ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ  ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ  ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ   ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ "ΠΟΡΦΥΡΟΓΕΝΝΗΤΟΣ"
ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ
  ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΑΓ. ΒΑΡΒΑΡΑΣ   ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟ    ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
Φωνή Κυρίου | Διακονία | Εορτολόγιο | Πολυμέσα

 

πίσω


Οι «ιστορικές περιπέτειες» των ιερών λειψάνων της Αγίας Βαρβάρας

Ο χαρακτήρ των πρώτων κατά της Εκκλησίας διωγμών και η περί των χριστιανών αλληλογραφία του Πλινίου μετά του αυτοκράτορος Τραϊανού

Θρήνος για την άλωση της Κωνσταντινου- πόλεως

Ο παπισμός στη Φραγκοκρατού- μενη Ελλάδα

Ο Χριστιανισμός και τα χρόνια που έρχονται

Το ζήτημα της σχέσεως του Ευγενίου Βουλγάρεως προς το Διαφωτισμό και τις αρχές του

Η Λουκάρειος Ομολογία και το εκ ταύτης δημιουργηθέν Λουκάρειον πρόβλημα

Ο Αγιος Κοσμάς και το Εικοσιένα

Επακριβώσεις στην ιδεολογική ταυτότητα του Θεόκλητου Φαρμακίδη

Τα όρια της Δυτικής Ευρώπης

Τα Ευαγγέλια και η θέση του Ιησού έναντι των εθνών- Μεσοδιαθηκική περίοδος και προπαρασκευή

Κωνστανίνος Παλαιολόγος - Πολιορκία και Aλωση της Κωνσταντινου- πόλεως

Τα Πρεσβεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου εν σχέσει προς τα άλλα Ανατολικά Πατριαρχεία

Εις Νικόλαον Λούβαρι Μνημόσυνον

Απόπειραι των Δυτικών προς απελευθέρωσιν των Ελλήνων από της τουρκικής δουλείας (1453- 1463)

Κολλυβάδες - Αντικολλυβάδες

Η ελληνικότητα της αρχαίας Εκκλησίας της Ρώμης

Η προσφορά του Βυζαντίου στον πολιτισμό

Η φιλοσοφία από την Αθήνα στην Αλεξάνδρεια

Βίος και Πολιτεία της Οσιομάρτυρος Μητρός ημών Φιλοθέης της Αθηναίας

Η Ιερότητα των ταφικών μνημείων (Α)

Η Ιερότητα των ταφικών μνημείων (Β)

Η τελευταία δημηγορία του Παλαιολόγου και ο Βαρβερινός Ελληνικός Κώδιξ ΙΙΙ

Κριτόβουλος, Ξυγγραφής Ιστοριών Α΄

Όψιμη Ιεραποστολή στη Λακωνία

Υπήρξε ποτέ «Τρίτη Ρώμη»; Παρατηρήσεις για τη βυζαντινή κληρονομιά στη Ρωσία

«Ρουμ Μιλέτι»: οι Ορθόδοξες κοινότητες υπό τους Οθωμανούς Σουλτάνους

Τα επαιτικά τάγματα της Δύσης

Οικουμενική κίνηση, ιστορία-θεολογία: Επαφές και δραστηριότητες κατά τον 20° αιώνα

Ο Προτεσταντισμός και ο Ελληνισμός

Η Ορθόδοξη Εκκλησία στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Η απελευθέρωση των Ελλήνων και ο εσχατολογικός ρόλος της Ρωσίας και της Γαλλίας μέσα στο ερμηνευτικό έργο του Θεοδώρητου Ιωαννίνων ( περ. 1740-1823)

Τα σχέδια των Πανσλαυϊστών εις την Παλαιστίνην

Οι απαρχές του Χριστιανισμού στην Περσία

Το πολιτικόν δέον του Νέου Ελληνισμού

Ζητήματα εφαρμογής των ιερών κανόνων

Κρατική εξουσία και Ισλαμική αφύπνιση

Ο 'Αγιος Νεκτάριος - Σύντομος επισκόπηση του βίου και του έργου του

Το ήθος της εκκλησιαστικής ελευθερίας. Σύγχρονες θεολογικές προσεγγίσεις

Μνεία Δεισιδαιμονιών τινών και μαγικών συνηθειών εις Νομοκανόνας

Σκέψεις τινές περί Εικονομαχίας

Ιστορία και οπλικά συστήματα: η περίπτωση του «υγρού πυρός»

H ομαδικοσυνει-δησιακή γένεση και λειτουργικότητα της Θρησκείας

Προσκυνηματικές περιηγήσεις: Ιστορική εξέλιξη και σύγχρονες προοπτικές

Ο Λούθηρος περί της Ορθοδόξου Εκκλησίας - H συνδιάλεξις της Λειψίας (1519)

Οι δύο εξουσίες: Η διαμάχη μεταξύ παπών και αυτοκρατόρων και οι θεωρίες των βυζαντινών

Βυζάντιο και Ρωσσία

Η συμβολή του Βυζαντινού πνεύματος στη διαμόρφωση της Ευρωπαϊκής κουλτούρας

Νοσταλγία του Βυζαντίου

Εκκλησιολογική Προσέγγιση των Σχέσεων Επισκόπου και Ιερών Μονών της Επαρχίας του

Ιστορία μεσαιωνικών αιρέσεων καί ιδεολογικά διακυβεύματα

Τα «Υπέρ» και τα «Κατά» της παρουσίας των Ορθοδόξων στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών

Ερμηνευτική προσέγγιση ιερών κανόνων

Ο Ναός των Ιεροσολύμων μεταξύ Θεσμικού Ιουδαϊσμού και Χριστιανικής Κοινότητας

Αλέξανδρος Δελμούζος: Μία προφητική φωνή από το χώρο της εκπαίδευσης

Διδαχή Γ΄

Η εικόνα μεταξύ Ορθοδοξίας και αιρέσεως και ο κανόνας 82 της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου

Η παράδοσις περί του αποστόλου Θωμά

Ο 'Αγιος Κοσμάς τιμάται υπό του Αλή πασά

Σημεία τριβής Μονών καί Επισκόπων

Κατευόδωσις στρατού - Η θρησκευτική προετοιμασία

Η διεύρυνση του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών
Ορθοδοξία, Ρωμαιοκαθολικι- σμός και «Χριστιανικός Νότος» στο οικουμενικό προσκήνιο κατά την δεκαετία του 1960

O Βυζαντινός «ιερός πόλεμος», Η έννοια και η προβολή του θρησκευτικού πολέμου στο Βυζάντιο

