μόνης λάτρην,

ἧς πάντα τἄλλα δημιουργία μόνης.

Καί κτίσμα πᾶν ὄν τῆς ὑφειμένης ἕδρας˙

οὐχ ἤττονος γάρ δυσσεβείας ἐστί που,

τοῦ κτίσμα φάσκειν τήν ἀνωτάτω φύσιν,

τί τι φρονεῖν ἄκτιστον ἠλαττωμένον,

ἤ τι φρονεῖν ἔλαττον οὐκ ἐκτισμένον».

Εἰ οὖν κατά τόν Ἀκίνδυνον πᾶν τό ἔλαττον κτίσμα, καί τό δεσπότης εἶναι πάντων, κατ᾿ αὐτόν, κτιστῶς ἔχει ὁ Υἱός καί κτιστή ἐστιν ἡ καθ᾿ ἥν γινώσκει τά πάντα γνῶσίς τε καί πρόγνωσις, ὅτι τό εἰδέναι τόν Πατέρα καί ταύτης ὑπεραναβέβηκε καί τοῦ δεσπότης εἶναι πάντων μεῖζόν ἐστιν. Ἀλλά καί ἡ ἀπό τῶν κτισμάτων ἡμῖν γινωσκομένη τοῦ Θεοῦ δημιουργική δύναμις, ἧς ἔργον τά ποιήματα, ὡς ἐλαχίστη τῷ χρυσολόγῳ πατρί ρηθεῖσα, συμφώνως τῷ λέγοντι, «δυνάμεως καί σοφίας καί τέχνης, ἀλλ᾿ οὐχί τῆς οὐσίας ἐνδεικτικά ἐστι τά ποιήματα, καί οὐδέ πᾶσαν τοῦ δημιουργοῦ τήν δύναμιν ἀναγκαίως παρίστησι», κτιστή ἐστι κατά τόν Ἀκίνδυνον. Ἀλλά καί ὁ Θεός καί Πατήρ ὅτι πρῶτον Πατήρ (σελ. 362) εἶτα Θεός, καί τό μέν Πατήρ εἶναι μεῖζον τοῦ Θεός εἶναι, τοῦτο δ᾿ ἔλαττον ἐκείνου, κτίσμα ὡς Θεός ἔσται κατ᾿ αὐτόν. Ἐπεί δ᾿ ἄκτιστός ὁ Θεός καί Πατήρ, οὐ μόνον ὡς Πατήρ, ἀλλά καί ὡς Θεός, καί μή μόνον ἡ τοῦ Υἱοῦ γνῶσις ἄκτιστός ἐστι καθ᾿ ἥν γινώσκει τόν Πατέρα, ἀλλά καί καθ᾿ ἥν εἰδώς διατελεῖ τά πάντα, πρός δέ ταύτῃ καί ἡ κυριότης τούτου καθ᾿ ἥν τοῦ παντός ἐστι δεσπότης, καί ἡ δημιουργική τούτου ἐνέργεια, ἧς τά μεγέθη τῶν οὐρανῶν ἀποτέλεσμα, ὅ τε μέγας Βασίλειος καί ὁ θεῖος Κύριλλος, ὅ τε Χρυσόστομος θεολόγος καί οἱ τούτοις συνᾴδοντες πατέρες δυσσεβεῖς κατά τόν Ἀκίνδυνόν εἰσιν, ὡς ταυτί τά προδήλως ἄκτιστα φανερῶς ἐλάττονα εἰπόντες.

Ὁ δή κατά τῶν ἁγίων τοιαῦτα φανερῶς ἀποφαινόμενος καί δι᾿ ἐμμέτρων ρημάτων ἀμέτρως βλασφημῶν, εἴς τε τόν Θεόν καί τούς αὐτοῦ ἁγίους, οὐδέ Θεοῦ λάτρης, εἰ καί τοῖς συνήθεσι τοῖς εὐσεβέσι ρήμασι κρύπτει τήν αὐτοῦ κακόνοιαν, ἀλλά ψευδολάτρης ἐστί. Διό καί ὡς ἀπό τοῦ Θεοῦ δικαίως ἐγκαταλειφθείς, οὐ λαμβάνει καθάπερ τοῦ λέγειν ἀρχόμενος ηὔξατο δῆθεν, «νόησιν ἠκριβωμένην ἤ γλῶτταν εἰς ἔκφανσιν ἠσφαλισμένην», ἀλλά νοῦν κατεφθαρμένον, καί γλῶτταν ἐσφαλμένην ἄκρως καί βλάσφημον, ὅ καί τοῦ λόγου προϊόντος διά τῶν προτεθησομένων αὐτοῦ στίχων δειχθήσεται ἐναργέστερον. Οὐ μήν ἀλλ᾿ ἐπείπερ ἡ βούλησις καί τό βούλεσθαι Θεοῦ ἐνέργειά ἐστι καί ἄκτιστος ἐνέργεια - ἐβούλετο γάρ περί τῶν ὄντων ὁ Θεός καί μήπω ὄντων -, ὁ Ἀκίνδυνος μή ὑπερκεῖσθαι λέγων τῆς ἀκτίστου ἐνεργείας τήν ἄκτιστον οὐσίαν, Ἀρειανός ἐστιν ὡς ὁ μέγας ἀνωτέρω εἴρηκεν Ἀθανάσιος, ἅτε μή ἐπιγινώσκων τό μεῖζον καί ὑπερκείμενον τῆς τοῦ Θεοῦ βουλήσεως, ὅπερ οὐκ ἐπί τοῦ Θεοῦ μόνον, ἀλλά κἀπί τῆς εὐτελοῦς (σελ. 364) καί κτιστῆς ἡμῶν φύσεώς ἐστι συνιδεῖν τῷ μετά νοῦ σκοποῦντι. Ἐπεί δέ καί ἀδιάφορον εἶναί φησι τήν ἄκτιστον οὐσίαν καί τήν ἄκτιστον ἐνέργειαν, ταὐτόν ἔσται κατ᾿ αὐτόν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρός εἰπεῖν καί ἐκ τῆς βουλήσεως εἶναι τόν Υἱόν, ὅ καί τοῦτο τῶν Ἀρειανῶν ἐστιν. Οὕτω γάρ καί κτιστός ἔσται ὁ Υἱός, ἐπειδήπερ ἐκ τῆς θείας βουλήσεως τά κτίσματα. Ἀλλαχοῦ δ᾿ αὖθις ὁ αὐτός τά τῶν θείων πατέρων παρερμηνεύων καί παρανοῶν καί τήν ἄκτιστον βούλησιν μόνον εἶναι λέγων τόν Υἱόν, ἀγνοῶν τό προηγούμενον τοῦ βούλεσθαι, ὡς ὁ μέγας Ἀθανάσιος ἐθεολόγησε, καί τό ὑπερκείμενον τῆς τοῦ Θεοῦ βουλήσεως, πάλιν τῷ αὐτῷ βαράθρῳ τῆς δυσσεβείας περιπίπτει.

Ἀλλά ταῦτα πέπονθεν ὁ τάλας μή πεισθείς τοῖς διδάσκουσι πατράσι, ὡς «οὐκ ἐν ρήμασιν ἡμῖν, ἀλλ᾿ ἐν πράγμασιν ἡ εὐσέβεια». Ἡμεῖς δ᾿οἱ πεπεισμένοι τούτοις, ὅταν ἀκούσωμεν ὑπερκείμενον ἤ προηγούμενον ἤ πρῶτον ἤ μεῖζον ἤ πάλιν ἔλαττον ἤ δεύτερον ἤ ὑφειμένον, ἐξετάζομεν τίνα τρόπον εἴρηται˙ κἄν μέν εὕρωμεν μή κατά φύσιν μηδέ κατά χρόνον εἰρημένα, ἀλλά κατά τήν τάξιν καί τό αἴτιον καί τό αἰτιατόν, καί ἁπλῶς ὅσα τῷ ἀκτίστῳ μηδαμῶς λυμαίνεται, τοῖς ἀκτίστοις ἐναριθμοῦμεν, ἄμφω τό τε πρῶτον καί τό δεύτερον καί τό μεῖζον καί τό ἔλαττον καί τά τοιαῦτα, τούς τε θεολόγους ἐπαινοῦντες καί τῇ τῆς εὐσεβείας ἀληθείᾳ τούτοις ἀκριβῶς ὁμολογοῦντες˙ εἰ δέ μή κατά τήν μεῖζον ἤ τό ἔλαττον, ἀλλά κατά φύσιν τε καί χρόνον, ὡς τό μέν ἄναρχόν τε καί ἄχρονον ὑπάρχειν, τό δέ κατά χρόνον καί φύσιν διεστώς ἐκείνου, τό μέν μεῖζον καί ὑπερκείμενον ἐν τοῖς (σελ. 366) τοιοῦτοις μόνον ἄκτιστόν φαμεν, τό δ᾿ ἔλαττον καί ὑφειμένον, κτίσμα. Κατά δή ταύτην τήν εὐσεβῆ διάνοιαν, οὐ τάς προγραφείσας μόνον, ἀλλά καί τάς ὑποτεταγμένας τῶν θείων ἡμῶν πατέρων θεολογικάς νοοῦμεν ρήσεις.

