Ἀναστηλώσεις παλαιφάτων Ἱερῶν Μονῶν τῶν Μετεώρων
μέ σεβασμό στήν παράδοση καί τό οἰκοσύστημα 
Αρχιμ. Χρυσοστόμου Τέτσιου,
 ηγουμένου Ι. Μονής Αγίας Τριάδος Μετεώρων

«Αντικείμενο μεγάλου θαυμασμοῦ καί ποικίλων ἀναζητήσεων ἑρμηνείας καί ἀποτιμήσεώς της, ἡ ἀπαράμιλλη πραγματικότητα τῶν Ἁγίων Μετεώρων, στήν ἀδιάρρηκτη φυσική, θρησκευτική, ἱστορική καί πολιτισμική ἑνότητά της, ἐξακολουθεῖ νά ἐντυπωσιάζει καί νά προκαλεῖ δημιουργικά μέ τήν παρουσία της ἐπί μακρά σειρά αἰώνων.

Στόν ἱερό αὐτό χῶρο συναντήθηκαν ἀνεπανάληπτα καί ἀριστουργηματικά ἡ θεία δημιουργία μέ τήν ἀνθρώπινη παρέμβαση, ὁ πλοῦτος τοῦ τοπίου μέ τό μεγαλεῖο τῆς ἀρχιτεκτονικῆς, ἡ μοναχική ἔκφραση μέ τήν ἱστορία καί τόν πολιτισμό, ἡ αὐταπάρνηση καί ὁ ἡρωισμός μέ τήν ἐθνική αὐτοσυνειδησία καί θυσιαστική προσφορά.

Οἱ δυσανάβατοι καί ἀπρόσιτοι μετεωρίτικοι βράχοι, πού φαντάζουν ἀφιλόξενοι καθώς ὀρθώνονται σκληροί καί ἀπόκρημνοι, ἐστέγασαν τίς πιό ἐγκάρδιες καί ἐσώτατες ἐκφράσεις καί ἐμπειρίες αὐτῶν πού τούς ἐπόρθησαν μέ τήν ἁγιαστική παρουσία τους καί ἀναδημιούργησαν τήν ἱστορική τους πορεία καί παρέμβαση.

Ἡ μοναδικότητα, στόν κόσμο ὁλόκληρο, τοῦ πολύμορφου λίθινου συγκροτήματος τῶν Ἁγίων Μετεώρων, τῆς Ἀκροπόλεως αὐτῆς τῆς ὀρθοδοξίας καί προμετωπίδος τοῦ Ἀνατολικοῦ Χριστιανισμοῦ, ἀποτελεῖ ὑπόδειγμα σοφῆς ἰσορροπίας ἀνθρώπου καί φύσεως, τόπο, δηλαδή, στόν ὁποῖο ἡ ἀνθρώπινη παρουσία δέν καταχράσθηκε τήν προνομιακή της θέση στήν δημιουργία τοῦ Θεοῦ, δέν ἀνέτρεψε τό φυσικό οἰκοσύστημα καί δέν παραμόρφωσε τήν ὡραιότητα τοῦ τοπίου, ἀλλά ἐνέταξε τά δημιουργήματά της (τίς Ἱερές Μονές, δηλαδή) στό χῶρο, μέ ἰδιαίτερη εὐαισθησία καί στοργή καί μέ μοναδική αίσθητική καί σεβασμό πρός αὐτόν, ὥστε νά προβάλλεται ἡ ἱερότητα καί πνευματικότητα τοῦ χώρου τῆς Ἁγίας Λιθοπόλεως καί νά μή διαταράσσωνται οἱ ἰσορροπίες.

Στήν μοναχική παράδοση παρατηροῦμε μία ἐντελῶς διαφορετική χωροθέτηση τῆς φύσεως ἀπό αὐτή πού διακρίνει τά σύγχρονα κοσμικά πρότυπα.

Μία πρώτη μορφή ἀλλά καί περίοδος μοναχισμοῦ πού ἀποτελεῖ συγχρόνως καί τήν πρώτη ἀντίστοιχη φάση στά Ἅγια Μετέωρα εἶναι αύτή τοῦ μεμονωμένου ἀσκητικοῦ βίου μέσα στίς φυσικές ὀπές τῶν βράχων πού διαμορφώνονται σέ χώρους διαμονῆς τῶν μοναχῶν. Οἱ ἀναχωρητές αὐτοί πού ἐπιλέγουν τόν μονήρη ἀσκητικό βίο συγκροτοῦν μία σκήτη καί συμμετέχουν στήν κοινή λατρεία τίς Κυριακές καί μεγάλες ἑορτές σέ ἕναν ναό, στό λεγόμενο Κυριακό τῆς σκήτης.