Η ιδέα της αποστολικότητος του θρόνου και ο απόστολος Ανδρέας

Ο Ιουστινιανός και οι Μονοφυσίται

Ιεραποστολικοί αγώνες των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου-
Αποτίμηση της προσφοράς τους

Το κήρυγμα της βυζαντινής ιεραποστολής και οι απόστολοι των Σλάβων Κωνσταντίνος (Κύριλλος) και Μεθόδιος

Η Εκκλησία της Αλεξάνδρειας και η πρωτοκαθεδρία στην Ανατολή κατά τον Ε΄ αιώνα

Ο Ταλαντίου Νεόφυτος ως αρθρογράφος στην Εφημερίδα των Αθηνών. Θέματα και προβληματισμοί

Η ημερομηνία εορτασμού του Πάσχα μετά την Α' Οικουμενικήν Σύνοδον της Νικαίας (325)- Ο ρόλος της Αλεξανδρείας και της Ρώμης

Ταυτότητες σε σύγκρουση:
Ο Ναός των Ιεροσολύμων μεταξύ Θεσμικού Ιουδαϊσμού και Χριστιανικής Κοινότητας

Δημήτρη Αρκάδα

Εισαγωγικά

Η εισήγησή μου επικεντρώνεται στο ζήτημα της ανάδυσης του Χριστιανισμού μέσα από τον Ιουδαϊσμό, εστιάζοντας στον Ναό των Ιεροσολύμων, έναν θεσμό καίριας σημασίας για την κοινωνία της ρωμαιοκρατούμενης Παλαιστίνης του 1ου αιώνα μκχ . Θα επιχειρήσω να υποστηρίξω το θέμα μου, θέτοντας ως κεντρική υπόθεση εργασίας ότι ο Ναός των Ιεροσολύμων υπήρξε μια από τις βασικότερες αιτίες κατασκευής της ταυτότητας όχι μόνον για την κυρίαρχο θεσμικό ιουδαϊσμό, αλλά επίσης και για την περιθωριακή χριστιανική κοινότητα. Τα στοιχεία που αλιεύουμε μέσα από τις μαρτυρίες της Καινής Διαθήκης, σε συνδυασμό με τα ιστορικά και κοινωνιολογικά δεδομένα της Παλαιστίνης εκείνης της εποχής, μας οδηγούν στο μάλλον ασφαλές συμπέρασμα ότι ο Ναός ήταν ένα από τα σημεία, τα οποία επαναδιαπραγματεύθηκε το νεοπαγές κίνημα του Ιησού, οδηγώντας τον θεσμικό ιουδαϊσμό σε μια συγκρουσιακή αναμέτρηση μαζί του.

Η εισήγησή μου εξακτινώνεται στις δευτερεύουσες προτάσεις εργασίας, οι οποίες επιμερίζονται σε τρία, τουλάχιστον, επίπεδα: α) η ύπαρξη και λειτουργία του Ναού των Ιεροσολύμων, αποτελούσε βασικό δομικό στοιχείο της ιουδαϊκής ταυτότητας του 1ου αιώνα μκχ , β) το κίνημα του Ιησού, στην προσπάθειά του να διαμορφώσει μια ιδιοπρόσωπη ταυτότητα, να υπάρξει ως μια νέα τάση στο πλαίσιο του ευρύτερου ιουδαϊσμού, προχωρεί σε μια ανασύνθεση της σημασίας του Ναού ως θεσμού, ανασύνθεση η οποία μορφοποιείται τόσο στις πεποιθήσεις, όσο και στην πρακτική των πρώτων χριστιανών γ) η αντίδραση του θεσμικού ιουδαϊσμού εκδηλώνεται με βίαιο τρόπο, ο οποίος ξεκινά από την καταστολή και φτάνει έως τον κοινωνικό αποκλεισμό του κινήματος του Ιησού.

 

Ο Ναός των Ιεροσολύμων ως Δομικό Στοιχείο της Ιουδαϊκής Ταυτότητας του 1ου Αιώνα

Ο θεσμός του Ναού των Ιεροσολύμων βρισκόταν στο κέντρο της ιουδαϊκής παλαιστινιακής κοινωνίας του 1ου αιώνα μκχ. 1 Η αξιακή ισχύς του προσδιόριζε θα έλεγε κανείς το σύνολο των δραστηριοτήτων μιας παραδοσιακής κοινωνίας της ανατολικής Μεσογείου, η οποία αντλούσε από αυτόν νομιμοποίηση σε όλα τα επίπεδα: θρησκευτικό, πολιτικό και οικονομικό. 2

Κατ αρχήν στο θρησκευτικό επίπεδο, ο Ναός και οι τελετουργίες του υποστασίαζαν , έδιναν σωματικότητα στις αντιλήψεις της αγιότητας και της καθαρότητας, κυρίαρχες στο θρησκευτικό σύστημα της εποχής. Αυτό σημαίνει ότι καθιστούσαν ορατό το αποτύπωμα του Θεού μέσα στην ισραηλιτική κοινωνία, καθώς εξάγνιζαν την καθημερινότητα των ιουδαίων και απομάκρυναν την βεβήλωση της αμαρτίας. 3 Μέσα από τον κύκλο των ημερήσιων προσευχών, των θυσιών, των εορτών, τόνιζαν την επαναληπτικότητα της θείας παρουσίας μέσα στην ιστορία και παρείχαν στους πιστούς εβραίους την βεβαιότητα ότι ο Θεός θα συνεχίσει να συντηρεί και να βοηθά το λαό του. Γινόταν με αυτόν τον τρόπο πόλος αναζωογόνησης της θρησκευτικής πίστης και ανακαίνισης της κοινωνικής πράξης. Καλός και αυθεντικός ιουδαίος ήταν εκείνος που μέσα από την ενσωμάτωσή του στις τελετές του Ναού, εκπλήρωνε το θείο θέλημα, όπως αυτό είχε αποκαλυφθεί στον Νόμο.