Ὁ μέν γάρ θεηγόρος Γρηγόριος ὁ Νύσσης ἐν τοῖς μακαρισμοῖς τό προφητικόν ἐκεῖνο προθείς, τίς ἐμέτρησε τόν οὐρανόν σπιθαμῇ καί τῇ χειρί τό ὕδωρ καί πᾶσαν τήν γῆν δρακί», «ὁρᾷς», φησί, «τήν μεγαλοφυΐαν τοῦ τήν ἄφραστον διαγράφοντος δύναμιν; Ἀλλά τί ταῦτα πρός τό ὄντως ὄν; Μέρος γάρ τι τῆς θείας ἐνεργείας ἐν ταῖς τοιαύταις μεγαληγορίαις ὁ προφητικός ἐνεδείξατο λόγος˙ αὐτήν δέ τήν δύναμιν ἀφ᾿ ἧς ἡ ἐνέργεια, ἵνα μή εἴπω τήν φύσιν ἀφ᾿ ἧς ἡ δύναμις, οὔτε εἶπεν οὔτε ἐμέλησεν». Ἐν δέ τῷ Πρός Εὐνόμιον τρισκαιδεκάτῳ, «ὁ μέν Θεός», φησίν, «ἔστι καθ᾿ ἑαυτόν ὅ,τι ποτέ καί εἶναι πεπίστευται, ὀνομάζεται δέ παρά τῶν ἐπικαλουμένων οὐκ αὐτό ὅ ἐστιν (ἄφραστος γάρ ἐστιν ἡ φύσις τοῦ ὄντος), ἀλλ᾿ ἐξ ὧν ἐνεργεῖν τι περί τήν ζωήν ἡμῶν πεπίστευται˙ καί Θεόν γάρ αὐτόν λέγοντες τόν ἔφορον καί ἐπόπτην καί διορατικόν τῶν κεκρυμμένων ἐπινοοῦμεν. Προϋφέστηκε δέ τῶν ἐνεργειῶν ἡ οὐσία. Νοοῦμεν δέ τάς ἐνεργείας, δι᾿ ὧν αἰσθανόμεθα, ρήμασι δέ ταύτας, ὅπως ἄν ᾖ δυνατόν, ἐξαγγέλλομεν». Καί πάλιν, «τί οὐκ ἔστι», φησί, «τό θεῖον, τῆς τῶν ἀποφατικῶν ὀνομάτων σημασίας προδεικνυούσης, τί ἐστιν ἐκεῖνο κατά τήν φύσιν, ὅ ταῦτα οὐκ ἔστιν, ἐν ἀδήλῳ μένει. Ἀλλά καί τά λοιπά τῶν ὀνομάτων, ὧν ἡ σημασία θέσεώς τινός ἐστιν ἐνδεικτική καί ὑπάρξεως, οὐκ αὐτῆς τῆς θείας φύσεως, ἀλλά τῶν περί αὐτήν εὐσεβῶς θεωρουμένων τήν ἔνδειξιν ἔχει. Τό γάρ κάλλος καί μέγεθος τῶν ἐν τῇ (σελ. 368) κτίσει θαυμάτων κατανοήσαντες, ἐκ τούτων καί τῶν τοιούτων ἄλλα νοήματα περί τό θεῖον λαμβάνοντες, ἰδίοις ὀνόμασιν ἕκαστον τῶν ἐγγινομένων ἡμῖν νοημάτων διερμηνεύομεν˙ «ἐκ γάρ μεγέθους καί καλλονῆς τῶν κτισμάτων ἀναλόγως ὁ γενεσιουργός θεωρεῖται˙ καί δημιουργόν μέν τόν ποιητήν προσαγορεύομεν˙ δυνατόν δέ ᾧ ἐξήρκεσεν ἡ δύναμις οὐσίαν ποιῆσαι τήν βούλησιν, δίκαιον δέ ὡς ἀδέκαστον κριτήν. Ἀλλά καί τήν θείαν φωνήν, ἐκ τῆς ἐποπτικῆς ἐνεργείας κεκρατηκέναι κατελαβόμεθα, ὥστε καί διά τούτου μερικήν τινα τῆς θείας φύσεως ἐνέργειαν διδαχθέντες, τῆς οὐσίας αὐτῆς ἐν περινοίᾳ διά τῆς φωνῆς ταύτης οὐκ ἐγενόμεθα». Ἐν δέ τῷ Περί τελειότητος, «ὁ θεόπνευστος», φησίν, «ὡς ἀληθῶς καί θεοδίδακτος Παῦλος, ἀνέφικτόν τε καί ἄληπτον λογισμοῖς ἀνθωπίνοις τόν τῆς ὑπερκειμένης οὐσίας ἀποφαίνεται λόγον. Διό τά περί αὐτήν, θεωρούμενα λέγων, εἰρήνην καί δύναμιν καί ζωήν καί δικαιοσύνην καί φῶς καί ἀλήθειαν καί τά τοιαῦτα, τόν περί αὐτῆς ἐκείνης λόγον ἄληπτον εἶναι παντελῶς διωρίσατο, εἰπών μήτε ἑωρᾶσθαι ποτε τόν Θεόν μήτε ὀφθήσεσθαι˙ «ὅν εἶδε γάρ», φησίν, «ἀνθρώπων οὐδείς οὐδέ ἰδεῖν δύναται». Κἄν τῷ Περί θεότητος καί εἰς τόν Ἀβραάμ γεγραμμένῳ λόγῳ˙ «ἡ θεία φύσις ἄφραστος», φησί, «καί ἀνεκφώνητος μένει, ὑπερβαίνουσα πᾶσαν τήν διά φωνῆς σημασίαν. Οὐκοῦν οὐχί φύσιν, ἀλλά τήν θεατικήν δύναμιν ἡ τῆς θεότητος προσηγορία παρίστησιν».

Ὁ δέ τά πάντα μέγας καί τῆς ἀθανασίας ἐπώνυμος Κατά Μακεδονίου γράφων, «γίνωσκε», φησίν, «ὅτι τό Θεός εἶναι δεύτερόν ἐστι τῆς φύσεως˙ καί γάρ καί ἡμεῖς ἐάν μιμηταί γενώμεθα τοῦ Θεοῦ, θεοί μέν γινόμεθα, τῆς δέ αὐτῆς οὐσίας γενέσθαι οὐ δυνάμεθα». (σελ. 370) Ὁ δέ Μέγας Βασίλειος περί τῆς ἁγίας Τριάδος Πρός Εὐστάθιον γράφων «κἄν φύσιν σημαίνῃ», φησί, «τό τῆς θεότητος ὄνομα, κυρίως καί τῷ ἁγίῳ Πνεύματι τήν προσηγορίαν ἐφαρμόζεσθαι ταύτην ἡ τῆς οὐσίας κοινότης συντίθεται˙ ἀλλ᾿ ἐξουσίας τινός εἴτε ἐποπτικῆς εἴτε ἐνεργητικῆς ἔνδειξιν ἡ προσηγορία φέρει, ἡ δέ θεία φύσις ἐν πᾶσι τοῖς ἐπινοουμένοις ὀνόμασι μένει ἀσήμαντος ὡς ὁ ἡμέτερος λόγος˙ εὐεργέτην γάρ καί κριτήν, ἀγαθόν τε καί δίκαιον, καί ὅσα ἄλλα τοιαῦτα καταμαθόντες, ἐνεργειῶν διαφοράς ἐδιδάχθημεν, τοῦ δέ ἐνεργοῦντος τήν φύσιν οὐδέν μᾶλλον διά τῆς τῶν ἐνεργειῶν κατανοήσεως ἐπιγνῶναι δυνάμεθα». Κἀν τῷ αὐτῷ πάλιν, «ἄλλο μέν ἐστι», φησίν, «ἡ οὐσία, ἧς οὔπω λόγος μηνυτής ἐξευρέθη, ἑτέρα δέ τῶν περί αὐτήν ὀνομάτων ἡ σημασία ἐξ ἐνεργείας τινός ἤ ἀξίας ὀνομαζομένων˙ εἴτε δέ ἐνεργείας ὄνομα ἡ θεότης, ὥσπερ μίαν ἐνέργειαν Πατρός καί Υἱοῦ καί ἁγίου Πνεύματος λέγομεν, οὕτω φαμέν εἶναι καί μίαν θεότητα, εἴτε κατά τάς τῶν πολλῶν δόξας φύσεως ἐνδεικτικόν ἐστι τό τῆς θεότητος ὄνομα, οὐκ ἀπεικότως καί οὕτω μιᾶς θεότητος τήν ἁγίαν Τριάδα ὁριζόμεθα». Ἐν δέ τοῖς Περί τοῦ ἁγίου Πνεύματος, «τά μέν οὐν ὀνοματα», φησί, «τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὑπερφυῆ καί μεγάλα οὐμενοῦν ἔχοντά τινα εἰς δόξαν ὑπερβολήν. Αἱ δέ ἐνέργειαι τίνες; Ἄρρητοι μέν διά τό μέγεθος, ἀνεξαρίθμητοι δέ διά τό πλῆθος. Πῶς γάρ νοήσομεν τά τῶν αἰώνων ἐπέκεινα, τίνες ἦσαν αὐτοῦ πρό νοητῆς κτίσεως αἱ ἐνέργειαι, πόσαι δέ αἱ ἀπ᾿ αὐτοῦ περί τήν κτίσιν χάριτες, τίς δέ ἡ πρός τούς αἰῶνας τούς ἐπερχομενους δύναμις; Ἦν μέν γάρ καί προῆν καί συμπαρῆν τῷ πατρί καί τῷ Υἱῷ πρό τῶν αἰώνων, ὥστε κἄν τι νοήσῃς τῶν αἰώνων ἐπέκεινα, καί τοῦτό ἐστι τοῦ (σελ. 372) Πνεύματος κατωτέρω». Ἀλλά καί πρός Ἀμφιλόχιον ἐπιστέλλων, «τήν μεγαλειότητα», φησί, «τοῦ Θεοῦ εἰδέναι λέγομεν καί τήν δύναμιν καί τήν σοφίαν καί τήν ἀγαθότητα καί τήν πρόνοιαν, ᾗ ἐπιμελεῖται ἡμῶν, καί τό δίκαιον αὐτοῦ τῆς κρίσεως, οὐκ αὐτήν τήν οὐσίαν. Ἀλλ᾿ ἁπλοῦς, φησίν, ὁ Θεός, καί ὅπερ ἄν αὐτοῦ ἀπαριθμήσῃ γνωστόν τῆς οὐσίας ἐστί. Τοῦτο δέ σόφισμά ἐστι μυρίας τάς ἀτοπίας ἔχον. Τοσούτων γάρ τῶν ἀπαριθμημένων ὄντων, πότερον, ταῦτα μιᾶς οὐσίας ὀνόματα καί ἰσοδυναμεῖ ἀλλήλοις τό φοβερόν αὐτοῦ, τό φιλάνθρωπον, τό δίκαιον, τό δημιουργικόν, τό προγνωστικόν καί τά τοιαῦτα ἤ, ὅπερ ἄν τούτων εἴπωμεν, οὐ τήν οὐσίαν δηλοῦμεν»; Καί μετά τινα, «ἀλλ᾿ αἱ μέν ἐνέργειαι ποικίλαι, ἡ δέ οὐσία ἁπλῆ. Ἡμεῖς δέ ἐκ τῶν ἐνεργειῶν γνωρίζειν λέγομεν τόν Θεόν, τῇ δέ οὐσίᾳ αὐτοῦ προσεγγίζειν οὐχ ὑπισχνούμεθα. Αἱ μέν γάρ αὐτοῦ πρός ἡμᾶς καταβαίνουσιν, ἡ δέ οὐσία αὐτοῦ μένει ἀπρόσιτος».

