Μοναχισμός και
σύγχρονη τεχνική πρόοδος
Κωνσταντίνου Σκουτέρη,
Καθηγητού Πανεπιστημίου
«Όταν δούμε
τον Μοναχισμό στο πλαίσιο της
εκκλησιαστικής κοινωνίας, τότε
αντιλαμβανόμεθα, ότι η αγωνία της
Εκκλησίας, οι προκλήσεις που κατά
περιόδους δέχεται δεν είναι αδιάφορες
γι΄ αυτόν. Ήδη από τους πρώτους
χριστιανικούς χρόνους οι αφιερωμένοι
στην προσευχή και στη λατρεία του Θεού
άγιοι ασκητές ήταν η ευλογημένη
εφεδρεία της Εκκλησίας, το δυναμικό
εκείνο σπέρμα το οποίο ενεργούσε
μυστικά και ευεργετικά στη στήριξη και
πνευματική αύξηση του εκκλησιαστικού
σώματος.
Στη βάση αυτή θα πρέπει να
προσεγγίσουμε και το ζήτημα της
στάσεως του Μοναχισμού μπροστά στο
φαινόμενο της τεχνικής προόδου, η οποία
ως γνωστόν προκαλεί και προβληματίζει
τον σύγχρονο πιστό, όχι σπάνια δε του
δημιουργεί και συνειδησιακά διλήμματα.
Στη συνείδηση πολλών χριστιανών σήμερα
παραμένει ανοικτό το ερώτημα εάν και
κατά πόσον τα τεχνολογικά εξάλματα και
τα επιτεύγματα της επιστήμης
εναρμονίζονται με τον ευαγγελικό τρόπο
υπάρξεως.
Είναι, πιστεύω, σημαντικό να
συνειδητοποιήσουμε, ότι οι εξελίξεις
στον τομέα των επιστημών και της
τεχνικής, που διαρθρώνουν κατά κάποιο
τρόπο τον κόσμο μας και επηρεάζουν την
καθημερινή μας ζωή, δεν παύουν να είναι
νέες δυνατότητες, ευκαιρίες
πνευματικής ωριμάνσεως και προκλήσεις
για μια ανανεωμένη και ίσως και
αναθεωρημένη, κατά τη μορφή, μαρτυρία
του Ευαγγελίου στο σύγχρονο κόσμο. Οι
σπασμωδικές αντιδράσεις και οι πολλές
φορές αλληλοδιαιρούμενες τοποθετήσεις
έναντι της προόδου που έχει σημειωθή
στον τομέα της τεχνολογίας, κατά τα
τελευταία ιδία χρόνια, δεν
προσιδιάζουν στη νηφαλιότητα, με την
οποία η χριστιανική διδασκαλία
αξιολογεί τις δραστηριότητες του
ανθρώπου. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να
τονίσουμε ότι η επιστημονική έρευνα
γενικά, ως αναζήτηση νέων μεθόδων και
νέων εφαρμογών που αποβλέπουν στη
βελτίωση της ζωής του ανθρώπου, είναι
προϊόν της δυνατότητας που ο ίδιος ο
Θεός έδωσε στον άνθρωπο να αναζητά και
να δημιουργή.
Το αρχικό πάντως ερώτημα
συνεχίζει να παραμένη: Τι σχέση μπορεί
να έχη ο Μοναχισμός, αυτή η αναζήτηση
της ησυχίας, της αμεριμνίας και της
περισυλλογής, με την τεχνική πρόοδο, η
οποία μοιραία συνεπάγεται τη διάσπαση
και την πολυπραγμωσύνη; Πώς
συμβιβάζεται η ταχύτητα της τεχνικής
προόδου με τη σχολή και τον αμέριμνο
βίο της προσευχής και της πνευματικής
εργασίας;
Η παρουσία και η μαρτυρία του
Μοναχισμού σε ένα κόσμο μεταβολών, τον
οποίο χαρακτηρίζει η εξωστρέφεια, η
προσκόλληση στα επιτεύγματα της
τεχνικής και η αποθέωση της
νεωτερικότητας, είναι δυνατόν να
λειτουργήσει ευεργετικά για τον
σύγχρονο άνθρωπο, γιατί μπορεί να είναι
ζωντανή υπόμνηση, ότι παράλληλα με τα
ρέοντα, τα οποία βιώνει ο σημερινός
άνθρωπος της προόδου και των τεχνικών
κατακτήσεων, υπάρχουν και τα μένοντα,
τα οποία αφορούν στο βαθύτερο είναι και
στις προσδοκίες της υπάρξεως του
ανθρώπου.
