ΟΜΙΛΙΑ ΣΤ΄

ΠΡΟΤΡΕΠΤΙΚΗ ΠΡΟΣ ΝΗΣΤΕΙΑΝ

Ἐν ᾗ καί περί τῆς τοῦ κόσμου γενέσεως, ὡς ἐν ἐπιτόμῳ.

Πολύς ἐστιν εἰς κακίαν εὐμήχανός τε καί πολυτροπώτατος, μᾶλλον δέ παμμήχανος ὁ νοητός καί ἀρχέκακος ὄφις. Ἔχει δι᾿ ὧν ἀρχομένην ἐμποδίζει τήν πρόθεσιν ἡμῶν καί τήν πρᾶξιν τήν ἀγαθήν˙ ἄν δέ μή δυνηθῇ τήν ἀρχήν ἐμποδίσει ταύτην, ἄλλας ἐπίσταται μηχανάς, δι᾿ ὧν ἀχρειοῖ ταύτην ἐνεργουμένην˙ ἄν δέ μηδέ τελουμένην ἀχρειῶσαι ταύτην περί τά μέσα που δυνηθῇ, πάλιν ἕτερα σοφίσματα καί τρόπους ἑτέρους οἶδε, δι᾿ ὧν καί τελειωθεῖσαν ἐκκενοῖ ταύτην καί ἀκερδῆ καθίστησι, μᾶλλον δέ ἐπιζήμιον τοῖς μή πάνυ προσέχουσι. Καί πρῶτον μέν τό ἐπίπονον καί (σελ. 172) δυσκατόρθωτον τῆς ἀρετῆς ὑποδείκνυσι, καί ρᾳθυμίαν ἐντεῦθεν ἡμῖν ἐμποιεῖ καί ἀνελπιστίαν, ὡς δυσκόλοις καί ἀδυνάτοις ἐπιχειροῦσι, διό μηδέ δυνησομένοις εἰς ἔργον ἐνεγκεῖν τήν πρόθεσιν˙ ἔτι δέ καί ἀπιστίαν ἐντίκτει τῶν ἐπηγγελμένων παρά Θεοῦ τοῖς ἀγωνιζομένοις βραβείων.

Ἀλλ᾿ ἡμεῖς, ἀδελφοί, διά τῆς κατά ψυχήν ἀνδρείας καί προθυμίας καί πίστεως, τῆς παγίδος ταύτης ὑπεραρθῶμεν, ἐπί νοῦν λαβόντες ὡς οὔτε γῆ χωρίς καμάτων εὐχρήστους ἀναδίδωσι τούς καρπούς οὔτε ψυχήν χωρίς ἀγώνων πνευματικῶν θεοφιλές τι καί σωτήριον κτήσεται. Καί γῆν μέν οὐκ ἐπιτηδείαν πρός γεωργίαν ἔστιν εὕρεῖν˙ ψυχή δέ λογική πᾶσα πρός ἀρετήν ἐστιν εὐφυής. Ἐπεί δέ καί διά τήν προγονικήν καταδίκην πόνῳ καί μόχθῳ ζῆν κατεκρίθημεν καί τοῦτο διαφυγεῖν οὐκ ἔνι, ποιήσωμεν τήν ἀνάγκην φιλοτιμίαν, τό ἀκουσίως προσόν ὡς ἑκούσιον τῷ Θεῷ προσενέγκωμεν, ἀντιδῶμεν τῶν μονίμων τά πρόσκαιρα καί τῶν δεινῶν ἀντιληψόμεθα τά χρηστότατα, πορισμόν αἰωνίου ἀνέσεως τόν πρόσκαιρον πόνον ἀπεργαζόμενοι˙ ὑπέρ ἀρετῆς γάρ ἐνταῦθα πονοῦντες τῆς ἐπηγγελμένης ἐπί τοῦ μέλλοντος αἰῶνος ἀναπαύσεως πάντως ἐπιτευξόμεθα. Καί γάρ πιστός ὁ ἐπαγγειλάμενος, ὅς καί βοηθός ἐστιν ἕτοιμος τοῖς ὑπελθοῦσιν ἑτοίμως τόν ἀγῶνα τῆς ἀρετῆς˙ τούτου δέ βοηθοῦντος τοῦ τά πάντα ἰσχύοντος, τί τῶν ἁπάντων οὐκ ἀνύσιμον ἔσται;

