ΟΜΙΛΙΑ ΙΖ' (484)

ΔΕΙΚΝΥΣΑ ΤΟ ΤΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΜΥΣΤΗΡΙΟΝ

Καί εἰς τό τῆς Καινῆς Κυριακῆς Εὐαγγέλιον.

Καινή Κυριακήν ἑορτάζομεν σήμερον˙ μᾶλλον δέ τῆς καινῆς Κυριακῆς ἄγομεν τά ἐγκαίνια. Βούλεται τοίνυν ὁ ἡμέτερος λόγος, μικρόν ἄνωθεν πρός τήν ὑμετέραν ἀγάπην, ἐφ᾿ ὅσον ὁ καιρός δίδωσι, τό τῆς Κυριακῆς ἀνακαλύψαι μυστήριον. Εἰ δέ μέγα τοῦτο καί ὑψηλόν, καί διά τοῦτο μηδέ τό πρόχειρον τούτου τοῖς πᾶσιν εὔληπτον, χάριτας ὁμολογεῖν χρή τῷ Κυρίῳ τῶν ὅλων, οὗ καί ἡ ἡμέρα ἐπώνυμος, ταῦτα χαρισαμένῳ διά τῆς ἐν σαρκί παρουσίας αὐτοῦ τοῖς αὐτῷ προσιοῦσι διά τῆς πίστεως, ἅ καί νῷ καί λόγῳ καί πρός ὀλίγον δυσέφικτα.

(σελ. 486) Προσέχετε δέ ὅμως ἅπαντες τοῖς λεγομένοις τόν νοῦν. Εἰ γάρ τις καί μή τό πᾶν ἐπιγινώσκειν δυνήσεται, ἐξ ὁλίγων ἕξει τήν πᾶσαν δύναμιν˙ φωτός γάρ ἔχει λόγον ἡ διδασκαλία τοῦ Πνεύματος. Ἐν ἕξ τοίνυν ὁ Θεός ἡμέραις μή μόνον τό αἰσθητόν ἅπαν τοῦτο ποιήσας τε καί κοσμήσας, ἀλλά καί τό μόνον ἐξ αἰσθήσεως καί νοῦ συγκείμενον ζῶον τόν ἄνθρωπον πλάσας τε καί ζωώσας καί τήν ἡγεμονίαν αὐτῷ τῶν περί γῆν ζώων καί φυτῶν παρασχόμενος, τῇ ἑβδόμῃ κατέπαυσεν ἀπό πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ, καθάπερ ὁ Μωϋσῆς ἐδίδαξεν ἡμᾶς ὁ μεταγενέστερος θεωρός τῆς ἐπί τό πολύ προγενεστέρας αὐτοῦ καταβολῆς τοῦ κόσμου, μᾶλλον δέ τό Πνεῦμα τό ἅγιον διά τῆς ἐκείνου γλώττης ταῖς ἡμετέραις ἐνηχῆσαν φιλανθρώπως ἀκοαῖς τε καί ψυχαῖς. Ἀλλά καί εὐλόγησε, φησίν, ὁ Θεός τήν ἡμέραν τήν ἑβδόμην καί ἡγίασεν αὐτήν. Πῶς οὖν ταύτην, καθ᾿ ἥν οὐδέν ἔπραξε, καί εὐλόγησε καί ἡγίασεν, ἀλλ᾿ οὐχί τήν πρώτην μᾶλλον ὡς ὑπερεξῃρημένην, διό καί μίαν αὐτήν ὁ Μωϋσῆς εἶπεν, ἀλλ᾿ οὐχί πρώτην, καθ᾿ ἥν ὁ Θεός ἐκ τοῦ μή ὄντος ἀθρόον προήγαγε τό πᾶν καί φωτί καινῷ προηύγασεν αὐτό, εἰ καί μήπω τόν κατάλληλον ἐπέθηκε κόσμον, εἰς τάξιν καί εἶδος ἀγαγών ἕκαστον; Πῶς, εἰμή καί ταύτην, ἀλλ᾿ οὐχί τήν μετ᾿ αὐτήν, καθ᾿ ἥν τό μέγα τοῦτο κῦτος ἐτερέωσε καί περιέτεινε τόν περί ἡμᾶς πρῶτον οὐρανόν λέγω, πρός δέ τόν πρῶτον ἐκεῖνον δεύτερον; Πῶς οὐχί τήν μετ᾿ αὐτήν πάλιν ἤ τάς ἐφεξῆς καθ᾿ ἅς ἥ τε γῆ συνέστη, τῶν ὑδάτων ὑποχωρησάντων, καί τόν ἑαυτῇ σύμφυτον πάντα κόσμον ἀπειλήφει καί ὁ οὐρανός τούς δύο μεγάλους, οἷά τινας ὀφθαλμούς ἐδέξατο φωστῆρας καί ἐκ τῶν ὑδάτων τά πετεινά καί τά νηκτά διά προστάγματος ὑπέστη κατά γένος;