Στο πολιτικό πεδίο, ο Ναός υπήρξε η έδρα του Σανχεντρίν , δηλαδή του Μεγάλου Συνεδρίου, του ανώτατου πολιτικού θεσμού του Ισραήλ. Αποτελείτο από εκπροσώπους όλων των θρησκευτικών παρατάξεων και τάσεων (Σαδδουκαίων, Φαρισαίων, Γραμματέων και Πρεσβυτέρων), οι οποίοι ασκούσαν την θρησκευτική, την πολιτική αλλά και την δικαστική εξουσία τους, ως ηγέτες του ιουδαϊκού λαού και συνομιλητές των ρωμαϊκών αρχών κατοχής. 4 Η εξουσία τους ασκείτο εν ονόματι του Νόμου του Θεού, μεταβιβαζόταν μέσω των ισχυρών δικτύων συγγένειας και διαπλεκόταν σε πολιτικούς συσχετισμούς με την τοπική αριστοκρατία και την ρωμαϊκή διοίκηση. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Ναός τους παρείχε όχι μόνο την θεσμική κάλυψη, αλλά και το συμβολικό κεφάλαιο του κύρους, του σεβασμού και της εγκυρότητας στις δραστηριότητες και τις αποφάσεις τους. 5 Έτσι, εξασφαλιζόταν η μέγιστη δυνατή αίσθηση ενότητας του ιουδαϊκού έθνους, ενότητα η οποία υλοποιείτο, όμως, μέσα από την διαφορετικότητα των παρατάξεων και την μεταξύ τους ανεκτικότητα. Παράλληλα, η ηρωδιανή δυναστεία, είχε κατά τα πρότυπα των ρωμαίων αυτοκρατόρων, " μνημειοποιήσει " τον Ναό, ως εκδήλωση της θεϊκής νομιμοποίησης της. Με αυτόν τον τρόπο, ο Ναός των Ιεροσολύμων συνιστούσε τον ορατό δείκτη της αριστοκρατικής ιδεολογίας, η οποία εκφραζόταν με την ευημερία που παρείχε, την πολιτική ασφάλεια που εγγυόταν και την διεθνή φήμη την οποία καλλιεργούσε. 6

Τούτο το συμβολικό κεφάλαιο, η διοίκηση του Ναού το εξαργύρωνε πλουσιοπάροχα. Ο Ναός των Ιεροσολύμων -όπως συνέβαινε, εξ άλλου, με όλους τους ναούς της αρχαιότητας- συνιστούσε το κέντρο το οποίο ενίσχυε το εμπόριο, προσέλκυε κεφάλαια και προσέφερε εργασία, στηρίζοντας ολόκληρη την οικονομική δομή του αρχαίου Ισραήλ. 7 Διέθετε τεράστια περιουσία, με την μορφή μετρητών, πολύτιμων επίπλων και κτημάτων, χάρις στον ειδικό φόρο υπέρ του ( Ματθ . 17:24) που είχε επιβληθεί, καθώς και σε άλλες εθελοντικές προσφορές και γενικά δωρεές, τις οποίες συνεισέφεραν πλούσιοι και πτωχοί πιστοί. 8 Τούτη η κολλοσιαία συσσώρευση πλούτου, επέτρεψε στο ίδρυμα να αναλάβει και τον ρόλο της επίσημης τράπεζας, αφού στα θησαυροφυλάκιά του φυλάσσονταν μυριάδες ιδιωτικά κεφάλαια (Δ΄ Μακ . 4:3). 9 Για να καλύψει τις τρέχουσες ανάγκες του εμπορευόταν με τους τοπικούς εμπόρους και τεχνίτες, ενώ στον περίβολό του πραγματοποιούνταν αγοραπωλησίες αγαθών και ζώων προορισμένων για θυσίες. 10 Η ιερή υποχρέωση που είχε κάθε ισραηλίτης να επισκευθεί τουλάχιστον τρείς φορές τον χρόνο τον Ναό (Εξ. 23:17 Δευτ. 16:16) ευνόησε ιδιαίτερα την ανάπτυξη μιάς προσκυνηματικής οικονομίας. Χιλιάδες ισραηλίτες, όχι μόνο από την Παλαιστίνη, αλλά και από όλη τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία (τον ιουδαϊσμό της Διασποράς) συνέρρεαν, ιδίως το Πάσχα, για να εκπληρώσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, καταθέτοντας και το ανάλογο χρηματικό τίμημα. 11 Μια τέτοια συσσώρευση πλούτου, μετέτρεψε τον Ναό των Ιεροσολύμων και σε περιζήτητο εργοδότη. Σύμφωνα με μαρτυρίες του ιουδαίου ιστορικού Ιώσηπου , ο Ναός, όταν τελείωσε η μεγαλοπρεπής ανακαίνισή του στα χρόνια του Ιησού, είχε δώσει δουλειά σε 18.000 ανθρώπους, οι οποίοι σχετίζονταν επαγγελματικά με την ανοικοδόμηση. 12

Από τα παραπάνω συνάγουμε ότι είναι μάλλον προφανής η σπουδαιότητα του Ναού για τον Ιουδαίο της εποχής. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ο κάθε ισραηλίτης χρειαζόταν να βρίσκεται σε άμεση και οργανική σχέση με τον Ναό. Υπάρχουν, βέβαια, παραδείγματα, και άλλων θρησκευτικών κινημάτων, τα οποία ανέπτυξαν κάποιου είδους εναντίωση με τον Ναό, όπως αυτό της μοναστικής κοινότητας των Εσσαίων, ή αυτό των εθνικιστών Ζηλωτών. Επρόκειτο για κινήματα, τα οποία δραστηριοποιούνταν αποκομμένα από το περιβάλλον της πόλης και ενταγμένα στην ύπαιθρο, και θα ήταν φυσικό να υποθέσει κανείς ότι θα επιθυμούσαν την αποδόμηση συμβόλων της κυρίαρχης τάξης, όπως ο Ναός. 13 Ωστόσο, η ένταξη κάποιου στο ελιτίστικο κίνημα των Εσσαίων, προϋπέθετε, τρόπον τινά, τον Ναό και όσα αυτός συμβόλιζε, καθώς η πνευματική ανάβαση των Εσσαίων είχε ως βάση της την πνευματικότητα, έτσι όπως αυτή εκφραζόταν από τον θεσμό του Ναού. 14 Από την άλλη μεριά, οι Ζηλωτές, ενώ στις αντάρτικες επιδρομές τους είχαν εκτελέσει πολλούς από τους λειτουργούς του Ναού, ωστόσο, ποτέ δεν εκφράστηκαν ανοικτά εναντίον του ίδιου του θεσμού, αλλά μάλλον επεδίωκαν την μεταρρύθμισή του. 15 Στο συλλογικό φαντασιακό της παλαιστινιακής 16 ιουδαϊκής κοινωνίας του 1ου αιώνα μκχ , ο Ναός των Ιεροσολύμων έμοιαζε να υπερβαίνει πολιτικές συγκρούσεις, ιδεολογικές σκοπιμότητες και ταξικούς διαφορισμούς 17 . Η δύναμή του ήταν μάλλον αυτή του αρχετύπου, το οποίο δίνει νόημα στη ζωή της κοινότητας και οριοθετεί την τάξη από το χάος. 18

 

