ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ  ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ  ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ   ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ "ΠΟΡΦΥΡΟΓΕΝΝΗΤΟΣ"
ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ
  ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΑΓ. ΒΑΡΒΑΡΑΣ   ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟ    ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
Φωνή Κυρίου | Διακονία | Εορτολόγιο | Πολυμέσα

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ

ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

ΒΙΒΛΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΤΕΧΝΗ

ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ

ΚΑΝΟΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Ανανεωτική πνοή και ευρηματικές λύσεις

Μίρκας Παλιούρα, Βλάση Τσοτσώνη,
Τοιχογραφίες και ψηφιδωτά
,
ἐκδ. Φοίνικα, Ἀθήνα 2017, σελ. xxxiii- xxxv

 

Η ανανεωτική πνοή που εμφύσησε ό Φώτης Κόντογλου (1895-1965) -μία από τις σημαντικότερες μορφές της Νεοελληνικής τέχνης του 2θου αιώνα- στη θρησκευτική εικονογραφία εντάσσεται, αναντίρρητα, σε ένα ευρωπαϊκό κίνημα επιστροφής στις αξίες του εθνικού παρελθόντος. Η σύνδεση ελληνικής παράδοσης και ορθόδοξης πίστης σε συνδυασμό με έναν εξωτικό κοσμοπολιτισμό κυριαρχεί στο λογοτεχνικό και ζωγραφικό του έργο. Ό Κόντογλου ανέδειξε την αισθητική αξία της βυζαντινής εκκλησιαστικής παράδοσης και συνέβαλε «στην επίγνωση της μεγάλης διακονίας της ζωγραφικής στη λατρευτική και λειτουργική σύναξη του λαού του Θεού, του Σώματος του Χριστού, την Εκκλησία». Αναμφίβολα, τα παραπάνω συνετέλεσαν στην άνθηση της σύγχρονης αγιογραφίας, ή οποία γνώρισε μεταπολεμικά περίοδο ακμής.

Σ' αυτή τυν περίοδο, ο Β. Τσοτσώνης, με πηγαίο ταλέντο και έμπνευση, θεωρητική κατάρτιση και μεθοδική και άρτια εκτέλεση, παρουσιάζει ένα έργο που χαρακτηρίζεται από ανανεωτική πνοή. Εύλογα θα αναρωτηθεί κάνεις πώς καταφέρνει ο δημιουργός νά ξεπεράσει τους αυστηρούς περιορισμούς των εικονογραφικών τύπων και να παρουσιάσει ένα νέο ύφος. Μελετώντας κανείς τις επιφάνειες των ναών, των παρεκκλησίων καθώς καί των υπόλοιπων χώρων που χρόνια τώρα ιστορεί, παρατηρεί το ζωγραφικό του στίγμα, διακριτό και στον πιο ανύποπτο θεατή. Στη δημιουργία αυτού του ξεχωριστού ύφους εντοπίζουμε τρία στοιχεία που χαρακτηρίζουν το έργο του: τήν ξεκάθαρη φόρμα και τη δύναμη του χρώματος, την τονισμένη λειτουργία του φωτός, καθώς και τις ευρηματικές εικονογραφικές λύσεις, που περιλαμβάνουν στοιχεία από την τοπική ιστορία. Με αυτά τα μέσα ο καλλιτέχνης αποβλέπει στο να μεταφέρει, μέσω της αγιογραφίας, την οπτική έκφραση του βιώματος του πιστού, ώστε να αποτελέσει τη μαρτυρία της ζώσας Εκκλησίας του Χριστού.

Αναλυτικότερα, μπορούμε νά παρακολουθήσουμε, από τα προκαταρκτικά σχέδια έως την τελική σύνθεση, το στιβαρό σχέδιο, που επιτυγχάνει να δώσει μιά ισορροπημένη σχέση μεταξύ των μορφών, καθώς και τη χρήση μιας χαρακτηριστικής χρωματικής παλέτας, που σε ένα βαθμό θα μπορούσαμε να πούμε ότι τοποθετείται «εκτός παράδοσης». Σ' αυτή τη νέα χρωματική πρόταση, εκτός από τους έντονους τόνους χρωμάτων περιλαμβάνεται συχνά και ένα δευτερεύον χρώμα, το βιολετί, που απλώνεται συνήθως στα ενδύματα των μορφών και προσδίδει στις συνθέσεις έναν μυστικιστικό τόνο. Ώς ψυχρό χρώμα, αποφορτίζει την ένταση των αντίστοιχων θερμών και συμβάλλει σε μια αίσθηση ισορροπίας που εκπέμπεται από τα έργα. Στο έργο Σταύρωση (σελ. χνϊί), οι βιόλες, σε συνδυασμό με τις εκφράσεις των προσώπων, εντείνουν τη θλίψη για το Πάθος του Κυρίου, ενώ στη σύνθεση Η εν τη νοερά προσευχή άσκησις των ησυχαστών (εικ. 48), στην Ι. Μονή Αγίου Στεφάνου Μετεώρων, συντείνουν στην προβολή της ησυχαστικής παράδοσης και στην απόσυρση προς την ενδότερη ύπαρξη. Στο Καθολικό της ίδιας Μονής εντοπίζουμε το συγκεκριμένο χρώμα στις μορφές της παράστασης της Δευτέρας Παρουσίας (εικ. 22), αλλά και σε επιμέρους ομάδες. Απαραίτητη εδώ η μνεία και σε ένα άλλο χρώμα που χαρακτηρίζει το ζω­γραφικό ιδίωμα του Β. Τσοτσώνη, στο κόκκινο (την καρμίνα)· ένα βασιλικό χρώμα που χρησιμοποιεί σε μεγάλη κλίμακα και τοποθετεί με μαεστρία για να τονίσει το φως.