(σελ. 488) Ἵνα δή καί ταύτας παραλίπωμεν, διά τί μή τήν ἕκτην μᾶλλον ὁ Θεός εὐλόγησεν, καθ᾿ ἥν οὐ ψυχήν μόνον ζῶσαν ἑρπετῶν καί τετραπόδων ἐξέτεινεν ἐκ γῆς, ἀλλά καί βουλῆς ἄξιον ὑπέδειξεν οἰκείας ἔργον, συγκεφαλαιωσάμενος τό πᾶν, αἴσθησίν τε καί νοῦν συναγαγών εἰς ἕν, καί τό μέγιστον, ὅτι καί ἑαυτόν διά τῆς αὐτοῦ θείας χάριτος ἐνθείς καί κατ᾿ εἰκόνα καί ὁμοίωσιν οἰκείαν γνωστικόν ἑαυτοῦ ζῶον ἐπί γῆς ἀναδείξας τόν ἄνθρωπον; Πῶς οὖν οὐ ταύτην εὐλόγησε καί ἡγίασεν, ἀλλά τήν ἑβδόμην ἡμέραν, ἀπραξίας οὖσαν ἡμέραν; Βουλομένῳ δή μοι τόν λόγον ἀποδοῦναι καί τήν λύσιν τῆς ἀπορίας παρασχεῖν, ἀναγκαῖον μάλιστα διά τούς ἐλλογιμωττέρους τῶν συνειλεγμένων ἐξελέγξαι πρότερον τούς μή καλῶς ἀποδόντας. Εἰσί γάρ οἵ τόν ἀριθμόν συμνολογοῦσι τοῦτον, Ἰώσηπος καί Φίλων, καί ὅσοι κατ᾿ αὐτούς ἀγέννητόν τε εἶναι λέγοντες, ἀλλά καί παρθένον ὡς μή γεννῶντα, ὁποῖόν ἐστι καί τό θεῖον κατ᾿ αὐτούς˙ οὐ γάρ ἐδυνήθησαν συνιδεῖν, ὡς καί γεννῶν ὁ Θεός τήν παρθενίαν οὐκ ἀποτίθεται˙ γεννᾷ γάρ ἀσυνδυάστως, ἀρρεύστως καί ἀπαθῶς. Οἱ δέ διά τοῦτο καί τήν ἑβδόμην μόνην τῶν ἡμερῶν τῆς θείας εὐλογίας ἐπιτυχεῖν διατείνονται, καταψευδόμενοι μή τοῦ Θεοῦ μόνον, ἀθετοῦντες αὐτοῦ τό γόνιμον, ἀλλά καί τῆς ἑβδόμη αὐτῆς˙ πᾶς γάρ ἀριθμός ἐκ μονάδος γεννᾶται, ἡ δέ ἑβδομάς ἀριθμός, οὐκοῦν οὐκ ἀγέννητος. Ἀλλ᾿ οὐχ ὑπό τινος, φασίν, ἑτέρου τῶν μετά τήν μονάδα πολλαπλασιαζομένου γεννᾶται˙ ἀλλ᾿ οὐχ οὗτος ἀγέννητος ὁ μή γεννώμενος ὑπό πολλῶν, ἀλλ᾿ ὅς ἄν ὑπ᾿ οὐδενός γεννῶτο, ὅπερ ἡ ἑβδομάς οὐκ ἔχει.

Ἔπειτα, εἰ διά τόν ἀριθμόν τοῦτον ὄντα τοιοῦτον ἡ ἡμέρα εὐλόγηται, πολλῷ μᾶλλον ἄν ἡ πρώτη, καί μάλισθ᾿ ὅτι καί μίαν αὐτήν ὁ Μωϋςῆς εἶπε, τήν εὐλογίαν ἐδέξατο˙ ἡ γάρ μονάς ἀγέννητος πάντῃ. (σελ. 490) Ἀλλά γεννητική, φασίν, αὕτη, πολλαπλασιαζομένη παντός ἀριθμοῦ καί τῶν ἐντός δεκάδος, ἡ δέ ἑβδομάς τῶν ἐντός δεκάδος οὐδενός, καί διά τοῦτο παρθένος. Ἔστω δή παρθένος ἡ μηδαμῶς γεννῶσα˙ οὐ γάρ ἐξ ἀνάγκης, ἔστω δ᾿ οὖν ὅμως˙ ἡ δέ μέτρια μέν οὔ, πολλά δέ γεννῶσα, καθόσον πλείω, κατά τοσοῦτον πάντως πορρωτέρω τῆς παρθενίας ἐστίν. Ἡ γοῦν ἑβδομάς πολλαπλασιαζομένη καί συντιθεμένη τῶν μέν ἐντός δεκάδος οὐδένα γεννᾷ, τῶν δέν ὑπέρ δεκάδα πολλούς˙ πῶς οὖν παρθένος; Ἀλλ᾿ ἐκφεύγοντες ἡμῶν τάς λαβάς οἷον ἐπί τήν σελήνην ἀναβαίνουσι καί τούς πόλους, τούς μέν ἑπτά λέγοντες εἶναι, τήν δέ σελήνην δεικνῦντες ἐν ἑπτά μέν ἡμέραις διχοτόμον, ἐν ἄλλαις δέ τοσαύταις πανσέληνον καί διά τῶν ἴσων πάλιν ἐπαναστρέφουσαν. Ἀγνοοῦσι γάρ ὡς, εἰ διά ταῦτα σεπτός ὁ ἑπτά, καί οἱ ἄλλοι τῶν ἀριθμῶν οὐδέν ἧττον, καί μάλιστα πάντων ἡ τούτων ἀρχή˙ εἷς γάρ ὁ αἰσθητός ἅπας κόσμος καί εἷς ὁ πᾶς οὐρανός, ἤ δυοῖν οὐ πλείω˙ καί εἷς ἥλιος ἐν τῷ παντί καί μία σελήνη ἐστίν, ἵνα μή λέγω ὅτι πάντα τῷ ἑνί συνέστηκε τοῦ πρό πάντων καί διά πάντων˙ καί ἐπί πάντων Θεοῦ, τό ὡς ἀληθῶς ἑνιαῖον τοῖς καλῶς συνιεῖσι κηρύττοντα.

Εἰ δέ καί περιφερής τῶν τε ἀστέρων καί τῶν πόλων ἕκαστος καί κύκλῳ τόδε τό πᾶν, ὁ δέ κύκλος ἐκ δυοῖν σημείου τε καί γραμμῆς, καί τῶν δύο χωρίς οὐδ᾿ ἄν ἦν οὐδέν μάλιστα τῶν αἰσθητῶν, καί δύο λοιπόν ἀριθμός χρειωδέστατος τῷ παντί καί ἀναγκαιότατος. Ἐπεί δέ μή γραμμή μόνη καί ἐπίπεδον ἐν τῷ παντί, καί ἡ τριάς οὐκοῦν ἐν ἀριθμοῖς τόν ἴσον τρόπον˙ παρίημι γάρ λέγειν τά ἄλλα τοῦ (σελ. 492) ἀριθμοῦ τούτου πλεονεκτήματα. Ἐπεί δ᾿ αὖ καί τῶν προειρημένων ἕκαστον, οὐ κύκλος μόνον, ἀλλά καί στερεόν ἐστι καί σφαῖρα, ταῦτα δέ εἶναι τῶν ἀδυνάτων ἄνευ τῆς τετράδος, δεῖ γάρ αὐτοῖς ἐξ ἀνάγκης καί διαστήματος ἑτέρου, πῶς οὐχί καί ἡ τετράς ἐπίσης τῶν ἀξιολόγων; Ἔτι γε μήν καί ἡ πεντάς δι᾿ ἕτερα παραπλήσια, καί μάλιστα τῶν ἄλλων ὁ ἕξ ἀριθμός˙ οὗτος γάρ πρό τῶν ἄλλων τοῖς οἰκείοις μέρεσιν ἐξισούμενοςπρῶτος ἐν τοῖς τελείοις ἐστί˙ διό κατ᾿ αὐτόν τό πᾶν συνετελέσθη τοῦτο.

