101. Μέ μελανά χρώματα περιγράφει ὁ ψαλμωδός τήν καθολικήν ἀχρείωση τῶν ἁμαρτωλῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς του· «πάντες ἐξέκλιναν, ἅμα ἠχρειώθησαν, οὐκ ἔστιν ποιῶν χρηστότητα, οὐκ ἔστιν ἕως ἑνός. Τάφος ἀνεῳγμένος ὁ λάρυγξ αὐτῶν, ταῖς γλώσσαις αὐτῶν ἐδολιοῦσαν· ἰός ἀσπίδων ὑπό τά χείλη αὐτῶν, ὧν τό στόμα ἀρᾶς καί πικρίας γέμει· ὀξεῖς οἱ πόδες αὐτῶν ἐκχέαι αἷμα· σύντριμμα καί ταλαιπωρία ἐν ταῖς ὁδοῖς αὐτῶν, καί ὁδόν εἰρήνης οὐκ ἔγνωσαν» (Ψαλμ. 13,3).

102. Ρωμ. 7,14.

103. «᾿Εάν ἀνομίας παρατηρήσῃς Κύριε, Κύριε, τίς ὑποστήσεται;» (Ψαλμ. 129,3).

104. ῾Η περί σπερματικοῦ λόγου διδασκαλία εἶναι θεολογικό ἐπίτευγμα τοῦ ᾿Ιουστίνου, φιλοσόφου καί μάρτυρος. Μέ τή διδασκαλία του αὐτήν ὁ ᾿Ιουστῖνος ἤθελε νά τονίσει τό γεγονός, ὅτι πρίν ἀπό τήν ἔγχρονη σάρκωση τοῦ Λόγου οἱ ἄνθρωποι δέν ἦσαν ἐντελῶς ἄμοιροι τῆς θείας ἀλήθειας. Εἶχαν στίς ψυχές τους ἕνα εἶδος θείας ἀποκαλύψεως. Αὐτό γινόταν μέ τήν ἐνέργεια τοῦ σπερματικοῦ λόγου. Τήν ὁρολογία ὁ χριστιανός φιλόσοφος δανείστηκε ἀπό τό φιλοσοφικό λεξιλόγιο τῆς Στοᾶς, χωρίς φυσικά νά υἱοθετήσει τό βάθος τῆς διδασκαλίας αὐτῆς καί κυρίως τόν πανθεϊστικό χαρακτῆρα της. ῾Ο σπερματικός λόγος, κατά τόν ᾿Ιουστῖνο, δέν εἶναι μόριο τοῦ καθολικοῦ Λόγου, οὔτε πάλιν μέρος τῆς ἀνθρώπινης λογικῆς ψυχῆς. Εἶναι εἰδική ἐνέργεια τοῦ Λόγου, ἡ ὁποία φωτίζει τήν λογική ψυχή (στήν ὁποίαν ἔχει ἀπήχημα συγγενές) στό νά στοχασθεῖ τήν ἀλήθεια. ῾Η ἐνέργεια τοῦ σπερματικοῦ λόγου συγκρινόμενη μέ τήν ἐνέργεια τοῦ καθολικοῦ Λόγου, εἶναι μερική, ἀμυδρή καί συνεσκιασμένη. Μοιάζει μέ τό φῶς τοῦ κεριοῦ σέ σύγκριση μέ τήν ἄπλετη φωτοχυσία τοῦ ἡλίου. Εἶναι δέ καί ἐπισφαλής, διότι στή διδασκαλία τῶν φιλοσόφων (στούς ὁποίους κυρίως ἐνεργεῖ ὁ σπερματικός λόγος) ἡ ἀλήθεια εἶναι ἀνακατεμένη μέ τό ψέμα, πρᾶγμα πού ἐπιτείνει ἡ σκοτιστική ἐνέργεια τῶν πονηρῶν πνευμάτων. ῞Οσοι πρό Χριστοῦ ἔζησαν σύμφωνα μέ τό φωτισμό τοῦ σπερματικοῦ λόγου ἦσαν χριστιανοί «κἄν ἄθεοι ἐνομίσθησαν» (Βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Η θεολογία τοῦ ᾿Ιουστίνου, φιλοσόφου καί μάρτυρος, καί αἱ σχέσεις αὐτῆς πρός τήν ἑλληνικήν φιλοσοφίαν. ᾿Αθῆναι, 1962. τοῦ αὐτοῦ· ῾Η ἱστορία τῶν Δογμάτων, Α´, μέρος δεύτερον. ᾿Εν ᾿Αθήναις 1978, σ. 69 ἑξ.).

