| |
†20 Ιουλίου
Μνήμη του αγίου προφήτου Ηλιού του Θεσβίτου
Μητροπολίτου Φαναρίου Αγαθαγγέλου,
Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, Ιούλιος,
Αθήνα 2023, εκδ. Αποστολική Διακονία, σελ. 342-347
 Ο Προφήτης Ηλίας, υιός του Σαβώκ από την φυλή Ααρών, ήταν Ισραήλιτης και έδρασε στο βόρειο βασίλειο του Ισραήλ κατά την διάρκεια της βασιλείας του Αχαάβ (875-854 π.Χ.) και του Όχοζία (854-853 π.Χ.)· Η πρώτη του εμφάνιση καλύπτεται από μυστήριο, το οποίο διατηρείται καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του. Υπάρχει μόνο μια σύντομη αναφορά στην καταγωγή του: «Και είπεν Ηλιού ο προφήτης ο θεσβίτης εκ Θέσβης της Γαλαάδ...» (1), που όμως και αυτή αμφισβητείται. Κάποιοι υποστηρίζουν, στηριζόμενοι στο Γ' Βασιλειών 17, 1, ότι η αναφορά ενισχύει την υπόθεση ότι ο Προφήτης Ηλίας δεν ζούσε σε ένα συγκεκριμένο μέρος στην Γαλαάδ, που κείται ανατολικά του Ιορδάνου, αλλά ήταν μέλος είτε των Κενιτών, είτε των Ρεχαβιτών, σχισματικών ομάδων, που ηγούνταν της νομαδικής ζωής. Η έρευνα, επίσης, κλίνει προς την άποψη, ότι το μέρος που ονομαζόταν Τισμπέ ή Τσιμπί της Γαλαάδ είναι ο τόπος της γεννήσεως του Προφήτου. Μερικοί προσπαθούν να την ταυτίσουν με την Τισμπέ της περιοχής της φυλής του Νεφταλί, αλλά οι Εβδομήκοντα εκλαμβάνουν την αμφισβητούμενη λέξη ως κύριο ονομα και μεταφράζουν «Ηλίας ο θεσβίτης από τη Θεσβών της Γιλεάδ».
Επιπρόσθετα έχει υποστηριχτεί, ότι είναι πιθανόν το όνομα Ηλίας να μην ήταν το γνήσιο όνομα του Προφήτου, αλλά ένα θεοφόρο όνομα, που δηλώνει την προφητική αποστολή του.
Παρ’ όλα αυτά, δεν υπάρχει λόγος να αμφισβητήσουμε ότι ο Προφήτης Ηλίας καταγόταν από τα άγρια αλλά όμορφα βουνά της περιοχής της Γαλαάδ, της ορεινής Παλαιστίνης στην ανατολική πλευρά του Ιορδάνου και προερχόταν, πιθανώς, από την φυλή Γαδή από το ήμισυ της φυλής Μανασσή. Τα απομονωμένα βουνά και η άγονη έρημος ανταποκρίνονταν στο πνεύμα του Προφήτου, που ήταν αυστηρό, ασκητικό και καθαρώς μονοθεϊστικό. Ο Προφήτης Ηλίας διακρίνεται από τους ομοεθνείς του για τον φόβο του προς τον Θεό, ο Οποίος κατ’ αποκλειστικότητα τον απασχολεί.
Ο τρόπος βίου του Προφήτου Ηλία υπήρξε μία συνεχής διαμαρτυρία κατά της χαναανιτικής θρησκείας, και μάλιστα του Βάαλ, και του πολιτισμού, ο οποίος διέφθειρε την Ισραηλιτική θρησκεία. Κέντρο των προσπαθειών και των αγώνων του είναι η αναγνώριση του Γιαχβέ ως του μόνου Θεού.
Η εποχή του είχε ανάγκη από μία μεγάλη μορφή, που θα έσωζε τον Ισραήλ από την ειδωλολατρία και την θρησκευτική κατάπτωση, οπού είχε περιπέσει. Εκφραστής των αντιδράσεων, που διαδραματίσθηκαν εκείνη την περίοδο, ήταν ο Προφήτης Ηλίας.