Είναι νομίζω σαφές, ότι τα
επιτεύγματα της τεχνικής, από πλευράς
χριστιανικής κατανοήσεως, δεν μπορούν
να αξιολογηθούν ως απροϋποθέτως καλά,
ούτε πάλι καθ΄ εαυτά κακά. Ως καρποί της
δημιουργικότητας του ανθρώπου τα
επιτεύγματα της τεχνικής μπορεί να
είναι θεία δώρα. Και πάλι, η παράχρηση
και κατάχρηση της δημιουργικότητας
αυτής μπορεί να υποτάξη τον άνθρωπο
στην τυραννία της ρουτίνας του
τεχνικού πολιτισμού και να εξαντλήση
την πνευματική του δυναμική. Μπροστά
στο καταπληκτικό πράγματι φαινόμενο
των ανακαλύψεων και γενικά της προόδου
των θετικών επιστημών, έχουμε ανάγκη
από φωτισμένους ανθρώπους με
χαρισματικά κριτήρια που θα μας
βοηθήσουν στις «διακρίσεις
των πνευμάτων» (1 Κορ.
12: 10). Η διάκριση υπήρξε πρωτίστως
μοναχική αρετή, υψίστη μάλιστα για το
πνευματικό εργόχειρο. Είναι πρόδηλο,
ότι δεν μπορούμε να αφεθούμε άκριτα
στην πλημμυρίδα των επιτευγμάτων της
τεχνικής. Ιδιαίτερα μάλιστα στο χώρο
της Βιοτεχνολογίας οι δυνατότητες της
έρευνας φαίνεται να αγγίζουν τα όρια
της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η ευθύνη
του Μοναχισμού ιδιαίτερα, αλλά
οπωσδήποτε και της όλης Εκκλησίας,
είναι να καταδείξη στο σύγχρονο
άνθρωπο ότι η τεχνική πρόοδος μπορεί να
είναι ουσιαστικό βήμα για τη βελτίωση
της ζωής, μπορεί όμως και να γίνη βάρος
που θα συνθλίβη το ανθρώπινο πρόσωπο,
μπορεί να είναι αποτέλεσμα της λογικής
αλλά δυστυχώς ενίοτε και της ελλείψεώς
της. Συχνά σήμερα τα ανθρώπινα
επιτεύγματα απολυτοποιούνται και η
τεχνική πρόοδος προβάλλεται ως είδωλο
και ως υποκατάστατο του Θεού.
Η σωστή αξιοποίηση της
τεχνικής γνώσης μπορεί να επιλύση επί
μέρους πρακτικά προβλήματα και να
αφήση έτσι απερίσπαστο τον μοναχό να
αφοσιωθή στην προσευχή και την
πνευματική του καλλιέργεια. Το ζήτημα
είναι να κατανοήσουμε, ότι δεν υπάρχει
τελικά αποκλειστική διάσταση ή
αντιθετικό δίλημμα μεταξύ θεωρίας και
δημιουργικότητας. Η θεωρία δεν είναι
αποκλειστική της δημιουργικότητας,
ούτε η δημιουργικότητα της θεωρίας.
Αυτό που πέτυχε ο Μοναχισμός, στη μακρά
ιστορία του, είναι να μη παρασυρθή σε
μια μονιστική, μονοφυσιτική
πνευματικότητα, ούτε πάλι να κυριευθή
από την εκάστοτε επικαιρότητα και την
εξωστρέφεια, την οποία αναπόφευκτα
παράγει ο τεχνικός πολιτισμός. Η μακρά
ιστορία του Μοναχισμού είναι ιστορία
καταφάσεως και συγχρόνως αποστάσεως
από τα όποια ανθρώπινα επιτεύγματα.
Είναι βέβαιο ότι και σήμερα η μοναχική
πολιτεία έχει το χρέος να πορευθή στον
ίδιο δρόμο. Και σήμερα, όπως πάντα στο
παρελθόν, οφείλει να ακολουθή την οδό
των αγίων, των διά την έξιν τα
αισθητήρια γεγυμνασμένα εχόντων προς
διάκρισιν καλού τε και κακού (Εβρ.
5:14)».