Οὕτω τοίνυν διά τῶν προτεταγμένων θεολογικῶν ἐνταῦθα ρήσεων, Ἀθανασίου μέν τοῦ μεγάλου, προηγουμένην καί ὑπερκειμένην εἶναι τήν θείαν φύσιν δείξαντος τῆς θείας ἐνεργείας, κατά τήν τάξιν δήπου καί τό αἴτιον καί τά τοιαῦτα, καί τήν θείαν καί θεοποιόν ἐνέργειαν, καθ᾿ ἥν Θεός καλεῖται ὁ Θεός, ὡς σχέσιν οὖσαν αὐτοῦ πρός τούς τεθεωμένους, δευτέραν τῆς θείας φύσεως ὑπάρχειν, τοῦ τε χρυσολόγου πατρός καί τοῦ σεπτοῦ Κυρίλλου, καί τό ἔλαττον εἰπόντων ἐπί τῆς θείας ἐνεργείας, τοῦ δέ Νύσσης ἐνθέου Γρηγορίου, τό τε διενηνοχός ἄμα καί ὑπερέχον τῆς θείας φύσεως κατά τό ἄφραστον καί ὑπερώνυμον ἐνδειξαμένου, καί προϋφεστηκέναι τήν θείαν φύσιν καί τῆς θείας δυνάμεως διδάξαντος, εἰ καί μή κατά χρόνον, καί τήν θείαν ταύτην δύναμιν ἐκ τῆς θείας φύσεως ὑπάρχειν, καί τό τῆς (σελ. 374) θεότητος ὄνομα μερικῆς θείας δυνάμεως καί ἐνεργείας εἶναι σημαντικόν εἰπόντος, τήν δέ φύσιν ὑπερβαίνειν πᾶσαν τήν διά φωνῆς σημασίαν, τοῦ δέ μεγάλου Βασιλείου καί τῆς θείας φύσεως εἶναι λέγοντος ὄνομα τήν θεότητα, κυρίως δέ τῆς ἐνεργητικῆς καί ἐποπτικῆς ἐξουσίας, ὡς οὔσης τῆς θείας φύσεως ὑπερωνύμου, ἀλλά καί τάς θείας ἐνεργείας ἐξυμνήσαντος, καί προαιωνίους εἶναι ταύτας δείξαντος, ὡς καί πρό τῆς νοητῆς κτίσεως προσούσας τῷ Θεῷ καί ἀνεξαριθμήτους εἶναι ταύτας εἰπόντος διά τό πλῆθος καί ἐπενεγκόντος, ὡς «κἄν τι νοήσῃς τῶν αἰώνων ἐπέκεινα καί τοῦτό ἐστι τοῦ Πνεύματος κατωτέρω», καί οὕτω τάς ἀκτίστους ἐνεργείας κατωτέρας ἀποφηναμένου φανερῶς τοῦ θείου Πνεύματος καί τήν μεγαλειότητα τοῦ Θεοῦ καί τήν δύναμιν καί τήν πρόνοιαν εἰδέναι λέγοντος καί τό δημιουργικόν καί τό προγνωστικόν, ἀλλ᾿ οὐκ αὐτήν τήν οὐσίαν, ὡς μηδέ τῆς τοῦ Θεοῦ ἁπλότητος παραβλαπτομένης ὑπό ταύτης τῆς διαφορᾶς, καί προστιθέντος, ὅτι «αἱ μέν ἐνέργειαι τοῦ Θεοῦ ποικίλαι, ἡ δέ οὐσία ἁπλῆ», καί ὡς «αἱ μέν ἐνέργειαι τοῦ Θεοῦ πρός ἡμᾶς καταβαίνουσιν, ἡ δέ οὐσία αὐτοῦ μένει ἀπρόσιτος».

Ταῦθ᾿ οὕτω τῶν ἁγίων θεολογούντων καί ἐμοῦ τούτοις κατά ταῦθ᾿ ὁμολογοῦντος ὁ Ἀκίνδυνος μαρτυρεῖ μέν ἐμοί, κἄν μή βούληται, τήν πρός τούς ἁγίους συμφωνίαν, αὐτός δέ βάλλειν ὑποκρινόμενος ἐμέ, πρός ἐκείνους σαφῶς δεινάς ὕβρεις καί βλασφημίας πάλιν ἀναπέμπει, δι᾿ ἰάμβων αὖθις γράφων˙

«οὐκ οὐσίας γάρ ἀλλ᾿ ἐνεργείας λέγων

τό πλῆθος αὐτοῦ τῶν ὑφειμένων θεῶν

ἤ θεοτήτων οὐ γάρ ἥττων ἡ πλάνη,

χάριν τε καί φῶς καί χαρισμάτων γένη, (σελ. 376)

γνῶσιν Θεοῦ, μόρφωσιν, ἰσχύν, ὡς ἔφην,

ἧττον νομίζειν δυσσεβεῖ ὁ γεννάδας».

Ὥς οὖν καί αὐτός ὁ κατήγορος ἐνταῦθα μαρτυρεῖ, μίαν μέν οὐσίαν ἔχειν λέγομεν ἡμεῖς τόν τρισυπόστατον Θεόν, πολλάς δέ τάς ἐνεργείας, ὡς καί οἱ θεοφόροι μικρόν ἀνωτέρω φθάσαντες ἐδίδαξαν ἡμᾶς, καί τήν θείαν φύσιν ὑπερκεῖσθαι τῶν τοῦ Θεοῦ ἐνεργειῶν εἰπόντες, αἵ κατά τούς αὐτούς καί πρός ἡμᾶς καταβαίνουσιν, δηλονότι φανερούμεναι καί παρ᾿ ἡμῶν μετεχόμεναι, διό καί μετοχαί καί δωρεαί θεοπρεπεῖς καλοῦνται παρά τοῦ θεοφάντορος Διονυσίου. Καί κατ᾿ αὐτάς ἀρχή ἐστι τῶν πάντων ὁ Θεός, ὑπέρ σχέσιν ὤν παντοίαν καί μέθεξιν κατά τήν φύσιν, καθ᾿ ἥν καί ὑπεράρχιός ἐστι, μᾶλλον δέ καί ὑπέρ θεαρχίαν καί ἀγαθαρχίαν, ὡς καί αὐτός πάλιν μέγας Διονύσιός φησι. Καί τήν θεουργόν χάριν, αὐτήν τήν λαμπρότητα τῆς θείας φύσεως, καθ᾿ ἥν καί ὁ Κύριος τούς μαθητάς ἀπορρήτως περιήστραψεν ἐπ᾿ ὄρους, οὐκ οὐσίαν, ἐδιδάχθημεν φρονεῖν, ἀλλ᾿ ἔλλαμψιν ὑπερφυᾶ καί δύναμιν καί ἐνέργειαν φωτιστικήν ἀπορρήτως καί θεοποιόν μόνοις τοῖς ἀξίοις μεθεκτήν˙ κατ᾿ αὐτήν γάρ καί οἱ δίκαιοι λάμψουσιν ὡς ὁ ἥλιος, οὐκ ἰδόντες μόνον, ἀλλά καί παθόντες λαμπρότητα Θεοῦ, κατά τόν θεολόγον Γρηγόριον. Ἀλλά καί τήν θείαν πρόγνωσιν καί τήν θελητικήν τε καί προνοητικήν δύναμιν καί τά τοιαῦτα οὐκ οὐσίας, ἀλλά δυνάμεις καί ἐνεργείας ἴσμεν οὔσας τοῦ Θεοῦ καί οὕτω Θεόν ἕνα σέβομεν ἐν μιᾷ οὐσίᾳ καί θεότητι τρισυποστάτῳ καί παντοδυνάμῳ.

