Ναοί, Μονές και ευαγή Ιδρύματα της Βασιλίδος Κωνσταντινουπόλεως
Raymond Janin

Οι εκδόσεις της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος σε συνεργασία με την Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων παρουσιάζουν στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό το μοναδικό και μεγαλειώδες έργο του Γάλλου Βυζαντινολόγου και Αρχαιολόγου Raymond Janin (1882-1972) μεταφρασμένο από την γαλλική. Πρόκειται για το πρώτο έργο στην παγκόσμια βιβλιογραφία που καταγράφει την ιστορία των ιερών Τόπων της Πόλης, η οποία συνδέθηκε με τη δόξα, τη χαρά, την πίστη και την ελπίδα του Γένους. Μέσα από τις σελίδες του έργου αναδεικνύεται η Βασιλίδα των πόλεων, η πόλη του Μεγάλου Κωνσταντίνου, η Παναγιοσκέπαστη Βασιλεύουσα ως ιερότητα και κάλλος πνευματικό. Το δίτομο έργο κοσμείται από μοναδικού κάλλους εικόνες, σχέδια και μινιατούρες.

Α΄ Τόμ. Σχ. 21Χ29, Σελ. 528, Τιμ. 35€.	Β΄ Τομ. 21Χ29, Σελ. 512, Τιμ. 35€.

Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών

Θεού σκηνώματα
Εκκλησιαστικά μνημεία της Εύβοιας (Ιστορία-Τέχνη-Ζωή)
Μητροπολίτου Φαναρίου Αγαθαγγέλου

Στην εμβριθή μελέτη του για τα χριστιανικά μνημεία της Εύβοιας, ο Πανιερ. Μητροπολίτης Φαναρίου παρουσιάζει την μοναδική χριστιανική κληρονομιά της μεγαλονήσου της Εύβοιας, όπως αυτή αποτυπώνεται διαχρονικά στα Παλαιοχριστιανικά, Βυζαντινά, Υστεροβυζαντινά και Νεώτερα μνημεία της Ι. Μητροπόλεως Χαλκίδος, Ιστιαίας και Βορείων Σποράδων. Πρόκειται, όπως τονίζει ο συγγραφεύς, για «έναν οδηγό «σωτηρίας» για τους επιθυμούντες να θαυμάσουν τον μοναδικό πλούτο των χριστιανικών μνημείων και των ωραιοτάτων και μοναδικής τέχνης τοιχογραφιών και να αναχθούν στο υπερβατικό μέσα από το κάλλος και την ομορφιά». Η πολυτελής αυτή έκδοση, στην οποία συμμετείχε και η Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας, κοσμείται από σπανίου κάλλους φωτογραφίες που αποτυπώνουν όλες τις εκφάνσεις της ευσέβειας και της λατρείας προς τον Τριαδικό Θεό και τους προστάτες Αγίους σε περικαλλείς ναούς, αριστουργηματικές τοιχογραφίες και αγιογραφήσεις, μοναδικά παλαιοχριστιανικά γλυπτά και μαρμαροθετήματα με φόντο την μοναδική ομορφιά της Ευβοϊκής φύσης. Την υπό τις ευλογίες της Α. Θ. Παναγιότητος, του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου και του Σεβ. Μητροπολίτου Χαλκίδος κ. Χρυσοστόμου παρούσα έκδοση, προλογίζει ο Γεν. Γραμματεύς Θρησκευμάτων του ΥΠΠΘ κ. Γεώργιος Καλαντζής.

Το έργο διαιρείται σε πέντε Κεφάλαια-Ενότητες. Στο Α΄ κεφάλαιο περιλαμβάνεται μία ιστορική επισκόπηση της ιστορίας της Εύβοιας από την αρχαιότητα μέχρι τις ημέρες μας, στο Β΄ παρουσιάζονται Ναοί από όλες τις εκκλησιαστικές περιφέρειες της Ι. Μητροπόλεως (Χαλκίδος, Ληλαντίων & Ν. Αρτάκης, Ψαχνών, Διρφύων, Μαντουδίου & Αγ. ΄Αννης, Λίμνης, Λουτρών Αιδηψού, Ιστιαίας & Ωρεών και Βορείων Σποράδων), στο Γ΄ οι Ιερές Μονές, στο Δ΄ τα Ιερά Προσκυνήματα, ενώ το Ε΄ Κεφάλαιο είναι αφιερωμένο αποκλειστικά στον εικονογραφικό διάκοσμο. Το έργο αφιερώνει ο συγγραφεύς του στους Ευβοείς αγωνιστές και τους πεσόντες μαρτυρικώς υπέρ Πίστεως και Πατρίδος κατά την ΄Αλωση της Χαλκίδος υπό των Οθωμανών την 12η Ιουλίου 1470.