Η Χριστιανική Ανασύνθεση της Σημασίας του Ναού των Ιεροσολύμων

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον εμφανίζεται ο Ιησούς. Ο Ιησούς γεννήθηκε και μεγάλωσε σε μια οικογένεια ευσεβών ιουδαίων, οι οποίοι τηρούσαν με ακρίβεια τον Νόμο. Έτσι, τους παρακολουθούμε, όταν συμπληρώνονται σαράντα ημέρες από την γέννησή του, να φέρουν τον Ιησού στον Ναό των Ιεροσολύμων, προκειμένου να τον αφιερώσουν στον Θεό, ως πρωτότοκο ( Λουκ . 2:23-24). Κάθε χρόνο στην περίοδο του Πάσχα, ανέβαιναν όλοι μαζί στο Ναό, "κατά το έθος της εορτής" ( Λουκ . 2:41-42). Αργότερα, αναπτύσσοντας τη δημόσια πλέον δράση του, ο Ιησούς φαίνεται ότι υποστηρίζει την κοινή πρακτική του όρκου στον Ναό και την πεποίθηση ότι ο Θεός κατοικεί εντός του ( Ματθ . 23:21). Επίσης, ο Ναός γίνεται συχνά ο χώρος της καθημερινής, δημόσιας διδασκαλίας του ( Ματθ . 26:55). Από όλα τα παραπάνω, μπορούμε, λοιπόν, να ισχυριστούμε, ότι οι εμπειρίες του Ιησού από τον Ναό των Ιεροσολύμων είχαν δομήσει ουσιαστικά και την δική του ιουδαϊκή ταυτότητα, αφού μετείχε και αυτός της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς, αναγνωρίζοντας έμπρακτα την σπουδαιότητα αυτού του θεσμού. 19

Εντούτοις, η συνολική στάση του Ιησού έναντι του Ναού κυριαρχείται από πεποιθήσεις και πράξεις, οι οποίες μάλλον τον αμφισβητούν σε οριακό βαθμό. Καθώς κάποια στιγμή εξερχόταν ο Ιησούς του Ναού, μαζί με κάποιον μαθητή του, ο οποίος θαύμασε την μεγαλοπρέπεια του οικοδομήματος, ακούγεται να δηλώνει, σαφώς υποτιμητικά: "Δεν θα μείνει εδώ πέτρα πάνω στην πέτρα. Όλα θα γκρεμιστούν" ( Μαρκ . 13:2). Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση, αυτός ο λόγος ειπώθηκε γενικά στους "μαθητές" ( Ματθ . 24:1), ενώ κατά μία τρίτη παράδοση αυτό ελέχθη σε "μερικούς ανθρώπους" ( Λουκ . 21:5). Η πολλαπλότητα, αλλά και η ιδιαιτερότητα της μαρτυρίας, μας πείθουν ότι δεν επρόκειτο μόνον για μια ιδιωτική συζήτηση, αλλά μάλλον για μια βαθειά αξίωση του ίδιου του Ιησού: ο Ναός των Ιεροσολύμων είχε εκπληρώσει τον σκοπό του και το μέλλον του διαγραφόταν άδηλο, αφού επρόκειτο να καταστραφεί.

Ο Ιησούς δεν έμεινε μόνο σε τούτες τις αρνητικές σκέψεις για τον Ναό. Προχώρησε σε κάτι ριζοσπαστικότερο: εξεδίωξε τους εμπόρους από την αυλή του, καθώς "αναποδογύρισε τα τραπέζια των αργυραμοιβών και τα καθίσματα αυτών που πουλούσαν περιστέρια" ( Ματθ . 21:12). Μια δεύτερη μαρτυρία προσθέτει ότι "δεν επέτρεπε να μεταφέρει κανείς πράγματα δια μέσου του ναού" ( Μαρκ . 11:16), ενώ μια τρίτη μαρτυρία είναι εκτενέστερη, περιγραφικότερη και πιο μαχητική: "τότε έφτιαξε ένα μαστίγιο από σκοινιά και τους έβγαλε όλους έξω από τον περίβολο του ναού, μαζί και τα πρόβατα και τα βόδια, κι έριξε καταγής τα νομίσματα των αργυραμοιβών, κι αναποδογύρισε τους πάγκους " ( Ιω . 2:15).

Αν θεωρήσουμε ως ιστορικά αξιόπιστες τις συγκεκριμένες ευαγγελικές αφηγήσεις 20 , τότε μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τέτοιου είδους βίαιες ενέργειες, στρεφόμενες εναντίον της καθεστηκυίας τάξης και λειτουργίας του, υποδήλωναν πιθανότατα την διάθεση μεταβολής εκ μέρους του Ιησού κάποιων θεσμικών όψεων του Ναού, τις οποίες ο ίδιος αντιμετώπιζε όχι μόνον κριτικά, αλλά ίσως με πρόθεση πλήρους ανατροπής. 21 Αυτό έχει ιδιαίτερη αξία, ιδίως αν οι όψεις αυτές συνδυαστούν με τις παραπάνω προφητείες περί καταστροφής του Ναού. Μπορούμε να υποθέσουμε, ότι πιθανόν να είχε στο μυαλό του έναν ριζοσπαστικό θεσμικό ανασχεδιασμό του Ναού, ο οποίος θα στηριζόταν στην αναδιανομή όχι μόνο των άϋλων αγαθών του, όπως είναι η ευλογία, η καθαρότητα και η αγιότητα, μα και των υλικών αγαθών του, όπως ο πλούτος του. 22 Στον υπάρχον status quo του Ναού, μόνον οι διαχειριστές του είχαν δικαιώματα οικονομικού ελέγχου και πολιτικού προσανατολισμού. Στον νέο κόσμο του Θεού, στον οποίο, όπως ευαγγελίζεται ο Ιησούς, ο Ναός και όσα αυτός συμβολίζει δεν θα υπάρχει, μερίδιο και δικαίωμα δεν θα είχαν μόνον οι κυρίαρχες τάξεις, αλλά και οι κυριαρχούμενοι, οι μη προνομιούχοι, δηλαδή, όσοι εντάσσονταν στο μειονοτικό και περιθωριακό χριστιανικό κίνημα. 23

