ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ  ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ  ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ   ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ "ΠΟΡΦΥΡΟΓΕΝΝΗΤΟΣ"
ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ
  ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΑΓ. ΒΑΡΒΑΡΑΣ   ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟ    ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
Φωνή Κυρίου | Διακονία | Εορτολόγιο | Πολυμέσα

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ

ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

ΒΙΒΛΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΤΕΧΝΗ

ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ

ΚΑΝΟΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

 

Βασικές κανονικές αρχές επιλύσεως του ουκρανικού ζητήματος

Παναγιώτη Ι. Μπούμη, Ομότ. Καθηγητή Παν/μίου Αθηνών

Α.

Ο λδ΄ (34ος) αποστολικός κανόνας, ο οποίος επικυρώθηκε και από την Πενθέκτη Οικουμ. Σύνοδο ορίζει: «Τούς ἐπισκόπους ἑκάστου ἔθνους εἰδέναι χρή τόν ἐν αὐτοῖς πρῶτον, καί ἡγεῖσθαι αὐτόν ὡς κεφαλήν, καί μηδέν τι πράττειν περιττόν ἄνευ τῆς ἐκείνου γνώμης . . . Ἀλλά μηδέ ἐκεῖνος ἄνευ τῆς πάντων γνώμης ποιείτω τι. Οὕτω γάρ ὁμόνοια ἔσται, καί δοξασθήσεται ὁ Θεό ς» (Γ. Ράλλη - Μ. Ποτλή,Σύνταγμα των θείων και ιερών κανόνων , Αθήνησιν 1852, τόμ. 2, σελ. 45).

Βάσει του κανόνα αυτού νοείται όι μπορεί κάθε κράτος να έχει τη δική του αυτοκέφαλη Εκκλησία (Σύνοδο). Πρβλ. και τον θ΄ καν. της Συνόδου Αντιοχείας (συσταλτική ερμηνεία). Σ' αυτήν τη σκέψη δίνει αφορμή και βάση και η έκφραση του κανόνα «ἡγεῖσθε αὐτόν ὡς κεφαλήν ». Εφ' όσον σ' ένα έθνος-κράτος θεωρείται ο πρώτος (π.χ. ο Αρχιεπίσκοπος) ως κεφαλή νοείται ότι η Εκκλησία αυτή είναι αυτοκέφαλη, ή έστω μπορεί ή πρέπει να είναι αυτοκέφαλη.

Επομένως καλώς το Οικουμενικό Πατριαρχείο έτεινεν ευήκοον ους καί απεφάσισε στην Ι. Σύνοδο της 11ης Οκτωβρίου 2018 να παραχωρηθεί το αυτοκέφαλο στην Εκκλησία της Οὐκρανίας. Αλλά σε ποιά Εκκλησία και σε ποιά Σύνοδο αυτής; Στην Ουκρανία είναι τρεις μερίδες Ορθοδόξων Εκκλησιῶν με τους αρχιεπισκόπους τους:

1) Σύνοδος υπό τον αρχιεπίσκοπο Ονούφριο κανονική, προσκείμενη στο Πατριαρχείο της Μόσχας,

2) Σύνοδος υπό τον Φιλάρετο, ο οποίος θεωρήθηκε σχισματικός από το Οικουμ. Πατριαρχεῖο και τις άλλες αυτοκέφαλες Ορθόδοξες Εκκλησίες, καί

3) Σύνοδος υπό τον Μακάριο, ο οποίος επίσης θεωρήθηκε σχισματικός, όπως και οι υπό τον Φιλάρετο.

Επομένως και πάλι καλῶς δεν προχώρησε το Οικουμενικό Πατριαρχείο στο Ανακοινωθέν (της 11-10-2018) και μίλησε γενικώς και αορίστως περί ουκρανικής Εκκλησίας και δεν προσδιόρισε σε ποιά μερίδα και υπό ποιόν αρχιεπίσκοπο (πρώτον) παραχωρείται το αυτοκέφαλο.

Β.

Επίσης εὔστοχο είναι και ένα άλλο σημείο του ανακοινωθέντος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, το οποίο δίδει αφορμή να τεθούν και ιδιοκτησιακά πράγματα της Εκκλησίας της Ουκρανίας στην κανονική θέση τους. Έτσι στην παρ. 2 του ανακοινωθέντος λέγεται: Το Οικουμενικόν Πατριαρχείον απεφάσισε «να ανασυστήσῃ το εν Κιέβῳ τό γε νυν Σταυροπήγιον του Οικουμενικού Πατριάρχου, εν εκ των πολλών εν Ουκρανίᾳ Σταυροπηγίων Αυτού . . . ».