Οἱ τοίνυν ἐκ τοιούτων σεμνύνοντες τήν ἑβδομάδα λελήθασιν ἑαυτούς, οὐ ταύτην μόνον, ἀλλ᾿ ἁπλῶς ἅπαντα σεμνοποιοῦντες ἀριθμόν˙ ἱκανά γάρ εἰκότως ἕκαστος ἔχει τοιαῦτα σεμνολογήματα. Ἐπεί γάρ ὁ ἀριθμός ὑπό Θεοῦ τοῖς οὖσι συνεκτίσθη πᾶσι, τά δέ ὑπό τοῦ Θεοῦ κτισθέντα πάντα καλά τε καί καλά λίαν, ὡς διά Μωσέως αὐτός ἐπεμαρτύρησεν ὁ κτίσας, ὅ τις ἄν τοῦ ἀριθμοῦ μέρος ἀπολαβών ἐξεταστικῶς κατίδοι, καλόν εὑρήσει καί καλόν λίαν, ἑαυτῷ τε καί τοῖς ἄλλοις λόγοις ἀναλογίας ἐμπρέπον θαυμασίως. Οὐ μήν διά τόν ἀριθμόν ἁπλῶς ἑτέρα τῆς ἑτέρας διενήνοχεν ἡμέρας˙ ἐπ᾿ οὐδεμιᾶς γάρ ὁ Μωϋσῆς ἐπαινετήν τοῦ ἀριθμοῦ γεγονότα τόν Θεόν ἱστόρησεν, ἀλλά τά καθ᾿ ἑκάστην ὑπ᾿ αὐτοῦ προηγούμενα δι᾿ ἐπαίνου τίθεσθαι˙ τοιγαροῦν οὐδέ ἡ ἑβδόμη τῶν ἡμερῶν διά τόν ἀριθμόν ἐπαινετέα. Λέγομεν τοίνυν ἡμεῖς, τίνος ἕνεκεν ὁ Θεός αὐτήν διαφερόντως εὐλόγησέ τε καί ἡγίασεν, ἐξ αὐτῶν τῶν τοῦ Μωσέως λόγων λαβόντες τάς ἀρχάς. «Κατέπαυσε» γάρ, φησίν, «ὁ Θεός τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ ἀπό πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ ὧν ἐποίησεν». Εἶτα προσθείς, ὅτι καί εὐλόγησεν ὁ Θεός τήν ἡμέραν τήν ἑβδόμην καί ἡγίασεν αὐτήν», καί τήν αἰτίαν εὐθύς προστίθησι τῆς εὐλογίας αὐτό (σελ. 494) τοῦτο λέγων πάλιν, ὅτι ἐν αὐτῇ κατέπαυσεν ὁ Θεός ἀπό πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ ὧν ἤρξατο ποιῆσαι». Οὐκοῦν ἔστιν ἔργα τοῦ Θεοῦ ἅπερ οὔτε ἤρξατο ποιεῖν κατέπαυσεν ποιῶν, ὡς καί αὐτός ὁ κύριος ἀπεκάλυψεν ἡμῖν λέγων˙ «ὁ Πατήρ μου ἕως ἄρτι ἐργάζεται κἀγώ ἐργάζομαι».

Θέλων οὖν ὁ Θεός τῶν τοιούτων ἔργων ἡμῖν τήν δυνατήν γνῶσιν παρασχεῖν καί ταῦτα δεῖξαι ζητητέα μᾶλλον τῶν ὑπ᾿ αἴσθησιν ἁπάντων, τήν ἑβδόμην καθ᾿ ἥν κατέπαυσε τά αἰσθητά ποιῶν εὐλόγησέ τε καί ἡγίασεν, ὡς ἐπάνοδον οἷον οὖσαν διά τῆς καταπαύσεως ἀπό τῶν κάτω πρός ἐκεῖνα τά κρείττω καί ὑπερκόσμια. Κατά γάρ τόν μέγαν Διονύσιον εἰπεῖν, ἔξω ἑαυτοῦ γίνεται δι᾿ ὑπερβολήν ἀγαθότητος ὁ Θεός καί ἐκ τοῦ πάντων ἐξῃρημένου πρός τό ἐν πᾶσι κατάγεται κατ᾿ ἐκστατικήν ὑπερούσιον δύναμιν ἀνεκφοίτητον ἑαυτοῦ. Συγκαταβάς δή φιλανθρώπως, ἐφ᾿ ὅσον αὐτός ἠθέλησε καί ἐχρῆν καί τόν καθ᾿ ἡμᾶς αἰσθητόν τοῦτον ἐν ἕξ ἡμέραις ἐργασάμενος κόσμον, κατά τήν ἑβδόμην εἰς τό οἰκεῖον ὕψος, ὅ μηδ᾿ ἀπέλιπε, θαυμαπρεπῶς ἐπανῆλθε καί τήν κατ᾿ αὐτήν κατάπαυσιν εὐλογημένην μᾶλλον ὑπέδειξε, διδάσκων καί ἡμᾶς ζητεῖν εἰσελθεῖν, κατά τό ἐγχωροῦν, εἰς ἐκείνην τήν κατάπαυσιν, ἥτις ἐστίν ἡ κατά νοῦν ἡμῶν θεωρία καί ἡ διά ταύτης πρός Θεόν ἀνάνευσις. Πρός ἥν κατάπαυσιν καί ὁ ἀπόστολος διαρρήδην προτρέπεται. Προθείς γάρ τό παρά τοῦ Θεοῦ διά τοῦ ψαλμῳδοῦ περί τοῦ γένους τῶν Ἰουδαίων λεγόμενον, «ὥς ὤμωσα ἐν τῇ ὀργῇ μου, εἰ εἰσελεύονται εἰς τήν κατάπαυσίν μου», ἐπιφέρει γράφων, «εἴρηταί που περί τῆς ἑβδόμης ὅτι (σελ. 496) κατέπαυσεν ὁ Θεός ἀπό πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ», καί μετ᾿ ὀλίγα, «σπουδάσωμεν οὖν καί ἡμεῖς εἰσελθεῖν εἰς τήν κατάπαυσιν αὐτοῦ»˙ ὁ γάρ εἰσελθών κατέπαυσε καί αὐτός ἀπό τῶν ἔργων αὑτοῦ, καθάπερ ἀπό τῶν ἰδίων ὁ Θεός.