Ἀλλ᾿ ὅταν, ταῦτα ἐνθυμηθέντες, προθύμως ἐπιβαλλώμεθα τοῖς ἔργοις τῆς ἀρετῆς, εἰδώς ἐκεῖνος ὁ πονηρός ὅτι τό καλόν οὐ καλόν, ὅταν μή καλῶς γένηται, σπουδάζει πείθειν ἡμᾶς μή κατά θεάρεστον (σελ. 174) σκοπόν ἐκτελεῖν τήν τοῦ καλοῦ ἐργασίαν, μηδέ πρός τόν ἐκ τοῦ Θεοῦ ἔπαινον, ἀλλά πρός τόν ἐξ ἀνθρώπων ὁρᾶν, ἵνα καί οὕτω τῆς παρά Θεοῦ μισθαποδοσίας καί τῶν πνευματικῶν καί οὐρανίων ἀποστερήσῃ γερῶν. Ἡμεῖς δέ καί ταύτην αὐτοῦ τήν σπουδήν ἄπρακτον ἀποδείξωμεν, τῶν τε ἀποκειμένων τοῖς θεαρέστως ζῶσιν ἀμοιβῶν τό μέγεθος καί τό τῆς ἀνθρωπαρεσκείας οὐτιδανόν λογισάμενοι, μή μόνον πρός ἐκεῖνο τό μέλλον τῆς θείας δόξης μέγεθος συγκρινόμενον, ἀλλ᾿ οὐδέ πρός κάκωσιν καί τῆξιν σαρκός ἀξιόλογον ὄν.

Ἀλλά καί μετά τήν κατ᾿ αὐτοῦ ταύτην νίκην ὁ ἀρχέκακος ἐκεῖνος ἡμῖν ὑπορύττει τήν ὑπερηφανίαν, οἷόν τι τελευταῖον καί πονηρότατον βάραθρον, οἰήσεως λογισμούς ὑποβάλλων καί μεγαλαυχεῖν ἡμᾶς πείθων, ὡς οἰκείᾳ δυνάμει καί περινοίᾳ τήν ἀρετήν κατορθώσαντας. Ἀλλ᾿ ἡμεῖς ἐπιμνησθῶμεν τῆς αὐτοαληθείας λεγούσης, ὅτι «χωρίς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν»˙ καί οὕτως ἀποκρουώμεθα τάς τοῦ πονηροῦ πολυειδεῖς μηχανάς, καί ἐργαζόμενοι καί καλῶς ἐργαζόμενοι τό καλόν, καί σύν ταπεινώσει τῇ προσηκούσῃ γινώσκοντες ὅτ, καθάπερ εἴ τις ἐν ἀγγείῳ μῦρον πολύτιμον κεκτημένος, κἄν αὐτό χέῃ ἐπί τῆς κόπρου κἄν τήν κόπρον βάλλῃ εἰς τό ἀγγεῖον, ὅμοίως τό μῦρον ἠχρείωσε καί ἀπώλεσεν, οὕτω καί τήν ἀρετήν κἄν ἀπώσηταί τις καί ἀφ᾿ ἑαυτοῦ ἀπορρίψῃ διά τῆς ἀπραξίας κᾶς ἀπραξίας κἄν ἀναμίξῃ τῇ πράξει ταύτης τήν πονηρίαν, ἑκατέρωθεν ὁμοίως ἀχρειοῖ καί ἀπόλλυσι.

Καί ταῦτα νῦν λέγω πρός τήν ὑμετέραν ἀγάπην διά τόν τῆς (σελ. 176) νηστείας καιρόν, ἵνα τοῦτον ἄμικτον πάσης κακίας ἑαυτοῖς συντηρήσωμεν˙ καί γάρ τόν ἐν τῷ εὐαγγελίῳ Φαρισαῖον ἐκεῖνον, καίτοι νηστεύοντα δίς τοῦ σαββάτου τόν ἅπαντα χρόνον, οὐδέν ὠφέλησεν ἡ νηστεία˙ μεμιγμένην γάρ εἶχε ταύτῃ τήν ὑπερηφανίαν καί τήν πρός τόν πλησίον κατάκρισιν. Οὐ μήν διά τοῦτο οὐκ ἔστιν ὠφέλιμος ἡ νηστεία˙ τοῖς γάρ θεαρέστως καί ὡς προσῆκε ταύτην ἐργαζομένοις, ὅσον ἐστί τό ὄφελος, ἔδειξεν ὁ Μωϋσῆς, ὁ Ἠλίας, αὐτός ὁ Κύριος.