Τούτο το νεοπαγές χριστιανικό κίνημα, το οποίο στηριζόταν απόλυτα στα ιστορικά βήματα του ηγέτη του, όχι μόνον διασώζει αυτά τα επεισόδια στην συλλογική του μνήμη, αλλά δείχνει να προσαρμόζει πάνω σε αυτήν την διαμορφωθείσα παράδοση, την δική του σκέψη και πράξη. Οι πρώτοι χριστιανοί και ειδικά η ελληνιστική τους πτέρυγα, στο πρόσωπο του Στεφάνου, επιχειρούν έναν βαθύτερο θαθμό αποϊεροποίησης του Ναού. Υποστηρίζουν, μέσα από την απολογία του Στέφανου προς το Μεγάλο Συνέδριο, ότι "ο Ύψιστος δεν κατοικεί σε χειροποίητους ναούς" ( Πραξ . 7:48). Πρόκειται για μια ευθεία πλέον αμφισβήτηση του Ναού των Ιεροσολύμων, ο οποίος όχι μόνον χρειάστηκε πολλές δεκάδες χρόνια να ολοκληρωθεί, αλλά ένα από τα συστατικά της γοητείας που εξασκούσε ήταν και το περίτεχνο και μεγαλοπρεπές του κάλλους του. Αυτή η πεποίθηση επηρεάζει και την άλλη πτέρυγα των πρώτων χριστιανών, των ιουδαιοχριστιανών , ο επιφανής εκπρόσωπος της οποίας Παύλος κηρύττει στην Αθήνα λέγοντας: "ως Κύριος του ουρανού και της γής , δεν κατοικεί σε χειροποίητους ναούς" ( Πραξ . 17:24).

Αλλά οι πρώτοι χριστιανοί πραγματοποιούν, επιπλέον, μία κυρίαρχη νοηματική μετάθεση την οποία ενσωματώνουν στην κουλτούρα τους, καθώς θεωρούν ότι ο αληθινός Ναός του Θεού είναι το σώμα του Ιησού: "εκείνος όμως μιλούσε για ναό εννοώντας το σώμα του" ( Ιω . 2:20). 24 Οι "Γαλιλαίοι" ( Πραξ . 1:11 2:7) όπως αποκλήθηκαν οι πρώτοι πιστοί του Ιησού, δεν έπαυσαν να προσέρχονται στον Ναό των Ιεροσολύμων και να εκτελούν τα πατροπαράδοτα λατρευτικά τους καθήκοντα ( Πραξ . 2:46, 3:1, 21:26), 25 εντούτοις στην καθημερινή εμπειρία τους προστέθηκε ο θάνατος και η ανάσταση του σώματος του Ιησού, στο οποίο μετέχουν τρώγοντας το σώμα και πίνοντας το αίμα του. Με άλλα λόγια, η ιουδαϊκή τους ταυτότητα έχει πλέον εμβολιαστεί με ένα στοιχείο καθοριστικό της χριστιανικής τους ιδιαιτερότητας: την Θεία Ευχαριστία, πάνω στην οποία θεμελιώνουν την Εκκλησία τους. Με αυτήν την καινούρια πρακτική εδραιώνουν, επίσης, την πολιτική της αναδιανομής των αγαθών, όπως αυτή εκδηλώνεται με την κοινοκτημοσύνη και τον κοινωνικό εξισωτισμό : "κι όλοι οι πιστοί ζούσαν σ έναν τόπο και είχαν τα πάντα κοινά. Ακόμη πουλούσαν και τα χτήματα και τα υπάρχοντά τους, και μοίραζαν τα χρήματα σε όλους, ανάλογα με τις ανάγκες του καθενός" ( Πραξ . 2:44-45).

 

 

Η Αντίδραση του Θεσμικού Ιουδαϊσμού: Από την Καταστολή στον Κοινωνικό Αποκλεισμό

Η ανασύνθεση την οποία υλοποίησε το πρώϊμο χριστιανικό κίνημα στην κυρίαρχη ιουδαϊκή αντίληψη και πρακτική σχετικά με τον Ναό των Ιεροσολύμων, προκάλεσε, όπως ήταν φυσικό, την αντίδραση του θεσμικού Ιουδαϊσμού. Η αντίδραση αυτή κλιμακώθηκε σε διάφορα στάδια και μορφοποιήθηκε ανάλογα με την ιστορική συγκυρία, αλλά εστιάστηκε κυρίως στο διακύβευμα της πολιτικής εξουσίας και της οικονομικής εκμετάλλευσής του. Οι ιουδαϊκές αρχές θεώρησαν κατά πάσα πιθανότητα τις δηλώσεις του Ιησού περί της καταστροφής του Ναού, αλλά κυρίως την βίαιη εκδίωξη των εμπόρων από αυτόν, ως μία ευθεία απειλή 26 εναντίον του ίδιου του Ναού και όσων αυτός αντιπροσώπευε: μια απειλή, δηλαδή, στρεφόμενη ενάντια στην ελέω Θεού εξουσία που αυτοί διαχειρίζονταν και ενάντια στην κεφαλαιακή συσσώρευση, της οποίας την προστιθέμενη αξία αυτοί πάλι καρπώνονταν. 27

Είναι χαρακτηριστικό ότι στη δίκη του, ενώπιον των ιουδαϊκών αρχών, οι κατήγοροι του Ιησού εγείρουν εναντίον του την μομφή ότι "αυτός είπε: μπορώ να γκρεμίσω το ναό του Θεού και μέσα σε τρείς μέρες να τον ξαναχτίσω" ( Ματθ . 26:60-61). ΄Η, όπως αναφέρει μιά άλλη πηγή: "εμείς τον ακούσαμε να λέει: θα γκρεμίσω το ναό αυτόν που έγινε από ανθρώπινα χέρια και σε τρείς μέρες θα οικοδομήσω άλλον, που δεν θα τον έχουν φτιάξει ανθρώπινα χέρια" ( Μαρκ . 14:58). Μπορούμε βάσιμα να υποθέσουμε πώς αυτοί οι ανώνυμοι κατήγοροί του, εκτός από άνθρωποι της ιουδαϊκής εξουσίας, ενδεχομένως να ήταν και οικονομικά/επαγγελματικά εξαρτημένοι από τον Ναό, όπως συνέβαινε π.χ. με τους οικοδόμους. 28 Φανταζόμαστε, λοιπόν, την εχθρική στάση που ανέπτυξε η εν λόγω επαγγελματική ομάδα προς τον Ιησού, ακούγοντας την φήμη ότι είχε την δύναμη, όχι μόνο να γκρεμίσει και να ανοικοδομήσει σε τρείς ημέρες ένα κτίσμα που χρειάστηκαν σχεδόν 85 χρόνια για να ολοκληρωθεί (20 πκχ - 65 μκχ ), αλλά κυρίως ότι θα το κάνει χωρίς την διαμεσολάβησή τους.