Ὁ δέ Ἀκίνδυνος διά ταῦτα πολυθέους καί πεπλανημένους καί δυσσεβεῖς τούς τε θεοφόρους πατέρας καί ἡμᾶς μετ᾿ ἐκείνων ἀποφαίνεται, ποικίλαις συκοφαντίαις τάς ὕβρεις ἀναμίξ προφέρων. Ὅτι δέ αὐτός ἐστιν ὡς ἀληθῶς ὁ πολλούς θεούς πρεσβεύων ὑπερκειμένους τε καί ὑφειμένους ὄντως, καί πολλάς τοιαύτας θεότητας (σελ. 378) ὡς ἀκτίστους καί κτιστάς, τήν μίαν ἀθέσμως εἰς ταύτας διασχίσας, κἀντεῦθεν πολύθεός τε ἅμα καί ἄθεος ἐφ᾿ ἡμῶν ἀναφανείς˙ ὅτι τοίνυν αὐτός ἐστιν ὡς ἀληθῶς τοιοῦτος, ἅπερ αὐτός ἐν τοῖς αὐτοῖς ἰάμβοις περί τῶν τοῦ Θεοῦ ἐνεργειῶν γράφει παρίστησι σαφῶς. Φησί γάρ˙

«καίτοι καταρρεῖν φασι τάς ὑφειμένας

ἀνδρῶν θεαυγῶν οἱ θεηγόροι λόγοι,

ὡς καί μεθεκτάς οὐ τόν αὐτόν γε τρόπον,

ὅνπερ μεθεκτήν φασι τήν πρώτην φύσιν,

τήν οὐ μεθεκτήν τούς ὑφειμένους τρόπους,

ἀλλ᾿ οὖν γενητάς φασι τάς δώρων δόσεις,

ἀλλ᾿ οὐχί θειότητα ἀκτίστους. Πόθεν;

Οὐ γάρ κινητόν μή γενητή θειότης˙

ποῦ γάρ κινηθῇ; Ποῦ γάρ οὐκ ἔστι; Φράσον».

Ἰδού φανερῶς ἐνταῦθα οὗτος ὑφειμένας εἶναι λέγει κατά τούς θεηγόρους τάς εἰς ἡμᾶς καταβαινούσας ἄνωθεν ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ, ὥστε φανερόν ἐντεῦθεν, ὅτι πρός ἀπάτην τῶν ἀκουόντων, περί τοῦ ὑφειμένου διατείνεται πρός ἡμᾶς ἔχειν τήν ἀντίθεσιν. Ἡ δ᾿ ἀληθής ἀντίθεσις τοῦτό ἐστιν˙ ὅτι τάς θείας ἐνεργείας ταύτας, ἡμεῖς μέν ἀκτίστους εἶναι λέγομεν, αὐτός δέ καί πρό αὐτοῦ ὁ Βαρλαάμ κτιστάς. Ὥσπερ δέ ὁ Ἄρειος ἐκ τοῦ μείζονα εἶναι τόν Πατέρα κτιστόν εἶναι τόν Υἱόν σηνῆγε καί κατηγόρει τῶν ἄκτιστον αὐτόν λεγόντων ὡς δύο δῆθεν θεούς λεγόντων ἀνίσους πρός ἀλλήλους, οὕτω καί οὗτος κατά μίμησιν ἐκείνου κτιστάς εἶναι συνάγων τάς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ ἐκ τοῦ ὑπερκεῖσθαι τούτων ὡς πηγήν τούτων οὖσαν τήν οὐσίαν ἡμῶν κατηγορεῖ ὡς δύο δῆθεν φρονούντων θεούς καί θεότητας ἀνίσους, ἅτε λεγόντων ἀκτίστους τάς πρός ἡμᾶς καταβαινούσας ἄνωθεν θείας (σελ. 380) ἐνεργείας, καίτοι τά κτίσματα ἡμεῖς ἐσμεν, πάντα λέγω τά ἐξ οὐκ ὄντων Θεοῦ θείᾳ θελήσει καί σοφίᾳ καί δημιουργικῇ δυνάμει παραχθέντα.

Κατά γοῦν τόν Ἀκίνδυνον, εἴπερ αἱ τοιαῦται ἐνέργειαι τά κτίσματα, ἡμᾶς ἔδει λέγειν καταβαίνειν ἄνωθεν. Ὁρᾶτε τῆς ἀνοίας ἅμα καί δυσσεβείας τήν ὑπερβολήν; «Ὁ γάρ ἄνωθεν ἐρχόμενος ἐπάνω πάντων ἐστίν», Ἰωάννης ὁ προφήτης καί πρόδρομος καί τοῦ Κυρίου βαπτιστής φησιν. Ἀλλά γάρ ἐντεῦθα τῶν αὐτοῦ ἰάμβων ὁ Ἀκίνδυνος καί πᾶσαν σχεδόν τήν οἰκείαν αὐτοῦ δόξαν, μᾶλλον κακοδοξίαν, φανερωτέραν ἐκτίθεται. Δύο γάρ εἶναι φησί τά μεθεκτά, τουτέστιν τά ὑπό πάντων μετεχόμενα. Τά δέ ὑπό πάντων μετεχόμενα καί ἀρχαί εἰσι τῶν πάντων. Ἐπεί δέ μόνος ὁ Θεός ἐστι κατά τούς θεοφόρους θεολόγους ὁ ὑπό πάντων μετεχόμενος, καί αὐτός ἐστιν ἡ πάντων ἀρχή κατά τόν ἀπόστολον, δύο λέγων ὁ Ἀκίνδυνος τά ὑπό πάντων μετεχόμενα, δύο φησίν εἶναι τάς τῶν ὄντων ἀρχάς, ταὐτό δ᾿ εἰπεῖν, δύο θεούς καί θεότητας, τοσοῦτον ἐκφύλους καί ἀπεσχοινισμένους ἀλλήλων, ὡς καί κατ᾿ οὐσίαν εἶναι διῃρημένας παντάπασι.

Καί τήν μέν ὑπερκειμένην, οὐ κατά τήν τάξιν καί τό αἴτιον καί ἁπλῶς ὅσα τῶν κατ᾿ αὐτά διαιρουμένων ἀδιαίρετον ποιεῖται τήν διαίρεσιν, ἀλλά πάντῃ τε καί πάντως ὡς ἄκτιστον ὑπάρχουσαν οὐσίαν καί τοῦτο δή μόνον οὖσαν οὐσίαν γυμνήν πάσης φυσικῆς δυνάμεως καί ἐνεργείας, ὡς αὐτός καί φανερῶς ἐν τοῖς μέτροις τούτοις ἀμέτρως βλασφημῶν φησι˙

δέον γάρ εἰς ἕν τἀγαθόν μόνον βλέπειν

οὔτ᾿ ἔνδον οὔτ᾿ ἔξωθεν ἐξηρτημένον

οὐκ οὐσιωδῶς οὐκ ἀνουσίων ὄχλον

οὐδ᾿ ὡντινωνοῦν ὡς ἅπαν εἰπεῖν ἔπος»˙

(σελ. 382) Τήν μέν οὖν οὕτω φησίν ὑπερκειμένην καί πρώτην φύσιν, τήν δέ ταύτης ὑφειμένην καί κεχωρισμένην πάντῃ τε καί πάντως, ἅτε καί κτιστήν ὑπάρχουσαν, ὡς κἀνταῦθά τε καί ἀνωτέρω λέγει, γράφων φανερῶς.

«καί κτίσμα πᾶν ὄν τῆς ὑφειμένης ἕδρας».

