ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ  ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ  ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ   ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ "ΠΟΡΦΥΡΟΓΕΝΝΗΤΟΣ"
ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ
  ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΑΓ. ΒΑΡΒΑΡΑΣ   ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟ    ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
Φωνή Κυρίου | Διακονία | Εορτολόγιο | Πολυμέσα

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ

ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

ΒΙΒΛΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΤΕΧΝΗ

ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ

ΚΑΝΟΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Η άνθηση της αποκαλυπτικής

Βενεδίκτου (Παύλου) Εγγλεζάκη, Καινά και Παλαιά στην Αποκάλυψη του Θεού,
Μελέτες για τις σχέσεις Πνεύματος και Παράδοσης,
Αθήνα 2011, εκδ. Ακρίτας, σελ. 86-90.

Ο Ιουδαϊσμός της εποχής που μελετούμε είναι ένα πολύπλοκο φαινόμενο. Η ποικιλία του είναι εξίσου καταπληκτική όσο και η ενότητα του. Εάν αποφεύγω να αναφέρομαι στην «περίοδο της αποκαλυπτικής», είναι διότι αυτή η περίοδος (δεύτερος αιώνας π.Χ. -πρώτος αιώνας μ.Χ.) δεν ήταν σε καμιά περίπτωση το μονοπώλιο των αποκαλυπτικών. Η αποκαλυπτική εμφανίστηκε αιώνες πριν και άκμασε στην περίοδο μεταξύ του δεύτερου π.Χ. αιώνα και πρώτου μ.Χ. αιώνα πάντοτε μαζί με άλλες θρησκευτικές τάσεις και κινήματα. Για να δώσουμε μόνο ένα παράδειγμα, οι γραμματείς επίσης συνέχισαν το έργο τους αυτή την περίοδο και είναι κατ' ακρίβειαν αυτήν την εποχή που ο υιός του Σιράχ συνέθεσε τον ύμνο του για τον ιδεώδη γραμματέα, που θέτει την καρδία του στην μελέτη του νόμου, της σοφίας και των προφητειών (Σοφ. Σιράχ 39:1-11· βλέπε τα τρία μέρη της Παλαιάς Διαθήκης). Είναι αλήθεια εντούτοις ότι αυτή την περίοδο «όλοι οι νόες στον Ισραήλ σε κάποιο βαθμό είναι χρωματισμένοι από την Αποκαλυπτική» (1).

