Η προσευχή της Ανατολικής Εκκλησίας-
Η θεία Λειτουργία αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου
Παύλου Ευδοκίμωφ

Το μνημειώδες έργο του Παύλου Ευδοκίμωφ (1901-1970), ο οποίος με την έξοχη θεολογική και φιλοσοφική παιδεία και την ακαδημαϊκή του εμπειρία ως καθηγητού της Ηθικής Θεολογίας στο Ορθόδοξο Ινστιτούτο Θεολογίας του Αγ. Σεργίου στο Παρίσι, διατυπώνει με περιεκτική απλότητα και πατερικό βάθος την πεμπτουσία της ορθόδοξης παράδοσης και λειτουργικής θεολογίας για τη θεία Λειτουργία, τη θεανθρώπινη κοινωνία της Συνάξεως της Εκκλησίας. Στο Α΄ μέρος του έργου αναλύεται η θεολογία, ο συμβολισμός και η ιστορική εξέλιξη των λ ειτουργικών προσευχών, των ι. ακολουθιών, της ευχαριστιακής εκκλησιολογίας και λειτουργίας, ενώ στο β΄ μέρος παρατίθεται το κείμενο και η ερμηνεία της Θ. Λειτουργίας. Το έργο δικαιωματικά θεωρείται εγχειρίδιο-σταθμός της ορθόδοξης λειτουργικής, καθώς αποτελεί απαραίτητο βοήθημα για κάθε πιστό προκειμένου να ανακαλύψει την ομορφιά και το βαθύτερο νόημα της θείας Λειτουργίας. Εντάσσεται στη σειρά « Λογική λατρεία ».

Σχ. 14Χ21, Σελ. 248, τιμ. 10€.

ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

Θεού σκηνώματα
Εκκλησιαστικά μνημεία της Εύβοιας (Ιστορία-Τέχνη-Ζωή)
Μητροπολίτου Φαναρίου Αγαθαγγέλου

Στην εμβριθή μελέτη του για τα χριστιανικά μνημεία της Εύβοιας, ο Πανιερ. Μητροπολίτης Φαναρίου παρουσιάζει την μοναδική χριστιανική κληρονομιά της μεγαλονήσου της Εύβοιας, όπως αυτή αποτυπώνεται διαχρονικά στα Παλαιοχριστιανικά, Βυζαντινά, Υστεροβυζαντινά και Νεώτερα μνημεία της Ι. Μητροπόλεως Χαλκίδος, Ιστιαίας και Βορείων Σποράδων. Πρόκειται, όπως τονίζει ο συγγραφεύς, για « έναν οδηγό σωτηρίας» για τους επιθυμούντες να θαυμάσουν τον μοναδικό πλούτο των χριστιανικών μνημείων και των ωραιοτάτων και μοναδικής τέχνης τοιχογραφιών και να αναχθούν στο υπερβατικό μέσα από το κάλλος και την ομορφιά». Η πολυτελής αυτή έκδοση, στην οποία συμμετείχε και η Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας, κοσμείται από σπανίου κάλλους φωτογραφίες που αποτυπώνουν όλες τις εκφάνσεις της ευσέβειας και της λατρείας προς τον Τριαδικό Θεό και τους προστάτες Αγίους σε περικαλλείς ναούς, αριστουργηματικές τοιχογραφίες και αγιογραφήσεις, μοναδικά παλαιοχριστιανικά γλυπτά και μαρμαροθετήματα με φόντο την μοναδική ομορφιά της Ευβοϊκής φύσης. Την υπό τις ευλογίες της Α. Θ. Παναγιότητος, του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου και του Σεβ. Μητροπολίτου Χαλκίδος κ. Χρυσοστόμου παρούσα έκδοση, προλογίζει ο Γεν. Γραμματεύς Θρησκευμάτων του ΥΠΠΘ κ. Γεώργιος Καλαντζής.

Το έργο διαιρείται σε πέντε Κεφάλαια-Ενότητες. Στο Α΄ κεφάλαιο περιλαμβάνεται μία ιστορική επισκόπηση της ιστορίας της Εύβοιας από την αρχαιότητα μέχρι τις ημέρες μας, στο Β΄ παρουσιάζονται Ναοί από όλες τις εκκλησιαστικές περιφέρειες της Ι. Μητροπόλεως (Χαλκίδος, Ληλαντίων & Ν. Αρτάκης, Ψαχνών, Διρφύων, Μαντουδίου & Αγ. ΄Αννης, Λίμνης, Λουτρών Αιδηψού, Ιστιαίας & Ωρεών και Βορείων Σποράδων), στο Γ΄ οι Ιερές Μονές, στο Δ΄ τα Ιερά Προσκυνήματα, ενώ το Ε΄ Κεφάλαιο είναι αφιερωμένο αποκλειστικά στον εικονογραφικό διάκοσμο. Το έργο αφιερώνει ο συγγραφεύς του στους Ευβοείς αγωνιστές και τους πεσόντες μαρτυρικώς υπέρ Πίστεως και Πατρίδος κατά την ΄Αλωση της Χαλκίδος υπό των Οθωμανών την 12η Ιουλίου 1470.

