26. Τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖον ὁ ὑπηρέτης τοῦ Θεοῦ εἰσχωρεῖ στό γνόφο τῆς θείας ἀπειρίας καί, ἀποτινάσσων τήν ἀχλύν πού καλύπτει τό νοῦ του, βλέπει τόν Θεό καί μυεῖται στά μυστήρια τοῦ Θεοῦ, ἐκθέτει ὡραιότατα ἡ Καταβασία τήν ὁποίαν ψάλλει ἡ ᾿Εκκλησία μας, ἀναφερόμενη στή θεοπτία τοῦ Μωϋσῆ στό ὄρος Σινᾶ· «Θείῳ καλυφθείς ὁ βραδύγλωσσος γνόφῳ, ἐρρητόρευσε τόν θεόγραφον νόμον. ᾿Ιλύν γάρ ἐκτινάξας ὄμματος νόου, ὁρᾷ τόν ὄντα καί μυεῖται Πνεύματος χάριν. Γεραίρων ἐνθέοις τοῖς θαύμασιν» (Καταβ. ἰαμβική, Πέμπτη τῆς ᾿Αναλήψεως).

27. ᾿Εξ. 3,14.

28. «Βλέπομεν γάρ ἄρτι δι᾿ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι» (1 Κορ. 13,12).

29. ῾Εβρ. 11,1.

30. ῾Υποδειγματική ἐν προκειμένῳ κατέστη ἡ πίστη τοῦ ᾿Αβραάμ, ὁ ὁποῖος στήν ἀπαίτηση τοῦ Θεοῦ νά τοῦ προσφέρει ὡς θυσία τόν μονογενῆ του υἱό, δέν δίστασε νά συγκατατεθεῖ, παρ᾿ ὅλον ὅτι τό θεῖον αἴτημα ἐσπάρασσε ἀνηλεῶς τό νοῦ, θρυμμάτιζε τήν καρδιά καί ἄλεθε ὁλόκληρη τήν ὕπαρξή του. Γι᾿ αὐτό ὁ Θεός τόν ἀνέδειξε «πατέρα» ὅλων τῶν πιστῶν.

31. Λουκ. 17,5· «πρόσθες ἡμῖν πίστιν».

32. «῾Ημεῖς δέ νοῦν Χριστοῦ ἔχομεν» (1 Κορ. 2,16).

33. ῾Εβρ. 3,4.

34. Ψαλμ. 103,24.

35. ῾Εβρ. 11,3· «Πίστει νοοῦμεν κατηρτίσθαι τούς αἰῶνας ρήματι Θεοῦ...».

36. «᾿Εγγύς σου τό ρῆμά ἐστιν, ἐν τῷ στόματί σου καί ἐν τῇ καρδίᾳ σου» (Ρωμ. 10,8).

37. «Μηδέ βάλητε τούς μαργαρίτας ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν χοίρων» (Ματθ. 7,6).

38. Ματθ. 7,7.

39. Τίτ. 3,9.

40. «᾿Ισχυρότερά σου μή ἐρεύνα» (Γρηγ. Νύσσης, Ρὒ 44,357 ἲ). Καί· Σοφ. Σειρ. 3,21· «ἰσχυρότερά σου μή ἐξέταζε».

41. ᾿Ιω. 5,39.

42. Λουκ. 10,42.

43. 2 Κορ. 4,7.

44. ᾿Εξ. 20,2.