105. Γαλ. 4,4.

106. «Αὐτός ἐνηνθρώπησεν, ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν» (Μ. ᾿Αθανάσιος).

107. «῞Ηπλωσας τάς παλάμας καί ἥνωσας τά τό πρίν διεστῶτα» (Κανών Μ. Σαββάτου, ᾿ῼδή Γ´. Δόξα Πατρί).

108. «Αὐτός γάρ ἐστιν ἡ εἰρήνη ἡμῶν, ὁ ποιήσας τά ἀμφότερα ἕν καί τό μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ λύσας» (᾿Εφ. 2,14).

109. Λουκ. 2,34.

110. 1 Κορ. 8,6.

111. 1 Τιμ. 2,5· «εἷς καί μεσίτης Θεοῦ καί ἀνθρώπων, ἄνθρωπος Χριστός ᾿Ιησοῦς».

112. ᾿Εφ. 4,5.

113. Ματθ. 7,15· «Προσέχετε ἀπό τῶν ψευδοπροφητῶν, οἵτινες ἔρχονται πρός ὑμᾶς ἐν ἐνδύμασι προβάτων, ἔσωθεν δέ εἰσι λύκοι ἅρπαγες». Βλ. καί, Ματθ. 24,11. 24. Μάρκ. 13,22. 1 ᾿Ιω. 4,1.

114. ᾿Αποκ. 1,8. 19,6. 21,22. 2 Κορ. 6,18.

115. «Πάντα δι᾿ αὐτοῦ ἐγένετο» (᾿Ιω. 1,2).

116. Πράξ. 3,13. 26. 4,27. 30.

117. Λουκ. 4,16· «Πνεῦμα Κυρίου ἐπ᾿ ἐμέ, οὗ εἵνεκεν ἔχρισέ με».

118. Πράξ. 13,33. ῾Εβρ. 1,5.

119. Βλ. Θεοφ. ᾿Αντιοχείας, Πρός Αὐτόλ. Β´, ΒΕΠ 5,27. ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Η περί δύο Λόγων θεωρία ἐν τῇ θεολογικῇ γραμματείᾳ τῆς ἀρχαίας ᾿Εκκλησίας, ἐν ΕΕΘΣ (᾿Επιστ. ᾿Επετ. Θεολ. Σχολῆς), τ. ΚΣΤ´ (1984), σελ. 103–118.

120. Βλ. ᾿Ι. Καρμίρη, Τά δογματικά..., τ. Ι (1952), σ. 55 ἑξ.

121. ΒΕΠ 4,244–245. Περισσότερα· ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Ιστ. Δογμάτων Α/2, σ. 76 ἑξ.

122. Σχετικά μέ τή διδασκαλία τοῦ ᾿Ιουστίνου βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Η περί ὑποταγῆς θεωρία ἐν τῇ ἀρχαίᾳ ᾿Εκκλησίᾳ. ᾿Εν ᾿Αθήναις, 1961.

123. Γιά παράδειγμα ὁ ἅγιος ᾿Ιγνάτιος, ἐπίσκοπος ᾿Αντιοχείας.