Μωϋσῆς μέν γάρ πολυήμενον νηστείαν ἄγων (ἀλλά, διεγείρατε, παρακαλῶ, τήν ὑμετέραν διάνοιαν, καί συνανυψώσατε νῦν, τοῦ καιροῦ διδόντος, ταῖς τοῦ Μωϋσέως ἐπ᾿ ὄρους πρός Θεόν ἀναβάσεσιν, ἵνα δι᾿ αὐτῶν καθ᾿ ὁδόν αὖθις ἐπαναβαίνοντες συνανυψωθῆτε Χριστῷ, μηκέτι πρός ὄρος, ἀλλά πρός οὐρανόν ἀνιόντι καί ἡμᾶς συν επείροντι)˙ Μωϋσῆς μέν οὖν τεσσακονθήμενον νηστείαν ἐπ᾿ ὄρους ἄγων, ἐν εἴδει καί οὐ δι᾿ αἰνιγμάτων κατά τό γεγραμμένον ὁρᾷ Θεόν˙ καί ὁμιλεῖ τούτῳ καί προσλαλεῖ, καθάπερ εἴ τις λαλήσει πρός τόν ἑαυτοῦ φίλον, καί μανθάνει παρά θεοῦ καί διδάσκει πάντας περί αὐτοῦ, ὡς αὐτός ἐστιν ὁ ἀεί ὤν καί πρός τό μή ὄν οὐκ ἰών, ἀλλά καί τά μή ὄντα ὡς ὄντα καλῶν καί ἐκ μή ὄν των τά πάντα παραγαγών καί πρός τό μή ὄν διαπεσεῖν οὐκ ἐῶν. Ὅς πρῶτον μέν νεύματι καί θελήματι μόνῳ τήν αἰσθητήν κτίσιν σύμπασαν ἀθρόαν ἐξ οὐκ ὄντων προήγαγεν˙ «Ἐν ἀρχῇ» γάρ, φησίν, «ἐποίησεν ὁ Θεός τόν οὐρανόν καί τήν γῆν»˙οὐ διάκενον πάντως, οὐδ᾿ ἄνευ πάντῃ τῶν μεταξύ πάντων˙ ὕδατι μέν γάρ ἀναμίξ ἦν ἡ γῆ, κυοφόρον δέ ἑκάτερον ἀέρος τε καί τῶν κατ᾿ εἶδος ζώων τε καί φυτῶν, ὁ δέ οὐρανός τῶν διαφόρων φώτων τε καί πυρῶν, ἐν οἷς τό σύμπαν ὑφέστηκεν.

(σελ. 178) Οὕτως οὖν ἐποίησε ὁ Θεός ἐν ἀρχῇ τόν οὐρανόν καί τήν γῆν, οἷόν τινα ὕλην πανδεχῆ καί δυνάμει τά πάντα φέρουσαν, καλῶς πόρρωθεν ἀπορραπίζων τούς καθ᾿ ἑαυτήν προϋφεστηκέναι τήν ὕλην κακῶς νομίζοντας. Εἶτα καλλιεργῶν καί τόν κόσμον ἐπικοσμῶν, τήν οἰκείαν ἑκάστῳ καί προσήκουσαν τάξιν τῶν προσόντων αὐτῷ καί συμπληρούντων τόν αὐτοῦ κόσμον ἐν ἕξ ἡμέραις διένειμε, διακρίνων ἕκαστον προστάγματι μόνῳ καθάπερ ἐκ θησαυρῶν ἀποθέτων ἐξάγων εἰς εἶδος τά ἐντεθέντα˙ διατιθείς τε καί συντεθείς ἐναρμονίως ἄκρως καί προσφυῶς ἄλλο πρός ἄλλο τούτων, ἕκαστόν τε πρός πάντα καί πρός ἕκαστον ἅπαντα. Καί τῇ μέν ἀκινήτῳ γῇ καθάπέρ τινι κέντρῳ περιτιθείς ἀνωτάτῳ κύκλῳ καί συνδῶν πανσόφως διά τῶν μέσων τόν ἀεικίνητον οὐρανόν, ἵν᾿ αὐτός διαμένῃ κόσμος ἑστώς ὁμοῦ καί κινούμενος˙ πάντῃ γάρ κύκλῳ τῶν ἀεικινήτων καί ταχυκινήτων ἄγαν σωμάτων περιτεθέντων, τό ἀκίνητον ἐξ ἀνάγκης τήν μέσην ἔλαχε χώραν, ἀντίρροπον τῇ κινήσει τήν στάσιν ἔχον, ὡς μή μεταχωρεῖν κυλίνδρου δίκην τήν παγκόσμιον σφαῖραν.