Καί τήν μέν μίαν εἶναι καί ἀμέριστον παντάπασιν ὡς μή φυσικάς δυνάμεις τε καί ἐνεργείας ἔχουσαν, καθ᾿ ἅς ἄν ἀμερίστως μερισθείη, ταὐτό δ᾿ εἰπεῖν, ἀδύναμόν τε καί ἀνενέργητον καί ὡς ἀληθῶς μή οὖσαν μηδαμῶς. Πῶς γάρ ἄν δύναιτο ἤ ἐνεργήσειεν ἤ ὅλως εἴη, μηδεμίαν φυσικήν δύναμιν καί ἐνέργειαν ἔχουσα; Καί τήν μέν ὑπό πάντων ἐπίσης μετεχομένην, ὡς κἀνταῦθ᾿ ὑποφαίνει καί μικρόν ἀνωτέρω γράφει φανερῶς, λέγων τό θεϊκόν ἐν πᾶσι κατοικεῖν ἐξ ἴσου, μηδέ γοῦν Παύλου δυσωπηθείς, τό σκεῦος τῆς ἐκλογῆς, ὅς φησι, πρός μόνους τούς ἡγιασμένους, «τίς μερίς πιστῷ μετά ἀπίστου; Ὑμεῖς γάρ ναός Θεοῦ ἐστε, καθώς εἶπεν ὁ Θεός ὅτι ἐνοικήσω ἐν αὐτοῖς καί ἐμπεριπατήσω καί ἔσομαι αὐτῶν Θεός». Καί πάλιν, «οἶκος Θεοῦ ἡμεῖς ἐσμεν, ἐάν περ τήν παρρησίαν καί τό καύχημα τῆς ἐλπίδος μέχρι τέλους βεβαίαν κατάσχωμεν». Πανταχοῦ γάρ ὁ Θεός πάρεστιν, ἐνοικεῖ δέ ἐν μόνοις τοῖς ἁγίοις˙ τό γάρ ἐνοικεῖν, χρῆσθαι αὐτοῖς ἐστιν, ἐνδιαιτώμενον αὐτοῖς καί δι᾿ αὐτῶν ὡς ὀργάνων τῆς οἰκείας ἐνεργείας ἐνεργοῦντά τε καί γνωριζόμενον. Ἀλλά γάρ τῶν ἁγίων ταῦθ᾿ οὕτω διδασκόντων ὁ Ἀκίνδυνος πᾶσι φησίν ἐγκατοικεῖν τόν Θεόν, κἀν τοῖς ἀψύχοις κἀν τοῖς ἀλόγοις κἀν τοῖς δυσσεβέσι κἀν τοῖς δαίμοσιν αὐτοῖς καί πᾶσιν ἐξ ἴσου, πάντας ναούς Θεοῦ ποιῶν καί μέλη τοῦ Χριστοῦ, καί ἕν Πνεῦμα μετά τοῦ Κυρίου. Βαβαί τῆς ἀσεβείας!

Τήν μέν οὖν οὕτω φησίν ἐπίσης ὑπό πάντων εἶναι μετεχομένην, ὡς παντάπασιν ἀμέριστον˙ τήν δέ πολλάς (σελ. 384) εἶναι καί μεμερισμένας καί ἀλλήλων ὑπερκειμένας τι καί ὑφειμένας, μᾶλλον δέ καί ἀνίσους πρός ἀλλήλας, ὡς αὐτός καί τοῦτ᾿ ἀνωτέρω φανερῶς ὑπέδειξε, γράφων,

«Οὐ γάρ τά βάθρα τῆς θεώσεως ἴσα»,

κτιστάς δέ ἁπάσας ὡς ἐνταῦθα δείκνυσι θεότητας, καί ὡς κτιστάς πάλιν πάσας ὑφειμένας τῆς μιᾶς ἐκείνης καί ὑπερκειμένης ὡς ἀκτίστου, ὡς ἐντεῦθεν μή δύο μόνον ἀρχάς εἶναι τῶν ὄντων κατ᾿ αὐτόν, ἀλλά καί πολλάς καί διαφόρους, καί τήν μέν οὐ καταρρεῖν ἤγουν καταβαίνειν ἐφ᾿ ἡμᾶς οὐδ᾿ ὁπωσοῦν οὐδέ κινεῖσθαι, τά δέ καταρρεῖν ἐφ᾿ ἡμᾶς τοὐτέστι καταβαίνειν ἄνωθεν, οὐκ οἶδ᾿ εἴτ᾿ ἐν ἄστροις κατοικούσας εἴτε ἐν τοῖς ἐπέκεινα τούτων, ταύτας δ᾿ εἶναι φησί γενητάς θεότητας, τάς καί μεθεκτάς πᾶσι τοῖς οὖσιν οὔσας καί αὐτοῖς τοῖς ἀγαθοῖς καί πονηροῖς ἀγγέλοις. Εἴ τις ἐντύχοι τοῖς Περί Ἐνεργειῶν αὐτοῦ λόγοις, οὕς εἰς τό διαστρέψαι τά περί θείων ἐνεργειῶν τοῦ θείου Μαξίμου κεφάλαια ἐξενήνοχεν, εἴσεται σαφῶς τίνες αὖται˙ καί γάρ ἐκεῖ σαφῶς οὗτος τά περί τόν Θεόν, ὡς ὁ πολύς τά θεῖα Μάξιμός φησιν, οὐσιωδῶς θεωρούμενα, τήν ἀγαθότητα, τήν ἁγιότητα, τήν ἁπλότητα, τήν ζωήν, τήν ἀθανασίαν, τήν ἀτρεψίαν, τήν ἀπειρίαν καί τά παραπλήσια τούτοις, οὐ φυσικάς δυνάμεις τε καί ἐνεργείας εἶναι τοῦ Θεοῦ φησίν ὁ Ἀκίνδυνος, ἀλλ᾿ οὐσίας καί ὑποστάσεις περί τόν Θεόν πρό τῶν ἀγγέλων ἐν αἰῶνι κτισθείσας, καί ὑπό τῶν ἀγγέλων καί πάσης τῆς κτίσεως μετεχομένας, εἰς τοσαύτας οὐσίας καί οὕτως ἀλλήλων ἀπηλλοτριωμένας καί ὡς ἀληθῶς ὑπερκειμένας τε καί ὑφειμένας διαρρήξας ὁ τάλας τήν μίαν θεότητα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ ἁγίου Πνεύματος, εἶτα συνηγορεῖν ὑποκρίνεται τῷ ἐνιαίῳ τῆς θεότητος καί τῇ μοναρχίᾳ συνίστασθαί φησιν˙ (σελ. 386) ὅς οὐ μόνον πολλάς καί διαφόρους εἶναι τῶν ὄντων φησίν ἀρχάς, ἀλλά καί τόν Θεόν οὐκ ἄναρχον εἶναι κατασκευάζει, ἀλλ᾿ οὐδέ τῶν ὄντων ἀρχήν, ταὐτό δ᾿ εἰπεῖν μηδαμῶς εἶναι μηδαμῇ˙ ὡς γάρ αὐτός ἔφη διά στίχων τῶν ἐνταῦθα προτεθειμένων ἀνωτέρω, «φύσις μόνον ὁ Θεός ἐστι, μηδέν περί αὐτήν ἔχων φυσικῶς θεωρούμενον».

Εἰ τοίνυν κατά τόν τῆς θεολογίας ἐπώνυμον, «οὐ φύσις τῷ Υἱῷ τό εἶναι ἀρχήν, ὥσπερ οὐδέ τῷ Πατρί τό εἶναι ἄναρχον, περί γάρ τήν φύσιν, οὐ ταῦτα φύσις», εἰ φύσις μόνον ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός κατά τόν Ἀκίνδυνον, τό εἶναι ἄναρχος οὐκ ἔχει, ἀλλ᾿ οὐδέ τό ἀρχή τῶν ὄντων εἶναι κατ᾿ αὐτόν˙ φυσικῶς γάρ ταῦτα περί τήν θείαν φύσιν, ἀλλ᾿ οὐ ταῦτα φύσις. Οὗτος τοίνυν οὕτω τόν μέν Θεόν οὐδαμῶς εἶναι κατασκευάσας καί τό ἄναρχον ἀνασκευάσας τούτου καί τό ἀρχήν τῶν ὄντων εἶναι, ἀρχάς δέ τῶν κτισμάτων ἀποφηνάμενος εἶναι τά κτίσματα, παρ᾿ ἑαυτῶν ὡς ἔοικε τό εἶναι λαβόντα καί αὐτόματα διατελοῦντα καί μόνα ἐν τοῖς οὖσιν ὄντα, ὡς μηδαμῇ μηδενός ὄντος ὑπέρ ταῦτα, πλήν τῆς κατ᾿ αὐτόν ἀμοίρου πάσης ἐνεργείας φύσεως, ταῦτα δοξάσας καί κηρύξας καί συγγραψάμενος οὔτω πονηρῶς καί ἀθέως, εἶθ᾿ ἡμῶν τῶν ἄρρηκτον ὡς ἀληθῶς τηρούντων τήν μίαν θεότητα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ ἁγίου Πνεύματος ὡς ἐν πᾶσιν ἄκτιστον φρονούντων καί κατά τήν οὐσίαν καί κατά τάς ὑποστάσεις, τρισυπόστατον γάρ, καί κατά πάσας τάς δυνάμεις, παντοδύναμον γάρ, ἅτε λεγόντων ἀρχήν εἶναι τόν Θεόν ἁπάντων, οὐ κατά τήν φύσιν, οὐ γάρ φύσις αὐτῷ ἡ ἀρχή, ἀλλά κατά τάς περί αὐτήν ἐμφύτους αὐτοῦ δυνάμεις τε καί ἐνεργείας, διθεΐαν κατηγορεῖ καί ὡς πολυθέων καταψηφίζεται.

