Γενοκτονία του Ελληνισμού της Ανατολής
Ευσταθίου Πελαγίδη, Μικρασιατικός και Ποντιακός Ελληνισμός από την αρχαιότητα μέχρι την ανταλλαγή, Θεσσαλονίκη 2004, εκδ. Αντ. Σταμούλη, σελ. 200-208
Εισαγωγή
Οι πρώτες 10ετίες του 20 ου αιώνα σημαδεύονται από μαζικά προσφυγικά ρεύματα με κορυφαίο αίτιο την εθνική και μόνο ταυτότητα των λαών που διώκονται. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν ιδιαίτερα οι Έλληνες και οι Αρμένιοι της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ένα προστάδιο και αναγκαστικό αίτιο αυτών των προσφυγικών ρευμάτων είναι οι σχεδιασμένοι διωγμοί και η συστηματική εξόντωση των δυο αυτών εθνικών ομάδων, το έγκλημα δηλ. της γενοκτονίας.
Ειδικότερα για τους Έλληνες πρέπει να πούμε ότι η Γενοκτονία, ο Ξεριζωμός και, στη συνέχεια, το Προσφυγικό πρόβλημα αποτελούν μια εσωτερικά δεμένη ιστορική Τριλογία, από τις πιο δραματικές που έχει να παρουσιάσει η ιστορία μας.
Τα κυρία και κορυφαία στάδια της Γενοκτονίας έχουν ως εξής:
Γενοκτονία
Διωγμούς και εκτουρκισμοΰς του ελληνικού στοιχείου είχαμε και παλιότερα. Είναι γνωστοί οι μαζικοί εξισλαμισμοί και οι εξοντωτικοί διωγμοί του 17 ου αι.
Μετά την κήρυξη, όμως, του τουρκικού Συντάγματος του 1908, τα φαινόμενα αυτά, ιδιαίτερα οι εξοντωτικοί διωγμοί του ελληνικού στοιχείου, γίνονται μεθοδικά, συστηματικά και, κυρίως, με αποφάσεις και οδηγίες της κεντρικής εξουσίας, των τουρκικών κυβερνήσεων. Οι έρευνες έδειξαν ότι οι διωγμοί είναι μελετημένοι και οργανωμένοι από ψηλά και έχουν καθολικό χαρακτήρα.
Πράγματι, αν ρίξουμε μια ματιά στο πώς άρχισαν και πώς κλιμακώθηκαν, θα διαπιστώσουμε ότι τίποτε δεν έγινε χωρίς σχεδιασμό.
Ι)Στην πρώτη περίοδο (1908-1912/13) οι διωγμοί γίνονται προσεγμένα και κάπως μεμονωμένα (δολοφονίες, δημεύσεις περιουσιών κτλ.), για να μην αποκαλυφθεί το πρόσωπο της Νέας Τουρκίας, η οποία από τότε αρχίζει την υλοποίηση του προγράμματος «Η Τουρκία για τους Τούρκους».
ΙΙ)Στην περίοδο 1912-1914 αυξάνονται αισθητά οι δολοφονίες και οι καταστροφές των ελληνικών πληθυσμών. Ιδιαίτερα μετά το Μάρτιο του 1914 επιτείνονται οι αθρόοι διωγμοί και οι μαζικές απελάσεις στην Ελλάδα ολόκληρων ελληνικών πληθυσμών από τη Θράκη και τα παράλια της Μ. Ασίας, με την πρόφαση ότι έχουν καταληφθεί από την Ελλάδα τα νησιά Λέσβος και Χίος. Από το σημείο αυτό αρχίζει ξεκάθαρα το πρόγραμμα του Νεοτουρκικού Κομιτάτου, δηλ. από τη μια, της οικονομικής εξάντλησης των Ελλήνων και, από την άλλη, του εκδιωγμού ή και της αναγκαστικής καταφυγής τους στην Ελλάδα, προκειμένου να τους αντικαταστήσει με Οθωμανούς από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, αλλά και από περιοχές που περιήλθαν στη Σερβία και Βουλγαρία.
ΙΙΙ)Η κατάσταση γίνεται αφόρητη στην περίοδο του α' παγκοσμίου πολέμου (1914-18), η οποία σημαδεύεται από θηριώδεις καταστροφές των ελληνικών πληθυσμών με αθρόες σφαγές, διώξεις, πυρπολήσεις ολόκληρων πόλεων και χωριών και μαζικές εξορίες χιλιάδων ομογενών στο εσωτερικό της Τουρκίας.