Σχ. 25Χ 28, Σελ. 622, Τιμ. 40€.

9 Μαΐου

† Μνήμη τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Χριστοφόρου.

Μητροπολίτου Φαναρίου κ. Αγαθαγγέλου,
Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας – Μάιος,  
Αθήνα 2005, εκδ. Αποστολική Διακονία, σελ. 138-142

῾Ο ῞Αγιος Μεγαλομάρτυς Χριστοφόρος καταγόταν ἀπό μιβάρβαρη φυλή καί ὀνομαζόταν Ρεμπρόβος, πού σημαίνει ἀδόκιμος, ἀποδοκιμασμένος, κολασμένος. Πιθανότατα ἔζησε κατά τούς χρόνους τοῦ αὐτοκράτορος Δεκίου (249-251 μ.Χ.), ὅταν στήν ᾿Αντιόχεια ᾿Επίσκοπος ἦταν ὁ ῞Αγιος ῾Ιερομάρτυς Βαβύλας († 4 Σεπτεμβρίου).

῾Ο ῞Αγιος ὡς πρός τήν ἐξωτερική ἐμφάνιση ἦταν τόσο πολύ ἄσχημος, γι᾿ αὐτό καί ἀπεκαλεῖτο «κυνοπρόσωπος».

῾Η μεταστροφή του στόν Χριστό ἔγινε μέ τρόπο θαυμαστό. Συνελήφθη αἰχμάλωτος σέ μάχη, πού διεξήγαγε τό ἔθνος του μέ τά Ρωμαϊκά αὐτοκρατορικά στρατεύματα. Κατατάγηκε στίς Ρωμαϊκές λεγεῶνες καί ἐπολέμησε κατά τῶν Περσῶν, ἐπί Γορδίου καί Φιλίππου.

῞Οταν ἦταν ἀκόμη κατηχούμενος, γιά νά εὐχαριστήσει τόν Χριστό, ἐγκαταστάθηκε σέ ἐπικίνδυνη δίοδο ποταμοῦ καί μετέφερε δωρεάν ἐπί τῶν ὤμων του ἐκείνους πού ἐπιθυμοῦσαν νά διέλθουν τόν ποταμό. Μία μέρα ἐπαρουσιάσθηκε πρός αὐτόν μικρό παιδί, τό ὁποῖο τόν παρεκάλεσε νά τό περάσει στήν ἀπέναντι ὄχθη. ῾Ο Ρεμπρόβος πρόθυμα τό ἔθεσε ἐπί τῶν ὤμων του καί στηριζόμενος ἐπί τῆς ράβδου του εἰσῆλθε στόν ποταμό. ῞Οσο ὅμως ἐπροχωροῦσε, τόσο τό βάρος τοῦ παιδιοῦ αὐξανόταν, ὥστε μέ μεγάλο κόπο κατόρθωσε νά φθάσει στήν ἀπέναντι ὄχθη. Μόλις ἔφθασε στόν προορισμό του, κατάκοπος εἶπε στό παιδί ὅτι καί ὅλο τόν κόσμο νά ἐσήκωνε δέν θά ἦταν τόσο βαρύς. Τό παιδί τοῦ ἀπάντησε· « Μήν ἀπορεῖς, διότι δέν μετέφερες μόνο τόν κόσμο ὅλο, ἀλλά καί τόν πλάσαντα αὐτόν. Εἶμαι ᾿Εκεῖνος στήν ὑπηρεσία τοῦ ῾Οποίου ἔθεσες τίς δυνάμεις σου καί σέ ἀπόδειξη αὐτοῦ φύτεψε τό ραβδί σου καί αὔριο θά ἔχει βλαστήσει», καί ἀμέσως ἐξαφανίσθηκε. ῾Ο Ρεμπρόβος ἐφύτεψε τή ράβδο καί τήν ἑπόμενη τήν εὑρῆκε πράγματι νά ἔχει βλαστήσει. Μετά τό περιστατικό αὐτό ἐβαπτίσθηκε Χριστιανός ἀπό τόν ῞Αγιο ῾Ιερομάρτυρα Βαβύλα, ὁ ὁποῖος τόν μετονόμασε σέ Χριστοφόρο. ῾Η ἄκτιστη θεία Χάρη, πού ἔλαβε τήν ὥρα τοῦ Βαπτίσματος καί τοῦ Χρίσματος, μεταμόρφωσε ὅλη του τήν ὕπαρξη. Καί αὐτή ἀκόμα ἡ δύσμορφη ὄψη του ἐφαινόταν φωτεινότερη καί ὀμορφότερη.