(σελ. 388) Ἀλλ᾿ ἐπειδή τούς θεηγόρους οὗτός φησι πατέρας καταβαίνειν ἐφ᾿ ἡμᾶς λέγειν, ἅς αὐτός φησιν ὑφειμένας ὡς κτιστάς θεότητας καί μεθεκτάς, τουτέστι μετοχάς καί δωρεάς ὀνομάζεσθαι πολλάς, φέρ᾿ ἴδωμεν πάλιν ἀναμνησθέντες, τίνας οἱ θεοειδεῖς πατέρες πρός ἡμᾶς ἔφησαν καταβαίνειν ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ, ἅς καί ποικίλας καί πολλάς μετοχάς καί δωρεάς καλοῦσιν. Ὁ γοῦν μέγας Βασίλειος πρός τούς Εὐνομιανούς ἰσχυριζομένους εἰδέναι τήν οὐσίαν τοῦ Θεοῦ ποιούμενος τόν λόγον, «αἱ μέν ἐνέργειαι τοῦ Θεοῦ ποικίλαι», φησίν, «ἡ δέ οὐσία ἁπλῆ. Ἡμεῖς δέ ἐκ τῶν ἐνεργειῶν γνωρίζειν λέγομεν τόν Θεόν ἡμῶν, τῇ δέ οὐσίᾳ αὐτοῦ προσεγγίζειν οὐχ ὑπισχνούμεθα˙ αἱ μέν γάρ ἐνέργειαι αὐτοῦ πρός ἡμᾶς καταβαίνουσιν, ἡ δέ οὐσία αὐτοῦ μένει ἀπρόσιτος». Τοῦτο μέν οὖν ἤδη πρῶτον σαφές ἐνταῦθα, ὡς ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ παντάπασίν ἐστιν ἀπρόσιτος, ταὐτό δ᾿ εἰπεῖν ἀμέθεκτος, ἐπεί μηδέ προσεγγίζειν αὐτῇ δυνάμεθα, φησί, καθάπερ καί ὁ Θεῖος ἔφη Μάξιμος κατ᾿ οὐσίαν ἀμέθεκτον εἶναι πᾶσι τόν Θεόν ἀποφηνάμενος. Ὁ δ᾿ Ἀκίνδυνος μεθεκτήν εἶναι φησί καί ταύτην, εἰ καί μή κατά τάς κατιούσας ἐνεργείας ἄνωθεν. Ἀλλά, πρός ὅ νῦν ἡμῖν ὁ λόγος, ἴδωμεν τίνες εἰσίν αἱ κατά τόν μέγαν Βασίλειον πρός ἡμᾶς καταβαίνουσαι ποικίλαι τοῦ Θεοῦ ἐνέργειαι˙ προλαβών γάρ οὗτος ἀπηριθμήσατο ταύτας˙ αὗται γοῦν εἰσιν, ὡς αὐτός φησιν ὁ μέγας, τό προγνωστικόν, τό δημιουργικόν, τό φιλάνθρωπον, τό φοβερόν, τό δίκαιον, ἡ δύναμις, ἡ σοφία, ἡ ἀγαθότης, ἡ πρόνοια καί πᾶν ὅ,τι τούτοις παραπλήσιον. Καί αὗταί εἰσιν αἱ κατά τούς θεηγόρους ἐφ᾿ ἡμᾶς κατιοῦσαι ἄνωθεν, ἅς ὁ Ἀκίνδυνος κτιστάς εἶναι δογματίζει καί ὑφειμένας ὡς κτιστάς, ἅτε πρός ἡμᾶς καταβαινούσας καί τοῖς (σελ. 390) πᾶσιν οὔσας μεθεκτάς. Καί ἡ κατασκευή τοῦ κτιστάς εἶναι τάς θείας ἐνεργείας ταύτας, ὡς θαυμασιωτάτη˙

«οὐ γάρ κινητόν, φησίν, ἡ μή κτιστή θεότης˙

ποῦ γάρ κινηθῇ, ποῦ γάρ οὐκ ἔστι; Φράσον».

Οὐ γάρ συνεώρακεν, ὡς καί τόν Υἱόν μετά τοῦ Πατρός ἐντεῦθεν ἀποδείκνυσι κτιστόν. Ἀφικνεῖται γάρ καί ὁ Υἱός μετά τοῦ Πατρός κατά τήν ἐπαγγελίαν καί μονήν ποιεῖται παρά τοῖς ἀξίοις. Λεγέτω τοίνυν ὁ Ἀκίνδυνος καί τούτους τῶν κτισμάτων, «οὐ γάρ κινητόν, ὅ μή καί κτιστόν», καί τοῖς ἀντιλέγουσιν ἐπιφθεγγέσθω, «ποῦ γάρ οὐκ ἔστι, φράσον», ὁ ἄκτιστος Πατήρ τε καί Υἱός;

Οὕτω μέν οὖν ὁ Ἀκίνδυνος τῆς τοῦ Θεοῦ οὐσίας τάς θείας ἐνεργείας ἀποτεμόμενος καί εἰς κτίσμα κατασπάσας κατά βαράθρου πολυθεΐας τε καί ἀθεΐας καθῆκεν ἑαυτόν, διχοτομήσας ἐκτόπως εἰς κτιστά καί ἄκτιστα τό θεῖον. Ἡμεῖς δέ καί τήν τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ ἔλευσίν τε καί μονήν καί τήν τῶν ἐνεργειῶν ἐκείνων κάθοδον, θεοπρεπῶς ἀκούομεν, οὐ τήν ἀπό τόπου εἰς τόπον μετάβασιν νοοῦντες, ὡς ἐν τῇ πρός ἡμᾶς ἀφίξει περιγραπτόν οἴεσθαι τό θεῖον καί κτιστόν, ἤ κατά τάς ὑποστάσεις ἤ κατά τάς οἰκείας αὐτοῦ δυνάμεις τε καί ἐνεργείας, ἀλλ᾿ ἄφιξιν καί μονήν καί κάθοδον τήν ἐκ τοῦ ἐνεργεῖν τόν Θεόν φανέρωσιν αὐτοῦ νοοῦμεν. Φανεροῦται δ᾿ ἐκ τοῦ ἐνεργεῖν οὐχ ἡ οὐσία τοῦ ἐνεργοῦντος, ἀλλ᾿ ἡ δύναμις καί ἡ ἐνέργεια, ἥτις ἐν αὐτῷ καί πρό τῆς φανερώσεως ἦν. Καί οὕτως ἡμῖν εἷς Θεός ἐν ἀκτίστῳ οὐσίᾳ τε καί ἐνεργείᾳ, κἄν ὁ τήν μίαν θεότητα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ ἁγίου Πνεύματος εἰς κτιστά καί ἄκτιστα διαρρήξας Ἀκίνδυνος (σελ. 392) διαρραγῇ. Ἐνῆν μέν οὖν καί τά τοῦ μεγάλου Διονυσίου προχειρισαμένοις, ἐν οἷς τάς τοιαύτας θείας ἐνεργείας μετοχάς καί ἀρχάς καί δωρεάς καλεῖ γράφων, «πρώτην οὖν τήν τοῦ αὐτοεῖναι δωρεάν ἡ αὐτοϋπεραγαθότης προβαλλομένη, τῇ πρεσβυτέρᾳ πρώτῃ τῶν μετοχῶν ὑμνεῖται καί ἔστιν ἐξ αὐτῆς καί ἐν αὐτῇ καί αὐτό τό εἶναι καί αἱ τῶν ὄντων ἀρχαί», καί ὡς σύν γε τῷ ἱερῷ τε καί σοφῷ Μαξίμῳ καί ἐν τῷ Θεῷ διδάσκουσι τάς τοιαύτας εἶναι μετοχάς τε καί ἀρχάς ἐξ ἀϊδίου καί τῶν ἐν αὐτῷ τούτων μετοχῶν τε καί ἀρχῶν κατ᾿ οὐσίαν τόν Θεόν ἐπέκεινά φασιν˙ ἐνῆν οὖν ἡμῖν καί ταῦτα προθεῖσι διεξοδικώτερον τήν Ἀκινδύνου πολυθεΐαν τε καί ἀθεΐαν ἐξελέγχειν τοῦ τάς θείας ἐνεργείας εἰς κτίσμα κατασπῶντος καί πλῆθος κτιστῶν θεοτήτων καινουργοῦντος καί δι᾿ αὐτῶν μηδέ τήν θείαν οὐσίαν εἶναι συγχωροῦντος ἄκτιστον, εἰ καί δοκεῖ κενοῖς λόγοις ἀνυψοῦν κατασπῶν τῷ πράγματι. Πᾶσα γάρ ἐστιν ἀνάγκη κατάλληλον εἶναι ταῖς αὐτῆς οἰκείαις ἐνεργείαις.