Τοιαύτην δέ νείμας ὁ ἀριστοτέχνης τῶν τοῦ παντός περάτων ἑκατέρῳ τήν θέσιν, τόν σύμπαντα τοῦτον εὐκόσμως ὡς εἰπεῖν κόσμον καί ἔπηξε καί ἐκίνησε. Τῶν δέ μεταξύ τῶν περάτων τούτων διανέμει πάλιν τό προσῆκον ἑκάστῳ, καί τά μέν ἄνω τάττει καί μετεωροπολεῖν ἐπιτάττει καί συμπεριπολεῖν τῷ ἀνωτάτω τοῦ παντός ὅρῳ ταυτῶς καί κοσμίως εὖ μάλα τόν ἀεί χρόνον, ὅσα κοῦφα καί δραστικά καί μετασκευαστικά πρός τό χρήσιμον τῶν ὑποκειμένων ἐστί˙ τοσοῦτον ὑπερανεστηκότα τοῦ μέσου συνετῶς ἄγαν, ὡς καί τήν ἐν τούτῳ τοῦ ψύχους ἀμετρίαν ἀποχρώντως θραύειν ἔχειν περιημμένα καί τήν οἰκείαν τῆς θερμότητος ἀμετρίαν ἐπί χώρας κατέχειν˙ ἐπέχειν δέ πως καί τήν ἀμετρίαν τῆς φορᾶς τῶν ἀνωτάτω περάττων ἀντιστρόφως ἰδίως αὐτά κινούμενα καί κατέχειν ἐπι χώρας (σελ. 180) κἀκεῖνα διά τῆς ἀντιστρόφου περιστροφῆς, ἡμῖν τε παρέχειν ἐνιαυσιαίων πολυωφελεῖς διαφοράς ὡρῶν, χρονικῶς τε διαστημάτων μέτρα, καί τοῦ κτίσαντος καί τάξαντος καί κοσμήσαντος Θεοῦ τοῖς συνιεῖσι γνῶσιν.

Τά μέν οὖν ἐν μετεώρῳ καί ἀνωτέρω πολυστρόφως οὕτω περιχορεύειν διττῶς ἐφῆκε, κάλλους τε παγκοσμίου χάριν καί ὠφελείας πολυειδοῦς, τά δ᾿ ἄλλα κάτω καί περί τό μέσον ἔθηκεν, ὅσα βάρος ἔχει καί παθητά τήν φύσιν ἐστί, γίνεσθαί τε καί ἀπογίνεσθαι πέφυκε, διακρινόμενά τε καί συγκρινόμενα, καί πάσχοντα μᾶλλον μεταβάλλειν πρός εὐχρηστίαν, κατά κόσμον ὑποτιθείς καί ταῦτα καί τόν πρός ἄλληλα λόγον, ἵν᾿ ἑτύμως ἔχῃ καλεῖσθαι κόσμος τό πᾶν.