Σχ. 25Χ 28, Σελ. 622, Τιμ. 40€.

Ο παπακαλόγερος Νικόλαος Πλανάς 
Δημητρίου Φερούση

Ο βίος του εκ Νάξου αγίου Νικολάου Πλανά, η ατμόσφαιρα που επικρατούσε στην Αθήνα στα τέλη του 19ου - αρχές του 20ου αι. και η ορθόδοξη πνευματικότητα του αγίου και ορισμένων φωτισμένων Ελλήνων, οι οποίοι δημιούργησαν από κοινού τον πυρήνα μιας πνευματικής και λειτουργικής αναγέννησης στην πολύπαθη πρωτεύουσα της εποχής εκείνης.

Σχ. 14Χ21, Σελ. 288, Τιμ. 8 €.

Περί επιμελείας ψυχής- Ένδεκα Ομιλίαι
Αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως

Κυκλοφορούνται σε επανέκδοση οι μνημειώδεις για την ορθόδοξη ποιμαντική του 20ου αιώνα ένδεκα ομιλίες του αγίου σχετικά με τη φύση της ψυχής, τους τρόπους επιμελείας της και τη βιωματική σχέση που αναπτύσσει με τον Τριαδικό Θεό στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας.

Σχ. 12Χ19, Σελ. 128, Τιμ. 6€.

23 Φεβρουαρίου

†  Μνήμη   τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Πολυκάρπου, ἐπισκόπου Σμύρνης.

Μητροπολίτου Φαναρίου Αγαθαγγέλου,
Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, Φεβρουάριος,
Αθήνα 2005, σελ. 225-227

῾Ο ῞Αγιος ῾Ιερομάρτυς Πολύκαρπος ἐγεννήθηκε περί τό 80 μ.Χ. ἀπό εὐσεβεῖς καί φιλόθεους γονεῖς, τόν Παγκράτιο καί τή Θεοδώρα, πού εἶχαν ἐγκλεισθεῖ στή φυλακή γιά τήν πίστη τοῦ Χριστοῦ, καί ἐβαπτίσθηκε Χριστιανός σέ νεαρή λικία. ῾Υπῆρξε μαζί μέ τόν ῞Αγιο ᾿Ιγνάτιο τόν Θεοφόρο μαθητής τοῦ Εὐαγγελιστοῦ ᾿Ιωάννου. Λίγο πρίν ἀναχωρήσει ἀπό τόν πρόσκαιρο αὐτό βίο ὁ ῞Αγιος Βουκόλος, ᾿Επίσκοπος Σμύρνης († 6 Φεβρουαρίου), ἐχειροτόνησε μετά τῶν ῾Αγίων ᾿Αποστόλων, ὡς διάδοχό του, τόν ῞Αγιο Πολύκαρπο καί μετά ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη.

῾Ο ῞Αγιος παρακολούθησε μέ ἀγωνία καί προσευχή τή σύλληψη τοῦ ῾Αγίου ᾿Ιγνατίου τοῦ Θεοφόρου, ᾿Επισκόπου ᾿Αντιοχείας καί τά μαρτύρια αὐτοῦ. ῾Η ἀγάπη του πρός τόν θεοφόρο Πατέρα μαρτυρεῖται καί ἀπό τήν ᾿Επιστολή τήν ὁποία ἔγραψε πρός τούς Φιλιππησίους. Σέ αὐτή τήν ἐπιστολή τούς συγχαίρει γιά τή φιλοξενία, τήν ὁποία παρεῖχαν στόν ῎Αγιο ᾿Ιγνάτιο, ὅταν αὐτός διῆλθε ἀπό τήν πόλη τους. Τό κείμενο αὐτό τοῦ ῾Αγίου Πολυκάρπου διακρίνεται γιά τόν ἀποστολικό, θεολογικό καί ποιμαντικό χαρακτήρα του.