IV )Η κορύφωση του δράματος του Μικρασιατικού Ελληνισμού, ιδίως του ποντιακού, συμπίπτει με την Κεμαλική περίοδο (1919-1922), οπότε οι διωγμοί γίνονται περισσότερο εξοντωτικοί και θηριώδεις. Οι ελληνικοί πληθυσμοί (και οι αρμένικοι) δεν φονεύονται απλά με μαχαίρια και όπλα, αλλά πεθαίνουν ύστερα από φρικώδη μαρτύρια, πρωτοφανή στην ανθρώπινη ιστορία. Και όχι μόνο άνδρες, αλλά και γυναικόπαιδα, χωρίς διάκριση ηλικίας. Στην περιοχή του Πόντου, μόνο, εξοντώθηκαν 353.000 άτομα. Συνολικά, από τον Ελληνισμό της Ανατολής (Θράκη, Μ. Ασία, Πόντο) εξοντώθηκαν γύρω στα 900.000 άτομα (1914-1924).
Για την εξόντωση του ελληνικού στοιχείου οι τουρκικές αρχές έκαναν χρήση των φοβερότερων και σατανικότερων σχεδίων: λεηλάτησαν, βίασαν, πυρπόλησαν ολόκληρα χωριά, βασάνισαν, ακρωτήριασαν, έσφαξαν, έκαψαν, ακόμη και έθαψαν ζωντανούς άντρες, γυναίκες, παιδιά, γέρους και μετέβαλαν σε εκτεταμένα νεκροταφεία ελληνικές χριστιανικές κοινότητες που μέχρι τότε ανθούσαν και εξέπεμπαν την ελληνική πολιτιστική τους ακτινοβολία σ’ όλη την Ανατολή. Αξίζει να αναφερθούν οι κορυφαίες απ’ αυτές: Σμύρνη, Αϊδίνι, Κυδωνιές, Προύσα, Νίκαια (περιοχή Μ. Ασίας), Τραπεζούντα, Κερασούντα, Σαμψούντα, Οινόη, Πάφρα, Ορντού, Αμάσεια (Πόντος), επαρχίες Δέρκων, Μέτρων, Ηράκλειας, Μυριοφύτου, Καλλιπόλεως, Αίνου, Τυρολόης, Σαράντα Εκκλησιών, Αδριανούπολης (Αν. Θράκη).
Το μέγεθος των διωγμών και των εξοντώσεων του Ελληνισμού της Ανατολής συγκλόνισε τόσο τους Έλληνες της κυρίως Ελλάδας, ώστε παρατηρήθηκε μια γενική κινητοποίηση και οι αντιδράσεις όλων των φορέων (εφημερίδες, σύλλογοι, σωματεία, πολιτεία) ήταν εντονότατες. Στο ελληνικό, μάλιστα, Κοινοβούλιο, στο τριήμερο 5, 6 και 8 Απριλίου 1921, έγινε εκτενέστατη συζήτηση για τους ανθελληνικούς διωγμούς στην Τουρκία, από το 1908 μέχρι το 1921, και παρουσιάστηκαν αναλυτικά και συγκεκριμένα στοιχεία, ξεχωριστά για την κάθε μία περιοχή. Ήταν ένα είδος τιμής και επίσημου μνημόσυνου του ελληνικού λαού διά των νομίμων εκπροσώπων του.
Πώς κλιμακώνεται η Γενοκτονία- Κατάργηση του προνομιακού καθεστώτος
1) Σύμφωνα με το παλιό προνομιακό καθεστώς, που ανανεώθηκε με βεζυρική εγκύκλιο της 22 Ιανουάριου 1891, μοναδικός αρμόδιος φορέας για την εκπαίδευση των Ελλήνων της Τουρκίας ήταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Στη δική του αποκλειστική ευθύνη υπάγονταν τα θέματα της εκπαίδευσης και τα διπλώματα των εκπαιδευτικών.
Όμως, από τον Ιούλιο του 1915 καταργοΰνται από την τουρκική Κυβέρνηση αυτά τα προνόμια. Στο εξής, όλα τα ελληνικά σχολεία αποσπώνται από το Πατριαρχείο και υπάγονται στη δικαιοδοσία του υπουργείου Παιδείας της Τουρκίας.
