ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ  ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ  ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ   ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ "ΠΟΡΦΥΡΟΓΕΝΝΗΤΟΣ"
ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ
  ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΑΓ. ΒΑΡΒΑΡΑΣ   ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟ    ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
Φωνή Κυρίου | Διακονία | Εορτολόγιο | Πολυμέσα

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ

ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

ΒΙΒΛΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΤΕΧΝΗ

ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ

ΚΑΝΟΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Το υπέρ του Χριστιανισμού διάταγμα·

Χρυσοστόμου Παπαδόπουλου, Ο Μέγας Κωνσταντίνος,
επιστροφή αυτού εις τον Χριστιανισμόν
επί τη ΙΣΤ΄ εκατονταετηρίδι του θανάτου αυτού,
Αθήνησι 1937, σελ. 34-38.

Προ παντός ο Κωνσταντίνος μεταβάς κατά μήνα Φεβρουάριον του 313 εις Μεδιόλανον εξέδωκεν εξ ονόματος εαυτού και του Λικινίου το περίφημον διάταγμα, όπερ έν μερει μεν πρωτοτύπως λατινιστί ο Λακτάντιος, πλήρες δ' εν μεταφράσει διέσωσεν ο Ευσέβιος, κατά το υπό του Λικινίου τη 13 Ιουνίου 313 δημοσιευθέν και πρός τον Έπαρχον Νικομηδείας υπό του Λικινίου απευθυνθέν πρωτότυπον (1), έχον ως εξής: «Ήδη μεν πάλαι σκοπούντες την ελευθερίαν της θρησκείας ούκ αρνητέαν είναι, αλλ ' ενός εκάστου τη διανοία και βουλήσει εξουσίαν δοτέον του τα θεία πράγματα τημελώς κατά την αυτού προαίρεσιν έκαστον, κεκελεύκειμεν τοις τε χριστιανοίς της αιρέσεως αυτών και της θρησκείας την πίστιν φυλάττειν. Αλλ' επειδή πολλοί και διάφοραι αιρέσεις εν εκείνη τη αντιγραφή, εν η τοις αυτοίς συνεχωρήθη η τοιαύτη εξουσία, εδόκουν προτεθείσθαι σαφώς (2), τυχόν ίσως τινές αυτών μετ' ολίγον από τοιαύτης παραφυλάξεως ανεκρούντο · οπότε ευτυχώς εγώ Κωνσταντίνος ο Αύγουστος καγώ Λικίνιος ο Αύγουστος εν τη Μεδιολάνω εληλύθειμεν και πάντα όσα προς το λυσιτελές και χρήσιμον τω κοινώ διέφερεν, εν τη ζητήσει έσχομεν, ταύτα μεταξύ των λοιπών, άτινα εδόκει εν πολλοίς άπασιν επωφελή είναι, μάλλον δε εν πρώτοις διατάξαι εδογματίσαμεν, οις η προς το θείον αιδώς τε και το σέβας ενείχετο, τουτ ' έστιν όπως δώμεν και τοις χριστιανοίς και πάσαν ελευθέραν αίρεσιν, του ακολουθείν τη θρησκεία η δ' αν βουληθώσιν · όπως ότι ποτέ εστι θειότης και ουρανίου πράγματος ημίν και πάσι τοις υπό την ημετέραν εξουσίαν διάγουσιν ευμενές είναι δυνηθή. Τοίνυν ταύτην την βούλησιν την ημετέραν υγιεινώ και ορθοτάτω λογισμώ εδογματίσαμεν, όπως μηδενί παντελώς εξουσία αρνητέα η, του ακολουθείν και αιρείσθαι την των χριστιανών παραφύλαξιν ή θρησκείαν εκάστω τε εξουσία δοθείη του διδόναι εαυτού την διάνοιαν εν εκείνη τη θρησκεία, ην αυτός εαυτώ αρμόζειν νομίζη, όπως ημίν δυνηθή το θείον εν πάσι την έθιμον σπουδήν και καλοκαγαθίαν παρέχειν. Άτινα ούτως αρέσκειν ημίν αντιγράψαι ακόλουθον ην, ιν ' αφαιρεθεισών παντελώς των αιρέσεων, αίτινες τοις προτέροις ημών γράμμασι τοις προς την σην καθοσίωσιν αποσταλείσι περί των χριστιανών ενείχοντο και