Στήν ὀρθόδοξη ἁγιογραφία ὁ ῞Αγιος εἰκονίζεται νά μεταφέρει στόν ὦμο του τόν Χριστό. ᾿Εξ ἀφορμῆς ἴσως τοῦ γεγονότος αὐτοῦ θεωρεῖται προστάτης τῶν ὁδηγῶν καί στό Μικρόν Εὐχολόγιον καί συγκεκριμένα στήν ᾿Ακολουθία « ἐπί εὐλογήσει νέου ὀχήματος» ὑπάρχει, πρῶτο στή σειρά, τό ἀπολυτίκιό του.

Κατά τόν τότε ἐναντίον τῶν Χριστιανῶν διωγμό, λίγο μετά τή βάπτισή του, εἶδε Χριστιανούς νά κακοποιοῦνται ἀπό τούς εἰδωλολάτρες. ᾿Από ἀγανάκτηση ἐπενέβη καί ἔκανε δριμύτατες παρατηρήσεις πρός αὐτούς, διέφυγε δέ τή σύλληψη χάρη στό γιγαντιαῖο του παράστημα καί τήν Ἡράκλεια δύναμή του. Καταγγέλθηκε ὅμως στόν αὐτοκράτορα καί διατάχθηκε ἡ σύλληψή του. Γιά τό σκοπό αὐτό ἀπεστάλησαν διακόσιοι στρατιῶτες. Αὐτοί, ἀφοῦ ἐρεύνησαν σέ διάφορα μέρη, τόν εὑρῆκαν κατά τή στιγμή τήν ὁποία ἑτοιμαζόταν νά γευματίσει μέ ἕνα κομμάτι ξερό ψωμί. Κατάκοποι οἱ στρατιῶτες καί πεινασμένοι ἐζήτησαν ἀπό τόν ῞Αγιο Χριστοφόρο νά τούς δώσει νά φάγουν καί ὡς ἀντάλλαγμα τοῦ ὑποσχέθηκαν ὅτι δέν θά τόν κακομεταχειρίζονταν. ῞Ενας ἀπό τούς στρατιῶτες, βλέποντας ὅτι πλήν τοῦ ξεροῦ ἄρτου δέν ὑπῆρχε καμία ἄλλη τροφή, εἰρωνευόμενος τόν Χριστοφόρο τοῦ εἶπε ὅτι εὐχαρίστως θά ἐγινόταν Χριστιανός, ἐάν εἶχε τή δύναμη νά τούς χορτάσει ὅλους μέ τό κομμάτι ἐκεῖνο τοῦ ἄρτου. Τότε ὁ ῞Αγιος, ἀφοῦ ἐγονάτισε, ἄρχισε νά παρακαλεῖ τόν Χριστό νά πολλαπλασιάσει τό κομμάτι ἐκεῖνο τοῦ ἄρτου, ὅπως ἐπολλαπλασίασε τούς πέντε ἄρτους στήν ἔρημο, γιά νά χορτασθοῦν οἱ πεινῶντες στρατιῶτες καί νά φωτισθοῦν στήν ἀναγνώριση καί ὁμολογία Αὐτοῦ. ῾Η παράκληση τοῦ ῾Αγίου εἰσακούσθηκε καί τό τεμάχιο τοῦ ἄρτου ἐπολλαπλασιάσθηκε. Βλέποντας οἱ στρατιῶτες τό θαῦμα αὐτό, προσέπεσαν στά πόδια τοῦ ῾Αγίου καί τόν παρακαλοῦσαν νά τούς γνωρίσει καλύτερα τόν Θεό του. ῾Ο ῞Αγιος, ἐξέθεσε μέ ἁπλότητα τή Χριστιανική διδασκαλία καί ἀφοῦ ὅλοι ἐξέφρασαν τήν ἐπιθυμία νά γίνουν Χριστιανοί, τούς ὁδήγησε πρός τόν ᾿Επίσκοπο ᾿Αντιοχείας Βαβύλα, ὁ ὁποῖος, ἀφοῦ τούς ἐκατήχησε, τούς ἐβάπτισε. ῞Οταν ὁ αὐτοκράτορας Δέκιος ἐπληροφορήθηκε τό γεγονός, τούς μέν στρατιῶτες συνέλαβε καί ἀποκεφάλισε, τόν δέ Χριστοφόρο προσπάθησε μέ ὑποσχέσεις καί κολακεῖες νά μεταπείσει, ἀλλά οἱ προσπάθειές του προσέκρουσαν στήν ἐπίμονη ἄρνηση αὐτοῦ. Κατόπιν τούτου ἔστειλε πρός αὐτόν δύο διεφθαρμένες γυναῖκες, τήν ᾿Ακυλίνα καί τήν Καλλινίκη, ἐλπίζοντας ὅτι μέ τά θέλγητρά τους θά τόν ἐσαγήνευαν καί θά τόν παρέσυραν. Οἱ δύο γυναῖκες, ἀφοῦ ἄκουσαν τήν προτροπή τοῦ ῾Αγίου, γιά νά ἐπανέλθουν στό δρόμο τῆς ἁγνότητος καί τῆς ἀρετῆς, ἔγιναν Χριστιανές καί, ἀφοῦ ἐπαρουσιάσθηκαν ἐνώπιον τοῦ αὐτοκράτορος Δεκίου, ὁμολόγησαν τόν Χριστό. Γι᾿ αὐτό καί εὑρῆκαν μαρτυρικό θάνατο.