Ἀλλά τίς αὕτη ἡ κατάπαυσις, ἔτι σαφέστερον ποθεῖτε μαθεῖν, καί πῶς καί ἡμεῖς εἰς αὐτήν εἰσελευσόμεθα; Ἄν τά ἔργα μάθωμεν ὧν ὡς ἀνάρχων ὄντων ὁ Θεός οὐκ ἤρξατο, ἔτι μᾶλλον καί τῆς καταπαύσεως ταύτης καί τῆς πρός αὐτήν εἰσελεύσεως ἐν περινοίᾳ ἐσόμεθα. Τίνα δή τά ἔργα ταῦτα; Διδότω καί ἡμῖν τήν ἀρχήν ὁ ψαλμῳδός προφήτης περί τοῦ Θεοῦ γράφων, «ἔργα χειρῶν αὐτοῦ ἀλήθεια καί κρίσις». Ἔργον οὖν Θεοῦ ἄναρχον ἡ τῶν ὄντων γνῶσις καί ἡ πρόγνωσις τῶν ἐσομένων, ἅς εἴ τις ἀλήθειαν προσείποι, οὐκ ἀστοχήσει τοῦ προσρήματος. Ἔργον Θεοῦ ἄναρχόν τε καί ἄπαυστον ἡ κρίσις καί ἡ πρόνοια˙ καί γάρ ἐδεῖτο τά ὄντα καί πρίν γενέσεως κρίσεώς τε καί προνοίας, ὅτι δεῖ γενέσθαι καί μετά τό γενέσθαι ὅπως μή ἀπογένωνται κατά καιρόν˙ ἤ τά μέν πρός τό λισυτελές ἑαυτῶν ἤ τό τοῦ παντός μεταγίνωνται κατά καιρόν, τά δέ διαμένωσιν ἀναλλοίωτα. Ἔργον ἄναρχον Θεοῦ ἡ πρός ἑαυτόν ἐπιστροφή˙ ἐκινεῖτο γάρ ἀνάρχως τῇ ἑαυτοῦ θεωρίᾳ.

Πολλά μέν οὖν ἄν τις ἐξετάζων κατίδοι τά ταῖς ἐνεργείαις ταύταις σύστοιχα. Ἄν δέ καί ἡμῶν ἕκαστος, ἀδελφοί, τῶν κάτω συνεχῶν καί πολυμόχθων φροντίδων καί τῶν κατά ταύτας ἔργων ἀφέμενος, προσεδρεύῃ τά ὦτα ὑπέχων τῇ διδασκαλίᾳ τοῦ (σελ. 498) Πνεύματος, πρῶτον μέν ἐπαινεθήσεται παρά τοῦ Κυρίου, ὅς τήν μέν Μάρθαν περί πολλῶν μεριμνῶσαν οὐκ ἀποδέχεται, καίτοι τῆς σπουδῆς οὔσης ὑπέρ αὐτοῦ˙ Μαρία δέ, φησίν, ἡ παρακαθημένη καί τῶν λόγων τῆς διδασκαλίας ἀκροωμένη, τήν ἀγαθήν μερίδα ἐξελέξατο, ἥτις οὐκ ἀφαιρεθήσεται ἀπ᾿ αὐτῆς.

Ὁρᾷς τό ἀκατάπαυστον ἔργον; Ἔπειτα τούς λόγους τούτους ἐν νῷ λαβών τῆς διδασκαλίας τοῦ Πνεύματος καί τούτοις ἐμμελετῶν καί τούτους ἐν τῷ λογιζομένῳ τῆς ψυχῆς ἑτέρου παντός ἐμπαθοῦς καί γηΐνου λογισμοῦ προκρίνων καί διά τοῦτων πρόνοιαν τοῦ καθ᾿ ἑαυτόν βίου ποιούμενος εἰς σωτηρίαν, ἔργον καί αὐτός ἕξει τήν ἀλήθειαν καί τήν κρίσιν ἐν τῇ ἑαυτοῦ καρδίᾳ, κατά τόν ψαλμῳδόν προφήτην, λαλῶν ἀλήθειαν. Ἄν δέ καί παντός συλλογισμοῦ, κἄν ἀγαθός ᾖ, τόν σόν ἀπαναστήσῃς νοῦν καί πρός ἑαυτόν ἐπιστρέψῃς ὅλον δι᾿ ἐπιμόνου προσοχῆς καί ἀδιαλείπτου προσευχῆς, ὄντως εἰσῆλθες καί αὐτός εἰς τήν θείαν κατάπαυσιν καί τῆς κατά τήν ἑβδόμην εὐλογίας ἐπέτυχες, αὐτός σεαυτόν ὁρῶν καί διά σαυτοῦ πρός θεοπτίαν ἀναφερόμενος˙ τέλος γάρ φησι προσευχῆς ἁρπαγή πρός Κύριον. Ἕν μέν δή τοῦτο τῆς κατά τήν ἑβδόμην εὐλογίας τό αἴτιον, ὅ καί Μωϋσῆς διά τοῦ νόμου δεικνύς ἀργίαν τήν ἑβδόμην ἐπέταξεν, ἀλλά τῶν σώματι λυσιτελούντων ἔργων, τῶν δέ τῇ ψυχῇ προσηκόντων ἐνέργειαν.