άτινα πάνυ σκαιά και της ημετέρας πραότητος αλλότρια είναι εδόκει, ταύτα υφαιρεθή και νυν ελευθέρως και απλώς έκαστος αυτών των αυτήν προαίρεσιν εσχηκότων του φυλάττειν την των χριστιανών θρησκείαν άνευ τινός οχλήσεως τούτο αυτό παραφυλάττει. Άτινα τη ση επιμελεία πληρέστατα δηλώσαι εδογματίσαμεν, όπως ειδείης ημάς ελευθέραν και απολελυμένην εξουσίαν του τημελείν την εαυτών θρησκείαν τοις αυτοίς χριστιανοίς δεδωκέναι. Όπερ επειδή απολελυμένως αυτοίς υφ' ημών δεδωρήσθαι θεωρεί η ση καθοσίωσις και ετέρους δεδόσθαι εξουσίαν τοις βουλομένοις του μετέρχεσθαι την παρατήρησιν και θρησκείαν εαυτών, όπερ ακολούθως τη ησυχία των ημετέρων καιρών γίνεσθαι φανερόν έστιν, όπως εξουσίαν έκαστος έχη του αιρείσθαι και τημελείν οποίαν δ' αν βούληται [ τό θειον ]. Τούτο δε υφ' ημών γέγονεν, όπως μηδεμιά τιμή μηδέ θρησκεία τινί μεμειώσθαί τι ύφ ' ημών δοκοίη. Καί τούτο δε προς τοις λοιποίς εις το πρόσ - ωπον των χριστιανών δογματίζομεν, ίνα τους τόπους αυτών, εις ους το πρότερον συνέρχεσθαι έθος ην αυτοίς, περί ων καί τοις πρότερον δοθείσιν προς την σην καθοσίωσιν γράμμασιν τύπος έτερος ωρισμένος τω προτέρω χρόνω [ ιν '] ει τινες ή παρά του ταμείου του ημετέρου ή παρά τινος ετέρου εφαίνοντο ηγορακότες, τούτους τοις αυτοίς χριστιανοίς άνευ αργυρίου και άνευ απαιτήσεως τινος της τιμής, υπερτεθείσης [ δίχα ] πάσης αμελείας και αμφιβολίας αποκαταστήσωσι, και ει τινες κατά δώρον τυγχάνουσιν ειληφότες τους αυτούς τόπους ή τοις αυτοίς χριστιανοίς την ταχίστην αποκαταστήσωσιν ούτως ως ή οι ηγορακότες τους αυτούς τόπους ή οι κατά δωρεάν ειληφότες αιτώσί τι παρά της ημετέρας καλοκαγαθίας προσέλθωσι τω επί τόπων επάρχω δικάζοντι, όπως και αυτών δια της ημετέρας χρηστότητος πρόνοια γένηται. Άτινα πάντα τω σώματι τω των χριστιανών παρ' αυτά και της σης σπουδής άνευ τινός παρολκής παραδίδοσθαι δεήσει· και επειδή οι αυτοί χριστιανοί ου μόνον εκείνους εις ους συνέρχεσθαι έθος είχον, αλλά και ετέρους τόπους εσχηκέναι γινώσκονται διαφέροντας ου προς έκαστον αυτών, αλλά προς το δίκαιον του αυτών σώματος, τούτ' έστιν των χριστιανών, ταύτα πάντα επί τω νόμω ον προειρήκαμεν, δίχα παντελώς τινος αμφισβητήσεως τοις αυτοίς χριστιανοίς, τούτ ' έστιν τω σώματι [αυτών] και τη συνόδω [ εκάστω ] αυτών αποκαταστήναι κελεύσεις, του προειρημένου λογεισμού δηλαδή φυλαχθέντος, όπως αυτοί οίτινες τους αυτούς άνευ τιμής καθώς προειρήκαμεν, αποκαθιστώσι, το αζήμιον το εαυτών παρά της ημετέρας καλοκαγαθίας ελπίζοιεν. Εν οις πάσιν τω προειρημένω σώματι των χριστιανών την σπουδήν δυνατώτατα παρασχείν οφείλεις, όπως το ημέτερον κέλευσμα την ταχίστην παραπληρωθή, όπως και εν τούτω δια της ημετέρας χρηστότητος πρόνοια γένηται της κοινής και δημοσίας ησυχίας. Τούτω γαρ τω λογισμώ, καθώς και προείρηται, η θεία σπουδή περί ημάς, ης εν πολλοίς ήδη πράγμασιν απεπειράθημεν, δια παντός του χρόνου βεβαίως διαμείναι. Ίνα δε ταύτης της ημετέρας νομοθεσίας και της καλοκαγαθίας ο όρος προς γνώσιν πάντων ενεχθήναι δυνηθή, προταχθέντα του σου προστάγματος ταύτα τα υφ' ημών γραφέντα πανταχού προθείναι καί εις γνώσιν πάντων αγαγείν ακόλουθόν εστιν, όπως ταύτης της ημετέρας καλοκαγαθίας η νομοθεσία μηδένα λαθείν δυνηθή ».