Στή συνέχεια ὁ ῞Αγιος Χριστοφόρος ὑποβλήθηκε σέ φρικτά βασανιστήρια καί τέλος ὑπέστη τόν δι᾿ ἀποκεφαλισμοῦ θάνατο τό 251 μ.Χ. ῾Η Σύναξη αὐτοῦ ἐτελεῖτο στό Μαρτύριο αὐτοῦ κοντά στό ναό τοῦ ῾Αγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου στό Κυπαρίσσιον καί στό ναό τοῦ ῾Αγίου Μάρτυρος Πολυεύκτου, πλησίον τῆς ῾Αγίας Εὐφημίας τῶν ᾿Ολυβρίου.

Ο συμβολισμός - το μυστήριο δύο επιστολών του αποστόλου Ιωάννου

Παναγιώτη Ι. Μπούμη
Oμότ. Καθηγητή Παν/μίου Αθηνών

Ο λόγος είναι για τις Β καί Γ μικρές, αλλά καθολικές, επιστολές του αποστόλου Ιωάννου.

Α)  Η Β επιστολή μιλάει για δύο εκλεκτές (= εκλεγμένες από τον Κύριο) αδελφές και τα τέκνα τους, χωρίς να αναφέρει τα ονόματά τους. Για το λόγο αυτό, αλλά και από άλλες ενδείξεις, όλοι σχεδόν οι ερμηνευτές δέχονται ότι αυτές οι δύο αδελφές συμβολίζουν δύο (τοπικές) Εκκλησίες, και δεν αναφέρονται σε δύο συγκεκριμένες κυρίες.

Και τίθεται ακολούθως το ερώτημα: Αφού αναφέρεται σε δύο τοπικές εκκλησίες της εποχής του, γιατί δεν τις ονομάζει, όπως κάνει π.χ. ο απόστολος Παύλος (Προς Ρωμαίους, Κορινθίους κ.τ.λ.); Και αφού αναφέρεται σε δύο τοπικές εκκλησίες, γιατί χαρακτηρίστηκαν ως καθολικές προς την όλη Εκκλησία οι επιστολές αυτές; Μήπως, λοιπόν, ο συμβολισμός τους πάει πιο πέρα, σε κάτι υπερτοπικό και υπερχρονικό;

Η άποψη αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο κατ' εξοχήν ερμηνευτής της Αγίας Γραφής, αυτές τις δύο επιστολές του αποστόλου Ιωάννου δεν τις ερμηνεύει. Αν οι δύο αυτές εκλεκτές αδελφές συμβόλιζαν δύο τοπικές εκκλησίες που υπήρξαν προ αυτού, ήδη κατά την εποχή του αποστόλου, δεν θα τις ερμήνευε ο Χρυσόστομος ως μεταγενέστερος; Γιατί τις άφησε ανερμήνευτες; Ίσως εξαιτίας αυτού του γεγονότος (και του σχετικού των επιστολών του αποστόλου Πέτρου) δεν ερμήνευσε και τις άλλες καθολικές επιστολές. ’Αρα κάτι τον απασχολούσε γενικότερα.