Οὕτω δή πρῶτόν τι τῶν ὄντων ἐν τῇ κτίσει παρήχθη καί μετά τό πρῶτον ἕτερον καί μετ᾿ αὐτό πάλιν ἄλλο καί ἐφεξῆς, καί μετά πάντα ὁ ἄνθρωπος, ὅς τιμῆς τῆς παρά Θεοῦ καί προμηθείας ἠξίωται μείζονος, καί πρίν ἤ πλασθῆναι καί μετά τήν πλάσιν, ὡς καί τόν αἰσθητόν τοῦτον ἅπαντα κόσμον πρό αὐτοῦ γενέσθαι δι᾿ αὐτόν καί τήν τῶν οὐρανῶν βασιλείαν εὐθύς ἀπό καταβολῆς κόσμου δι᾿ αὐτόν ἑτοιμασθῆναι πρό αὐτοῦ καί βουλήν περί αὐτοῦ προηγήσασθαι καί χειρί Θεοῦ καί κατ᾿ εἰκόνα πλασθῆναι Θεοῦ καί μή τό πᾶν σχεῖν ἐκ τῆς ὕλης ταύτης καί τοῦ κατ᾿ αἴσθησιν κόσμου, καθάπερ τά ἄλλα τῶν ζώων, ἀλλά τό σῶμα μόνον, τήν δέ ψυχήν ἐκ τῶν ὑπερκοσμίων, μᾶλλον δέ παρ᾿ αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ δι᾿ ἐμφυσήματος ἀπορρήτου, ὡς μέγα τι καί θαυμαστόν καί τοῦ παντός ὑπερέχον καί τό πᾶν ἐποπτεῦον καί τοῖς πᾶσιν ἐπιστατοῦν καί Θεοῦ γνωστικόν ἅμα καί δεκτικόν καί δεικτικόν, παντός μᾶλλον τῆς ὑπερανῳκισμένης τοῦ (σελ. 182) τεχνίτου μεγαλειότητος ἀποτέλεσμα˙ ἐντεῦθεν καί παράδεισον ἐνδιαίτημα σχεῖν, ἐξαιρέτως ὑπό Θεοῦ καί τοῦτον πεφυτευμένον, καί θείας θέας καί ὁμιλίας ἐκεῖ τυγχάνειν αὐτοπροσώπου καί συμβουλήν ἐν τούτῳ καί ἐντολήν παρά Θεοῦ λαβεῖν, νηστείαν ἐντελλομένην τήν ἐκεῖ πρέπουσαν, ὡς ἄν ταύτην κατέχων καί συντηρῶν, ἀθάνατος καί ἀκάματος καίἄλυπος διαμένῃ τόν ἀεί χρόνον.

Ὁ δέ τῆς ἐντολῆς ταύτης καί συμβουλῆς τόν ἐπιβουλήν, φεῦ, τοῦ ἀρχεκάκου ὄφεως ἑκών προτιμήσας, καταλύσας τήν ἐντεταλμένην νηστείαν, τῆς μέν ἀειζωΐας τόν θάνατον, τοῦ δέ τῆς ἀκηράτου τρυφῆς χωρίου τό πολυπαθές καί πολυσυμφορώτατον χωρίον τοῦτο τῆς ἁμαρτίας ἀντιλαμβάνει, μᾶλλον δέ τόν ᾅδην, καί τόν ἐκεῖ κατακρίνεται ζόφον. Καί διέμεινεν ἄν ἠ φύσις ἡμῶν ἐν τοῖς καταχθονίοις ὑπό τάς καταδύσεις ἐκείνου τοῦ τήν ἀρχήν ἀπατήσαντος ὄφεος, εἰ μή ὁ Χριστός ἐλθών, καί διά νηστείας ἀρξάμενος εἰς τέλος κατήργησε τήν αὐτοῦ τυραννίδα καί ἡμᾶς ἠλευθέρωσέ τε καί ἀνεζώωσεν, ὅ καί Μωϋσῆς προηγόρευσεν˙ ἐκεῖ γάρ νηστεύων ἐπί τοῦ ὄρους πλάκας δέχεται θεοτεύκτους καί νόμον αὖθις δακτύλῳ Θεοῦ γεγραμμένον πλαξί δευτέραις, καθ᾿ ὅν ἐκπαιδεύων τηνικαῦτα λαόν ἱερόν πάντα τά τοῦ Χριστοῦ προϋπέγραψεν ἔργῳ καί προϋπέδειξεν, ἐλευθερωτής καί σωτήρ ἀναφανείς τοῦ Ἀβραμιαίου γένους, ὡς τοῦ ἀνθρωπίνου γένους ὁ Χριστός ὕστερον.