Ἀλλ᾿ ἐπειδήπερ καί διά βραχέων τό συμπεριειλημμένον ἐν τοῖς αὐτῷ προτεθειμένοις μέγεθος τῆς δυσσεβείας καταφανές ἀποχρώντως γέγονεν, ἐφ᾿ ἕτερον τρέψομεν τόν λόγον˙ ὅτι γάρ διαιροῦνται καί
καί διαφέρουσιν ἀλλήλων αἱ τοῦ Θεοῦ ἄκτιστοι ἐνέργειαι, τῆς θείας οὐσίας οὔσης ὑπέρ πάντα μερισμόν, κἀν τοῖς ἄρτι ρηθεῖσι τοῦ θεοφάντορος Διονυσίου ἀναπέφηνε, καί μάλιστα τῷ τήν μέν τῶν ἐνεργειῶν τούτων πρεσβυτέραν τε καί πρώτην εἶναι, κἄν εἰ μή κατά χρόνον, τάς δέ μετά τήν πρώτην. Ἀλλ᾿ ὁ Ἀκίνδυνος ταύτην τήν διαφοράν ἀπαναινόμενος, ἐπεί καί τά διαφέροντα ἀλλήλων οὐκ ἔστι μή καί πρός τήν οὐσίαν διαφέρειν, ταύτην οὖν τελέως τήν διαφοράν ἀπαναινόμενος καί τό παντοδύναμον (σελ. 394) εἶναι τόν Θεόν τελέως ἀθετῶν, οὐ τά προεξεληλεγμένα μόνον εἴρηκε βλάσφημα ταῖς προλαβούσαις τῶν ἁγίων περί Θεοῦ δόξαις ἀντικειμένως, ἀλλά καί αὖθις φησίν ἐν τοῖς αὐτοῖς ἰάμβοις˙

«μερίζεται γάρ μηδαμῶς, πλήν ὡς θέμις˙

θέμις δέ τριττῶς εἰς ἁγνάς ὑποστάσεις˙

οὐ γάρ μέρος πέφυκεν, εἴπερ οὐδ᾿ ὅλον˙

ὅλου δέ παντός ἐστι καί μέρους ἄνω,

καί τοῦτο δ᾿ αὐτό κἀκεῖνο καί πάνθ᾿ ὡς κτίτωρ».

Τοῦτο δή μή μόνον δυσσεβές, ἀλλά καί ρίζα τῆς Ἀκινδύνου δυσσεβείας ἐστίν˙ ἐπί γάρ τοῦ Θεοῦ τό μερίζεσθαι οὐ τό εἰς μέρη τέμνεσθαι παρίστησιν, ἀλλά τό διαφοράν ἐνθεωρεῖσθαι τούτῳ κατά τινα τῶν ἐπ᾿ αὐτοῦ λεγομένων˙ οὕτω γάρ καί ἀμερίστως μερίζεται. Τοῦτο τοίνυν ἐνταῦθα φησίν ὁ Ἀκίνδυνος, ὅτι κατά τάς ὑποστάσεις μόνον ἔνι διαφορά τις ἐπί τοῦ Θεοῦ, τἄλλα δέ τῶν ἐπί Θεοῦ λεγομένων οὐδεμίαν ἔχει πρός ἄλληλα διαφοράν ἀλλά μίαν ἔχει πάντα τήν σημασίαν. Ἆρ᾿ οὖν οὐ κατά τόν Εὐνόμιον, ὡς ὁ Νύσσης φησί Γρηγόριος, τάς ἐπιθεωρουμένας τῇ θείᾳ φύσει ἐνεργείας, εἰς μίαν τάς πάσας ἔννοιαν συντήξας, ἕν τά πάντα ἐποίησεν, ὡς ταὐτό σημαίνειν καί μηδεμίαν ἔχειν διαφοράν τήν θείαν ἀϊδιότητα πρός τήν θείαν ἁπλότητα, καί τήν ἀγαθότητα πρός τήν ἀτρεψίαν, καί τήν ἀφθαρσίαν πρός τήν φιλανθρωπίαν, ἐπειδήπερ οὐχ ἕκαστον τούτων ὑπόστασίς ἐστι, καθ᾿ ἅς μόνας διαφοράν θεωρεῖσθαι τῶν ἐπί Θεοῦ λεγομένων, δογματίζει νῦν ὁ Ἀκίνδυνος;

Οὐκοῦν, ὅ καί φθάσας ἔφην, οὐδέ παντοδύναμος κατ᾿ αὐτόν ἔσται ὁ Θεός˙ τό γάρ πᾶς ἐπί τῶν κατά τι πρός ἄλληλα διαφερόντων. Καί τί λέγω πάσας καί τοῦ Θεοῦ δυνάμεις; Κατά γάρ τήν Ἀκινδύνου ταύτην (σελ.396) θεηγορίαν οὐδέ γοῦν μίαν δύναμιν ἔχει ὁ Θεός – τό γάρ ἔχον οὗ ἔχει κατά τι διενήνοχεν – , οὐκοῦν οὐδέ οὐσίαν ἔχει κατ᾿ αὐτόν. Τί γάρ ὤν ἄλλο παρά τήν οὐσίαν ἐκείνου λέγοιτ᾿ ἄν εἶναι ἡ οὐσία; Ὑπόστασιν δέ χωρίς οὐσίας καί ἐνεργείας εἶναι ἀδύνατον. Ἆρ᾿ οὐ φανερόν ὡς τό τοῦ Ἀκινδύνου τοῦτο δόγμα συμπεριληπτικόν ἐστι πάσης δυσσεβείας τε καί ἀσεβείας; Τῶν γάρ ἐν τῷ Θεῷ παρίησιν ἀνεπηρέαστον οὐδέν. Διό καί πρός τόν Εὐνόμιον τῆς αὐτῆς κακοδοξίας ἕνεκεν φησίν ὁ μέγας Βασίλειος˙ «ταύτης τί ἄν γένοιτο τῆς συγχύσεως ἀτοπώτερον, ἀφελόμενον τήν ἰδίαν ἑκάστου τῶν ὀνομάτων σημασίαν, ἀντινομοθετεῖν τῇ τε κοινῇ χρήσει καί τῇ διδασκαλίᾳ τοῦ Πνεύματος»; Καί πάλιν, «πῶς οὐχί μανία σαφής, μή ἴδιον σημαινόμενον ἑκάστῳ τῶν θείων ὀνομάτων ὑποβεβλῆσθαι λέγειν;». Ὁ δέ Νύσσης θεῖος Γρηγόριος, «κατά τόν ἀριθμόν», φησί, «τῶν θείων ὀνομάτων καί αἱ συμφυεῖς ἀξίαι τοῦ Θεοῦ θεωροῦνται». Οὕτω καί ἡ τῶν θείων ἐνεργειῶν διάκρισις ἀνωμολογημένη τοῖς εὖ φρονοῦσι πᾶσιν, ἔν τε τῇ κοινῇ χρήσει καί τῇ διδασκαλίᾳ τοῦ Πνεύματος, καθάπερ ἡμεῖς καί ἐν ἰδίᾳ περί τούτου πραγματείᾳ προεξεθέμεθα, ἐκ τῆς πνευματοκινήτου τῶν θεολόγων γλώττης τοῦτο σαφῶς ἀποδεικνύντες. Ὁ δ᾿ Ἀκίνδυνος μερίζεσθαί φησι τό θεῖον οὐδαμῶς πλήν τῆς ὑποστατικῆς διακρίσεως, μηδέ γοῦν τό τοῦ Χριστοῦ στόμα, ἵνα μή τούς ἄλλους λέγω νῦν, αὐτόν φημι τόν μέγαν Παῦλον δυσωπηθείς, ὅς συνεπιμαρτυρεῖν τόν Θεόν τῇ σωτηρίᾳ τῶν πιστευόντων εἰς αὐτόν φησίν, «οὐ σημείοις μόνον καί τέρασιν, ἀλλά καί ποικίλαις δυνάμεσι καί Πνεύματος ἁγίου μερισμοῖς κατά τήν αὐτοῦ θέλησιν».