Μπορούμε να υποθέσουμε, επίσης, ότι οι ιουδαϊκές αρχές, θορυβημένες από την ανεξέλεγκτη δράση του ραββίνου από την Ναζαρέτ, υπονόησαν ότι αν δεν ελεγχθεί με κάθε τρόπο η παρουσία και η διείσδυσή του στα λαϊκά στρώματα τα οποία τον θεωρούσαν ως έναν πραγματικό προφήτη, ενδεχομένως αργότερα να υποκινούσε μία λαϊκή εξέγερση ζηλωτικού τύπου. Κάτι τέτοιο θα δυναμίτιζε τις προνομιακές σχέσεις που απολάμβανε ειδικά το αρχιερατείο με την ρωμαϊκή αρχή κατοχής, αλλά κυρίως θα έθετε σε κίνδυνο τόσο τα οικονομικά όσο και τα κοινωνικά προνόμιά τους, τα οποία απέρρεαν από την απρόσκοπτη λειτουργία του Ναού. 29 Σε αυτό το πλαίσιο, η εξόντωση του Ιησού θεωρήθηκε από το σύνολο των ιουδαϊκών αρχών ως ζήτημα εθνικής ασφάλειας και ως τέτοιο έπρεπε να αντιμετωπιστεί ( Ιω . 12:48,50). Έτσι, προκρίθηκε η λύση της δολοφονίας του Ιησού και μάλιστα με σταυρικό θάνατο, ώστε να τονιστεί ο πολιτικός χαρακτήρας της απόφασης, επικυρωμένος από την ρωμαϊκή εξουσία. 30 Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, το γεγονός πώς ακόμα και την ώρα του σταυρικού θανάτου του Ιησού, οι χλευασμοί του πλήθους που παρακολουθεί την εκτέλεση, αναπαράγουν την πεποίθηση που θεωρούσαν ότι είχε ο ίδιος για το Ναό: "εσύ που θα γκρέμιζες το ναό και σε τρείς μέρες θα τον ξανάχτιζες, σώσε τον εαυτό σου" ( Ματθ . 27:40).

Στην περίπτωση του Στεφάνου, η ιουδαϊκή εξουσία αντιδρά ανάλογα. Οι πρεσβύτεροι και οι γραμματείς καταγγέλουν ότι οι ακόλουθοι του Ιησού συνεχίζουν να διαδίδουν τις αντιλήψεις του, ότι "ο Ιησούς ο Ναζωραίος θα γκρεμίσει το ναό και θα αλλάξει τους θεσμούς που μας παρέδωσε ο Μωϋσής " ( Πραξ . 6:14). Γι αυτό ο Στέφανος οδηγείται στο Μεγάλο Συνέδριο, το οποίο, κατόπιν, αποφασίζει να λιθοβολιστεί , όπως και έγινε ( Πραξ . 7:58). 31

Ενδεχομένως, η ιουδαϊκή θρησκευτικο -πολιτική εξουσία να θεωρούσε ότι οι δύο αυτές δολοφονίες, ως δυναμικές μέθοδοι καταστολής και εγγύς χρονικά η μία στην άλλη, θα εκτόνωναν την όποια προδιάθεση για μια τέτοιου είδους αμφισβήτηση κυρίαρχων θεσμών του ιουδαϊσμού, όπως ήταν ο Ναός των Ιεροσολύμων. Πιθανόν να πίστευαν πώς το χριστιανικό κίνημα (η αλλιώς "η των Γαλιλαίων αίρεσις " [ Πραξ . 24:5], όπως τους αποκαλούσαν ακόμη) θα συνέχιζε την ύπαρξή του ως ένα από τα πολλά, γνωστά ιουδαϊκά κινήματα, τα οποία, παρόλες τις διαφορές τους, συνυπήρχαν στους κόλπους της ιουδαϊκής κουλτούρας. 32 Παρόλα αυτά, οι ελπίδες τους διαψεύστηκαν, καθώς αργότερα, στα τέλη του 1ου αιώνα μκχ , οι χριστιανοί, οικοδομώντας βαθμιαία την ξεχωριστή συλλογική τους ταυτότητα, ονόμασαν τον Ιησού ως "Θεό" ( Ιω . 1:1). Επικύρωσαν, δηλαδή, την προηγούμενη παράδοσή τους, ότι ο ηγέτης τους είχε γίνει η δική τους πηγή και συσσώρευση θρησκευτικού και ιδεολογικού νοήματος, πολύ μεγαλύτερου κύρους από τον υφιστάμενο Ναό. 33 Πολύ περισσότερο που η ιστορική πραγματικότητα είχε δικαιώσει ήδη την πλευρά των χριστιανών. Προηγήθηκε το 70 μκχ το γεγονός της καταστροφής των Ιεροσολύμων και του Ναού της από τα στρατεύματα του ρωμαίου στρατηγού Τίτου, ακυρώνοντας με τον πλέον δυσάρεστο τρόπο τις ιουδαϊκές πεποιθήσεις, οι οποίες νομιμοποιούσαν τον Ναό και ταυτόχρονα νομιμοποιούνταν από αυτόν. 34 Οι ιουδαίοι, όχι μόνο χάνουν ένα από τα βασικά θεμέλια της ταυτότητάς τους, αλλά δεν τους επιτρέπεται ούτε καν η είσοδος στην πόλη της Ιερουσαλήμ, ενώ οι ρωμαίοι χρησιμοποιούν υποτιμητικά τα συντρίμμια του Ναού ως χιλιομετρικά ορόσημα. 35

Τέθηκε, κατ αυτόν τον τρόπο, επιτακτικά το ζήτημα της παραμονής ή μη των πρώτων χριστιανών στους κόλπους του ιουδαϊσμού. Το συγκεκριμένο πρόβλημα λύθηκε, εκ μέρους του ιουδαϊσμού, όταν αποφασίστηκε στη Σύνοδο της Ιάμνειας η αποβολή των μειονοτικών χριστιανών από την Συναγωγή, καθιστώντας τους "αποσυνάγωγους" ( Ιω . 9:22). Επρόκειτο για μία μεταβολή, η οποία δεν πραγματοποιήθηκε χωρίς οδυνηρό κόστος και για τις δύο πλευρές, και ιδίως για τους ακολούθους του Ιησού. 36 Ωστόσο, είναι ταυτόχρονα το ορόσημο της αυτόνομης πορείας των πρώτων χριστιανών, οι οποίοι μπορούν ξεκάθαρα πλέον και έχοντας δικαιωθεί ιστορικά, να απευθύνονται στους ιουδαίους συμπατριώτες τους λέγοντας ότι "δεν θα λατρεύετε τον πατέρα ούτε στα Ιεροσόλυμα" ( Ιω . 4:21). Οι χριστιανοί πιστεύουν ότι για την Βασιλεία του Θεού, τον σκοπό και το ιστορικό τέρμα της παρουσίας τους, "ναός είναι ο Κύριος, ο Θεός ο παντοκράτορας, και το Αρνίο " ( Αποκ . 21:22).


ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 BEN WITHERINGTON III, The Jesus Quest: The Third Search for the Jesus of Nazareth , Downers Grove , Illinois : Intervarsity Press 1997 2 : 219 "Nothing was more central for Jews than their temple and all activities that went on it. As Wright says, Jerusalem was more like a temple with a small city around it than a city with a temple [...]."

2 MARKUS CROMHOUT & ANDRIES van AARDE, "A Socio-Cultural Model of Judean Ethnicity: A Proposal", Hervormde Theologiese Studies 62 (2006): 80. Όπως περιγράφει χαρακτηριστικά ο JON SORBINO, J esus the Liberator: A Historical-Theological Reading of Jesus of Nazareth , transl . By Paul Burns and Francis McDonagh , Maryknoll , New York : Orbis Books 2002 10 : 178 "The Temple of Jerusalem was, in effect, the centre of the economic, political and social life of the country. All major political decisions were taken there (by the high priests), the treasury was kept there, and the priestly caste benefited from association with it. It was a source of work for the inhabitants of Jerusalem , while it was a source of burdens and taxes for the country peasants. And it sanctioned the superiority of the Jews over other peoples".

3 OSKAR SKARSAUNE, In the Shadow of the Temple: Jewish Influences on Early Christianity , Downers Grove , IL : InterVarsity Press 2002: 93, "Two concepts must be emphasized. The first is the idea of the temple as Gods dwelling on earth. The God of Israel was considered invisibly present in the Holy of the Holies and this gave the whole an aura of unparalleled sanctity, and its servants a large measure of authority".

4 RIVKA GONEN, Contested Holiness: Jewish, Muslim and Christian Perspectives on the Temple Mount in Jerusalem , Jersey City , NJ : Ktav 2003: 73.

5 Περισσότερα για μια κοινωνιολογική ανάλυση αυτών των τάσεων, βλ. ANTHONY SALDARINI, Pharisees, Scribes and Sadducees in Palestinian Society: A Sociological Approach , Grand Rapids , Michigan / Cambridge , U.K. : William B. Eerdmans 2001.

6 HANZ DIETER BETZ, "Jesus and the Purity of the Temple (Mark 11:15 -18): A Comparative Religion Approach", Journal of Biblical Literature 116 (1997): 465.

7 MORRIS SILVER, Economic Structures of Antiquity , Westport , CT : Greenwood Press 1995: 18.

8 TIMOTHY SCOTT WARDLE, Continuity and Discontinuity: The Temple and the Early Christian Identity , PhD Thesis, Duke University 2008: 37.

9 JOACHIM JEREMIAS, Jerusalem in the Times of Jesus: An Investigation into Economic and Social Conditions during the New Testament Period , transl . by F. H. and C. H. Cave, Philadelphia: Fortress Press 1975: 56.

10 E. P. SANDERS, Judaism: Practice and Belief 63 BCE - 66 CE , London/Philadelphia: SCM Press/Trinity Press 1998 3 : 85.

11 Περισσότερα για τις σχέσεις της προσκυνηματικής οικονομίας με τον Ναό και την Ιερουσαλήμ , στο MARTIN GOODMAN, "The Pilgrimage Economy of Jerusalem in the Second Temple Period", Jerusalem : Its Sanctity and Centrality to Judaism, Christianity and Islam , ed. by Lee I. Levine , New York : Continuum 1999: 69-76.

12 JACK PASTOR, Land and Economy in Ancient Palestine , London and New York : Routledge 1997: 156 " Ant. 20.219-23 recounts that the Temple had just been completed. The people shaw that the workmen, numbering over 18.000, were out of work and would be deprived of pay, for they earned their living by working on the Temple".

13 GERD THEISSEN , Καίρια Χαρακτηριστικά της Κίνησης του Ιησού-Κοινωνιολογική Θεώρηση: Συμβολή στην Ιστορία Γένεσης του Αρχέγονου Χριστιανισμού , μετ. Δήμητρα Χαρισοπούλου - Θεόδωρος Σωτηρίου , Αθήνα : Άρτος Ζωής 1997: 84.

14 Όπως αναφέρει ο OSKAR SKARSAUNE, In the Shadow of the Temple: Jewish Influences on Early Christianity , Downers Grove, IL: InterVarsity Press 2002: 96, "[...] all the leading religious "parties" in the late Second Temple period -Sadducees, Pharisees, Essenes - defined themselves in one way or other through their relation to the temple, the temple service and the temple as the area of purity. Their attitudes differed greatly but the temple was essential to their self-understanding, positively or negatively. That is why the "parties" belonging to the late Second Temple period ceased to exist when the temple disappeared ".

15 SEAN FREYNE, Galilee: From Alexander the Great to Hadrian 323 BCE to 135 CE: A Study of Second Temple Judaism , Wilmington, Delaware/Notre Dame, Indiana: Michael Glazier/University of Notre Dame Press 1980: 230-233. Επίσης CHED MYERS, Binding the Strong Man: A Political Reading of Mark's Story of Jesus , Maryknoll , New York: Orbis Books 2008 2 : 80 "However much rebel groups may have been motivated by the desire to overthrow the themple aristocracy, there is no evidence that they fundamentally questioned the legitimacy of the temple-state itself".

16 Τονίζουμε το "παλαιστινιακής", διότι ερευνητές όπως ο JACOB NEUSNER , Israelite and Judean History , ed . by H . Hayes and J . Maxwell Miller , London / Philadelphia : SCM Press / Trinity Press International 1990 3 : 666, θεωρούν ότι ο Ναός είχε ήδη χάσει την σημαντικότητά του για τους εκτός της Παλαιστίνης ιουδαίους, οι οποίοι είχαν ως υποκατάστατο την Συναγωγή ή μικρότερους ναούς, όπως αυτός της Λεοντόπολης στην Αίγυπτο.

17 Σύμφωνα με τον KYU SAM HAN, Jerusalem and the Early Jesus Movement: The Q Community's Attitude Toward the Temple , London and New York : Sheffield Academic Press 2002: 53, "Thirdly, the Jerusalem Temple was the "symbolic center". The Temple was thought to be located at the center of the world, thus it was a place for public manifestation and announcement. Also, the Jerusalem Temple was a center of identity for first-century Jew because it played an important role in presenting and transmitting tribal traditions. [...] The Temple thus generated social identity and demarcated social boundaries".

18 Για τον Ναό των Ιεροσολύμων ως συμβολικό κέντρο του σύμπαντος, βλ. WAYNE A. MEEKS, The Moral World of the First Christians , Philadelphia : The Westminster Press 1986: 89.