Το διάταγμα τούτο επήνεγκε την μεγίστην των εν τω κόσμω ιστορικών μεταβολών. (3) Βεβαίως δεν ανακηρύσσεται δι ' αυτού ο Χριστιανισμός ως Θρησκεία του Κράτους, αλλά σαφέστατα προμηνύεται δι ' αυτού ότι δεν θα εβράδυνε να καταστή δυνατόν τούτο. Το διάταγμα αποτελεί το πρώτον βήμα προς τοιαύτην ανακήρυξιν και πλήρη του Χριστιανισμού επικράτησιν, επομένως δεν είνε ορθή η γνώμη των φρονούντων ότι δια του διατάγματος καθωρίσθη γενική ανεξιθρησκεία και ότι ο Χριστιανισμός ετέθη εν τη αυτή θέσει προς τας άλλας θρησκείας. Τοιαύτη γνώμη δεν συμφωνεί ούτε προς το πνεύμα του διατάγματος ούτε προς το περιεχόμενον, ουδέ προς την περαιτέρω θρησκευτικήν του Κωνσταντίνου πολιτικήν, όστις ήκιστα βεβαίως εσκέπτετο να ιδρύση άθρησκον ή απλώς ανεξίθρησκον κράτος. Ο Κωνσταντίνος δεν ήτο μονοκράτωρ και επομένως δεν ηδύνατο να καθορίση την θρησκευτικήν αυτού πολιτικήν εισέτι, κατά τον χρόνον της εκδόσεως του διατάγματος, ανεξαρτήτως του συνάρχοντος αυτού, ούτε ηδύνατο αποτόμως να καταργήση τας προς το εθνικόν θρήσκευμα σχέσεις αυτού, ως Αυτοκρά - τορος της Ρώμης, χωρίς να μειώση το κύρος αυτού, προ πολλού δ' έλεγεν ο Τερτυλλιανός α δύνατον να είνε τις εν ταυτώ Καίσαρ και χ ρ ι σ τ ι α ν ό ς (4). Το αδύνατον τούτο θα καθίστα ο Κωνσταντίνος δυνατόν συν τω χρόνω. Δεν θα ήτο πολιτικώς φρόνιμον να κηρύξη πόλεμον κατά του εθνικού θρησκεύματος. Τούτου ένεκα το εν Μεδιολάνω εκδοθέν διάταγμα ιδιαζόντως ετόνισε την ανεξιθρησκείαν, ήτις μόνον εν τω Χριστιανισμώ ηδύνατο να έχη την πλήρη αυτής και αληθή έννοιαν. Το διάταγμα συνετάχθη αναμφιβόλως υπό χριστιανικήν επίδρασιν ουχί όμως και υπό χριστιανού, διότι εν αυτώ λέγεται ότι παρέχεται ελευθερία εις πάντα τα θρησκεύματα προς εξευμένισιν των θεών και εύρηνται εν αυτώ αι λέξεις θειότης, το θείον, κατά διαφόρους εκφράσεις ( summa divinitas, divinus favor, quiquid est divinitas in sede celesti ), τας οποίας δεν ηδύναντο να μεταχειρισθώσι και οι χριστιανοί. Αλλά δεν συνετάχθη το διάταγμα και υπό μ ο ν ο θ ε ϊ σ τ ο ύ, διότι ούτος δεν θα διέκρινε τον Χριστιανισμόν των άλλων θρησκευμάτων. Ενώ προφανέστατα εξαίρεται εν τω διατάγματι ο Χριστιανισμός και δηλούται ότι η ανεξιθρησκεία, δοθείσα, κατ' έξοχήν, εις τον Χριστιανισμόν, επεκτείνεται και εις τα λοιπά θρησκεύματα, περί ων γενικώς και αορίστως εκφράζεται το διάταγμα. Καθορίζει τούτο κυρίως τα καθήκοντα των υπηκόων του κράτους τα θρησκευτικά ως χριστιανών και ομοίως προς αυτά ( similiter ) τα καθήκοντα των οπαδών των άλλων θρησκευμάτων «όπως μηδεμιά τιμή μηδέ θρησκεία τινί μεμειώσθαί τι υφ' ημών δοκοίη». Είνε προφανέστατος ο σκοπός του διατάγματος. Δεν απονέμεται μόνον πλήρης ελευθερία εις τον Χριστιανισμόν, δεν διατάσσεται μόνον η απόδοσις των δημευθέντων κτημάτων αυτού, αλλά και επιτρέπεται η ελευθέρα και ανενόχλητος προσέλευσις εις αυτόν, παρασκευάζεται άρα η πλήρης αυτού επικράτησις και ο θρίαμβος. Ο Κωνσταντίνος εν αυτώ απετύπωσε τας πραγματικάς αυτού χριστιανικάς πεποιθήσεις, εν αυτώ παρίσταται, ως ελέχθη ήδη, έχων το πρόσωπον εστραμμένον προς τον Χριστιανισμόν, αγαπά και θέλει να προστατεύση αυτόν, προς τα λοιπά θρησκεύματα δεν συνδέεται, αλλά δεν κηρύσσει τον πόλεμον κατ' αυτών, ανέχεται αυτά.