Ἕτερον δέ, ὁ τό πᾶν τόδε συστήσας ἐν ἕξ ἡμέραις προεώρα καί τήν τοῦ ἀνθρώπου πρός τό χεῖρον τροπήν καί τήν διά ταύτην πρός τήν γῆν ἀποστροφήν καί τήν μέχρις ᾅδου καταστροφήν τε καί κάθειρξιν καί τήν διά τόν ἄνθρωπον παντός τοῦ κόσμου τοῦδε παλαίωσιν καί ἀχρείωσιν, ἀλλά καί τόν ἐσόμενον ἀνακαινισμόν (σελ. 500) τούτου διά τῆς οἰκείας ἐνανθρωπήσεως. Οὗτος δέ ὁ ἀνακαινισμός ἐνηργήθη κατά τήν εἰς ᾅδου τοῦ ἐνανθρωπήσαντος Θεοῦ διά θανάτου κατάβασιν καί τήν ἐκεῖ παρ᾿ αὐτοῦ κατηγγελμένην ἐν σαββάτῳ τῶν ψυχῶν ἐπανάκλησιν˙ καί τοῦτο δή τῆς ἑβδόμης προεώρα τό ἔργον, διόπερ εἰκότως τῆς εὐλογίας ταύτης μόνην ἠξίωσεν. Ἀλλά παρεσκεαύσθη μέν ἐν ἀδήλῳ τοῦτο κατά τήν ἑβδόμην, δηλονότι κατά τό Σάββατον, ἀνεφάνη δέ καί καθαρῶς ἐτελέσθη τό πᾶν, καί τοῦ σώματος ἀνακληθέντος πρός ἀφθαρσίαν, κατά τήν ὀγδόην διά τῆς δεσποτικῆς ἀναστάσεως, διό καί Κυριακή παρ᾿ ἡμῶν αὕτη φερωνύμως κατονομάζεται. Ὥσθ᾿ ὅπερ ἐστίν ἡ Παρασκευή πρός τό Σάββατον, τοῦτο πρός τήν Κυριακήν ὑπάρχει τό Σάββατον, ὑπερέχουσαν τούτου σαφῶς˙ καθόσον ἀρχῆς καί τύπου καί σκιᾶς ἡ τελειότης καί ἡ ἀλήθεια, τοσοῦτο τῇ Κυριακῇ τό περιόν καί σεβάσμιον διά τό κατ᾿ αὐτήν ὑπερευλογημένον τέλος καί τήν ἐλπιζομένην κατ᾿ αὐτήν κοινήν τῶν ἁπάντων ἀνάστασιν καί τελείαν τῶν ἀξίων εἰσέλευσιν εἰς τήν θείαν κατάπαυσιν καί τήν παντός τοῦ κόσμου ἀναστοιχείωσιν.

Οὐκοῦν ὅσα ἄν τις εἴποι τήν ἑβδόμην σεμνύνων, ἐπί τήν ὀγδόην ταῦτα μετά προσθήκης ἀνάγεται˙ αὕτη γάρ ἐκείνης ἐστίν ἡ τελείωσις. Ταύτης τῆς ὀγδόης τήν τιμήν, δηλονότι τῆς Κυριακῆς, καί λεληθότως μέν εἰσήγαγεν ὁ Μωϋσῆς˙ ὁ γάρ ἰωβηλαῖος ἐνιαυτός, ὅς ἀφέσεως ἐνιαυτός παρ᾿ ἐκείνου νομίζεταί τε καί ὀνομάζεται, οὐκ ἐναρίθμιός ἐστι τοῖς κατά νόμον ἀριθμουμέναις ἑβδομάσι τῶν ἐτῶν, ἀλλά μετ᾿ ἐκείνας πάσας καί ὄγδοός ἐστι, μετά τό παρελθεῖν τήν ἐσχάτην ἑβδομάδα τῶν ἐτῶν ἐκείνων ἀναφαινόμενος. Τοῦτο καί ἐν ταῖς ἑβδομάσι τῶν κατά τάς ἡμέρας ἑβδομάδων ποιεῖ (σελ. 502) ὁ Μωϋσῆς. Οὐ μόνον δέ λεληθότως οὕτως εἰσήγαγε τήν τιμήν τῆς ὀγδόης ὁ νομοθέτης, ἥν καί Κυριακήν ἡμεῖς ὀνομάζομεν, ὡς ἀφιερωμένην τῇ ἀναστάσει τοῦ Κυρίου ἡμέραν, ἀλλά καί κατά τήν ἑορτήν ἥν σαλπίγγων ὠνόμασε, καί ἐξόδιον ταύτην καλεῖ, τουτέστι πέρας καί τελείωσιν τῶν ἑορτῶν ἁπασῶν. Κατά ταύτην οὖν φανερῶς φησιν, ὅτι καί ἡ ἡμέρα ἡ ὀγδόη κλητή ἁγία ἔσται ἡμῖν, προκαταγγέλλων τό τῆς Κυριακῆς θεῖον οἷον καί πανευκλεές καί σεβάσμιον, μετά τήν πάροδον τῶν νομικῶν ἁπάντων ἐσόμενον.