Ακόμη και σήμερα διεξάγεται συζήτηση για τις απαρχές τις αποκαλυπτικής. Γενικά υπάρχουν δύο σχολές, αυτή που αντλεί την προέλευση της αποκαλυπτικής από την Σοφία, με επικεφαλής τον G. von Rad, και η άλλη που βεβαιώνει τις προφητικές απαρχές της αποκαλυπτικής με τους Ο. Fohrer, F. M. Cross, S. Α msler, R. North, D. S. Russel και D.Ν. Freedman ως τους πιο διακεκριμένους αντιπροσώπους της. Η ιστορία της έρευνας των προβλημάτων σχετικά με την αποκαλυπτική έχει ειπωθεί από τον J. Μ. Schmidt και πιο εκλαϊκευμένα από τον Κ. Κ och (2). Ο G. von Rad αρνείται οποιαδήποτε βασική σχέση μεταξύ της προφητείας και της αποκαλυπτικής. Αντιθέτως, βεβαιώνει ότι η μητέρα της αποκαλυπτικής είναι η Σοφία· ότι η αποκαλυπτική είναι ένας εσχατολογισμός των αντιλήψεων, ιδεών και ενδιαφερόντων της Σοφίας - υπάρχει σ' αυτή μια ενότης ιστορική (3). Ο G. Fohrer βρίσκει ότι η αποκαλυπτική είναι μια νεώτερη και πιο μοντέρνα μορφή εσχατολογίας του τύπου που βρίσκουμε στον Ζαχαρία (4). Οι σχέσεις του Ζαχαρία με την αποκαλυπτική έχουν εξεταστεί με θετικά αποτελέσματα από τους S. Α msler και R. Ν orth (5). Περισσότερη έρευνα χρειάζεται με υπόδειγμα τα δοκίμια του F.Μ. Cross στο Χαναανιτικοί μύθοι και Εβραϊκό Έπος, ιδίως το «Ο Θεϊκός Πολεμιστής» και το «Το Τραγούδι της Θάλασσας και ο Χαναανιτικός Μύθος» (6). Η «Σημείωση επί της Μελέτης για τις απαρχές της Αποκαλυπτικής» που επισυνάπτει στο βιβλίο είναι καλή κατευθυντήρια γραμμή. «Η ιστορία και ο μύθος, η παράδοση της σοφίας και η προφητική παράδοση», λέει πολύ ορθά, «συγχωνεύθησαν τον ύστερο έκτο αιώνα για να μην διαχωριστούν ποτέ πια». Η αποκαλυπτική είναι το τελευταίο στάδιο αυτού του μετασχηματισμού από την επική παράδοση δια της οδού της προφητείας, που συνέβη κατά το τέλος της εξορίας και στην αρχική περίοδο μετά την εξορία ως μια αναγέννηση της αρχαίας Χαναανιτικής μυθικής γνώσης, που φαινόταν πάντοτε να ζει υπογείως στον Ισραήλ (7). Η αποκαλυπτική, μ' αυτό τον τρόπο, δίνει την εντύπωση ότι είναι ένα πιο περίπλοκο και αρχαίο φαινόμενο από ό,τι προηγουμένως υποτίθετο. Η προειδοποίηση του G. L. Davenport ότι «θα πρέπει να είμαστε διστακτικοί στο να επιβαρύνουμε οποιαδήποτε τάση ή παράδοση με την αποκλειστική ευθύνη για την εμφάνιση ενός μετέπειτα φαινομένου» είναι πάντοτε επίκαιρη (8).