Οι ισχυροί της ημέρας, μεθυσμένοι από τις στρατιωτικές νίκες, από την λάμψη της νέας πρωτεύουσας και από την ευημερία των πόλεων, ζουν σε μία ατμόσφαιρα αλαζονικής αυτάρκειας και εθνικής εξάρσεως. Στο βασιλικό παλάτι, η ειδωλολάτρισσα σύζυγος του Αχαάβ, η Ιεζάβελ, δεν καταστρώνει παρά μόνο εγκληματικά σχέδια, ιδρύει στην Σαμάρεια ναό του Βάαλ και ο ίδιος ο βασιλέας φαίνεται να προσφέρει ανθρωποθυσία κατά την ανοικοδόμηση της Ιεριχούς (2). Στον ναό του Βάαλ υπάρχουν εκατοντάδες ψευδοπροφήτες, που έχουν επιφορτισθεί με το έργο της διαδόσεως της λατρείας των ειδώλων. Το ζήτημα, το οποίο χωρίζει τις δύο ομάδες των προφητών, είναι θρησκευτικό: είναι ο Βάαλ θεός ή ο Γιαχβέ;
Η απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα επαφίεται κατόπιν κοινής συμφωνίας να λυθεί δια θαύματος επί του όρους Καρμήλου. Ο Προφήτης Ηλίας αποδέχεται την πρόσκληση για αναμέτρηση και καταισχύνει τους αντιπάλους του με την επέμβαση του Θεού. Ενώ, ακόμη, ο Ηλίας προσευχόταν, «έπεσε πυρ παρά Κυρίου εκ του ουρανού» (3), το οποίο δεν έκανε μόνο κάρβουνο και στάχτη τα κομμάτια του ζώου και τα ξύλα, όπως και άλλες φορές, αλλά και το νερό, που βρισκόταν στην τάφρο, το εστέγνωσε και το μετέβαλε σε ατμό. Ήταν και αυτό μία προειδοποίηση του θαύματος της βροχής, που επρόκειτο να επακολουθήσει.
Σύμφωνα με το Γ' Βασιλειών (19, 1), ο Προφήτης Ηλίας αναγκάσθηκε λόγω του διωγμού που εξαπέλυσε η Ιεζάβελ, η σύζυγος του Αχαάβ, εναντίον του και των μαθητών του, εξ αιτίας της σφαγής των ψευδοπροφητών του Βάαλ, να διαφύγει στην νοτιότερη πόλη της Παλαιστίνης, την Βεερσεβά (4), όπου κουρασμένος και αποθαρρυμένος ήγγισε τα όρια του θανάτου. Εκεί ξαπλωμένος αναφωνεί: «Είναι, αρκετό τώρα, Θεέ! Λάβε την ψυχή μου, διότι δεν είμαι ισχυρότερος των πατέρων μου» (5), και με την παράκληση αυτή αποκοιμάται. Αλλά Άγγελος Κυρίου τον ξυπνά, δυναμώνοντάς τον με τροφή και νερό (6) παρακινώντας τον ταυτόχρονα να συνεχίσει το ταξίδι του.
 Ο Προφήτης Ηλίας ταξίδεψε σαράντα ήμέρες, ώσπου να φθάσει στο όρος Χωρήβ (7) και να εισέλθει σε ένα σπήλαιο. Εκεί ανέμενε την εμφάνιση του Θεού. Φυσικά φαινόμενα συνόδευσαν την Θεοφάνεια αυτή, κατά την οποία δεν αποκαλύφθηκε ο ίδιος ο Θεός, αλλά ακούστηκε η φωνή Του. Η θύελλα, ο σεισμός και η φωτιά, που ήταν σημεία της Θείας Παντοδυναμίας, προκάλεσαν την προσοχή του Προφήτου. Τον έκαναν να φοβηθεί, να συντρίβει και να ταπεινωθεί. Όμως ο Θεός δεν του μίλησε μέσα από τα φοβερά εκείνα σημεία, αλλά ως θεία Αγάπη και Ευσπλαχνία, που είναι, του φανέρωσε το θέλημά Του με φωνή αύρας λεπτής (8).
Με την εμφάνιση εκείνη ο Κύριος ήθελε να διδάξει τον Προφήτη, ότι οφείλει να μην είναι άνθρωπος των άκρων, αλλά ηπιώτερος και μαλακώτερος στον αγώνα, ότι ακόμη η πίστη δεν επιβάλλεται με σκληρά, αλλά ήπια μέσα. Όλα τα ανωτέρω ήσαν, επομένως, παιδαγωγία του Θεού, για να κάμει τον Προφήτη Ηλία φιλάνθρωπο.