Ὥστε καί οὗτος διά τοῦτο τετίμηκε τήν ἑβδόμην, ὡς εἰς τήν ὀγδόην ταύτην φέρουσαν τήν ὄντως τιμίαν. Καί καθάπερ ὁ δι᾿ αὐτοῦ δεδομένος νόμος τίμιος, ἀλλ᾿ ὡς εἰσάγων εἰς Χριστόν, οὕτω καί ἡ ἕβδόμη τιμία ὡς εἰσάγουσα εἰς τήν ὀγδόην, καθ᾿ ἥν ἡ ἀνάστασις τοῦ Κυρίου γέγονεν, ὡς ὀγδόη καί αὕτη οὖσα. Καθάπερ γάρ μετά τήν ἑβδόμην ἡ ὀγδόη τῶν ἡμερῶν ἀριθμεῖται, οὕτως ἐξετάζων εὑρήσεις, μετά τήν ἑβδόμην τῶν ἐκ τοῦ παντός αἰῶνος ἱστορουμένων ἀναστάσεων ἐκ τῶν νεκρῶν, ὀγδόην τήν τοῦ Κυρίου γεγονυΐαν ἀνάστασιν, ὡς μή μόνον ἐν τῇ ὀγδόῃ τελεσθῆναι τῶν ἡμερῶν, ἀλλά καί τήν ὀγδόην εἶναι ταύτην πρός τάς πρό αὐτῆς ἀριθμουμένην, τήν αὐτήν δέ καί πρώτην πρός τήν ἐλπιζομένην τῶν κατά Χριστόν ἁπάντων ἀνάστασιν, μᾶλλον δέ ἐξανάστασιν, δι᾿ ἥν καί ὁ Χριστός ἀπαρχή τῶν κεκοιμημένων καί πρωτότοκος ἐκ τῶν νεκρῶν ἀνυμνεῖται. Τόν αὐτόν δέ τρόπον καί ἡ Κυριακή τῶν ἡμερῶν οὐκ ὀγδόη μόνον ἐστίν ἀπό τῶν πρό αὐτῆς ἀριθμουμένη, ἀλλά καί τῶν μετ᾿ αὐτήν ἐστι πρώτη, ὡς εἶναι ταύτην ἐκείνην ἐκ περιτροπῆς τήν καινήν καί πρώτην ἁπασῶν ἡμέραν, ἥν ἡμεῖς μέν Κυριακήν καλοῦμεν, ὁ δέ Μωϋσῆς οὐ πρώτην, ἀλλά μίαν (σελ. 504) προσηγόρευσεν, ὡς τῶν ἄλλων ὑπερεξῃρημένην καί προοίμιον οὖσαν τῆς τοῦ μέλλοντος αἰῶνος μιᾶς καί ἀνεσπέρου ἡμέρας.

Ἐν περινοίᾳ δέ ἔτι γενήσῃ τῆς κατά τήν Κυριακήν πρός τάς ἄλλας ἑορτίους ἡμέρας ὑπεροχῆς κἀντεῦθεν. Πᾶσαν μέν γάρ ἄλλην ἡμέραν ἑόρτιον, ὁ ἐνιαυτός ἅπας ἅπαξ ἐπάγει περιϊών, τήν δέ Κυριακήν καί μηνῶν ἕκαστος τετράκις ἡμῖν ἐπανάγει, διά τῆς οὕτω συχνῆς περιόδου τόν ἐνιαυτόν ἅπαντα ἐνιαυτόν ἡμῖν δημιουργοῦσαν τῆς ὄντως ἀφέσεως, καί ἐνιαυτόν Κυρίῳ δεκτόν. Διό καί ὁ Κύριος ταύτην ἡμῖν ἑορτάζειν ἔργῳ καθ᾿ ἑκάστην παρελθοῦσαν ἡμερῶν ἑβδομάδα παραδιδούς, ἐπεφάνη μέν πρῶτον ἐν οἰκίᾳ τοῖς μαθηταῖς, τοῦ Θωμᾶ παρόντος, καί παρέστησεν ἑαυτόν ζῶντα καί τήν εἰρήνην παρέσχεν αὐτοῖς καί δι᾿ ἐμφυσήματος τοῦ οἰκείου τό κατ᾿ ἀρχάς δεδομένον ἀνακαινίσας ἐμφύσημα, τήν τοῦ θείου Πνεύματος ἐχαρίσατο χάριν, δύναμιν ἐνθείς αὐτοῖς θείαν τοῦ δεσμεῖν καί λύειν τάς ἁμαρτίας καί συμψήφους αὐτούς τῆς ἐν οὐρανῷ δεσποτείας ἀπεργασάμενος, εἰπών πρός αὐτούς, «λάβετε Πνεῦμα ἅγιον, ἄν τινων ἀφῆτε τάς ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται».

Ταύτην μέν οὖν τήν δύναμιν καί τήν χάριν παρέσχεν ὁ Κύριος ἐπιφανείς κατ᾿ αὐτήν τήν ἡμέραν τῆς αὐτοῦ ἀναστάσεως, ἥτις ἡ Κυριακή πάντως ἦν˙ εἶτα διαλιπών τάς μεταξύ τῆς ἑβδομάδος ἡμέρας, κατά τήν ὀγδόην, τ᾿ αὐτό δ᾿ εἰπεῖν τήν Κυριακήν ἥν περ σήμερον ἄγομεν, ἐφίσταται πάλιν ὡσαύτως καί κατά τήν αὐτήν οἰκίαν, ἐγκαινιζων ἑαυτῷ τήν πανήγυριν καί τόν Θωμᾶν πρός πίστιν ἐνάγων διστάζοντα˙ κατά γάρ τόν ἠγαπημένον εὐαγγελιστήν τοῦ (σελ. 506) Σωτῆρος καί μαθητήν, «μεθ᾿ ἡμέρας ὀκτώ πάλιν ἦσαν ἔσω οἱ μαθηταί καί Θωμᾶς μετ᾿ αὐτῶν˙ ἔρχεται ὁ Ἰησοῦς τῶν θυρῶν κεκλεισμένων καί ἔστη εἰς τό μέσον καί λέγει αὐτοῖς, εἰρήνην ὑμῖν».