Η αγάπη του καλλιτέχνη για τα συγκεκριμένα χρώματα συνδέεται σαφώς με την πρόθεση να δημιουργήσει ένα χρωματικό περιβάλλον το οποίο, μαζί με το σίγουρο και πειθαρχημένο σχέδιο, θα ελκύσει το βλέμμα του πιστού και θα εγείρει το συναίσθημα. Η συχνή χρήση τους ως ιδιαίτερων χρωματικών στοιχείων έχει επίσης ως αποτέλεσμα την άμεση αναγνώριση του ζωγραφικού ύφους του δημιουργού. Η χρωματική πανδαισία στη ζωγραφική του προσδίδει στα αναγνωρίσιμα πρότυπα της βυζαντινής παράδοσης μιά νέα δυναμική που αποποιείται τη βαρύτητα της μνημειακότητας.

Η χρωματική γκάμα που επιλέγει ο άγιογράφος συνεργάζεται με την περίσσεια φωτός στις τοιχογραφικές παραστάσεις που φιλοτεχνεί. Συνδέεται τόσο με την προσωπική του αναζήτηση, καθώς πορεύεται «από το σκοτάδι στο Φως», όσο και με την ορθόδοξη θεολογία. Ως αποτέλεσμα, σε πλείστες συνθέσεις του, οι λαμπερές ανταύγειες του χρυσού βάθους καί των φωτοστέφανων, τα ψιμύθια στά πρόσωπα και τα λάμματα στα ενδύ­ματα παραπέμπουν στο «Άκτιστο Φως» του Θεού και εντείνουν την αίσθηση της παρουσίας του. Η ιδιαίτερη ακτινοβολία της Πλατυτέρας, «π' όλους της γής ξεχείλισε τους ναούς», όπως γράφει ο Σικελιανός στο ποίημά του Μήτηρ Θεού, είναι χαρακτηριστική στο Καθολικό της Ι. Μονής Αγίου Στεφάνου Μετεώρων (εικ. 2). Όλα διακρίνονται, όλα είναι στο φως, διότι φωτίζονται από τον Ήλιο της Δικαιοσύνης, τον Χριστό.

Το έργο του Β. Τσοτσώνη υπομνηματίζει πιστά τα ιερά κείμενα και τις Γραφές. Ταυτόχρονα ο αγιογράφος αναζητεί συνθετικά στοιχεία για να συνδέσει την εικονογραφία με τον σύγχρονο κόσμο. Ως αποτέλεσμα, εντάσσει συχνά ένα νέο «σκηνικό» πλαίσιο μέσω του οποίου προβάλλει την τοπική ιστορία και τη συνδέει με την πίστη. Έχει πλήρη αντίληψη της σημαντικής λειτουργίας του οπτικού στοιχείου στον χώρο. Η ενσωμάτωση εικόνων της συλλογικής εμπειρίας των πιστών στις παραστάσεις αποσκοπεί στο να ενισχύσει τη συμμετοχική παρουσία τους. Οι σκηνές που ζωγραφίζει περιλαμβάνουν, εκτός από τις μορφές των αγίων και των αγγέλων, νεομάρτυρες και φυσικά τοπόσημα, που ενισχύουν την αίσθηση των πιστών ότι αποτελούν μέλη της ίδιας κοινότητας. Στο πλαίσιο αυτό καταφέρνει να εντάξει την παράδοση του τόπου στο εκάστοτε εικονογραφικό πρόγραμμα. Η αναζήτηση στοιχείων που θα συνδέσουν τη συλλογική μνήμη του εκκλησιάσματος με τον τόπο λατρείας αποτελεί κύρια μέριμνα του καλλιτέχνη. Χαρακτηριστικά παράδειγμα αποτελεί η σχεδίαση διακοσμητικών μοτίβων, που επιβιώνουν στις παραδοσιακές φορεσιές του Μετσόβου, στα άμφια των αγίων στην παράσταση Ιησούς Χριστός ο Μέγας Αρχιερεύς (εικ. 3) του ναού της Αγίας Παρασκευής Μετσόβου.

 

 

Για ενημέρωση σχετικά με τα νέα, τις εκδηλώσεις, τις εκδόσεις και το έργο μας παρακαλούμε συμπληρώσετε τα παρακάτω στοιχεία. Για τους όρους προστασίας δεδομένων δείτε εδώ.