124. ῞Οτι ἡ ᾿Εκκλησία δανειζόταν ὅρους ἀπό τό πνευματικό περιβάλλον τῆς ἑκάστοτε ἐποχῆς δέν εἶναι κάτι τό παράδοξο. ῾Ο Χριστιανισμός δέν ἀποσκορακίζει ὅ,τι εἶναι ἀληθινό στή θύραθεν σοφία καί φιλοσοφία, διότι καί αὐτές, ὡς προϊόν τοῦ λόγου καί τῆς συνειδήσεως τοῦ ἀνθρώπου, ἀνάγονται ἔμμεσα στόν Θεό. ᾿Εκεῖνο πού ἀποδοκιμάζει εἶναι ἡ ἀναλήθεια καί τό ψεῦδος εἰς τά ὁποῖα εἶναι τόσο ἐπιρρεπές τό πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου, ὅταν αὐτό δέν φωτίζεται ἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ. Στήν ἱστορική ἀνέλιξή του τό χριστιανικό δόγμα δανείστηκε ἀπό τούς πνευματικούς θησαυρούς τοῦ ἐθνικοῦ περιβάλλοντος πολλά σχήματα λόγου καί μορφές, διά νά καταστήσει τό μήνυμά του προσιτότερο στόν πνευματικό καί ἰδεολογικό του περίγυρο καί νά προσελκύσει στήν πίστη τά καλλιεργημένα πνεύματα τῆς ἐποχῆς. ῾Η ἐπίδραση ὅμως αὐτή –καί κυρίως τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας πού ἦταν ἡ κυριώτερη ἐκδήλωση τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ πνεύματος– ποτέ δέν ἄγγιξε τόν πυρῆνα τοῦ χριστιανικοῦ δόγματος, ὥστε νά τό μεταπλάσει στή δική της ποιότητα, ὅπως παλαιότερα ἰσχυρίστηκαν πολλοί θεολόγοι τῆς Δύσεως (Αὶ. Ηὰἶὃὰὴὂ κ.ἄ.). ῏Ηταν πάντοτε ἐπίδραση περιφερειακή καί μορφολογική, τό ἐξωτερικό ἔνδυμα πού ἔπαιρνε κάθε φορά ἡ ἐξ ἀποκαλύψεως θεία ἀλήθεια, διά νά κάνει εὐκολότερη τή διείσδυσή της στόν κόσμο. Καί ἐνῶ ἡ βαθύτερη οὐσία τοῦ δόγματος, ὡς ὁ αἰώνιος λόγος τοῦ Θεοῦ, μένει πάντοτε ἡ αὐτή μέσα στή διηνεκή ροή τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων, ἡ μορφολογική του παράσταση καί ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖον προσφέρεται κάθε φορά στόν ἄνθρωπο, μπορεῖ νά ἐξελίσσεται ἱστορικά καί νά μεταβάλλεται ἀνάλογα μέ τίς ἰδέες καί τό περιεχόμενο τοῦ πνευματικοῦ περιβάλλοντος τῆς ἐποχῆς. Στή βάση αὐτή κατανοεῖται καί ἡ γενικότερη σχέση ῾Ελληνισμοῦ καί Χριστιανισμοῦ καί ἰδιαίτερα ὁ λεγόμενος ἑλληνοχριστιανικός πολιτισμός, ὁ ὁποῖος βρίσκεται στήν καρδιά τοῦ πνεύματος καί τοῦ πολιτισμοῦ τῶν προηγμένων ἰδιαίτερα λαῶν.

125. «Οὐχ ἁρπαγμόν ἡγήσατο τό εἶναι ἴσα Θεῷ» (Φιλιπ. 2,6).

126. «Πάντα δι᾿ αὐτοῦ ἐγένετο, καί χωρίς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδέν ὅ γέγονεν (᾿Ιω. 1,3).

127. ᾿Ιω. 1,1.

128. Βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Η ἐπίδρασις τῆς ἑλληνικῆς σκέψεως ἐπί τῶν θεολογικῶν Σχολῶν ᾿Αλεξανδρείας καί ᾿Αντιοχείας, ᾿Αθῆναι 1983, σ. 285 ἑξ.

129. ᾿Α. Θεοδώρου, ὅ.π., σ. 285.

130. ᾿Ι. Καρμίρη, μν. ἔργ., σ. 60.

131. Γαλ. 5,1.

132. Γεν. 3,24.

133. Βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, ἒ῟ἶ ἲὸὃὖ ῍῏ἣ῏? Τό κίνητρον τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως κατά τόν ἱερόν Μάξιμον τόν ῾Ομολογητήν. ᾿Εν ᾿Αθήναις 1974. Στό μελέτημα αὐτό ὁ συγγραφέας προσπαθεῖ νά ἀποδείξει, ὅτι στή θεολογία τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ ῾Ομολογητοῦ κεντρικώτερη θέση κατέχει ἡ ἐμπροϋπόθετη σάρκωση τοῦ Λόγου (ὅτι δηλαδή ὁ Λόγος ἔγινεν ἄνθρωπος διά τή σωτηρία τοῦ κόσμου) καί ὄχι τόσο ἡ ἀπροϋπόθετη περί σαρκώσεως θεωρία, τήν ὁποίαν φυσικά ὁ ἅγιος Πατήρ υἱοθέτησε. ῾Υπέρ τῆς ἐμπροϋπόθετης θεωρίας τάσσονται καί πολλοί ἄλλοι Πατέρες τῆς ᾿Εκκλησίας· Εἰρηναῖος (Ρὒ 7,1161), ᾿Αμβρόσιος (Ρἃ 16,868), Αὐγουστῖνος (Ρἃ 38,940), Χρυσόστομος (Ρὒ 53,36), ᾿Αθανάσιος (Ρὒ 25,104. 26,261 κ.ἄ.).

134. Πρβλ. ᾿Ακάθιστο ῞Υμνο.

135. Λουκ. 9,29 ἑξ.

136. Φιλιπ. 2,7.

137. Κανών τοῦ Μ. Σαββάτου· «῎Αφραστον θαῦμα, ὁ ἐκ καμίνου ρυσάμενος...» (᾿ῼδή Ζ´. ῾Ο Εἱρμός).

138. Ματθ. 9,17.

139. Λουκ. 1,35.

140. Τόσο στήν Κ. Διαθήκη ὅσο καί στήν ἀρχαιοπατερική παράδοση τῆς ᾿Εκκλησίας εἶναι πολύ προσφιλές τό θέμα τοῦ ἀντιθετικοῦ παραλληλισμοῦ μεταξύ τῶν δύο ᾿Αδάμ, τοῦ πρώτου (τοῦ γενάρχη) καί τοῦ δεύτερου (τοῦ Χριστοῦ). ᾿Από τόν πρῶτον ᾿Αδάμ ἕλκει τήν καταγωγή του τό ἀνθρώπινο γένος, στό ὁποῖον ἐκεῖνος κληροδοτεῖ, μέ τήν πτώση του, τήν ἁμαρτία, πού σάν συνέπειά της ἔχει τή φθορά καί τό θάνατο. ᾿Ενῶ ἀπό τόν δεύτερο ᾿Αδάμ, τόν Χριστό, κατάγεται ἡ νέα πνευματική ἀνθρωπότητα, ὅλοι οἱ πιστοί, πού, ἐνσωματωμένοι στήν ἀνθρώπινη φύση του, ἀναπλάθονται ἐσωτερικά, κοινωνοῦντες τοῦ λυτρωτικοῦ ἔργου του. Οἱ δύο ᾿Αδάμ εἶναι οἱ δύο ἀντιθετικές ρίζες τῆς ἀνθρωπότητος, οἱ δύο ἄξονες γύρω ἀπό τούς ὁποίους ἐκτυλίσσεται ἡ ἱστορία τοῦ κόσμου· ὁ θάνατος καί ἡ ζωή, ἡ πτώση καί ἡ ἀνάσταση. ῾Ο ἀντιθετικός αὐτός παραλληλισμός ἐπεκτείνεται ἀκολούθως καί στίς δύο μητέρες τῆς ζωῆς, τήν Εὔα καί τήν Μαρία. ᾿Από τήν Εὔα πηγάζει ἡ παρακοή· ἀπό τήν Μαρία ἡ ταπεινή συγκατάθεση στό λυτρωτικό θαῦμα τοῦ Θεοῦ. ᾿Εκείνη συνέλαβε στά σπλάχνα τό δηλητήριο τοῦ ἀρχαίου δράκοντα· αὐτή κυοφόρησε στή μήτρα της τόν ἄπειρο Λόγο τῆς ζωῆς! ῾Ο παραλληλισμός ἐκτείνεται, τέλος, καί στά δυό ξύλα· τῆς παρακοῆς στόν Παράδεισο, καί τοῦ σταυροῦ στόν Γολγοθᾶ. Τό πρῶτο ξύλο φύτρωσε τό θάνατο· τό δεύτερο ἐκαρποφόρησε τή ζωή. Καρπός τοῦ ξύλου ἐκείνου ἦταν ἡ πτώση τοῦ πλάσματος. Καρπός τοῦ δεύτερου, ἡ ἀνάσταση καί ἡ ζωή!