Ίσως διαισθανόταν ότι οι δύο αυτές εκλεκτές αδελφές συμβόλιζαν εκκλησίες και των μεταγενέστερων χρόνων και αιώνων. Δεν ήταν μόνο συμβολικές αυτές οι δύο αδελφές για τοπικές εκκλησίες των χρόνων του αποστόλου Ιωάννου, αλλά είχαν και προορατικό-προφητικό χαρακτήρα και σημασία για την μετέπειτα καθόλου Εκκλησία και την πορεία Της.

Όλα αυτά μας ωθούν και οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο Ιωάννης μιλάει για μια μελλοντική εξέλιξη και εποχή, ή «βλέπει» τα πράγματα από μια μελλοντική εποχή και εξέλιξη.

Και επί πλέον: Αν δεν ήταν έτσι τα πράγματα, θα ήταν ποτέ δυνατόν, γράφοντας ο Ιωάννης γύρω στο 100 μ.Χ. να έλεγε ότι « είχομεν» (= είχαμε) (Β Ἰω. 5), ότι είχαμε κάποτε στο παρελθόν «την καινήν εντολήν» της αγάπης; Δηλαδή ήταν δυνατόν ποτέ να γράψει ότι τώρα μόλις 50-100 χρόνια μετά το Χριστό δεν έχουμε πλέον την καινή εντολή; Και τι «καινή (= καινούρια)» εντολή τότε θα ήταν;

Τα αυτά ισχύουν και για το ρημ. τύπο «ειργασάμεθα» (Β Ἰω. 8) και όχι εργαζόμεθα. Το «ειργασάμεθα» αποτελεί ένα μικτό τύπο αορίστου και παρακειμένου που αναφέρονται στο απώτερο παρελθόν. Ενώ ο Ιωάννης γράφει πραγματικώς το 100 μ.Χ. εμφανίζεται σα να γράφει σε μια μεταγενέστερη εποχή για το τι έπραξαν σε προγενέστερες εποχές. Έτσι επιβεβαιώνεται ότι πράγματι γράφει και προφητικώς.

Και αυτά ενισχύονται και από το γεγονός ότι τα γράφει προς όλη την Εκκλησία. Αυτό μας το δηλώνει στην Γ Επιστολή του, όπου, θα λέγαμε, μας φανερώνει ότι έγραψε κάτι μικρό προς Αυτήν. Αυτό το μικρό , αυτό το «τι» ( στιχ. 9), το κάτι, είναι η μικρή Β Επιστολή του με το συμβολικό-προφητικό της περιεχόμενο. Και γι' αυτό ορθώς έχει συγκαταλεχθεί στις Καθολικές Επιστολές, γιατί απευθύνεται προς όλη την Εκκλησία διατοπικώς και διαχρονικώς.

Β)  Ερχόμαστε στην Γ καθολική Επιστολή του Ιωάννου. Στην επιστολή αυτή ο απόστολος Ιωάννης τυπικά απευθύνεται σε ένα Γάϊο (= γη- γήϊνο) και του μιλάει για ένα Διοτρεφή (= τρεφόμενο κατά το Δία) και για ένα Δημήτριο (Δα = Γη - γέννημα της γης).

Στο Γάϊο «κατηγορεί» και κριτικάρει αυστηρά τον Διοτρεφή, ενώ επαινεί τον Δημήτριο. Το ερώτημα: Ήταν υπαρκτά πρόσωπα αυτοί; Και τίθεται το ερώτημα αυτό, γιατί θα ήταν ποτέ δυνατόν ο απόστολος Ιωάννης να φθάνει να κατηγορεί και κατακρίνει ένα χριστιανό σε ένα άλλο χριστιανό;

Για το λόγο αυτό και άλλους ακόμη οι ερμηνευτές δέχονται ότι και τα πρόσωπα-ονόματα αυτά είναι συμβολικά, και ότι αναφέρονται σε δύο εκκλησιαστικούς ηγέτες δύο τοπικών Εκκλησιών.