Και ο Προφήτης συνεχίζει το έργο του, που ξεπερνά τα όρια της Διαθήκης και τον περιούσιο λαό του Θεού. Μια ειδωλολάτρισσα σώθηκε από την πείνα λόγω της μεγάλης εμπιστοσύνης που είχε στον λόγο του Θεού. Δοκιμάσθηκε τόσο η πίστη όσο και η υπακοή της μέσω της υπακοής της στο θέλημα του Προφήτου Ηλία και κατ’ επέκταση στο θέλημα και στο σχέδιο του Θεού. Ο υιός της χήρας των Σαρεπτών, εξ άλλου, επιστρέφει από τον θάνατο στην ζωή (9) χάριν του Προφήτου Ηλία, ο οποίος προσεύχεται ζωηρά, εμφυσά τρεις φορές τον νεκρό και παρακαλεί τον Θεό να τον αναστήσει.
Ο Προφήτης Ηλίας, μετά τον Μωϋσή, τον Αβραάμ και τον Δαυίδ, μνημονεύεται πολύ συχνά στην Καινή Διαθήκη. Οι Προφήτες, ως Άγγελοι της Νέας Διαθήκης, έχουν ως αποστολή και έργο τους να μεταφέρουν το θειο μήνυμα στον λαό, τον οποίο πρέπει να ενισχύουν στις δύσκολες στιγμές, να στιγματίζουν τα ολισθήματά του και να τον επαναφέρουν με τις νουθεσίες και το παράδειγμα της ζωής τους στον δρόμο του Θεού, όταν αυτός θα έχει αμαρτήσει ενώπιόν Του.
Ένας τέτοιος Άγγελος υπήρξε και ο Προφήτης Ηλίας, ο οποίος επικράτησε σε θεολογικές συζητήσεις και εσχατολογικές προσδοκίες για δύο κυρίως λόγους: την μυστηριώδη ανάληψή του (10), η οποία πραγματοποιήθηκε ως ανταμοιβή για τον ζήλο που έδειξε υπέρ του Νόμου (11) και την αποστολή του προ της Δευτέρας Παρουσίας (12).
Όσον αφορά στην ανάληψη του Προφήτου Ηλία, είναι χαρακτηριστικό ότι ο Κύριος έστειλε «άρμα πυρός και ίππους πυράς», τα οποία ήσαν σύμβολα της δυνάμεως του Θεού, για να παραλάβουν τον Προφήτη Ηλία. Οι ψυχές των πιστών μεταφέρονται από τους Αγγέλους στις αγκάλες του ’Αβραάμ, για να βρουν σε αυτές ανάπαυση στον παράδεισο (13).
Στην περίπτωση όμως του Προφήτου, επειδή επρόκειτο να αναληφθεί με το σώμα του, ο ουράνιος συνοδός ήταν ορατός. Οι ουράνιοι συνοδοί παρουσιάσθηκαν ως «άρμα πυράς και ίπποι, πυρός», ώστε ο Προφήτης να ανέλθει στο πύρινο άρμα με αξιοπρέπεια, δόξα και πομπή. Το άρμα και οι ίπποι παρουσιάσθηκαν ως φωτιά, όχι διότι έκαιγαν, αλλά διότι έλαμπαν, άστραφταν με σκοπό να καταστήσουν την ανάληψη τοΰ Προφήτου εμφανή, λαμπρή και ένδοξη σε εκείνους που παρακολουθούσαν το γεγονός αυτό από μακριά. Ο Προφήτης καιγόταν από ζήλο για τον Θεό και την δόξα του Θεού, γι’ αυτό και τώρα με ουράνια φωτιά καθαρίζεται, λαμπρύνεται και μετατίθεται στον ουρανό.
Αξιοσημείωτο είναι, ότι ο Προφήτης Ηλίας, πριν την ανάληψή του, επισκέπτεται τους Προφήτες τόσο της Βαιθήλ οσο και της Ιεριχούς, οι οποίοι είχαν γνώση περί της επικειμένης αναλήψεως του Προφήτου πιθανόν από μυστική αποκάλυψη, την οποία τους έκανε ο Θεός, όπως επίσης και ο Προφήτης Ελισσαίος, ο οποίος σιωπούσε και συμβούλευε και τους άλλους Προφήτες να ησυχάζουν και να περιμένουν το γεγονός με σιωπή και άγιο φόβο.