῾Ο ῞Αγιος Πολύκαρπος, διακρινόταν γιά τή σωφροσύνη, τή θεολογική κατάρτιση καί τήν ἀφοσίωση στή διδασκαλία τοῦ Εὐαγγελίου, καθώς ὁμιλοῦσε πάντα σύμφωνα μέ τίς Γραφές. ῏Ηταν ὁ γνησιότατος ἐκπρόσωπος τῆς ἀποστολικῆς διδασκαλίας σέ ὅλες τίς ᾿Εκκλησίες τῆς ᾿Ασίας. ῾Ο ῞Αγιος Εἰρηναῖος παρέχει τήν πληροφορία ὅτι ὁ ῞Αγιος Πολύκαρπος μετέστρεψε πολλούς ἀπό τίς αἱρέσεις τοῦ Βαλεντίνου καί τοῦ Μαρκίωνος στήν ᾿Εκκλησία τοῦ Θεοῦ. Διηγεῖται μάλιστα καί ἕνα ἐπεισόδιο ἀναφερόμενο στή στάση τοῦ ῾Αγίου Πολυκάρπου ἔναντι τοῦ Μαρκίωνος. ῞Οταν ὁ αἱρεσιάρχης αὐτός τόν ἐπλησίασε κάποτε καί τοῦ ἀπηύθυνε τήν παράκληση· «ἐπεγίνωσκε μᾶς», δηλαδή ἀναγνώρισέ μας, ὁ ῞Αγιος ἀπάντησε· «ἐπιγινώσκω, ἐπιγινώσκω σε τόν πρωτότοκον τοῦ Σατανᾶ».

῞Ενα ἄλλο ἐπεισόδιο ἀνάγεται στή γεροντική ἡλικία τοῦ ῾Αγίου Πολυκάρπου. ῞Οπως εἶναι γνωστό, οἱ ᾿Εκκλησίες τῆς Μικρᾶς ᾿Ασίας ἑόρταζαν τό Πάσχα στίς 14 τοῦ μηνός Νισσάν, σέ ὁποιαδήποτε μέρα καί ἄν ἐτύχαινε αὐτό. ᾿Αντίθετα οἱ ἄλλες ᾿Εκκλησίες δέν ἑόρταζαν καθόλου τό Πάσχα, ἀλλά ἀρκοῦνταν στόν ἑβδομαδιαῖο κατά Κυριακή ἑορτασμό τῆς ᾿Αναστάσεως, τονίζοντας ἀσφαλῶς περισσότερο τόν ἑορτασμό τῆς πρώτης Κυριακῆς μετά τήν πανσέληνο τῆς ἐαρινῆς ἰσημερίας. ᾿Επειδή λόγῳ τῆς διαφορᾶς αὐτῆς ἡ ᾿Εκκλησία τῆς Ρώμης ἐτηροῦσε αὐστηρή στάση ἔναντι τῶν Μικρασιατῶν, ὁ ῞Αγιος Πολύκαρπος ἀναγκάσθηκε νά μεταβεῖ στή Ρώμη, γιά νά διευθετήσει τό ζήτημα καί ἄλλα δευτερεύοντα θέματα, μέ τόν ᾿Επίσκοπο Ρώμης ᾿Ανίκητο.

Μετά τήν ἐπιστροφή του ἀπό τή Ρώμη, ὑπέργηρος πλέον, συνέχισε τήν ἀποστολική δράση του μέ τόση ἐπιτυχία, ὥστε προκάλεσε τήν ὀργή τῶν εἰδωλολατρῶν. Αὐτή ἡ προδιάθεση ἦταν φυσικό νά προκαλέσει τό μαρτύριό του, πού ἀκολούθησε τήν ἑξῆς πορεία. ῾Ο Κόϊντος, ζηλωτής Χριστιανός, ὁ ὁποῖος ἦλθε στή Σμύρνη ἀπό τή Φρυγία, παρεκίνησε ὁμάδα Φιλαδελφέων Χριστιανῶν νά προσέλθουν στόν ἀνθύπατο Στάτιο Κοδράτο, γιά νά δηλώσουν σέ αὐτόν τήν ἰδιότητά τους καί τήν πίστη τους στόν Χριστό, πράγμα τό ὁποῖο φυσικά προοιώνιζε θάνατο. Τελικά ἐμαρτύρησαν ὅλοι, ἐκτός ἀπό τόν Κόϊντο, ὁ ὁποῖος δειλιάσας τήν τελευταία στιγμή ἐθυσίασε στά εἴδωλα. ῾Ο ὄχλος, ἄν καί ἐθαύμασε τή γενναιότητα τῶν Μαρτύρων, ἀπαιτοῦσε νά ἐκτελεσθοῦν οἱ « ἄθεοι» καί νά ἀναζητηθεῖ ὁ ῞Αγιος Πολύκαρπος, ὁ ὁποῖος πιεζόμενος ἀπό τούς Χριστιανούς εἶχε ἀναχωρήσει σέ κάποιο ἀγρόκτημα. Τελικά ὁ ῞Αγιος συνελήφθη τό ἔτος 167 καί ὁδηγήθηκε ἐνώπιον τοῦ ἀνθύπατου.