Τούς δ᾿ ἑξῆς στίχους τίθησι μέν ὁ Ἀκίνδυνος πρός (σελ.398) κατασκευήν τοῦ οἰκείου δόγματος, οἱ δέ πρός ἀνασκευήν αὐτοῦ κεῖνται φανερῶς, δυσσεβές τοῦτο παριστῶντες˙ διά τοῦτο γάρ, φησίν, οὐδαμῶς μερίζεται ὁ Θεός, ὅτι μή κατά τάς ὑποστάσεις, ἐπεί μήτε μέρος ἐστί, μήτε ὅλον, ἀλλ᾿ ἀνώτερος τούτων. Αὕτη οὖν ἡ κατασκευή καί τό κατά τάς ὑποστάσεις μερίζεσθαι τόν Θεόν ἀνασκεύασε τελέως˙ καί κατ᾿ αὐτάς γάρ ὑπεράνω καί τοῦ ὅλου καί τοῦ μέρους ὁ Θεός ἐστιν˙ οὐδέ γάρ ὅλος ὁ Θεός ὡς ἐκ μερῶν τῶν ὑποστάσεών ἐστι συγκείμενος, ἐπεί μηδέ μέρος τοῦ Θεοῦ ἐν ἑκάστῃ τῶν ὑποστάσεων, ἀλλ᾿ ἐν ἑκάστῃ ὅλη καί τελεία ἡ θεότης ἐστίν. Οὐκοῦν τοῦτο δείκνυσιν ἐκ τῆς κατασκευῆς ταύτης, ὥσπερ ἐκ μεταμελείας, ὅτι οὐδέ κατά τάς ὑποστάσεις μερίζεται τό θεῖον˙ καί κατά ταύτας γάρ ὅλου τε παντός ἐστι καί μέρους ἄνω. Ἆρ᾿ οὐ φανερόν, ὁ καί πρότερον ἔφην, ὅτι τά συνήθη τοῖς εὐσεβέσι ρήματα ψιλά τίθησι μόνον εἰς ἐπίκρυψιν τῆς οἰκείας ἀθεΐας; Ἀλλ᾿ ἔστιν ὅπου καί αὐτά τά ρήματα φανερῶς πάλιν ἀθετεῖ, ὡς κἀνταῦθ᾿ ἀναφαίνεται ποιῶν ἄμφω˙ τό γάρ τοῦ Θεοῦ παντοδύναμον ἀθετήσας φανερῶς, τῷ φάναι κατά τάς ὑποστάσεις μόνας εἶναι τήν διαφοράν ἐπί Θεοῦ, διά τούτου δολίως καί αὐταῖς ταῖς θείαις ὑποστάσεσιν ἐπηρεάζει, ὡς ὁ λόγος ἔδειξεν.

Ἀλλά τήν μέν τοιαύτην αὐτοῦ δυσσέβειαν καί προλαβών ἔδειξεν ὁ λόγος. Ἐπεί δέ φησι κατά τάς δυνάμεις καί ἐνεργείας μή μερίζεσθαι τό θεῖον, ὡς μήτε μέρος μήτε ὅλον ὄν, ἐάν φανῇ καί μέρος ὄν καί ὅλον, ἐξ ἀνάγκης μερίζεται˙ ὅτι δέ καί ὅλον ἐστί καί μέρος, ἀκουέτω πᾶς τις καί διά τοῦ ἐπιφερομένου στίχου μαρτυρούμενον˙

«καί τοῦτο γάρ, φησί, κἀκεῖνο καί πάνθ᾿ ὡς κτίτωρ»˙

Ὥστε καί μερίζεται κἄν Ἀκίνδυνος ἀπαρέσκηται. (σελ.400) Γράφει γάρ ἄκων ὑπό τῆς ἀνάγκης τῆς ἀληθείας ἀγχόμενος˙ καί τό “πάντα” γάρ σαφές τοῦ μερίζεσθαι δεῖγμα, ἀλλ᾿ “ὡς κτίτωρ” φησί, τουτέστιν ὡς κτίστης, κτίστης δέ πῶς εἰ μή δημιουργικόν θέλημα καί ἐνέργειαν ἔχει; Κατά ταῦτ᾿ ἄρα καί μερίζεται καί πολυπλασιάζεται, μένων κατ᾿ οὐσίαν εἷς καθάπερ καί ὁ θεῖος Μάξιμός φησι γράφων˙ «πληθύνεσθαι λέγεται ὁ Θεός τῷ καθ᾿ ἕκαστον εἰς παραγωγήν τῶν ὄντων βουλήματι, προνοητικαῖς προόδοις πολλαπλασιαζόμενος, μένειν δέ ἀμερίστως ἕν, ὥσπερ ἥλιος ἀκτῖνας πολλάς προπέμπων καί μένων ἐν τῇ ἑνότητι». Ἀλλά καί ὁ μέγας ὄντως καί ὑψηλός Διονύσιος, περί τῆς κατά τάς θείας ἐνεργείας ταύτης διακρίσεως, πολλά πρότερον εἰπών ἐν τῷ περί ἡνωμένης καί διακεκριμένης θεολογίας, καί τοῦτ᾿ εἶναι σκοπόν αὐτῷ τοῦ λόγου φανερῶς ἀποφηνάμενος, εἶτ᾿ ἐπάγει˙ «διάκρισιν θείαν εἶναί φαμεν, ὡς εἴρηται, τάς ἀγαθοπρεπεῖς τῆς θεαρχίας προόδους˙ δωρουμένη γάρ πᾶσι τοῖς οὖσι καί ὑπερέχουσα τάς τῶν ὅλων ἀγαθῶν μετουσίας, ἡνωμένως μέν διακρίνεται, πληθύνεται δέ ἑνικῶς καί πολυπλασιάζεται τοῦ ἑνός ἀνεκφοιτήτως». Καί μετά τινα, «ταύτας ἡμεῖς τάς κοινάς καί ἡνωμένας τῆς ὅλης θεότητος διακρίσεις, εἴτουν ἀγαθοπρεπεῖς προόδους ὑμνῆσαι κατά τό δυνατόν πειρασόμεθα», καί ἑτέραν εἶναι σαφέστατα δεικνύς ἐπί τοῦ Θεοῦ διάκρισιν, ἀλλ᾿ οὐ τήν ὑποστατικήν μόνην. Ὁρᾷς δ᾿ ὅτι καί κατά τάς κοινάς θείας ἐνεργείας ἀμερίστως ὁ Θεός μερίζεται καί κατ᾿ αὐτάς διακρινόμενος τοῦ ἑνός ἀνεκφοιτήτως ἔχεται; Αἱ γάρ προνοητικαί πρόοδοι κοιναί τῆς τρισυποστάτου θεότητος ἐνέργειαί εἰσιν.

Ὁ δ᾿ Ἀκίνδυνος τήν κατά τάς κοινάς ταύτας ἀγαθοπρεπεῖς προόδους τε καί ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ διάκρισιν (σελ. 402) τελέως ἀθετῶν, καί τήν μέν τρισυπόστατον θείαν φύσιν μόνην ἄκτιστον εἶναι δογματίζων, πᾶσαν δέ ταύτης κοινήν πρόοδον καί ἐνέργειαν τῆς φύσεως ὁπωσοῦν διαφέρουσαν τοῖς κτιστοῖς συντάττων, καί ἄθεος ὄντως καί πολύθεος ὤν αὐτός ὡς ἐκ τῶν προγεγραμμένων ἀναπέφηνε. Τίνα τῶν ἐνθέων θεολόγων διά τῶν αὐτοῦ τούτων ἰάμβων οὐ πολύθεον ἀπέδειξεν, ὡς ἄκτιστον δοξάζοντα τήν θείαν καί κοινήν τῆς τρισυποστάτου θεότητος ἐνέργειαν; Μάλιστα δέ πάντων τόν οὐρανόφρονα Διονύσιος ὑπεύθυνον ἀποδείκνυσιν, ὅς καί διά μακρῶν λόγων τάς διαφοράς τῶν ἐπί Θεοῦ λεγομένων διετράνωσε, καί τήν μέν πρώτην καί πρεσβυτέραν ἔφη τῶν ἐν Θεῷ ἐξ ἀϊδίου ἀρχῶν καί μετοχῶν, ἅς δήπου καί προορισμούς φησι καί θεῖα καί ἀγαθά θελήματα τῶν ὄντων ἀφοριστικά καί ποιητικά, τάς δέ μετά τήν πρώτην˙ ἀλλά καί ὑπερκεῖσθαι τούτων ἁπασῶν τόν ἀμέθεκτον αἴτιον ἐθεολόγησεν.

Ἀρκέσει δ᾿ ἡμῖν ἀρτίως, τόν λόγον μηκύνειν οὐκ ἐθέλουσι καί τά μυριόλεκτα πάλιν ἐπαναλαμβάνειν, ἀντί πάντων τε τῶν ἁγίων καί κατά πάντων τῶν ἐν τοῖς ἰάμβοις τούτοις γεγραμμένων τῷ τῶν ἁγίων συκοφάντῃ τούτῳ καί ὑβριστῇ τό συμπεριληπτικῶς εἰρημένον τῷ Δαμασκηνῷ πατρί˙ «ἄλλο ἐνεργητικόν ἐπί Θεοῦ καί ἄλλο ἐνέργεια˙ τό μέν γάρ ἡ φύσις ἐστί», φησίν, «ἐξ ἧς ἡ ἐνέργεια πρόεισιν, ἐνέργεια δέ ἡ οὐσιώδης τῆς φύσεως κίνησις». Τοῦτο τοίνυν καί μόνον ἱκανόν τήν ἐν μέτροις κεκοσμημένην Ἀκινδύνου ταυτηνί λέσχην ἄκοσμον ἀμέτρως ἀποδεῖξαι καί δυσσεβῆ. Ζητείτω δ᾿ ὁ βουλόμενος καί τήν τελεωτέραν περί τούτων εἴδησιν ἐν τοῖς διά πλάτους μοι λόγοις πρός αὐτόν τε καί τούς κατ᾿ αὐτόν.

Για ενημέρωση σχετικά με τα νέα, τις εκδηλώσεις, τις εκδόσεις και το έργο μας παρακαλούμε συμπληρώσετε τα παρακάτω στοιχεία. Για τους όρους προστασίας δεδομένων δείτε εδώ.