Είνε λοιπόν το διάταγμα συντεταγμένον υπό την άμεσον επίδρασιν του Χριστιανισμού, χωρίς όμως να προσβάλλη τους εθνικούς. Πολλαί δέ φράσεις αυτού εθνικαί, αίτινες, άλλως τε, απαντώσι και παρά τοις τότε λατίνοις χριστιανοίς συγγραφεύσι, δέον ν' αποδοθώσιν εις τους γραμματείς, τους συντάξαντας, και εις την επικρατούσαν εν τω Γραφείω των Αυτοκρατόρων φρασεολογίαν, μη έχουσαι ειδικήν τινα σημασίαν, αφού πολλώ μεταγενέστερον, εν διατάγμασι των χριστιανών Βασιλέων του Βυζαντίου, απαντούσι φράσεις εθνικαί, λ. χ. αυτά τα διατάγματα των Βασιλέων καλούνται «χρησμοί», και λόγος γίνεται εν αυτοίς «περί της ιεράς αυτών κατοικίας », περί του «ιερού δώματος», περί των « βωμών », εις ους έπρεπε να προστρέχωσιν οι έχοντες ανάγκην υπήκοοι. Εν ιεροίς ύμνοις της Εκκλησίας το Σύμβολον της πίστεως καλείται « χρησμοδότημα». Η εθνική αύτη φρασεολογία επί μακράν επεκράτησεν, υπάρχουσα δε και εν τω εν Μεδιολάνοις εκδοθέντι διατάγματι μαρτυρεί, εν πάση περιπτώσει, ότι δεν προήλθε παρά χριστιανού, αλλά παρά των Γραμματέων του νεωστί εις τον Χριστιανισμόν προσελθόντος Αυτοκράτορος.


(1)  Ευσεβίου, Εκκλησ. Ιστορία, 10, 5. Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten drei Jahrhunderten, herausgegeben von der Kirchenväter Commission der Königl. Preussischen Akademie der Wissenschaften, Eusebius Zweiter Band. σ. 883-4. Το κέιμενον του Διατάγματος εύρηται περιληπτικώς μάλλον και εν τω πρωτοτύπω κειμένω λατινιστί παρά τω Λακταντίω, de mortibus persecutorum c. 38. Corpus scriptorum ecclesiasticorum editum consilio et impensis Academiae litterarum caesareae Vindobonensis. Vol. XXVII, fasc. I 1. L. Caeli Firmiani Lactantii omnia. Vindobonae MDCCCLXXXXVII, pp. 228-233. Νεώτεροι τινες φρονούσιν ότι πρωτότυπον κείμενον του Διατάγματος είναι μάλλον το παρ ' Ευσεβίω σωζόμενον πρβλ. V. Sesan, Kirche und Staat in römisck-byzantinischen Reiche seit Konstantin dem Grossen und bis zum Falle Konstantinopel. I Band Die Religionspolitik der christlich-römischen Kaiser von Konstantin d. Gr. bis Theodosius d. Gr. (313-380). Czernowitz 1911, σ. 148-216.

(2)  Ev τισι κώδιξι κείται : ασαφώς.

(3)  Πρβλ. P. Batiffol, La paix Constantinienne et le catholicisme 2, Paris 1914, σ. 229 εξ.

(4)  Tertulliani, Apologeticus 21, Πατρ. Migne lat. I, 403. Μετάφρασις Ι. Φραγκούλη, Εν Αθήναις 1936, σ. 76.

Για ενημέρωση σχετικά με τα νέα, τις εκδηλώσεις, τις εκδόσεις και το έργο μας παρακαλούμε συμπληρώσετε τα παρακάτω στοιχεία. Για τους όρους προστασίας δεδομένων δείτε εδώ.