19 Περί της " ιουδαϊκότητας " του Ιησού, βλ. J. HARRINGTON, "The Jewishness of Jesus: Facing some Problems", Catholic Biblical Quarterly 49 (1987): 1-13.

20 Το ζήτημα της ιστορικής αξιοπιστίας του επεισοδίου στον Ναό έχει εγείρει αμφιβολίες εκ μέρους της κριτικής. Ένα εμφανές σημείο, το οποίο ενισχύει αποφασιστικά τον σκεπτικισμό, είναι η απουσία από το κείμενο οποιασδήποτε αντίδρασης εκ μέρους της φρουράς του Ναού, η οποία αφ' ενός ήταν πολυάριθμη, αφ' ετέρου η παρουσία της ήταν συνεχής, καθ' όλη τη διάρκεια του εικοσιτετραώρου. Βλ . σχετικά VICTOR EPPSTEIN, "The Historicity of the Gospel Account of the Cleansing of the Temple", Zeitschrift fur die Neutestamentliche Wissenshcfaft 55 (1964): 46-47.

21 CHRISTOPHER ROWLAND and MARK CORNER, Liberating Exegesis: The Challenge of Liberation Theology to Biblical Studies , Louisville , Kentucky : Westminster Press/John Knox Press 1989: 93 "So, by attacking the banking and commercial aspects of the Temple , Jesus was not attacking a minor sideshow. The economic base of the Temple 's domination was challenged by Jesus".

22 K. C. HANSON & DOUGLAS E. OAKMAN, Palestine in the Time of Jesus: Social Structures and Social Conflicts , Minneapolis : Fortress Press 1998 2 : 144-145.

23 Όπως αναφέρει ο MARKUS CROMHOUT, "What Kind of 'Judean' was Jesus ? " , Hervormde Theologiese Studies 63 (2007): 580-581, "The Temple is seen as a source of victimization. For Jesus, the Temple and priesthood are not appointed institutions in need of restoration or the necessary means by which covenant membership (=Judean ethnic identity) can be restored as prescribed in the Torah ".

24 Επρόκειτο για μια ριζοσπαστική επανερμηνεία της ιουδαϊκής παράδοσης, βλ. MARVIN R. WILSON, Our Father Abraham: Jewish Roots of the Christian Faith , Grand Rapids, Michigan/Dayton, Ohio: William B. Eerdmans /Center for Judaic-Christian Studies 1989: 55. Για την θεολογική σημασία αυτής της ερμηνείας διαφωτιστική είναι η διατριβή της MARY L. COLOE, God Dwells With Us: Temple Symbolism in the Fourth Gospel , Collegeville , Minnesota : The Liturgical Press 2001.

25 GEIR OTTO HOLMAS, " 'My House Shall Be a House of Prayer': Regarding the Temple as a Place of Prayer in Acts within the Context of Luke's Apologetical Objective ", Journal for the Study of the New Testament 27 (2005): 393-416.

26 Ε. Π. ΣΑΝΤΕΡΣ, Το Ιστορικό Πρόσωπο του Ιησού , μετ. Γ . Σ . Βλάχος , Αθήνα : Φιλίστωρ 1996: 422.

27 Η επίθεση του Ιησού προς τους εμπόρους του Ναού , έγινε μάλλον με αφορμή αυτήν την κεφαλαιακή συσσώρευση , ως την αιτία ηθικής διαφθοράς , όπως τονίζει ο EYAL REGEV, "Moral Impurity and the Temple in Early Christianity in the Light of Ancient Greek Practice and Qurmanic Ideology", Harvard Theological Review 97 (2004): 399-400, "The reason of his protest on the Temple Mount was that when this money was used for buying sacrifices, it threatened the moral -and not the ritual- purity of the Temple cult".

28 GERD THEISSEN , Καίρια Χαρακτηριστικά της Κίνησης του Ιησού-Κοινωνιολογική Θεώρηση: Συμβολή στην Ιστορία Γένεσης του Αρχέγονου Χριστιανισμού , μετ. Δήμητρα Χαρισοπούλου - Θεόδωρος Σωτηρίου , Αθήνα : Άρτος Ζωής 1997: 89.

29 GILBERTO da SILVA GORGULHO, "Biblical Hermeneutics", Mysterium Liberationis : Fundamental Concepts of Liberation Theology , ed. by Ignacio Ellacuria and Jon Sorbino , transl . by the Department of Books and Libraries of the Spanish Ministry of Culture, Maryknoll , NY: Orbis Books 1993: 140 "It was [i.e. the Temple] the axis of the maintenance and transmission of the domination of a slave regime in Palestine, and it structured the security and identity of Judaism by maintaining the old tributary system".

30 S. G. F. BRANDON, Jesus and the Zealots: A Study of the Political Factor in Primitive Christianity , Manchester : Manchester University Press 1967: 334-336.

31 PETER RICHARDSON , Israel in the Apostolic Church , Cambridge : Cambridge University Press 1969: 198.

32 JEROME CROWE, From Jerusalem to Antioch: The Gospel Across Cultures , Collegeville, Minnesota: The Order of St. Benedict 1997: 22 "At first the "Jesus movement" looked like one more Jewish sect. Certainly they had no reason to think of themselves as anything but Jews, nor, for that matter, did anybody else. Jesus had been born and raised a Jew. [...] His disciples, too, were all Jews. [...] It was clearly, that, constituted a distinctive group of Jews, but at that time Judaism was made up of a variety of such religious groups".

33 JOHN INGE, A Christian Theology of Place: Explorations in Practical, Pastoral and Empirical Theology , Burlington , VT : Ashgate Publishing Company 2003: 55.

34 BRUCE J. MALINA, The New Testament World: Insights from Cultural Anthropology , Louisville, Kentacky : Westminster John Knox Press 2001 3 : 187 "And with the destruction of the Jerusalem Temple in A.D. 70 -after which most of our Gospel documents were written- the sacred center of centers ceases to mark off sacred space as previously, thus vindicating those Jesus followers, such as Paul and his followers, who considered Israelite purity rules as optional for Israelites "in Christ" even before A.D. 70" .

35 JOHN M. LUNDQUIST, The Temple of Jerusalem : Past, Present, and Future , Westport , CT : Praeger Publishers 2008: 155.

36 Βλ . ενδεικτικά DOUGLAS R. A. HARE, The Theme of Jewish Persecution of Christians in the Gospel According to St. Matthew , Cambridge : Cambridge University Press 1967.

 

Για ενημέρωση σχετικά με τα νέα, τις εκδηλώσεις, τις εκδόσεις και το έργο μας παρακαλούμε συμπληρώσετε τα παρακάτω στοιχεία. Για τους όρους προστασίας δεδομένων δείτε εδώ.