Ὁρᾶτε κατά Κυριακήν καί τῶν τοῦ Χριστοῦ μαθητῶν τήν συνέλευσιν καί τοῦ Κυρίου πρός αὐτούς τήν ἐπέλευσιν; Κυριακήν γάρ ἦν, ὅτε πρῶτον συνηγμένοις ἐπέστη, καί μεθ᾿ ἡμέρας ὀκτώ τήν Κυριακήν πάλιν ἐπαναγούσας ἐφίσταται συνηγμένοις. Ἐκείνας τάς συνάξεις εἰκονίζειν διηνεκῶς ἡ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, κατά Κυριακήν μάλιστα τάς συνάξεις ἐπιτελοῦσα, καί ἡμεῖς ὑμῖν ἐνδημοῦντες καί τά πρός σωτηρίαν ὁμιλοῦντες κοινῇ καί πρός εὐλάβειαν καί τόν κατ᾿ εὐσέβειαν ἐνάγοντες βιον.

Μηδείς οὖν ὑπό ραθυμίας ἤ διά τῆς πρός τά γήϊνα διά παντός ἀσχολίας ἀπολιμπανέσθω τῶν κατά Κυριακήν ἱερῶν καί θεοπαραδότων συνάξεων τούτων, ἵνα μή δικαίως ἐγκαταλειφθείς ὑπό Θεοῦ παραπλήσιόν τι τῷ Θωμᾷ πάθῃ, μή κατά καιρόν ἐλθών˙ κἄν συναρπασθείς ἅπαξ ἀπολειφθῇ, τῇ ἐξῆς ἀποδιδότω, φέρων ἑαυτόν τῇ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίᾳ, μή καί ἀνίατος μείνῃ, κατά ψυχήν μέν νοσήσας ἔργοις ἤ λόγοις τήν ἀπιστίαν, τῷ ἰατρείῳ δέ τοῦ Χριστοῦ μή προσενεχθείς καί τήν ἱεράν ὡς ὁ θεῖος Θωμᾶς ἰατρείαν μή προσδεξάμενος. Εἰσί γάρ, εἰσίν οὐ λογισμοί τε καί λόγοι μόνον, ἀλλά καί ἔργα καί πράξεις πίστεως («δεῖξον γάρ μοι», φησί, «τήν πίστιν σου ἐκ τῶν ἔργων σου»), ὧν εἴ τις ἐκπέσει τελέως τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ μακρυνόμενος καί ἑαυτόν ὅλον ἐκδιδούς τοῖς ματαίοις, (σελ. 508) νεκράν ἔχει, τ᾿ αὐτό δ᾿ εἰπεῖν, μή οὖσαν τήν πίστιν, νεκρός καί αὐτός διά τῆς ἁμαρτίας γενόμενος.

Ἀλλ᾿ ἀποροῦσί τινες, πῶς κεκλεισμένων τῶν θυρῶν εἰσῆλθε σῶμα περικείμενος ὁ Χριστός; οὐ γάρ ἴσασιν, ὡς ἔοικε, πνευματικοῖς συγκρίνειν πνευματικά καί δι᾿ ἀλλήλων ἐπιγινώσκειν αὐτά, καθά φησιν ὁ θεῖος ἀπόστολος. Εἰ γάρ τῆς κατά σάρκα τεκούσης αὐτόν Παρθένου τήν μήτραν οὐκ ἐλυμήνατο, μηδαμῶς λύσας ἀλλ᾿ ἀσινῆ τηρήσας ἐν τῷ τίκτεσθαι τῆς παρθενίας τά σύμβολα, καίπερ τηνικαῦτα παθητόν καί θνητόν περικείμενος σῶμα, τί θαυμαστόν εἰ ἀπαθανατίσας τό πρόσλημμα καί σῶμα νῦν κεκτημένος ἀθάνατον κεκλεισμένας εἰσέδει θύρας; Ἀλλ᾿ ἐπειδή περ ἀθάνατον καί ἀπαθές εἶχε πάντως τό σῶμα, πῶς οὖν ἐπί τῶν χειρῶν καί τῆς πλευρᾶς εἶχε τάς ὠτειλάς καί τάς διατρήσεις; φησί γάρ ὁ εὐαγγελιστής εἰπεῖν τῷ Θωμᾷ τόν Κύριον˙ «φέρε ὧδε τόν δάκτυλόν σου καί ἴδε τάς χεῖρας μου καί φέρε τήν χεῖρά σου καί βάλε εἰς τήν πλευράν μου˙ καί μή γίνου ἄπιστος, ἀλλά πιστός». Πῶς οὖν εἶχε τάς ὠτειλάς; Θνητόν μέν σῶμα καί παθητόν οὐκ ἄν ὠτειλάς τε καί διατρήσεις ἐπιδεῖξαι δύναιτο, καί σῶον καί ὑγιές διαμένειν˙ τό δέ ἀπαθές καί ἀθάνατον ἔχει καί ὠτειλάς δεικνῦναι καί διατρήσεις ἅς προϋπέστη καί οἷς ἄν θέλῃ καί μένειν οὐδέν ἧττον ἀπαθές καί ἀθάνατον.

Ἐμοί δέ τοῦτο καί τοῦτο δίδωσι συνορᾶν, ὅτι τάς ὠτειλάς εἰς ἐγκαλλώπισμα φέρουσιν αἰώνιον οἱ παθόντες διά Χριστόν. Καθάπερ γάρ αἱ φωταγωγοί τῶν θυρίδων, μηδέν τῇ ἀσφαλείᾳ τῆς οἰκοδομῆς προσιστάμεναι, οὐδ᾿ αἶσχος, ἀλλά κόσμος εἰσί τοῖς οἴκοις ἀναγκαιότατος, τό τε φῶς εἴσω πέμπουσι καί τοῖς ἐνοικοῦσι τήν (σελ. 510) πρός τά ἔξω θέαν παρέχουσαι, τόν αὐτόν δή τρόπον καί τά διά Χριστόν ἐπί τοῦ σώματος πάθη καί αἱ παρ᾿ αὐτῶν διατρήσεις φωταγωγοί μάλιστα καθεστήκασι τῷ κεκτημένῳ τοῦ ἀνεσπέρου φωτός καί ἐκ τοῦ θείου κάλλους μᾶλλον καί τῆς λαμπρότητος, ἀλλ᾿ οὐκ ἐκ τοῦ δυσειδοῦς τῶν τραυμάτων, κατά τόν καιρόν τῆς ἐκφάνσεως τοῦ φωτός ἐκείνου γνωρίζονται, τοσοῦτο τῇ ἀπαθείᾳ μή λυμαινόμεναι, παρ᾿ ὅσον καί πρόξενοι μᾶλλον τῆς ἀθανασίας εἰσί.