Ἡ πρώτη γνωστή ὀργανωμένη τέτοια σκήτη στόν χῶρο τῶν Μετεώρων εἶναι ἡ σκήτη τῆς Δούπιανης πού συγκροτεῖται στά τέλη του 11^ου ἤ στίς ἀρχές τοῦ 12^ου αἰῶνος. Τό Κυριακό τῆς σκήτης ἀποτελοῦσε ὁ ναός τῆς Θεοτόκου, γνωστός ὡς «Παναγία τῆς Δούπιανης» πού σώζεται ἕως καί σήμερα.

Τό πέρασμα στήν ἑπόμενη οἰκιστική φάση γίνεται σταδιακά μέ τήν δημιουργία μονιδρίων σέ εὐρύτερα σπήλαια ὅπως εἶναι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τῆς Ἁλύσεως καί τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων.

Τό δεύτερο οἰκιστικό πρότυπο τῶν Ἁγίων Μετεώρων ἀποτελεῖ, κατά κάποιο τρόπο, τήν προέκταση καί διεύρυνση τοῦ πρώτου, καθώς οἱ μεμονωμένοι ἀναχωρητές συγκεντρώνονται κατά μικρές ὁμάδες καί δημιουργοῦν Μονές μέσα σέ ἀνοίγματα τῶν βράχων. Στό νέο αὐτό οἰκιστικό πρότυπο μᾶς εἰσάγει ἕνας ἀπό τούς σημαντικώτερους «Πρώτους» τῆς Σκήτης τῆς Δούπιανης, ὁ Ὅσιος Νεῖλος πού ἵδρυσε τό 1366 τήν Ἱερά Μονή τῆς Ὑπαπαντῆς ἤ τῆς Ἀναλήψεως τοῦ Κυρίου ὅπως ἦταν γνωστή ἀρχικά, μετόχι σήμερα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μεγάλου Μετεώρου.

Μέ τό τρίτο οἰκιστικό πρότυπο τῶν Μετεώρων ἔχουμε πλέον τήν ἐπιστέγαση τῶν βράχων μέ τήν οἰκοδόμηση τῶν μεγάλων καί ἐπιβλητικῶν Μονῶν πού δεσπόζουν στόν χῶρο.

Όπως προκύπτει καί ἀπό τά φωτογραφικά τεκμήρια τῆς ἐποχῆς, καθ’ ὅλη τήν διάρκεια τοῦ 19^ου καί 20^ου αἰῶνος ἡ πορεία τοῦ μοναστικοῦ κέντρου τῶν Ἁγίων Μετεώρων σημαδεύτηκε ἀπό σημαντικώτατες ἱστορικές συγκυρίες πού ἐπέδρασαν στήν μοναχική παρουσία καί εἶχαν τόν ἀντίκτυπό τους στήν οἰκοδομική ἐξέλιξη τοῦ χώρου. Πολλές μάλιστα ἀπό τίς πολεμικές συρράξεις εἶχαν καταστροφικές συνέπειες στά κτιριακά συγκροτήματα τῶν Μονῶν.

Ἡ σύνθεση τῆς ἀρχιτεκτονικῆς καί ἡ πολλαπλότητα τῆς κτιριακῆς συγκροτήσεως βρίσκει τήν ἀντιπροσωπευτική της ἐκφραση στήν Ἱερά Μονή Μεγάλου Μετεώρου. Ὅπως εἶναι φυσικό σ’ ἕνα ζωνανό μνημεῖο καί φορέα πολιτισμοῦ, πού εἶναι οἱ Μονές, ἡ ἀντιμετώπιση τῶν φθορῶν καί ἡ κάλυψη τῶν λειτουργικῶν ἀναγκῶν δέν ἀντιμετωπίζεται ποτέ μέ στατικότητα ἀλλά μέ μία σύγχρονη κάθε φορά ἀναδημιουργία. Αύτή τήν ἀναδημιουργία θαυμάζουμε μέσα ἀπό τίς ἀλλεπάλληλες μεταβολές καί ἀντικαταστάσεις σέ κτίρια καί ἐξῶστες τῆς Μονῆς.

Παράλληλα μέ τίς σωστικές ἐνέργειες πού περιγράψαμε μία πρώτη σημαντική ἐπέμβαση στίς δεκαετίες τοῦ ’20 καί τοῦ ᾿30 εἶναι ἡ δημιουργία κλιμάκων ἀνόδου στίς περισσότερες ἀπό τίς Μονές.

Μία δεύτερη σημαντική ἐπέμβαση, ἡ ὁποία ἀκολουθεῖ χρονικά εἶναι ἡ διάνοιξη τοῦ ὀδικοῦ δικτύου.