Ἠλίας δέ τεσσαρακονθήμερον καί αὐτός νηστεύσας Θεόν ἐπ᾿ ὄρους ὁρᾷ οὐκ ἐν πυρί, καθάπερ πρότερον ἡ γερουσία τοῦ Ἰσραήλ ἀλλά διά τῆς θεαρέστου νηστείας ὑπερβάς τήν ἐν πυρί θέαν, ἐν φωνῇ λεπτῆς αὔρας διερχομένης ὁρᾷ τόν Κύριον, ἐγγυτέρω τῆς δεσποτικῆς φωνῆς γεγονώς, «Πνεῦμα», λεγούσης, «ὁ Θεός, καί τούς (σελ. 184) προσκυνοῦντας αὐτόν ἐν Πνεύματι καί ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν»˙ ἡ μέν γάρ φωνή τήν ἀλήθειαν καί τό τῆς αὐτοαληθείας κήρυγμα τό πάντα περιηχῆσαν τῆς οἰκουμένης τά πέρατα, ἡ δέ διερχομένη αὔρα τό Πνεῦμα καί τήν χάριν προδιετύπωσεν.

Ἀλλά καί δύναμιν ὁ Ἠλίας ἐκ τῆς ἐν τῇ νηστείᾳ θέας λαμβάνει προφήτην ἀντ᾿ αὐτοῦ χρίσαι καί διπλῆν αὐτῷ παρασχεῖν τήν ἥν αὐτός ἐκέκτητο χάριν καί μετέωρος ἀπό γῆς ἀρθῆναι, πάντως εἰς τύπον σαφῆ τῆς ὕστερον ἀπό γῆς εἰς οὐρανόν γενομένης τοῦ Χριστοῦ ἀναλήψεως. Ὁ δέ Χριστός αὐτός νικᾷ κατά κράτος ἐπ᾿ ἐρημίας νηστεύων τόν κοινόν πειραστήν, καί τό τούτου κατ᾿ ἀνθρώπων ἀφελόμενος κράτος καί καθελών εἰς τέλος τήν αὐτοῦ τυραννίδα τήν ἡμετέραν φύσιν ἐλευθεροῖ καί προτίθησι τοῦτον εἰς παίγνιον πᾶσι τοῖς κατά τό εὐαγγέλιον αὐτοῦ ζῆν ἐθέλουσι καί τελειοῖ τάς προρρήσεις τῶν προφητῶν καί τοῖς παρ᾿ ἐκείνων τυπικῶς προγεγονόσι δι᾿ ἔργων τήν χάριν ἐπιγράφει καί τήν ἀλήθειαν.

Ὁρᾶτε τῆς νηστείας τά δῶρα, καί διά τίνων καί τίνων καί ὅσων ἡμᾶς ἠξίωσεν; Ἀλλά καί ἀπό τοῦ ἐναντίου ταύτης, ὅ ἐστιν ἡ ἀδηφαγία καί ἡ ἀκρασία, πάρεστιν ὁρᾶν τήν ταύτης ὠφέλειαν˙ ταῖς γάρ παρελθούσαις δυσίν ἑβδομάσιν ἡ ἀδηφαγία καί ἡ ἀκρασία μάλιστα κατεκράτει τῆς πόλεως, καί εὐθύς ταραχαί καί κραυγαί καί μάχαι καί θόρυβοι κάι ᾄσματα πορνικά καί χορεύματα σατανικά καί ἄσεμνοι γέλωτες ˙ ἐπί δέ τῆς ἑβδομάδος ταύτης ἡ νηστεία παραφανεῖσα πάντα μετεσκεύασεν ἐπί τό σεμνότερον, καί τῶν (σελ. 186) πολυδαπάνων φροντίδων τῆς ματαιότητος ἐκβαλοῦσα καί παύσασα τόν μόχθον τόν ὑπέρ τῆς καταργουμένης γαστρός, μετέστησεν ἡμᾶς εἰς τά τῆς μετανοίας ἔργα καί ἀνέπεισεν ἐργάζεσθαι μή τήν βρῶσιν τήν ἀπολλυμένην, ἀλλά τήν βρῶσιν τήν μένουσαν εἰς ζωήν αἰώνιον.