῾Ο γηραιός ᾿Επίσκοπος δέν ἐταράχθηκε. Τό πρόσωπό του ἦταν γαλήνιο καί λαμπερό. ῾Ο ἀστυνόμος ῾Ηρώδης καί ὁ πατέρας του Νικήτας προσπάθησαν νά πείσουν τόν ῞Αγιο νά ἀπαρνηθεῖ τόν Χριστό. ῾Ο ῞Αγιος, ὅμως, μέ πνευματική ἀνδρεία ἀπάντησε ὅτι ὑπηρετεῖ τόν Χριστό ἐπί 86 ἔτη χωρίς καθόλου νά Τόν ἐγκαταλείψει. Πῶς μποροῦσε λοιπόν τώρα νά Τόν βλασφημήσει καί νά Τόν ἀρνηθεῖ; ῾Ο ἀνθύπατος τότε διέταξε νά τόν ρίξουν στή φωτιά. ῾Ο Γέρων Πολύκαρπος ἀποδύθηκε μόνος τά ἱμάτιά του καί ἐπερίμενε προσευχόμενος λέγοντας· « Κύριε, ὁ Θεός ὁ Παντοκράτωρ, ὁ τοῦ ἀγαπητοῦ καί εὐλογητοῦ παιδός Σου ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ Πατήρ, δι᾿ Οὗ τήν περί Σοῦ ἐπίγνωσιν εἰλήφαμεν, ὁ Θεός τῶν ἀγγέλων καί δυνάμεων, καί πάσης τῆς κτίσεως, καί παντός τοῦ γένους τῶν δικαίων, οἵ ζῶσιν ἐνώπιόν Σου, εὐλογῶ Σε, ὅτι ἠξίωσάς με τῆς μέρας καί ὥρας ταύτης τοῦ λαβεῖν με μέρος ἐν ἀριθμῷ τῶν μαρτύρων Σου, ἐν τῷ ποτηρίῳ τοῦ Χριστοῦ Σου, εἰς ἀνάστασιν ζωῆς αἰωνίου, ψυχῆς τε καί σώματος, ἐν ἀφθαρσίᾳ Πνεύματος ῾Αγίου, ἐν οἷς προσδεχθείην ἐνώπιόν Σου σήμερον ἐν θυσίᾳ πίονι καί προσδεκτῇ, καθώς προητοίμασας καί προσεφανέρωσας καί ἐπλήρωσας ὁ ἀψευδής καί ἀληθινός Θεός. Διά τοῦτο καί περί πάντων αἰνῶ Σε, εὐλογῶ Σε, δοξάζω Σε, σύν τῷ αἰωνίῳ καί ἐπουρανίῳ ᾿Ιησοῦ Χριστῷ,...».

῾Η φωτιά ἐσχημάτισε γύρω ἀπό τό σῶμα τοῦ ῾Αγίου Πολυκάρπου καμάρα χωρίς νά τόν ἐγγίζει. Τότε στρατιώτης ἐκτελεστής ἐτελείωσε τόν ῞Αγιο Μάρτυρα διά τοῦ ξίφους. ῎Επειτα τό ἱερό λείψανο ἐρρίφθηκε στή φωτιά, οἱ δέ πιστοί συνέλεξαν τά ἱερά λείψανα αὐτοῦ.

῾Η Σύναξη τοῦ ῾Αγίου Πολυκάρπου ἐτελεῖτο στή Μεγάλη ᾿Εκκλησία.

Ομιλία Δ΄
Εις το Ευαγγέλιον της Δευτέρας του Χριστού Παρουσίας και περί ευσπλαγχνίας και ευποιίας

Γρηγορίου Παλαμά
Κείμενο- μετάφρασις-σχόλια, Καθηγ. Παναγιώτη Χρήστου,
ΕΠΕ 9, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 108-139.

1. Την περασμένη Κυριακή η Εκκλησία εμνημόνευε την απερίγραπτη φιλανθρωπία του Θεού προς εμάς που παρουσιάζεται με την παραβολή του σεσωσμένου ασώτου. Την σημερινή Κυριακή διδάσκει περί της μελλούσης φρικωδεστάτης κρίσεως του Θεού, χρησιμοποιώντας μια καλή τάξι και ακολουθώντας τις προφητικές φωνές· διότι, λέγει, «θα σου ψάλω, Κύριε, έλεος και κρίσι», και «μια φορά ελάλησε ο Θεός και άκουσα τα δυο αυτά, ότι το κράτος είναι του Θεού και ιδικό σου, Κύριε, το έλεος, διότι εσύ θ' αποδώσης στον καθένα κατά τα έργα του».