Μετά ἀπό μία δύσκολη καί μακρά περίοδο κατστροφῶν καί ἐγκαταλείψεως, πού ἐπέφερε ὁ δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος καί ἡ ἔλειψη μοναχικῆς παρουσίας συντελεῖται κατά τήν διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ ’60, ἡ ἀναδιοργάνωση τῶν μοναχικῶν ἀδελφοτήτων καί τῶν κτιριακῶν συγκροτημάτων τῶν Μονῶν. Αὐτή ἡ πρώτη προσπάθεια ἀναδιοργανώσεως καί ἀνασυγκροτήσεως συστηματοποιεῖται καί ὁλοκληρώνεται στίς ἑπόμενες δεκαετίες ἀπό τό 1980 μέχρι τίς μέρες μας. Εἶναι τό διάστημα πού περιγράφεται ὡς ἡ δεύτερη κτιτορική περίοδος τῶν Ἁγίων Μετεώρων καί χαρακτηρίζεται ἀπό τήν συγκροτημένη ἀναστηλωτική δραστηριότητα μέ βάση εἰδικές καί ἐμπεριστατωμένες μελέτες πού ἐκπονοῦνται. Τό ἐπιστέγασμα τῆς περιόδου αὐτῆς ἀποτελεῖ ἡ ἐπίσημη ἀνακήρυξη, ἀπό τήν Πολιτεία, τῶν Μετεώρων ὡς «χώρου ἱεροῦ», πού ἀποτελεῖ τήν ἀπόδοση τῆς ἀπαιτούμενης τιμῆς καί νομοθετικῆς προστασίας στόν ἁγιασμένο αὐτό τόπο πού γνωρίζει σήμερα μία νέα πνευματική ἄνθηση μέ τήν προσέλευση νέων μοναχῶν καί τήν ἀνάπτυξη τῶν κοινοβίων.

Ἰδιαίτερη μέριμνα ἐπιδείχθηκε ἀπό τίς Μονές γιά τήν διάσωση καί συντήρηση τῶν φορητῶν κειμηλίων, τήν προστασία καί ἀνάδειξή τους. Γιά τόν σκοπό αύτό διαμορφώθηκαν κατάλληλα σέ σκευοφυλάκια ἤ ἐκθεσειακούς χώρους ἱστορικά κτίρια τῶν Μονῶν ὅπως οἱ παλαιές Τράπεζες καί τά Γηροκομεῖα. Μέ τόν τρόπο αὐτό ὁ ἐπισκέπτης, συγχρόνως μέ τά φορητά κειμήλια ἔχει τήν δυνατότητα νά θαυμάσει καί τήν μεγαλειώδη ἀρχιτεκτονική τῶν κτιρίων. Χαρακτηριστική εἶναι ἡ περίπτωση τῆς παλαιᾶς Τραπέζης τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μεγάλου Μετεώρου ἑνός ἀπό τά σπουδαιότερα κτίρια, ὄχι μόνο τῶν Μετεώρων, ἀλλά καί τῆς μοναστηριακής ἀρχιτεκτονικής τῆς περιόδου αὐτής (1557).

Στά Ἅγια Μετέωρα ἡ ροή τοῦ χρόνου δέν ὑπακούει στήν ἱστορική νομοτέλεια μέ τήν κοσμική της ἀντίληψη. Γεννᾶται καί ἀναδημιουργεῖται μέσα ἀπό μιά ἄλλη διάσταση, στήν ὑπέρχρονο μυστική ἐμπειρία καί βίωση τῆς ἑλληνορθοδόξου μοναχικῆς παραδόσεως. Γι’ αὐτό καί ἡ σύγχρονη δημιουργία στίς Ἱερές Μονές ὑπερβαίνει τήν στατικότητα μιᾶς τυπικῆς ἀπομιμήσεως ἤ τῆς διασώσεως ἑνός μουσειακοῦ προτύπου.

Ἐπιτυγχάνεται ἔτσι τό ἀνεπαίσθητο πέρασμα ἀπό τόν Κρῆτα Θεοφάνη στόν Βλάσιο Τσοτσώνη, πού καταφέρνει νά ἐντάξει μέ μιά ἰδιαίτερη ἔμπνευση τόν 21^ο αἰώνα στήν βυζαντινή παράδοση μέσα ἀπό τίς ἐξαίρετες τοιχογραφίες του στό νέο Καθολικό τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Στεφάνου.

Ὅλη αὐτή ἡ τεράστια ἀναστηλωτική ἐργασία τῆς ὁποίας ἕνα δεῖγμα μόνο παρουσιάσαμε, δέν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά ἡ ἐκδήλωση τῆς φροντίδος γιά αὐτόν τόν ἱερό χῶρο ὅλων ὅσων τόν ἀγάπησαν, τόν διακόνησαν καί τοῦ ἀφιερώθηκαν.