141. ᾿Ησ. 7,14. Ματθ. 1,23.

142. Λουκ. 1,28.

143. Βλ. τόν ᾿Ακάθιστο ῞Υμνο καθώς καί τήν προσευχή πρός τή Θεοτόκο τοῦ Μ. ᾿Αποδείπνου, ὅπου ἐγκωμιάζεται ἀπό τήν ᾿Εκκλησία ἡ μεγάλη χάρη τῆς Παναγίας.

144. ἲὸ ὣὗὃὲ῏῝ 3,5. Βλ. Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Συμβολική (1930), σ. 203.

145. Γεν. 3,16.

146. ῾Η Πενθέκτη Οἰκ. Σύνοδος ἀφορίζει ὅσους τιμοῦσαν τά λόχεια τῆς Παρθενομήτορος, διότι κατ᾿ αὐτήν (τή Σύνοδο) ὁ τόκος τῆς Παρθένου ἦταν ἀλόχευτος· «᾿Αλόχευτον τόν ἐκ τῆς Παρθένου θεῖον τόκον ὁμολογοῦντες, τούς ἐξ ἀγνοίας πράττοντάς τι τῶν οὐ δεόντων, διορθώσει καθυποβάλλομεν...» (Καν. 79). Βλ. καί Γρηγ. Νύσσης· «Τούτου γάρ μόνου χωρίς λοχείας ἡ γέννησις, ὥσπερ καί χωρίς γάμου ἡ σύστασις. Οὐ γάρ ἐστιν ἐπί τῆς ἀφθόρου τε καί ἀπειρογάμου κυρίως τό ὄνομα τῆς λοχείας εἰπεῖν· διότι παρθενίας τε καί λοχείας ἀσύμβατά ἐστι περί τήν αὐτήν τά ὀνόματα» (Εἰς τό ῎Ασμ. τῶν ᾿Ασμάτων, Ρὒ 44,1053 Α). Τόν ἀλόχευτον τόκον τῆς Παρθένου ψάλλει καί ἡ ᾿Εκκλησία μας.