Εδώ πρέπει όμως να σημειωθεί ότι πολλά από τα Μοναστήρια (λάβρες) της Ουκρανίας, αν όχι όλα, έχουν περιέλθει στην ιδιοκτησία του κράτους, θα λέγαμε έχουν απαλλοτριωθεί αντικανονικώς και αυθαιρέτως. Και πρέπει να τονιστεί ότι πράγματι κατά τους κανόνες της Ορθοδόξου Εκκλησίας και τα μοναστήρια έχουν το αναπαλλοτρίωτο, το οποίο βασίζεται και στοις λόγους του Ι. Χριστού «Απόδοτε τα (του) Καίσαρος Καίσαρι και τα του Θεού τῳ Θεώ» (Ματθ. 22,21), γιατί αναμφιβόλως ουσιαστικός ιδιοκτήτης των της Εκκλησίας πραγμάτων είναι ο Θεός (πρβλ. Παν. Μπούμη,Κανονικόν Δίκαιον , έκδ. Γ΄, έκδ. «Γρηγόρη», Αθήνα 2002, σελ. 216).

Και συγκεκριμένως, ο ιβ΄ καν. της Ζ΄ Οικουμ. Συνόδου ορίζει: «Εἰ δέ πανουργίᾳ πονηρᾷ χρήσοιντο (εκκλησιαστικοί ή πολιτειακοί παράγοντες),καί ἐκ τοῦ κληρικοῦ, ἤ τοῦ γεωργοῦ ὠνήσηται ἄρχων τόν ἀγρόν, καί οὕτως ἄκυρον εἶναι τήν πρᾶσιν (= πώληση)καί ἀποκαθίστασθαι τῷ ἐπισκοπείῳ, ἤ τῷ μοναστηρίῳ» (Ρ. - Π., 2, 593).

Ο δε ιγ΄ της ίδιας (Ζ΄) Οικουμ. Συνόδου προσθέτει: «Ἐπειδή διά τήν γενομένην κατά τάς ἁμαρτίας ἡμῶν συμφοράν ἐν ταῖς ἐκκλησίαις, καθηρπάγησάν τινες εὐαγεῖς οἶκοι ὑπό τινων ἀνδρῶν, ἐπισκοπεῖά τε, καί μοναστήρια, καί ἐγένοντο κοινά καταγώγια· εἰ μέν οἱ διακρατοῦντες ταῦτα, προαιροῦνται ἀποδιδόναι, ἵνα κατά τό ἀρχαῖον ἀποκατασταθῶσιν, εὖ καί καλῶς ἔχει· εἰ δέ μήγε, εἰ μέν τοῦ καταλόγου τοῦ ἱερατικοῦ εἰσι, τούτους καθαιρεῖσθαι προστάττομεν· εἰ δέ μοναχοί, ἤ λαϊκοί ἀφορίζεσθαι . . . ὅτι τῇ τοῦ Κυρίου φωνῇ ἐναντιοῦνται, τῇ λεγούσῃ· Μή ποιεῖτε τόν οἶκον τοῦ Πατρός μου οἶκον ἐμπορίου» (Ρ. - Π. 2,612).

Επομένως καθήκον έχει η Κυβέρνηση της Ουκρανίας να επιστρέψει τα κτίρια και χώρους των μονών, τα οποία είχαν απαλλοτριωθεί βιαίως ή τεχνηέντως (Θα λέγαμε ως προϋπόθεση χορηγήσεως του αυτοκεφάλου).

Γ.

Επίσης κατά την παρ. 3 του Ανακοινωθέντος, κατ' αρχάς είναι χριστιανική και συμπαθής η απόφαση του Οικουμ. Πατριαρχείου «να δεχθή τας σχετικάς αιτήσεις (μετά από έξη [;] φορές υποβολής) του Φιλαρέτου Ντενισένκο και του Μακαρίου Μαλετίτς και των συν αυτοίς, οίτινες ευρέθησαν εν σχίσματι . . . και να αποκαταστήσῃ αυτούς μεν εις τον αρχιερατικόν ή ιερατικόν αυτών βαθμόν, τους δε πιστούς αυτών εις εκκλησιαστικήν κονωνίαν».