Τό δέ τοῦ Χριστοῦ σῶμα, τήν τοῦ θείου φωτός πηγήν κεκτημένον ἔνδον, ἐκεῖθεν ἐκλάμψαν νοερῶς ἐφώτισε τόν διστάζοντα, ὡς πάραυτα τόν Θωμᾶν ἀναβοῆσαι τελέως θεολογήσαντα, «ὁ Κύριός μου καί ὁ Θεός μου». Ὁ δέ Κύριος πρός αὐτόν, «ὅτι ἑώρακάς με πεπίστευκας, μακάριοι οἱ μή ἰδόντες καί πιστεύσαντες», δεικνύς μηδέν ἔχειν πλέον εἰς δόξαν τούς αὐτόπτας γεγενημένους τῶν δι᾿ αὐτῶν εἰς τήν πρός αὐτόν πίστιν ἐναγομένων. Εἰ δέ μή πιστεύσοντες εἶπεν, ἀλλα πιστεύσαντες, ἀλλά τῇ θείᾳ καί προγνωστικῇ δυνάμει τοῦ πάντα πρίν γενέσεως εἰδότος, ὡς γεγονότα ἐστί τά ἐσόμενα.

Ὅ δέ μοι νῦν ἐπῆλθε τῇ διανοίᾳ, τοῦτο πρός τήν ὑμετέραν ἀγάπην ἐρῶ. Τόν γάρ Θωμᾶν ὁρῶν ἀπόντα μέν ἄπιστον γεγονότα, συνεληλυθότα δέ τοῖς πιστεύσασι μηδαμῶς τῆς πίστεως ἀστοχήσαντα, ἐπί νοῦν ἐβαλόμην, ὅτι καί ὁ ἁμαρτωλός ἄνθρωπος, ἄν μόνον φύγοι τήν μετά τῶν φαύλων ἀναστροφήν καί τοῖς δικαίοις συναναστρέφηται, τῆς δικαιοσύνης καί τῆς δι᾿ αὐτήν κατά ψυχήν σωτηρίας οὐκ ἀστοχήσοι ποτέ. Καί τοῦτ᾿ οἶμαι καί ὁ ψαλμῳδός (σελ. 512) προφήτης αἰνίττεται, μακαρίζων τούς ἐκκλίνοντας τήν τῶν λοιμῶν συνεδρίαν καί συνοδοιπορίαν, καί ἕτερος προφήτης μή ἴσθι, λέγων, μετά πολλῶν ἐπί κακίᾳ, καί ὁ παροιμιαστής «ἐν συναγωγῇ ἁμαρτωλῶν ἐκκαυθήσεται πῦρ, ὁ δέ συμπορευόμενος σοφοῖς, σοφός ἔσται».

Τοιγαροῦν, ἀδελφοί, συνερχόμεθα καί πυκνά παραβάλλωμεν τῇ τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίᾳ˙ ταύτῃ γάρ πᾶς ὡς ἀληθῶς εὐλαβής προσεδρεύει καί παραμένει μή ἀφιστάμενος. Καί ὅταν ἕκαστος ὑμῶν εἰς αὐτήν ἔλθῃ, σκοπείτω τούς εὐλαβεστέρους, δυνατόν δέ γνωρίσαι καί μόνῃ τῇ θέᾳ τούτους τῆς ἐν σιωπῇ καί προσοχῇ παραστάσεως. Σκοπείτω τοίνυν τούς εὐλαβεστέρους καί μάλιστα τῶν ἄλλων φοβουμένους τόν Κύριον, καί τούτοις φέρων ἑαυτόν προσκολλάτω καί μετά τούτων συμπαριστάσθω Θεῷ. Κἄν ἐντεῦθεν ἐξέλθῃ μετά τήν ἀπόλυσιν, Κυριακῆς οὔσης, σχολήν ἄγων ἀπό τῶν γηΐνων ἔργων διά τόν Κύριον, οὗ καί ἔστιν ἐπώνυμος αὕτη, ζητείτω μετ᾿ ἐπιμελείας, εἴπου τις τούς Ἀποστόλους ἐκείνους μιμούμενος, κατάκλειστος ὡς τά πολλά διαμένει διά τῆς ἐν ἡσυχίᾳ προσευχῆς καί ψαλμῳδίας καί τῆς ἄλλης καταλλήλου διαίτης ποθῶν τόν Κύριον. Ἐκείνῳ δή προσίτω καί οὗτος καί εἰσίτω μετά πίστεως τόν οἰκίσκον ἐκείνου, καθάπερ οὐράνιόν τινα χῶρον ἔνδον ἔχοντα τήν ἁγιαστικήν τοῦ Πνεύματος δύναμιν, καί τῷ ἐνοικοῦντι παρακαθεζέσθω καί συμπαραμενέτω καθόσον ἔχει καί προσλαλείτω περί Θεοῦ καί τῶν θείων, ἐρωτῶν καί σύν ταπεινώσει μανθάνων καί τήν δι᾿ εὐχῆς ἐπικουρίαν ἐπικαλούμενος. Ἐλεύσεται γάρ οὕτω (σελ. 514) πράττοντα καί πρός αὐτόν ἀοράτως εὖ οἶδα Χριστός καί τήν εἰρήνην ἔνδον τῷ λογιζομένῳ τῆς ψυχῆς παρέξει καί τῇ πίστει προσθήσει καί τόν στηριγμόν ἐπιδώσει καί μετά τῶν ἐκλεκτῶν κατατάξει κατά τόν καιρόν ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν.

Ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν, ἐν αὐτῷ τῷ νῦν ὑπέρ ἡμῶν ἀποθανόντι καί ἀναστάντι, καί ὕστερον μετά δόξης ἐλευσομένῳ βασιλεῖ τῶν αἰώνων Χριστῷ˙ ὅτι αὐτῷ πρέπει δόξα εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.