Ο Προφήτης Ηλίας ήταν κάτοικος της ερήμου και εραστής της μονώσεως. Υπήρξε θερμός και αυστηρός κήρυκας μετάνοιας στον λαό. Η ακτινοβολία της προσωπικότητάς του επηρέασε όχι μόνο τους ανθρώπους, αλλά και την εποχή του με αμείωτη, μάλιστα, αίγλη, που φθάνει ως τις ημέρες μας.
Υποσημειώσεις
(1) Γ' Βασ. 17, 1.
(2) Το έθιμο της ανθρωποθυσίας κατά την θεμελίωση κάποιας οικοδομής ήταν αρχαίο έθιμο Χαναανιτικό, βλ. Βασιλείου Βέλλα, Θρησκευτικού προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης, Αθήνα, 1934, στ. 59.
(3) Γ' Βασ. 18, 38.
(4) Η Βεερσεβά (=φρέαρ ορκισμού) βρισκόταν στο βασίλειο του ευσεβούς Ιουδαίου βασιλέως Ιωσαφάτ, στα όρια της έρημου Φαράν (Γεν. 21, 14. Ιησούς του Ναυή 15, 28).
(5) Γ' Βασιλ. 19, 4.
(6) Η θαυμαστή τροφή, που δόθηκε από τον Άγγελο στον Προφήτη Ηλία, παρομοιάζεται με την Θεία Ευχαριστία, την οποία μας προσφέρει η αγάπη του Θεού.
(7) Το « Χωρήβ» είναι άλλη ονομασία του όρους Σινά. Λέγεται, επίσης, και «όρος του Θεού», διότι σε αυτό ο Θεός φανέρωσε στον λαό την δόξα Του.
(8) Γ' Βασιλ. 19, 12.
(9) Γ' Βασιλ. 17, 17-24.
(10) Δ' Βασιλ. 2, 11.
(11) Α' Μακ. 2, 58.
(12) Μαλ. 4, 5.
(13) Λουκ. 16, 22. |
|
Ένα μνημειώδες έργο στο οποίο παρουσιάζονται τα ανά την οικουμένη διεσπαρμένα εντοίχια χριστιανικά ψηφιδωτά από τα μέσα του 3ου αιώνα μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως (1453). Τις ψηφιδωτές παραστάσεις ο συγγραφέας τις περιγράφει ενταγμένες στο κτίσμα το οποίο κοσμούν (εκκλησία, παρεκκλήσιο, βαπτιστήριο, μαυσωλείο ή και κατακόμβη). Η επιστημονική παρουσίαση των ψηφιδωτών, η οποία γίνεται με γεωγραφικά κριτήρια (Κωνσταντινούπολη, Ρώμη, Θεσσαλονίκη, Ιταλία, Ραβένα, Κύπρος, Ελλάδα, Σικελία, Βενετία κ.ἄ.) διανθίζεται από την παράθεση ιστορικών μύθων και βιογραφιών. Το έργο προλογίζει ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος, ενώ πέρα από το πλήθος καλαίσθητων τετράχρωμων φωτογραφιών των ψηφιδωτών, περιέχει πλούσια διεθνή βιβλιογραφία για τον ερευνητή και γλωσσάρι αρχιτεκτονικών όρων. 
Του Δεκαπενταυγούστου οι θείες ευωδίες
Επετηρίδα 2025
Ευχαί επί τη γεννήσει παιδίου
Η πολιτεία της ερήμου είναι μια πνευματικότητα θεοκεντρική, μεταλογική, οντολογική και εσχατολογική με άπειρες σωτηριολογικές, εκκλησιολογικές, ανθρωπολογικές και κοσμολογικές συνέπειες. Είναι μια πράξη με την οποία χαρίζεται η ζωή, το πλήρωμα της αλήθειας, της ελευθερίας και της αγάπης και ο άνθρωπος νικά και μεταμορφώνει τη μοναξιά, την αλλοτρίωση, την απόγνωση, την απελπισία και το θάνατο. Γι’ αυτό δεν σχετίζεται με κάποια παθητική εσωτερικότητα, κάποια μεταφυσική αρχή, με οποιοδήποτε αγγελισμό και θρησκευτικό ευδαιμονισμό. Είναι μία πνευματικότητα, που τη χριστιανική της, οντολογική πληρότητα και τελείωση εργάζεται και κατευθύνει το Πανάγιο Πνεύμα, με την ελεύθερη κατάφαση και απόφαση του ανθρώπου. Γι’ αυτό η πνευματικότητα της Ερήμου είναι μια δυναμική φανέρωση της Βασιλείας. 