Θα λέγαμε, λοιπόν, καλώς δέχθηκε να αποκατασταθούν οι σχισματικοί κληρικοί (αρχιερείς, ιερείς) και οι λοιποί πιστοί. Αλλά την πράξη αυτή πρέπει να τη δεχθούν και να την επικυρώσουν και οι άλλες αυτοκέφαλες Εκκλησίες της Ορθοδοξίας, εφ' όσον τους είχαν κηρύξει σχισματικούς και αυτές (ίσως μάλιστα θα πρέπει να προηγηθεί η Ρωσική Εκκλησία). Σήμερα δυστυχώς ή μάλλον ευτυχώς στην Ορθοδοξία δεν έχουμε μόνο την τετραρχία, αλλά έχουμε και την δεκατετραρχία. Η αναγνώριση εκ μέρους αυτών ίσως πρέπει να προηγηθεί προ της παραχωρήσεως (επιδόσεως) του Τόμου της Αυτοκεφαλίας.

Εδώ όμως πρέπει να προσθέσουμε και τα εξής: Βάσει του λδ΄ αποστολικού κανόνος ο πρώτος δεν θεωρείται μόνο ως κεφαλή μιας Αυτοκεφάλου Εκκλησίας, αλλά φυσικά είναι και ένας. Δέν είναι, ούτε μπορεί να είναι δύο ή τρεις αρχιεπίσκοποι σε μία αυτοκέφαλη Εκκλησία. Άλλωστε είναι αντικανονικό σε μία πόλη να είναι δύο-τρεις επίσκοποι, ή Μητροπολίτες, ή Αρχιεπίσκοποι, ή Πατριάρχες, να είναι δηλ. δύο ίσα κυρίαρχα εκκλησιαστικά όργανα, δύο κεφαλές. Οι κανόνες η΄ (8ος) της Α΄ και ιβ΄ (12ος) της Δ΄ Οικουμ. Συνόδου σαφώς το απαγορεύουν.

Αυτοί οι δύο κανόνες ορίζουν τα εξῆς, τα οποία θέλουν μεγάλη προσοχή, για μία κατ' αναλογίαν εφαρμογή. Ο η΄ καν. της Α΄ Οικουμ. Συνόδου διαλαμβάνει: «Περί τῶν ὀνομαζόντων μέν ἑαυτούς Καθαρούς ποτε, προσερχομένων δέ τῇ καθολικῇ καί ἀποστολικῇ Ἐκκλησίᾳ, ἔδοξε τῇ ἁγίᾳ καί μεγάλῃ συνόδῳ, ὥστε χειροθετουμένους αὐτούς, μένειν οὕτως ἐν τῷ κλήρῳ . . . Εἰ δέ τοῦ τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας ἐπισκόπου (ἤ πρεσβυτέρου) ὄντος, προσέρχονταί τινες, πρόδηλον, ὡς ὁ μέν ἐπίσκοπος τῆς ἐκκλησίας ἕξει (= θα έχει)τό ἀξίωμα τοῦ ἐπισκόπου· ὁ δέ ὀνομαζόμενος παρά τοῖς λεγομένοις Καθαροῖς ἐπίσκοπος, τήν τοῦ πρεσβυτέρου τιμήν ἕξει· πλήν εἰ μή ἄρα δοκοίη (= εάν φανεί καλό)τῷ (κυριάρχῃ)ἐπισκόπῳ, τῆς τιμῆς τοῦ ὀνόματος αὐτόν μετέχειν . . . ἵνα μή ἐν τῇ πόλει δύο ἐπίσκοποι (κυρίαρχοι)ὦσιν» (Ρ. - Π., 2, 133).