45. Τό δόγμα τῆς πανταχοῦ παρουσίας τοῦ Θεοῦ ἐξαίρει ὡραιότατα ὁ Ψαλμωδός (Ψαλμ. 138,8–10)· «᾿Εάν ἀναβῶ εἰς τόν οὐρανόν, σύ ἐκεῖ εἶ· ἐάν καταβῶ εἰς τόν ῞ᾼδην, πάρει. ᾿Εάν ἀναλάβω τάς πτέρυγάς μου κατ᾿ ὄρθρον, καί κατασκηνώσω εἰς τά ἔσχατα τῆς θαλάσσης, καί γάρ ἐκεῖ ἡ χείρ σου ὁδηγήσει με καί καθέξει με ἡ δεξιά σου». Τήν ἴδια ἀλήθεια ἐξαίρει καί ἡ προσευχή πρός τό ἅγιο Πνεῦμα· «Βασιλεῦ οὐράνιε, Παράκλητε, τό Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁ πανταχοῦ παρών καί τά πάντα πληρῶν...». Τό δόγμα τῆς πανταχοῦ παρουσίας τοῦ Θεοῦ ἀποτελεῖ μυστήριο στήν ἀνθρώπινη διάνοια. ῾Ο Θεός εἶναι οὐσιωδῶς παρών σέ κάθε μέρος τοῦ φυσικοῦ σύμπαντος, ὁ ἴδιος σ᾿ ὁλόκληρο τό σύμπαν, ἐνῶ συγχρόνως ἐκτείνεται ὁ αὐτός καί πέρα τοῦ σύμπαντος, ὡς ἀχώρητος καί ἀκατάσχετος («Θεός γάρ οὐ χωρεῖται, ἀλλ᾿ αὐτός ἐστι τόπος τῶν ὅλων». Θεοφίλου πρός Αὐτόλ. Β,3. ΒΕΠ 5,22). Εἶναι· «ὅλος ὅλῳ, ὅλος μέρει καί ὅλος ὑπέρ τό ὅλον». Πῶς γίνεται φυσικά αὐτό, ἐμεῖς οἱ πεπερασμένοι ἄνθρωποι δέν μποροῦμε νά κατανοήσουμε. ῾Η θρησκευτική ὅμως σημασία τῆς πανταχοῦ παρουσίας τοῦ Θεοῦ εἶναι πολύ μεγάλη. ῾Ο ἄνθρωπος ὁ,τιδήποτε κι ἄν κάνει, ὁπουδήποτε κι ἄν κρυφτεῖ, σέ ὅποια ὥρα καί σέ ὅποιο μέρος, δέν μπορεῖ ν᾿ ἀποφύγει τό ἀκοίμητο βλέμμα τοῦ Θεοῦ. ῾Ο Θεός εἶναι πάντοτε μπροστά του καί βλέπει ὅλες τίς πράξεις του. Τόν Θεό δέν μπορεῖ νά ἀποφύγει καί νά ἐξαπατήσει ὁ ἄνθρωπος, ὅπως μπορεῖ ν᾿ ἀποφύγει καί νά ἐξαπατήσει τό συνάνθρωπό του. ῾Η αἴσθηση αὐτή θά τόν συγκρατήσει μέσα στά ἠθικά πλαίσια τῆς φύσεώς του.

46. ῾Η αἰωνιότητα καί τό ἀναλλοίωτο τοῦ Θεοῦ εἶναι ἔννοιες σύστοιχες. ῾Ο Θεός, ὡς πνεῦμα ἀπόλυτο, ὑπέρκειται τῶν ὁρίων τοῦ χρόνου, ἐνῶ συγχρόνως εἶναι παρών καί γεμίζει κάθε χρονική στιγμή χωρίς διαδοχή, πού σημαίνει ὅτι δέν ὑπόκειται στίς συνθῆκες τοῦ ροώδους χρόνου. Δέν ἔχει παρελθόν, παρόν καί μέλλον. Εἶναι «ὁ ὤν καί ὁ ἦν καί ὁ ἐρχόμενος» (᾿Αποκ. 1,4). ῾Ο 89ος Ψαλμός σχετικά παρατηρεῖ· «πρό τοῦ ὄρη γενηθῆναι καί πλασθῆναι τήν γῆν καί τήν οἰκουμένην, καί ἀπό τοῦ αἰῶνος ἕως τοῦ αἰῶνος σύ εἶ... ῞Οτι χίλια ἔτη ἐν ὀφθαλμοῖς σου, ὡς ἡ ἡμέρα ἡ χθές, ἥτις διῆλθε, καί φυλακή ἐν νυκτί» (στ. 2.4.). ῾Ο Θεός, ὡς πληρῶν καί συγχρόνως ὑπερκείμενος τοῦ χρόνου, ὡς ἀΐδιος, αἰώνιος καί ἀτελεύτητος, εἶναι καί ἀναλλοίωτος. Δέν ἐξελίσσεται οὔτε μεταβάλλεται ἡ ἄϋλη φύση του. Εἶναι «ὁ ῎Ων» (᾿Εξ. 3,14). ᾿Εν αὐτῷ «οὐκ ἔνι παραλλαγή ἤ τροπῆς ἀποσκίασμα» (᾿Ιακ. 1,17). «Αὐτοί (οἱ οὐρανοί) ἀπολοῦνται, σύ δέ διαμένεις· καί πάντες ὡς ἱμάτιον παλαιωθήσονται, καί ὡσεί περιβόλαιον ἑλίξεις αὐτούς καί ἀλλαγήσονται. Σύ δέ ὁ αὐτός εἶ, καί τά ἔτη σου οὐκ ἐκλείψουσιν» (Ψαλμ. 101, 27.28). (Βλ. Ρωμ. 1,23· «τήν δόξαν τοῦ ἀφθάρτου Θεοῦ». 1 Τιμ. 6,16· «ὁ μόνος ἔχων ἀθανασίαν». ᾿Αποκ. 10,6· «καί ὤμοσεν ἐν τῷ ζῶντι εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων»).