Το πρόβλημα της αποκαλυπτικής ανήκει στο πιο γενικό πρόβλημα της εσχατολογίας και των μετασχηματισμών της στον Ιουδαϊσμό. Η εκνευριστική ασάφεια του όρου «εσχατολογία» είναι καλά γνωστή στον κάθε προσεκτικό σπουδαστή της Βίβλου (9). Έχει λεχθεί ότι μόνο αυτό που δεν έχει ιστορία μπορεί να καθοριστεί. Η αποκαλυπτική έχει μακράν ιστορία και μια στενότερη μελέτη της δείχνει, νομίζω, ότι δεν υπάρχει μια, αλλά πολλές αποκαλυπτικές. Θα έλεγα ότι δεν είναι φιλολογία (το όνομα Αποκάλυψις επαρκεί γι' αυτό), αλλά μια στάση του νοός και της ψυχής, και μια ξεχωριστή αίσθηση που γεννιέται μέσα από την μεγάλη αντίθεση μεταξύ του ιδεατού και της πραγματικότητας. Μία στάση όχι μοιρολατρικής απόσυρσης α πό την ιστορία, και προσδοκίας για ένα επανακερδισμένο παράδεισο, που γεννιέται μέσα από τον ολοένα περισσότερο τραγικό, παράλογο και γελοίο χαρακτήρα της ιστορίας σε ορισμένες ιδιαίτερες στιγμές. Η άνθιση της αποκαλυπτικής συμπίπτει με την καταπίεση του Αντιόχου του Δ', με την παράδοση της στρατιωτικής αντίστασης που εγκαινιάζεται από τους Μακκαβαίους, με την ανάληψη απ' αυτούς της υψηλής-ιερατικής τιμής, και της Ρωμαϊκής κατάκτησης που ακολούθησε, με τις δύο μεγάλες αποτυχημένες εξεγέρσεις, και την τελική πτώση. Είναι ως απόκριση σ' αυτά τα γεγονότα που προκαλούν δέος που θα πρέπει να δούμε την άνθιση της αποκαλυπτικής. Δεν χαρακτηρίζεται από την βιαιότητα των Μακκαβαίων, αλλά ούτε και χαρακτηρίζεται από την μεγάλη υπομονετική ευγένεια του γραμματέα Ελεάζαρ. Η αποκαλυπτική είναι μια απώλεια της υπομονής, και η επακολουθούσα νευρικότητα, που, αν και δεν χάνει την θέληση να ανθίσταται, ανθίσταται, αλλά με κάτι το μελλοντικό, στο μέλλον. Λίγα έχει να πει για το παρελθόν και λιγώτερα για το παρόν, αν και καθόλου δεν τα θεωρεί να στερούνται νοήματος: προσκαλούν το επιθυμητό μέλλον. Ο αποκαλυπτικός ήταν ο ευσεβής Εβραίος για τον όποιο η σύγχρονη εθνική του κατάσταση (εξωτερική καταπίεση και εσωτερική απιστία) ευρίσκεται κάτω από την πινακίδα της αποτυχίας, όχι επειδή δεν έτρεφε καμιά ελπίδα, αλλά επειδή η ελπίδα του δεν είχε πραγματοποιηθεί. Η ζωή παρουσιαζόταν έτσι ανιαρή, ένα ανυπόφορο αδιέξοδο - αν και όμως ποτέ μια ψευδαίσθηση. Οι φαντασιώσεις του αποκαλυπτικού μας φαίνονται τερατώδεις, αλλά η απάντηση του θα ήταν αυτή του Don Juan του Μο ntherlant : ΙΙ n 'γ a pas de fantastique : c ' est la realit é qui est fantastique '.