Ανάλογο πνεύμα διακατέχει και τον ιβ΄ καν. της Δ΄ Οικουμ. Συνόδου, το οποίον επισημαίνει και ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, στη σχετική ερμηνεία του, γράφοντας: «Ἐπειδή μερικοί φίλαρχοι Ἐπίσκοποι, προσερχόμενοι εἰς τούς βασιλεῖς . . . ἐζήτουν νά τιμῶνται μέ Μητροπόλεως ὄνομα αἱ Ἐπισκοπαί των, καί τήν μίαν ἐπαρχίαν καί Μητρόπολιν, εἰς δύω ἐμοίραζον, ὥστε ἐκ τούτου ἠκολούθει νά ᾖναι εἰς μίαν καί τήν αὐτήν Μητρόπολιν δύω Μητροπολῖται (το οποίον είναι έξω από τους συνοδικούς Κανόνας, και μάλιστα τον η΄. της α΄.) . . .Ὅσαι δέ πόλεις καί ἐπισκοπαί ἕως τώρα ἔφθασαν νά τιμηθοῦν διά βασιλικῶν γραμμάτων μέ ὄνομα Μητροπόλεως, ἄς ἔχωσι μόνον τήν ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου τιμήν καί αὐταί, καί ὁ ταύτης ἔχων ἐπίσκοπος. Τά δίκαια ὅμως, καί ἡ ἐξουσία τῶν τῆς Μητροπόλεως πραγμάτων νά σώζωνται εἰς τήν ἀληθῶς καί ἄνωθεν καί ἐξ ἀρχῆς λεγομένην, καί οὖσαν Μητρόπολιν» (Πηδάλιον , σελ. 195-196).

Ανάλογο προς τους δύο ανωτέρω αναφερομένους κανόνες πνεύμα πρέπει να διέπει και κατά (για) τη χορήγηση του αυτοκεφάλου στην ορθόδοξη καθολική Εκκλησία της Ουκρανίας.

Επομένως ορθῶς και καλώς το Οικουμ. Πατριαρχείο δεν προχώρησε και δεν προσδιόρισε σε ποιόν από τους τρεις αρχιερείς στο Κίεβο δίδεται το αυτοκέφαλο.

Δ.

Εκείνο που μας προβλημάτισε είναι η παρ. 4 του Ανακοινωθέντος, όπου λέγεται ότι το Οικουμ. Πατριαρχείο απεφάσισε «4) να άρῃ την ισχύν του Συνοδικού Γράμματος Εκδόσεως του έτους 1686, του εκδοθέντος διά τας τότε περιστάσεις, διά του οποίου εδίδετο, κατ' οικονομίαν, το δικαίωμα εις τον Πατριάρχην Μόσχας να χειροτονή τον εκάστοτε Μητροπολίτην Κιέβου, εκλεγόμενον υπό της Κληρικολαϊκής Συνελεύσεως της Επαρχίας αυτού και οφείλοντα να μνημονεύῃ "εν πρώτοις" του ονόματος του Οικουμενικού Πατριάρχου εις ένδειξιν κανονικής εξαρτήσεως».

Αφήνουμε προς το παρόν την εξέταση του «κατ' οἰκονομίαν» και γιατί δεν έχουμε εις χείρας μας το Συνοδικό Γράμμα του έτους 1686, αλλά αναλογιζόμαστε, πράγματι αποφάσισε το Οικουμ. Πατριαρχείο «να άρῃ την ισχύν» αυτού, διά του οποίου όφειλε ο εκάστοτε Μητροπολίτης Κιέβου και το «να μνημονεύῃ "εν πρώτοις" του ονόματος του Οικουμενικού Πατριάρχου»; Μήπως η διατύπωση της παραγράφου αυτής έγινε «εν σπουδή» και δεν είναι η ενδεδειγμένη;

Ε.

Τέλος νομίζουμε ότι οι επιταγές του λδ΄ αποστολικού κανόνα έχουν τη θέση τους και στις σχέσεις του Οικουμενικού Πατριάρχου προς όλους τους Μητροπολίτες, Αρχιεπισκόπους και Πατριάρχες της Ορθόδοξης Εκκλησίας (διασταλτική ερμηνεία). Και τούτο, γιατί και η Ορθόδοξη Εκκλησία ως ένα σύνολο αποτελεί ένα έθνος. Πρβλ. την Α΄ επιστολή του Απ. Πέτρου: «Ὑμεῖς δέ γένος ἐκλεκτόν, βασίλειον ἱεράτευμα, ἔθνος ἅγιον» (έθνος in universum ).

Έχουμε επίσης και τους λόγους του Αρχιεπισκόπου Φιλαδελφείας της Μικράς Ασίας Μακαρίου Χρυσοκεφάλου (μέσα ΙΔ΄ αἰ.), ο οποίος, αφού χαρακτηρίζει τον Ιωάννη τον Θεολόγο «αρχηγόν της Ορθοδοξίας», προσθέτει χαρακτηριστικά ότι οι ορθόδοξοι είναι «Οι την αυτού θεολογίαν αμετάθετον φυλάττοντες, το ηγαπημένον έ θνος , το ορθόδοξον γένος, ο περιούσιος του Θεού λαός» (Λόγοι πανηγυρικοί ΙΔ΄ , εν Κοσμοπόλει 1794, σελ. 291, 293).

