Η λύπη, Οσίου Ιωάννη Κασσιανού

Μικρή Φιλοκαλία Α΄,
επιμέλεια-μετάφραση Αρχιμ. Ευσεβίου Βίττη,
εκδ. Αποστολική Διακονία , 2021⁵, σελ. 119-121

Ο πέμπτος αγώνας μας είναι ο αγώνας εναντίον του πνεύματος της λύπης που σκοτίζει την ψυχή από καθε πνευματική εργασία. Όταν δηλαδή αυτό το πονηρό πνεύμα περιαδράξη την ψυχή και τη σκοτίση ολόκληρη, δεν επιτρέπει να γίνωνται οι προσευχες με προθυμία ούτε να επιμένουμε στην ωφέλεια των ιερών αναγνιοσματων. Δεν ανέχεται το πνεύμα αυτό να είναι ο άνθρωπος πράος και λεπτός έναντι των αδελφών του και βάζει ακόμη και για την ιερή υπόσχεση της μοναχικής ζωής μίσος στην ψυχή. Γενικά η λύπη φερνοντας σύγχυση σ’ όλες τις σωτήριες αποφάσεις της ψυχής και παραλύοντας τη δύναμη και την καρτερία της την κανει να είναι σαν άμυαλη και παράλυτη δένοντας την με τον λογισμό της απογνώσεως.

Γι’ αυτό, αν έχουμε σκοπό να αγωνιστούμε τον πνευματικό αγώνα και να νικήσουμε με την βοήθεια του Θεού τα πνεύματα της πονηρίας, ας φυλαξουμε την καρδια μας με κάθε τρόπο από το πνεύμα της λύπης (Παροιμ. δ' 22). Όπως τρώει ο σκόρος το ρούχο και το σαράκι το ξύλο, έτσι και η λύπη την ψυχή του ανθρώπου, επειδή τον πείθει να παραμερίζη καθε καλή συντροφιά και δεν του επιτρέπει ούτε να δέχεται συμβουλευτικά λόγια από τους γνήσιους φίλους του ούτε να τους δώση καλή η ειρηνευτική απόκριση, αλλά αγκαλιάζοντας ολόκληρη την ψυχή του τη γεμίζει με πίκρα και αδρανεια. Της υποβάλλει λοιπόν την ιδέα να αποφεύγη τους ανθρώπους ως αίτιους της ταραχής της. Και δεν της επιτρέπει να καταλάβη πως η αρρώστια δεν προέρχεται από έξω, αλλά βρίσκεται μέσα μας. Η αρρώστια αυτή φανερώνεται τότε, όταν έρθουν οι πειρασμοί με κάποια δοκιμασία και παίδευση. Ο άνθρωπος άλλωστε δεν πρόκειται να βλαπτή ποτέ από κάποιον άλλον, αν δεν έχη μέσα του τις αιτίες των παθών.

Για το λόγο αυτόν ο δημιουργός των όλων και ιατρός των ψυχών Θεός, ο μόνος που ξέρει τα τραύματα της ψυχής, δεν παραγγέλλει να εγκαταλείπουμε τη σχέση και επαφή με τους ανθρώπους, αλλά να κόβουμε τις αιτίες της κακίας μέσα μας. Και μας παραγγέλλει ακόμη να γνωρίζουμε πως η υγεία της ψυχής δεν κατορθώνεται με τον αποχωρισμό από τους ανθρώπους, αλλά πάνω στη σχέση και στην πνευματική άσκηση με τους ενάρετους.

Όταν λοιπόν για κάποιες δήθεν δικαιολογημένες προφάσεις εγκαταλείπουμε τους αδελφούς, δεν σημαίνει αυτό ότι κόψαμε και τις αφορμές της λύπης, αλλά ότι απλώς και μόνο τις αλλάξαμε, γιατί τις διεγείρει η αρρώστια που υπάρχει μέσα μας και με άλλα πράγματα. Για τον λόγο αυτόν λοιπόν πρέπει ο πόλεμός μας να στρέφεται ολόκληρος εναντίον των εσωτερικών μας παθών. Όταν αυτά διωχτούν από την καρδιά με την χάριν και την βοήθεια του Θεού, δεν λέω πως μονάχα με τους ανθρώπους, αλλά με τα άγρια θηρία θα ζήσουμε εύκολα μαζί σύμφωνα με αυτό που λέει ο μακάριος Ιώβ· «Θήρες άγριοι ειρηνεύσουσί σοι» (θα είναι ειρηνικά μαζί σου τα αγρία θηρία - Ιώβ ε' 23).

Πρέπει λοιπόν να αγωνιστούμε πριν απ’ όλα εναντίον του πνεύματος της λύπης, το οποίο ρίχνει την ψυχή σε απόγνωση, για να το απομακρύνουμε από την καρδιά μας. Απ’ αυτήν την απόγνωση δεν επέτρεψε ο Κύριος να μετανοήση ο Κάιν μετά την αδελφοκτονία και ο Ιούδας μετά την προδοσία του Κυρίου. Ας έχουμε μέσα μας μόνο εκείνη τη λύπη που νιώθουμε με αγαθή ελπίδα μετανοώντας για όσες αμαρτίες κάναμε. Για τη λύπη αυτή είπε ο Απόστολος· «η κατά Θεόν λύπη σωτηρίαν αμεταμέλητον κατεργάζεται» (η σύμφωνη με το θέλημα του Θεού λύπη προξενεί στον άνθρωπο σωτηρία, για την οποία δεν πρόκειται να μετανοήση ποτέ- Β' Κορ. ζ' 10). Γιατί η σύμφωνη με το θέλημα του Θεού λύπη, επειδή τρέφει με την ελπίδα της μετάνοιας την ψυχή είναι ανακατεμένη με χαρά. Γι’ αυτό και κάνει τον άνθρωπο πρόθυμον και υπάκουον για κάθε καλή εργασία. Τον κάνει ευκολοπλησίαστον, ταπεινόν, πράον, ανεξίκακον, υπομονητικόν σε κάθε καλόν κόπο και κάθε συντριβή, επειδή ακριβώς είναι σύμφωνη με το θέλημα του Θεού. Και συντελεί γι’ αυτό στο να αποτελούν γνώρισμα του ανθρώπου οι καρποί του Αγίου Πνεύματος, δηλαδή η χαρά, η αγάπη, η ειρήνη, η μακροθυμία, η αγαθότητα, η πίστη, η εγκράτεια ( Γαλ. ε' 22). Γιατί από την αντίθετη λύπη γνωρίζουμε τους καρπούς του πονηρού πνεύματος. Οι καρποί αυτοί είναι η ακηδία (απραξία, αμέλεια), η ανυπομονησία, ο θυμός, το μίσος, η αντιλογία, η απελπισία, η οκνηρία για προσευχή. Αυτήν την λύπη πρέπει να την παραμερίζουμε και να την απομακρύνουμε από τον εαυτό μας, όπως παραμερίζουμε την πορνεία, τη φιλαργυρία, τον θυμό και τα υπόλοιπα πάθη. Η λύπη αυτή θεραπεύεται με την προσευχή και την ελπίδα στον Θεό, με τη μελέτη του λόγου του Θεού και την συναναστροφή με ευλαβικούς ανθρώπους.