147. Τό ἀειπάρθενο τῆς Θεοτόκου, τό ὁποῖον ἐξαίρει ἡ χορεία τῶν Πατέρων τῆς ᾿Εκκλησίας, δέν γίνεται ἀποδεκτόν ἀπό ὀρθολογιστές θεολόγους, οἱ ὁποῖοι, ἀπορρίπτοντες τήν παράδοση τῆς ᾿Εκκλησίας, ἑρμηνεύουν μέ τό δικό τους τρόπο τά χωρία ἐκεῖνα πού, κατά τή γνώμη τους, δικαιώνουν τίς ἰδιαίτερες ἀπόψεις τους. ῎Ετσι τή λέξη ἀδελφός, πού χρησιμοποιεῖ ἡ Γραφή γιά νά χαρακτηρίσει τούς «ἀδελφούς» τοῦ Κυρίου, λαμβάνουν στή φυσική της ἔννοια, ἐνῶ στή Γραφή ἡ λέξη μπορεῖ νά σημαίνει καί τό στενό συγγενῆ, ἐξάδελφο ἤ ἀνεψιό. Στήν περίπτωσή μας οἱ ἀδελφοί τοῦ Κυρίου ἦσαν συγγενεῖς του ἀπό τήν πλευρά τοῦ ᾿Ιωσήφ ἤ τῆς Μαρίας. ῎Ετσι στό Γεν. 12,5 καί 13,8 ὁ Λώτ φέρεται ὡς ἀδελφός τοῦ ᾿Αβραάμ, ὄχι βέβαια μέ τήν ἔννοια τοῦ φυσικοῦ ἀδελφοῦ, ἀλλά τοῦ στενοῦ συγγενοῦς. ῞Οπως καί στό Γεν. 29,15 ὁ Λάβαν κατονομάζει τόν ᾿Ιακώβ ἀδελφό του, πού στήν πραγματικότητα δέν ἦταν. ᾿Επίσης τό χωρίο Ματθ. 1,25· «Καί οὐκ ἐγίνωσκεν αὐτήν ἕως οὗ ἔτεκε τόν υἱόν αὐτῆς τόν πρωτότοκον», τό ἑρμηνεύουν μέ τήν ἔννοια τῆς γαμικῆς ἑνώσεως καί τῆς καταλύσεως τῆς παρθενίας τῆς Μαρίας. Τό «ἕως οὗ» ὅμως στή Γραφή σημαίνει τό ὁρισμένο σημεῖο γιά τό ὁποῖο ἐνδιαφέρεται ὁ λέγων, ἀφήνων ἀπροσδιόριστο ἐκεῖνο πού ἀκολουθεῖ. Βλ. Γεν. 8,7· «καί ἀπέστειλε τόν κόρακα τοῦ ἰδεῖν εἰ κεκόπακεν τό ὕδωρ· καί ἐξελθών οὐχ ὑπέστρεψεν ἕως οὗ ξηρανθῆναι τό ὕδωρ ἀπό τῆς γῆς». ῾Ο κόραξ φυσικά δέν γύρισε στήν κιβωτό μετά τήν ξήρανση τῶν ὑδάτων. Καί Ψαλμ. 122,2. 1 Κορ. 15,25· «δεῖ γάρ αὐτόν βασιλεύειν ἄχρις οὗ ἄν θῇ πάντας τούς ἐχθρούς ὑπό τούς πόδας αὐτοῦ». Τό δέ πρωτότοκος σημαίνει αὐτόν πού γεννήθηκε πρῶτος, ἄσχετα ἄν ἀκολουθοῦν ἤ ὄχι ἄλλα τέκνα. (᾿Εξ. 34,19. ᾿Αριθμ. 18,15).

Κατά τήν πατερική παράδοση ἡ γαμήλια συμβίωση τῆς Μαρίας μετά τοῦ ᾿Ιωσήφ ἦταν ἀνάρμοστη πρός τήν ὑψηλή περιωπή της· «Πῶς γάρ ἄν Θεόν γεννήσασα καί ἐκ τῆς τῶν παρακολουθηκότων πείρας τό θαῦμα γνωρίσασα ἀνδρός συνάφειαν κατεδέξατο; ῎Απαγε· οὐ σωφρονοῦντος λογισμοῦ τά τοιαῦτα νοεῖν μή ὅτι καί πράττειν» (᾿Ιω. Δαμασκηνοῦ, ῎Εκδ. ᾿Ορθ. Πίστεως, 14,4).