Ένας οδηγός γνωριμίας με την αρχαιότερη αναγνωρισμένη από κρατική εξουσία εκκλησία, την αποστολική Αρμενική Εκκλησία, η οποία συνδέεται άρρηκτα και διαχρονικά με τον αρμενικό λαό. Στο έργο του πολυγραφότατου Καθολικού Αράμ Α΄ παρουσιάζονται ευσύνοπτα η ιστορική και μαρτυρική διαδρομή της δια μέσου των αιώνων, οι σχέσεις που ανέπτυξε με τους πολυάριθμους κατακτητές του βασιλείου της Αρμενίας, οι διώξεις που υπέστη από αλλόθρησκους και πολιτικούς δυνάστες, η πλούσια πνευματικότητά της, ο λειτουργικός βίος της, οι διοικητικές δομές της και η ανά τον κόσμο εξάπλωσή της μέσω της αρμενικής Διασποράς. Μέσα από τις σελίδες του έργου ο αναγνώστης θα συνειδητοποιήσει ότι οι διαφορές με την Ορθόδοξη Εκκλησία είναι μικρές, οφειλόμενες σε ιστορικές περιπέτειες και παρερμηνείες των αποφάσεων της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου, γεγονός άλλωστε που αποτυπώθηκε και στον επίσημο διάλογο των Ορθοδόξων Εκκλησιών με τις Προχαλκηδόνιες Εκκλησίες. Η έκδοση του έργου έγινε υπό την αιγίδα της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, ενώ τη μετάφρασή του εκπόνησε ο Σεβ. Μητροπολίτης Ν. Ιωνίας και Φιλαδελφείας κ. Γαβριήλ. 
Μία αλληγορική παιδική ιστορία με ηρωίδα την 9χρονη Ιουλία, η οποία περνά επτά ημέρες στην εξοχή και μαθαίνει μέσα από την μοναδικότητα κάθε δημιουργήματος, από τα λουλούδια μέχρι τις μέλισσες, ότι είναι θέλημα Κυρίου ο άνθρωπος να κρατήσει και να διαφυλάξει το οικοσύστημα σε ισορροπία και αρμονία και να διδάσκεται δια του κάλλους της φύσης την αγάπη προς όλα τα πλάσματα του Θεού. Η εικονογράφηση είναι της ίδιας της συγγραφέως. 
Ο Όμηρος ξεφυλλίζει την Ιστορία και παλεύει για τη λευτεριά
Το πρώτο πράγμα που πρέπει να τονισθή είναι ότι, αντίθετα με την άποψη μερικών ερευνητών, ο Ελληνισμός συνδέεται στενά με την όλη προοπτική του κατά Ιωάννη Ευαγγελίου. Υπάρχει πρώτα σ' αυτό μια χαρακτηριστική έμφαση στον οικουμενικό χαρακτήρα και στην αποστολή του Ιησού Χριστού, μια διεύρυνση του ορίζοντος της σωτηρίας που προσφέρει ο Χριστός σε παγκόσμια κλίμακα. Ο Χριστός, τονίζεται, ήλθε στον κόσμο για να φωτίση «πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τόν κόσμον» είναι «ὁ ἀμνός τοῦ Θεοῦ ὁ αἴρων τήν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου», ο οποίος θα ελκύση «πάντας» κοντά του, ώστε να «σωθῇ ὁ κόσμος δι' αὐτοῦ». Η προφητεία του αρχιερέως ότι ο Ιησούς «ἔμελλεν ἀποθνήσκειν ... οὐχ ὑπέρ τοῦ ἔθνους μόνον (δηλαδή των Ιουδαίων), ἀλλ ' ἵνα καί τά τέκνα τοῦ Θεοῦ τά διασκορπισμένα συναγάγῃ εἰς ἕν», σε συνδυασμό με τη φράση του Ιησού «καί ἄλλα πρόβατα ἔχω, ἅ οὐκ ἔστιν ἐκ τῆς αὐλῆς ταύτης» μαρτυρεί συνειδητή προσπάθεια του Ιωάννη να διευρύνη τον ορίζοντα του Χριστιανισμού ώστε να περιλάβη και τους εθνικούς.