47. ῾Η παντοδυναμία εἶναι βασική ἰδιότητα τοῦ Θεοῦ. Περί αὐτῆς ἔχουμε μαρτυρίες στήν ἁγ. Γραφή. Βλέπε· Λουκ. 1,37· «ὅτι οὐκ ἀδυνατήσει παρά τῷ Θεῷ πᾶν ρῆμα». Γεν. 17,14· «μή ἀδυνατεῖ παρά τῷ Θεῷ ρῆμα;». Ψαλμ. 134,6· «πάντα, ὅσα ἠθέλησεν ὁ Κύριος, ἐποίησεν ἐν τῷ οὐρανῷ καί ἐν τῇ γῇ». Δευτ. 10,17· «ὁ Θεός ὁ μέγας καί ἰσχυρός καί ὁ φοβερός». Ψαλμ. 148,5· «ὅτι αὐτός εἶπεν, καί ἐγενήθησαν, αὐτός ἐνετείλατο καί ἐκτίσθησαν». ᾿Εφ. 3,20· «τῷ δέ δυναμένῳ ὑπέρ πάντα ποιῆσαι ὑπερεκπερισσοῦ ὧν αἰτούμεθα ἤ νοοῦμεν».

48. Βλ. Θεοδωρήτου Κύρου (᾿Εραν., διάλ. 3)· «τό μή δυνηθῆναι τι τούτων (τό αἰώνιον ὑπό χρόνου γενέσθαι, τό ἄκτιστον κτιστόν, τό ἄπειρον πεπερασμένον) ἀπείρου δυνάμεως, οὐκ ἀσθενοῦς, τό δέ γε δυνηθῆναι ἀδυναμίας δήπουθεν, οὐ δυνάμεως».

49. Τό θέμα αὐτό συζητεῖται πολύ στή θεολογία, κατά πόσον δηλαδή ἡ ὑπό τοῦ Θεοῦ πρόγνωση τῶν ἠθικῶν ἐνεργειῶν τοῦ ἀνθρώπου ἀσκεῖ ροπή στήν ἐλευθερία τῆς βουλήσεώς του, τήν ὁποίαν καί καταργεῖ. Τό θέμα φυσικά εἶναι δύσκολο, ἀναγόμενο στά μυστηριώδη ἐκεῖνα ζητήματα, τά ὁποῖα ἀδυνατοῦμε νά κατανοήσουμε. Τό ζήτημα θεωρητικά εἶναι ἄλυτο. Πρακτικά ὅμως μποροῦμε νά ἔχουμε κάποια πρόσβαση σ᾿ αὐτό. ῾Ο ἄνθρωπος εἶναι ἐλεύθερος νά ἐνεργεῖ ὅπως αὐτός νομίζει, ἀνεξάρτητα ἀπό τή θεία πρόγνωση, τῆς ὁποίας τό περιεχόμενο, τή στιγμή πού ἐνεργεῖ, δέν ἔχει τή δυνατότητα νά γνωρίζει. ῾Η πρόγνωση εἶναι καθαρή ὑπόθεση τοῦ Θεοῦ, τήν ὁποίαν ἐγώ, τό ἐνεργοῦν ὑποκείμενο, ἀγνοῶ. Θά πῶ, λοιπόν, ὅτι ὁ Θεός προγνωρίζει αὐτό πού ἐγώ σέ κάθε περίπτωση ἐνεργῶ. Οἱ δικές μου, λοιπόν, αὐτοπροαίρετες πράξεις (ἤ ἐπιθυμίες ἤ σκέψεις) εἶναι αὐτές πού προσδιορίζουν –ἄν μποροῦμε νά ποῦμε ἔτσι– τή θεία πρόγνωση καί ὄχι ἀντίστροφα, ἡ θεία πρόγνωση τίς δικές μου ἐνέργειες. ῞Οπως καί τοῦ ἀστρονόμου, ὁ ὁποῖος μέ ἀκρίβεια προλέγει καί καθορίζει μίαν ἔκλειψη ἡλίου, ἡ πρόγνωση δέν εἶναι ἡ καθοριστική αἰτία τῆς ἐκλείψεως, ἀλλ᾿ ἡ ἔκλειψη εἶναι τό ἀντικείμενο καί ἡ αἰτία τῆς ἐπιστημονικῆς του προγνώσεως.

50. ῾Ο Ψαλμωδός ἀναφωνεῖ· «῾Ως ἐμεγαλύνθη τά ἔργα σου Κύριε· πάντα ἐν σοφίᾳ ἐποίησας» (Ψαλμ. 103,24). ῾Ο δέ Παῦλος τή σοφία τοῦ Θεοῦ χαρακτηρίζει ὡς «πολυποίκιλον», τόσο στό πεδίο τῆς δημιουργίας ὅσο καί στό κράτος τῆς χάριτος (᾿Εφ. 3,6).