148. Καί ἐμεῖς βέβαια δεχόμαστε τήν ἔνσωμη μετάσταση τῆς Θεοτόκου στόν οὐρανό, μέ τήν προϋπόθεση πάντοτε ὅτι ἡ Μητέρα τοῦ Κυρίου ἐγνώρισε προηγουμένως τό θάνατο, πού γιορτάζουμε σάν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου (15 Αὐγούστου). Τή μετάσταση μποροῦμε νά τή δεχτοῦμε κατά δύο τρόπους· εἴτε τό ἅγιο σῶμα της μετατέθηκε ἀπό τό μνῆμα στόν οὐρανό, ὅπου τηρεῖται ἄφθαρτο, περιμένοντας τήν κοινή ἀνάσταση τῶν νεκρῶν, εἴτε ὅτι ἀναστήθηκε καί, ἑνωθέν μέ τή ψυχή της, βρίσκεται κοντά στόν ἄχραντο Τόκο της. ῞Οπου δηλαδή ὁ Υἱός, ἐκεῖ καί ἡ πάνσεπτη Μητέρα, τό ἀπαστράπτον δοχεῖο, στό ὁποῖο χώρεσε ὁ ἀχώρητος Θεός. Στή μετάσταση τῆς Θεοτόκου, κατά τή δεύτερη ἐκδοχή, ἔχουμε ἐξαίρεση ἀπό τόν καθολικό νόμο, ὁ ὁποῖος δουλεύει γιά ὅλους τούς ἀνθρώπους μετά θάνατο· τή μή κράτηση τῆς ψυχῆς τῆς Παναγίας στή μέση κατάσταση τῶν ψυχῶν. ᾿Εδῶ δέ ἔγκειται ἡ προβληματική τῆς σχετικῆς διδασκαλίας, τήν ὁποίαν πολλοί ὀρθόδοξοι θεολόγοι δέν ἀποδέχονται ὡς ὀρθήν.

149. Σέ κάθε θεία Λειτουργία της (στόν ὄρθρο) ἡ ᾿Εκκλησία μας ἀνυμνεῖ τή Θεοτόκο· «Τήν τιμιωτέραν τῶν Χερουβίμ καί ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ, τήν ἀδιαφθόρως Θεόν Λόγον τεκοῦσαν, τήν ὄντως Θεοτόκον, σέ μεγαλύνομεν». Στό θαυμάσιο αὐτό μεγαλυνάριο ἐκφράζεται ἡ μεγάλη δόξα τῆς Παρθένου, ἡ ἐπισκιάσασα τή δόξα τῶν ἀγγελικῶν φύσεων, πού ὀφείλεται στό γεγονός ὅτι εἶναι ἀληθινή Θεοτόκος, ὅτι ἐγέννησε ἀφθόρως τόν Υἱόν τοῦ Θεοῦ καί λειτούργησε ἐπάξια στό θεῖο χριστολογικό μυστήριο.

150. «῾Υπεραγία Θεοτόκε πρέσβευε ὑπέρ ἡμῶν» καί «῾Υπεραγία Θεοτόκε σῶσον ἡμᾶς». Οἱ δύο αὐτές δεήσεις πού ἀπευθύνει ἡ ᾿Εκκλησία μας στή Θεομήτορα, ἐκφράζουν ἀκριβῶς τό ἴδιο πρᾶγμα καί δέν βλέπουμε τό λόγο γιατί μερικοί ὀρθόδοξοι ἀποφεύγουν νά λέγουν τό «σῶσον ἡμᾶς». ῾Η πρώτη αἰτία τῆς σωτηρίας δέν εἶναι φυσικά ἡ Θεοτόκος, ἀλλά ὁ Θεός. ῾Ως ἔμμεση ὅμως καί δευτερεύουσα αἰτία μπορεῖ νά θεωρηθεῖ καί αὐτή, πάντοτε βέβαια διά τῶν πρεσβειῶν της πρός τόν ἄχραντο Τόκο της, ὅτι «πολύ ἰσχύει δέησις Μητρός πρός εὐμένειαν Δεσπότου». ῎Αλλο βέβαια πρᾶγμα, ἄν σέ πολλούς ἁπλοϊκούς χριστιανούς ἡ δέηση αὐτή μπορεῖ νά δημιουργήσει παρεκδοχές, ὅπως συμβαίνει καί μέ τήν προσκύνηση τῶν ἁγίων εἰκόνων. ᾿Αντί ὅμως νά συγκαλύπτεται ἡ ἀλήθεια, θά ἦταν προτιμότερο νά διαφωτίζεται ὁ ὀρθόδοξος λαός στά καίρια ζητήματα τῆς πίστεως καί τῆς λατρείας του.