Δεν είμαι ένας απ' αυτούς που νομίζουν ότι η αποκαλυπτική είναι αιώνιας αξίας, αν και είναι εύκολο να δει κανείς γιατί οι σημερινοί άνθρωποι ελκύονται απ' αυτήν. Υποτιμά την ιστορία, και αν και (αρκετά συχνά) υποστηρίζει την κυριαρχία του Θεού επί της ιστορίας, διαχωρίζει με δυσοίωνο τρόπο την ιστορία της σωτηρίας από την καθόλου ιστορία. Ο ατομικισμός της ευνόησε τον σεκταρισμό πλήττοντας μ' αυτό τον τρόπο αυτήν ταύτην την έννοια του «Ισραήλ» συνεχώς διασπώντας τον σε ολοένα μικρότερες ομάδες εκλεκτών, ευσεβών και τελικά τέλειων ανδρών. Στην στενότητα της αντίληψης της οφείλεται κατά μέγα μέρος το γεγονός ότι ο Ισραήλ έχασε ωρισμένες από τις πιο πολύτιμες προφητικές ενοράσεις σχετικά με την τύχη των εθνικών, την τελική τους μεταστροφή και σωτηρία. Και ο οποιοσδήποτε μπορεί να δει σ' αυτή τις απαρχές της Εβραϊκής πρωτό-γνωσης. Ο Δανιήλ, το μόνο αποκαλυπτικό κανονικό βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, ανήκει στην αρχική περίοδο της άνθισης της αποκαλυπτικής και προέρχεται από το περιβάλλον του Ορθόδοξου Χασιδισμού. Συγκρινόμενο με ύστερες αποκαλυπτικές είναι αναμφισβήτητα ένα πολύ νηφάλιο βιβλίο. Δεν θα δίσταζα να το αποκαλέσω πρωτο-αποκαλυπτικό: είναι μία πολύ πρωτόγονη αποκάλυψη, και η αρχαιότερη από τις γνωστές. Το Κουμράν είναι μία αποκαλυπτική κοινότητα, αλλά θα πρέπει να ενθυμούμαστε ότι οι διαθηκικοί του Κουμράν πίστευαν ότι σ' αυτούς είχε ανατεθεί η προπαρασκευή του δρόμου Του στην ερημιά (1 QS 8:12-16· 9:19-20), και αυτό, όπως και το πρόσωπο και η αποστολή του Διδασκάλου της Δικαιοσύνης τους δίνει ένα συγκεκριμένο χρωματισμό. Πρόσφατες μελέτες, επιπλέον, δείχνουν ότι στα κείμενα που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως επίσημα, η ατμόσφαιρα εμφανίζεται πιο νηφάλια από ότι στα έργα που δεν ανήκουν στο κυρίως ρεύμα. Το 1 Qp Η ab 7:1-2, παραδείγματος χάριν, υποστηρίζει ότι ο ακριβής χρόνος του τέλους δεν είναι γνωστός· το 1 QH 6:10-13 (ιδίως εάν αναπλάσουμε τον στίχο 12 ακολουθώντας τον Α. Dupont - Sommer και Μ. Delcor ) αφήνει ανοικτή την πόρτα της ελπίδας στα έθνη - αν και κάτω από στερεότυπες φράσεις της Παλαιάς Διαθήκης· και εικοτολογίες για μορφές όπως τα Μ ilki - sedeq και Μ ilki - resa ' είναι, όπως έδειξε ο J. Μ ilik, περιθωριακές στο Κουμράν, με τις πηγές τους να είναι οι προ-Εσσαϊκές Αραμαϊκές Οράσεις του Α mram (10). Αυτά είναι προειδοποιήσεις για να είμαστε προσεκτικοί. Ο G. L. Davenport επιχειρηματολόγησε για τρεις διαφορετικές εκδόσεις των Ιωβηλαίων ( Jubilees ), το πρώτο να χρονολογείται την ύστερη περίοδο του τρίτου αιώνα, η στην αρχική περίοδος του δεύτερου αιώνα. π.Χ. Ο Μ. Τ estuz έδειξε ότι οι Εσσαίοι συγγραφείς του βιβλίου δεν ανήκουν στην κλασσική ομάδα όπως την γνωρίζουμε από το Κουμράν και τον Ιώσηππο και δεν είχαν ακόμη διαχωριστεί από τους Φαρισσαίους και τους Σαδδουκαίους. Ευελπιστούμε ότι πολύ λίγοι θα ήσαν τώρα πρόθυμοι να αποδώσουν ολόκληρη την αποκαλυπτική φιλολογία στους Εσσαίους tout court , ή, ακόμη χειρότερα στην κοινότητα του Κουμράν. Παρόλ' αυτά, αυτό που ενδιαφέρει αυτή τη μελέτη είναι η Ερμηνευτική μέθοδος της αποκαλυπτικής και σ' αυτή θα επιστρέψουμε συντόμως. Σ' αυτό το στάδιο είναι ασφαλές να καταλήξουμε με το να πούμε ότι η αποκαλυπτική δεν είναι προφητεία, αλλά - και αυτό είναι σημαντικό - προϋποθέτει μια ζωντανή επαφή με το πνεύμα του Θεού. Αυτή η επαφή όντας ένας μύθος παρά πραγματικότητα, μας βρίσκει μπροστά σε μια suis generis ψευδο-προφητεία. Στην ιστορία της αποκάλυψης η σημασία της αποκαλυπτικής έγκειται στην ίδια την εμφάνιση της και στο γεγονός της ύπαρξης της παρά στο περιεχόμενο της.


ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1) W. D. Davies, Christian History and Interpretation: Studies Presented to John Knox (Cambridge, 1967) 137 n. 5.

(2) J. M. Schmidt, Die Judische Apokalyptik: Die Geschichte ihrer Erforschung von den Anfangen bis zu den Textefunden von Qumran (Neukirchen, 1969).

(3) K. Koch, The Rediscovery of Apocalyptic, trad. M. Kohl (London,1972).

(4) G. von Rad, Theology, 4 th German ed (Munich, 1965) 315 sq. Wisdom in Israel, trad. J. D. Martin (London, 1972).

(5) G. Fohrer, History of Israelite Religion, trad. D. E. Green (London, 1973) 370. " Die Struktur der Altestamenflichen Eschatologie", TLZ lxxxv (1960) 401-420.

(6) S. Amsler, " Zacharie et l'origine de l'Apocalyptique', VTS, xxii (1972) 227-231. R. North, 'Prophecy to A p ocalyptic via Zechariah, VTS xxii (1972) 42-71.

(7) Ἐνθ ' ἀν., 91-111, 112-114.

(8) Ο J. Wellhausen, Israelitische und Judische Geschichte (9 th ed., 1958, 288 sq.) ήταν ο πρώτος, εξ όσων γνωρίζω, που εξέφρασε παρόμοιες απόψεις. Οι W. Bousset και E. Stauffer είχαν παραπλήσιες ενοράσεις, αν και οι αποκαλύψεις δεν μπορούν να γίνουν δεκτές σήμερα ως «λαϊκά βιβλία», σίγουρα περιέχουν ένα μεγάλο μέρος από Φολκλόρ. Και ούτε οι θεωρίες των A. Schlatter, J. Jeremias για τις αποκαλύψεις ως εσωτερική λογοτεχνία των ραββίνων θα πρέπει να απορριφθούν. Ο χαρακτήρας της αποκαλυπτικής είναι εσωτερικός εξ ορισμού, ακόμη και όταν είναι μη ραββινικός. Πρβλ. στις γραμμές του F. M. Cross, τον P.H. Hanson, ' Jewish Apocalyptic against its near Eastern Environment' RB lxxviii (1971) 31-58. "Old Testament Apocalyptic Reexamined', Interpretation xxv (1971) 454-479 The Dawn of Apocalyptic (Philadelphia, Pa, 1975).

(9) G. L. Davenport, The Eschatology of the book of Jubilees (Leiden, 1971) 16.

(10) G. L. Davenport, ( ἐνθ ' ἀν., 5-8) παρουσιάζει μία καλή εισαγωγή στα προβλήματα των προφητικών και αποκαλυπτικών εσχατολογιών, και θα ήθελα να αναφέρω επίσης την εξαιρετικά σημαντική φιλολογική εργασία του J. Camignac, 'La notion de l'eschatologie dans la Bible et a Qumran', RQ vii (1969) 17-31, και το παλαιότερο άρθρο του J. Licht, ' Time and Eschatology in Apocalyptic Literature and in Qumran', JJS xvi (1965) 177-182. Βλ. επίσης τους H. P. Muller, Ursprunge und Stukturen altestamentlicher Eschatologie (Berlin, 1969). J. van der Ploeg, ' Eschatology in the Old Testament', QS xvii (1972) 89-99. Γενικά θα πρέπει πάντοτε να έχουμε κατά νου ότι αυτήν την περίοδο οι λέξεις «τέλος», «ο χρόνος του τέλους», «το τέλος των ημερών» κλπ., σημαίνουν «στην διαδοχή των ημερών» («στο μέλλον»), και όχι «το τέλος», και ποτέ «το τέλος του κόσμου». Πολλές λανθασμένες κρίσεις θα μπορούσαν να αποφευχθούν εάν οι λόγιοι ήσαν σε εγρήγορση σχετικά μ' αυτό. Το The New Testament : An Introduction του N. Perrin ( New York, 1974) είναι ένα παράδειγμα περιβόητης σύγχυσης σ' αυτό το θέμα, με πολύ σοβαρές επιπτώσεις στην γενική ερμηνεία του φαινομένου της Καινής Διαθήκης.

 

 

Για ενημέρωση σχετικά με τα νέα, τις εκδηλώσεις, τις εκδόσεις και το έργο μας παρακαλούμε συμπληρώσετε τα παρακάτω στοιχεία. Για τους όρους προστασίας δεδομένων δείτε εδώ.