Ποῦ νῦν αἱ τῶν ἀλόγων ζώων σφαγαί καί αἱ κνίσσαι, καί αἱ παντοδαπαί καρυκείαι καί αἱ τῶν μαγείρων σπουδαί; ποῦ οἱ περιτρέχοντες τάς ὁδούς καί φωναῖς ἀνάγνοις τόν ἀέρα μιαίνοντες; ποῦ οἱ περικτυποῦντες καί περιαυλοῦντες τούς οἴκους καί τάς τραπέζας, καί οἱ ἀνακείμενοι καί συνεπικροτοῦντες καί μετά τυμπάνων καί αὐλῶν τῶν προκειμένων ἀκρατῶς ἐμφορούμενοι; ποῦ οἱ διημερεύνοντες καί διανυκτευεύοντες ἐν συμποσίοις, οἱ κατασκοποῦντες ποῦ πότος γίνεται, οἱ συμπεραλαμβάνοντες ἀλλήλους ἐπί τήν μέθην καί τά ἐκ τῆς μέθης αἰσχρά; πάντα οἴχεται τά κακά, πάντα ἀντεισῆλθε τά ἀγαθά, τῆς νηστείας ἐνδημησάσης. Ἀντί τῶν βδελυρῶν ᾀσμάτων ψαλμός νῦν ἱερός διά στόματος ᾄδεται˙ ἀντί τῶν ἀσέμνων γελώτων κατήφεια νῦν σωτηριώδης καί δάκρυα γίνεται˙ ἀντί τῶν ἀτάκτων δρόμων καί περιδρόμων κοινός ἅπασι δρόμος εἷς ἐπί τήν ἱεράν τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαν˙ ὥσπερ γάρ ἡ γαστριμαργία τόν πολυπληθῆ τῶν ἁμαρτημάτων ἐσμόν βλαστάνει, οὕτως ἡ νηστεία ρίζα πάντων τῶν ἀρετῶν ὑπάρχει καί ἀρχή τῶν θείων ἐντολῶν.

Ὄντως ἡ ἀκρασία παλαιόν ἐστιν ὁμοῦ καί νέον κακόν, εἰ καί τῆς ἀντιρρόπου νηστείας μηδέ κατά χρόνον προέχει. Διά τήν ἐν παραδείσῳ τῶν προπατόρων ἡμῶν ἀκρασίαν καί τήν ἐκεῖ τῆς προγενεστέρας νηστείας ὑπεροψίαν, θάνατος εἰς τόν κόσμον εἰσῆλθε καί ἐβασίλευσεν ἡ ἁμαρτία συνεπαγομένη τήν καταδίκην τῆς ἡμῶν φύσεως ἀπό Ἀδάμ μέχρι Χριστοῦ. Διά τήν ἐν τῇ καθ᾿ ἡμᾶς οἰκουμένῃ (σελ. 188) τῶν ἐξ Ἀδάμ ἀκρασίαν καί τήν τῆς προτέρας σωφροσύνης ὑπεροψίαν ὁ κατακλυσμός ἐπῆλθε πάσῃ τῇ γῇ. Τί γάρ φησι τηνικαῦτα πρός τόν Νῶε ὁ Θεός; «Οὐ μή καταμείνῃ τό Πνεῦμά μου ἐν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις διά τό εἶναι αὐτούς σάρκας». Τί δέ τῶν κατασεσαρκωμένων ἔργον, οὐ γαστριμαργία καί μέθη καί τρυφή, καί τά ἐκ τούτων κακά; Διά τήν ἐν Σοδόμοις ἐξάγιστον σπατάλην καί ἀκρασίαν οὐρανόθεν αὐτοῖς ὁ ἐμπρησμός κατηνέχθη˙ τοῦτο γάρ φησιν Ἰεζεκιήλ ὁ προφήτης το ἀνόμημα Σοδόμων, ὅτι ἐν πλησμονῇ ἄρτων ἐσπατάλων. Ἀπό γάρ τῆς σπατάλης ταύτης καί τήν φύσιν ἀγνοήσαντες εἰς τάς παρά φύσιν ἐξωλίσθησαν μίξεις. Τί τόν τοῦ Ἰακώβ Ἡσαῦ πρωτότοκον ὄντα τῶν πρωτοτοκίων ἐστέρησε καί τῆς πατρικῆς ἐξέβαλεν εὐχῆς; Οὐ λαγνεία καί βρώματος παράλογος αἴτησις; Τί τούς υἱούς Ἠλεί τοῦ ἀρχιερέως θανάτῳ κατεδίκασε καί συναπορρῆξαι τοῦτον βιαίως τῇ ἀγγελίᾳ τοῦ θανάτου τῶν παίδων τήν ζωήν ἐποίησε, μή μετ᾿ ἐπιμελείας τούτους παιδεύοντα τῆς προσηκούσης; Οὐχ ἡ τῶν κρεῶν ἐκ τῶν λεβήτων οὐ κατά καιρόν ἀφαίρεσις καί χρῆσις; Ἀλλά καί τό τῶν Ἑβραίων ἅπαν γένος, ὅτε Μωϋσῆς ἐπί τοῦ ὄρους ὑπέρ αὐτῶν ἐνήστευε, καθ᾿ ἑαυτῶν ἀεί τρυφῶντες, φαγόντες καί πιόντες ἀνέστησαν παίζειν, κατά τό γεγραμμένον, καί τό παίγνιον αὐτοῖς εἰδώλου ἦν προσκύνησις˙ τότε γάρ ἐνηργήθη αὐτοῖς τά τῆς μοσχοποιΐας.