Αλλά και πάλι μπορούμε να δεχθούμε ότι ο Ιωάννης θα κατέκρινε ένα εκκλησιαστικό ηγέτη μιας τοπικής εκκλησίας σε ένα άλλο ηγέτη άλλης τοπικής εκκλησίας; Και γιατί δεν απευθύνθηκε αμέσως και ευθέως στον ίδιο τον εκτρεπόμενο, τον ένοχο; Μήπως δεν είχε το θάρρος και το κύρος; Φυσικά όχι. Γι' αυτό εκτός των άλλων οδηγούμεθα να πούμε: Μήπως τα πρόσωπα-ονόματα αυτά δεν συμβολίζουν απλώς τους ηγέτες δύο τότε τοπικών Εκκλησιών, αλλά συμβολίζουν προφητικώς τους ηγέτες (πρόσωπα η θεσμούς) δύο υπερχρονικών- υπερτοπικών Εκκλησιών κατ' αντιστοιχία προς τη Β επιστολή του Ιωάννου;

Αυτό ενισχύεται και από το εξής γεγονός: Αφού γίνεται δεκτό από τους ειδικούς ότι τα τρία αυτά πρόσωπα ήσαν εκκλησιαστικοί ηγέτες, πως είναι δυνατόν να καταδέχεται ένας απ' αυτούς να ονομάζεται Διοτρεφής (= τρεφόμενος από το Δία η τις ιδέες περί αυτού); Πολύ περισσότερο μάλιστα που αυτό το συμβολικό όνομα δεν υπήρχε την εποχή εκείνη.

Επίσης από την άλλη πλευρά γίνεται δεκτό από τους ερμηνευτές ότι και από τα τέσσερα πρόσωπα της Καινής Διαθήκης που έφεραν το όνομα Γάϊος ( Πραξ. 19,29 - Πραξ. 20,4 - Ρωμ. 16,23 - Α Κορ. 1,14) κατά την αποστολική εποχή είναι απίθανο να εννοείται ο Γάϊος της Γαυτής επιστολής του Ιωάννου. Κανένας από αυτούς δεν φέρεται ως επίσκοπος (πρβλ. Π. Τρεμπέλα και Σ. Αγουρίδη, Υπομνήματά τους στον Ιωάννη).

Όλα, λοιπόν, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το «τέκνο» του Ιωάννου, ο Γάϊος (= γήϊνος, προσγειωμένος), εκπροσωπεί γενικώς τους ηγέτες ή μάλλον τον προσγειωμένο και δημοκρατικό συνοδικό θεσμό της Ανατολικής Εκκλησίας και σ' αυτούς αποδοκιμάζει τον Διοτρεφή. Σ' αυτούς κατακρίνει και συγχρόνως αποτρέπει να μιμηθούν τον υψηλόφρονα και φιλοπρωτεύοντα Διοτρεφή, τ. ε. τον παπικό θεσμό με τα πρωτεία εξουσίας και τα αλάθητά του.

Ωστόσο οφείλουμε να παραμείνουμε στην επιστολή αυτή. Ο Ιωάννης δηλαδή, όπως είδαμε, αναφέρει και ένα Δημήτριο, τον οποίον εκθειάζει και προβάλλει σ' αυτή. Τι ρόλο παίζει ο Δημήτριος; Ποιούς εκπροσωπεί αυτός; Αυτός προφανώς είναι ο εκπρόσωπος των καλών παπών της Δύσεως ( Σημειωθήτω ότι και αυτού αρχίζει το όνομά του από Δ, όπως και του Διοτρεφή. Είναι και οι δύο εκπρόσωποι της Δύσεως). Ο Δημήτριος εκπροσωπεί τους παλαιούς πάπες, τους καλούς, της πρώτης χιλιετίας της Εκκλησίας της Δύσεως, όπως ίσως και της νυν αρχομένης τρίτης περιόδου της Ιστορίας της Εκκλησίας. Αντιθέτως ο φιλοπρωτεύων Διοτρεφής αντιπροσωπεύει τους πάπες ή τον παπικό θεσμό ιδίως της δεύτερης χιλιετίας. Νομίζουμε αρκετά για εδώ.

Σημείωση : Εκτενή ανάλυση του περιεχομένου, των επιχειρημάτων και των μηνυμάτων των δύο ανωτέρω επιστολών μπορεί ο ενδιαφερόμενος να ανεύρει στη μελέτη μας «Οι δύο "εκλεκτές αδελφές"-Εκκλησίες και οι διαφορετικοί "πρώτοι" τους», εκδ. «Επτάλοφος», Αθήνα 2017.