Εδώ προς διευκρίνιση και επικαιροποίηση ίσως είναι χρήσιμοι και οι λόγοι του αγίου Νικοδήμου, οι οποίοι απηχούν και τη γνώμη του Βαλσαμώνος (πρβλ. Ρ. - Π., 2, 129). Αυτός γράφει: «Ὅν λόγον καί τάξιν ἔχει ὁ Μητροπολίτης πρός τούς Ἐπισκόπους, τόν αὐτόν ἔχει καί ὁ Πατριάρχης πρός τούς Μητροπολίτας. Καί καθώς ὁ Μητροπολίτης εἶναι πρῶτος καί κεφαλή τῶν Ἐπισκόπων, οὕτως εἶναι καί ὁ Πατριάρχης πρῶτος καί κεφαλή τῶν Μητροπολιτῶν, διά τοῦτο καί ὁ παρών Ἀποστολικός Κανών, ὄχι περισσότερον νοεῖται διά τούς ἐπισκόπους πρός τόν Μητροπολίτην, παρά διά τούς Μητροπολίτας πρός τόν Πατριάρχην, ἀλλ' ἐξ ἴσου καί διά τούς δύω ὁμοῦ» (Πηδάλιον , σελ. 37, ὑποσ. 1).

Η έννοια του πρώτου για τον Οικουμ. Πατριάρχη δίδεται πολύ περιεκτικά και διαφωτιστικά από τον Μητροπολίτη Σάρδεων Μάξιμο και από τον αρχιμανδρίτη (και νυν Μητροπολίτη Τηρολόης και Σερεντίου) Παντελεήμονα Ροδόπουλο στην κριτική παρουσίαση του πολύτιμου βιβλίου του πρώτου: «Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλησίᾳ», Θεσσαλονίκη 1972. Εκεί στην κριτική παρουσίαση ο Μητροπολίτης Παντελεήμων γράφει ότι ο Μητροπολίτης Μάξιμος στο ΣΤ΄ κεφάλαιον «αναφέρεται εις την πράξιν της Εκκλησίας από της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου μέχρι σήμερον, διά της οποίας επιβεβαιούται η προεξάρχουσα θέσις της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως μεταξύ των Ορθοδόξων αυτοκεφάλων Εκκλησιών (σ. 282-336), ήτις εκδηλούται ουχί ως μορφή τις "ανατολικού παπισμού", αλλ' ως οικουμενική αποστολή εν συνεργασίᾳ μετά των Ορθοδόξων αυτοκεφάλων Εκκλησιών, ως κανονική εξουσία εν τη εννοίᾳ της «εν ἀδελφική συλλογικότητι εκφραζομένης διακονίας» («Κληρονομία», τόμ. 5Α΄, Ιαν. 1973, σελ. 164).

Έτσι και σύμφωνα με αυτά ενθαρρυντική είναι και η παρ. 5 του Ανακοινωθέντος που κάνει «έκκλησιν» για την «επικράτησιν της ειρήνης και της αγάπης του Χριστού» μεταξύ του Ουκρανικού λαού. Αυτό συμπίπτει και με την επιθυμία της Ι. Συνόδου της Ρωσικής Ιεραρχίας για «την ενότητα της κανονικής Εκκλησίας στην Ουκρανία» (Ανακοινωθέν στη Romfea της 18-10-18) και της καθόλου Ορθοδοξίας. Αρκεί να μη μείνουν όλα αυτά απλές επιθυμίες και λόγοι, αλλά να γίνουν με τη βοήθεια όλων των Ορθοδόξων αυτοκεφάλων Εκκλησιών και προ πάντων του Θεού, πράξη.

Έτσι θα πραγματοποιηθεί και αυτό με το οποίο καταλήγει ο γνωστός μας λδ΄ αποστολικός κανόνας: «Οὕτω γάρ ὁμόνοια ἔσται, καί δοξασθήσεται ὁ Θεός, διά Κυρίου, ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι· ὁ Πατήρ, καί ὁ Υἱός, καί τό ἅγιον Πνεῦμα».

Για ενημέρωση σχετικά με τα νέα, τις εκδηλώσεις, τις εκδόσεις και το έργο μας παρακαλούμε συμπληρώσετε τα παρακάτω στοιχεία. Για τους όρους προστασίας δεδομένων δείτε εδώ.