2. Το έλεος λοιπόν και η μακροθυμία προηγείται της θείας κρίσεως. Πραγματικά ο Θεός, έχοντας και περιέχοντας κατ' εξοχήν όλες τις αρετές, και όντας συγχρόνως δίκαιος και ελεήμων, επειδή το έλεος δεν συμβαδίζει με την κρίσι, σύμφωνα με το γραμμένο, «να μη ευσπλαγχνισθής πτωχό κατά την κρίσι», ευλόγως ο Θεός κατένειμε το καθένα στον καιρό του· τον παρόντα καιρό τον ώρισε για την μακροθυμία, τον μέλλοντα για την ανταπόδοσι. Γι' αυτό τα τελούμενα στην Εκκλησία η θεία χάρις διέθεσε κατά τέτοιον τρόπο, ώστε εμείς αντιλαμβανόμενοι τούτο, ότι την συγγνώμη για τα αμαρτήματα λαμβάνομε από τα εδώ συμβαίνοντα, να σπεύσωμε, όσο ζούμε ακόμη στον παρόντα βίο, να επιτύχαμε το αιώνιο έλεος και να καταστήσωμε τους εαυτούς μας αξίους της θείας φιλανθρωπίας. Διότι εκείνη η κρίσις, η τελευταία, είναι ανηλέητος γι' αυτόν που δεν έδειξε έλεος.

3. Περί της απερίγραπτης λοιπόν για μας ευσπλαγχνίας του Θεού ομιλήσαμε μόλις προ ολίγου. Σήμερα δε θα ομιλήσωμε περί της δευτέρας παρουσίας του Χριστού, καθώς και περί της φρικωδεστάτης κρίσεως και περί όσων θα συμβούν κατ' αυτήν απορρήτως- πράγματα που οφθαλμός δεν είδε και ους δεν ήκουσε και που δεν ανέβηκαν στη σκέψι ανθρώπου, αν είναι αμέτοχη θείου Πνεύματος, που υπερβαίνουν όχι μόνο την ανθρώπινη αίσθησι, αλλά και τον ανθρώπινο νου και λόγο. Διότι, αν και αυτός που μας διδάσκει για όλα τούτα είναι αυτός που γνωρίζει τα πάντα και πρόκειται να κρίνη όλη τη γη, αλλά συγκαταβαίνει προς την δυναμικότητα των διδασκομένων, προσφέροντας τους λόγους συμμέτρους προς αυτήν. Γι' αυτό εισάγονται αστραπή και νεφέλες, σάλπιγξ και θρόνος και τα όμοια με αυτά,αν και σύμφωνα με την επαγγελία του περιμένομε καινούς ουρανούς και καινή γη, αφού τα παρόντα αλλοιωθούν.

4. Αν δε αυτά και μόνο λεγόμενα, μάλιστα δε λεγόμενα συγκαταβατικώς, γεμίζουν την ψυχή των συνετών ακροατών με φρίκη και δέος, ποιος θα βαστάση τότε που θα τελούνται τα ίδια τα πράγματα; Πόσο άξιοι πρέπει να είμαστε στα άγια σπουδάσματα και στην ευσέβεια, όταν προσδοκούμε την παρουσία της ημέρας του Θεού, για την οποία, όπως λέγει ο θείος Πέτρος, «οι μεν ουρανοί πυρακτωμένοι θα διαλυθούν, τα δε στοιχεία καιόμενα θα λειώσουν, ενώ η γη και τα κτίσματα που υπάρχουν σ' αυτήν θα κατακαούν;». Πριν δε από αυτά θα πραγματοποιηθή η σκληρή παρουσία και επήρεια του Αντιχρίστου κατά της πίστεως, η οποία, αν δεν εκολοβωνόταν επιτραπείσα για λίγον χρόνο, δεν θα εσωζόταν κανένας άνθρωπος, όπως λέγει ο Κύριος στα ευαγγέλια. Γι' αυτό παραγέλλει στους μαθητάς του «αγρυπνείτε λοιπόν παρακαλώντας όλον τον καιρό, για να καταξιωθήτε ν' αποφύγετε όλα όσα πρόκειται να συμβούν και να σταθήτε εμπρός στον Υιό του ανθρώπου».

Διαβάστε τη συνέχεια

Αφιέρωμα στο Τριώδιο