Οὕτως οὐ μόνης ἁμαρτίας, ἀλλά καί ἀσεβείας ἡ τρυφή παραιτία. Οὐκοῦν καί ἡ νηστεία καί ἡ ἐγκράτεια, οὐ πρός ἀρετήν μόνον (σελ. 190) ἀλλά καί πρός θεοσέβειαν λυσιτελοῦσι. Δεῖ γάρ προσεῖναι τῇ νηστείᾳ τήν ἐγκράτειαν˙ διατί; Ὅτι καί ὁ τῶν εὐτελῶν βρωμάτων κόρος κωλύει τό καθάρσιον πένθος καί τήν κατά Θεόν ἐν τῇ ψυχῇ λύπην καί τήν κατάνυξιν, ἥτις ἀμεταμέλητον μετάνοιαν εἰς σωτηρίαν κατεργάζεται˙ ἄνευ γάρ συντετριμμένης καρδίας οὐκ ἔστιν ἀληθῶς ἐπιλαβέσθαι τῆς μετανοίας. Συντρίβει δέ τήν καρδίαν καί πενθεῖν ποιεῖ τάς οἰκείας ἁμαρτίας ἡ τῆς τρυφῆς καί τοῦ ὕπνου καί τῶν αἰσθήσεων κατά Θεόν συστολή.

Καθάπερ οὖν ὁ ἐν τῷ εὐαγγελίῳ πλούσιος ἐκεῖνος, εἰπών ἑαυτῷ, «φάγε, πίε, εὐφραίνου», ἄξιον ἑαυτόν ὁ ἄθλιος ἐποίησε τῆς αἰωνίου φλογός, ἀνάξιον δέ καί τῆς παρούσης ζωῆς, οὕτως ἡμεῖς ἀδελφοί, ἀντιστρόφως εἴπωμεν ἡμῖν αὐτοῖς ἐγκρατεύεσθαι καί νηστεύειν, ἐγρηγορέναι τε καί συστέλλεσθαι, καί ταπεινοῦσθαι καί κακοπαθεῖν ὑπέρ τῆς σωτηρίας ἡμῶν˙ οὕτω γάρ καί τήν παροῦσαν ζωήν καλῶς καί θεοφιλῶς διανύσομεν, καί τήν αἰώνιον εὐζωΐαν κληρονομήσωμεν.

Ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν χάριτι καί φιλανθρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ πρέπει δόξα, κράτος, τιμή καί προσκύνησις σύν τῷ ἀνάρχῳ αὐτοῦ Πατρί καί τῷ ζωοποιῷ Πνεύματι, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.