2)Οι διαθήκες, οι γάμοι, τα συμβόλαια, τα οποία, με βάση το προνομιακό καθεστώς, υπάγονταν στα αρμόδια συμβούλια του Πατριαρχείου, περιέρχονται, στο εξής, στην αρμοδιότητα του τουρκικού δημοσίου.
3)Καταργείται το προνόμιο των κληρικών (ιερέων-επισκόπων), να δικάζονται από εκκλησιαστικά δικαστήρια. Αυτό σημαίνει ότι επίσκοποι, ιερείς, μοναχοί και ηγούμενοι δικάζονται ως κοινοί εγκληματίες και φυλακίζονται σε κοινές φυλακές, χωρίς την ανάμειξη του Πατριαρχείου.
4)Μέχρι τώρα το Πατριαρχείο είχε το προνομιακό δικαίωμα να παρεμβαίνει σε περίπτωση βίαιου εξισλαμισμού των χριστιανών. Το προνόμιο αυτό καταργείται με Νόμο της 28ης Ιουλίου 1915 και οι εξισλαμισμοί, από κει και πέρα, γίνονται πια ακώλυτα.
5)Καταργείται το μεγάλο προνόμιο της κοινοτικής αυτοδιοίκησης. Πρώτα πρώτα, οι δημογέροντες διορίζονται πια από την τουρκική κυβέρνηση. Έπειτα, οι περιουσίες των ελληνικών κοινοτήτων, των μοναστηριών και των εθνικών ιδρυμάτων (νοσοκομείων, πτωχοκομείων, ορφανοτροφείων), δημεύονται με Νόμο της τουρκικής κυβέρνησης (14 Αυγούστου 1916).
Έτσι, το Πατριαρχείο, οι Μητροπόλεις, τα Μοναστήρια, οι εκκλησίες, οι κοινότητες, τα σχολεία, τα εθνικά ιδρύματα, χάνουν τις περιουσίες τους.
Στρατολογία χριστιανών
Πρόκειται για το φρικωδέστερο όπλο εξόντωσης του χριστιανικού στοιχείου.
Μέχρι τη νεοτουρκική επανάσταση του 1908 οι Χριστιανοί απαλλάσσονταν από τη στρατιωτική υποχρέωση πληρώνοντας τον αντίστοιχο απαλλακτικό φόρο. Όμως, με βάση το νεοτουρκικό Σύνταγμα του 1908, όλοι ανεξαιρέτως οι Χριστιανοί και όλοι οι Έλληνες (οι άρρενες), ηλικίας μέχρι 31 έτους, ήταν υποχρεωμένοι να στρατευτούν. Η υποχρέωση αυτή, με νόμο του Νοεμβρίου 1914, επεκτείνεται και στους άντρες ηλικίας μέχρι 48 ετών, χωρίς το δικαίωμα της εξαγοράς (που υπήρχε για λίγο διάστημα). Σε όσους θα τολμούσαν να μην παρουσιαστούν στο στρατό επιβάλλονταν βαρύτατες ποινές και δημεύσεις των περιουσιών τους. Εκτός απ’ αυτό, ήταν σίγουρο ότι και οι οικογένειές τους θα εκτοπίζονταν και θα εξοντώνονταν στα βάθη της Ανατολής.
Εξάλλου, για την πλήρη εξόντωση των στρατευμένων, ιδρύθηκαν τα λεγάμενα εργατικά τάγματα (αμελέ ταμπουρού), πραγματικά κολαστήρια και φρικιαστικοί τάφοι χιλιάδων Ελλήνων Χριστιανών.
Οι επίσημες εκθέσεις της εποχής δίνουν τη ζοφερή εικόνα των εργατικών ταγμάτων.
Εξόντωση οικογενειών
Με απόφαση του στρατολογικού γραφείου της Κων/πολης, της 21 Οκτωβρίου 1915, επιβάλλονται βαρύτατες ποινές στους ανυπότακτους και φυγόστρατους. Παράλληλα, με την ίδια απόφαση προβλέπεται ο εκτοπισμός και η απέλαση των οικογενειών τους στο εσωτερικό της Ανατολής.
Εξάλλου, με το πρόσχημα της έρευνας για ανεύρεση ανυπότακτων, οι τουρκικές αρχές προέβαιναν σε φρικώδεις βιαιοπραγίες.
Επιτάξεις και φορολογίες
Οι τουρκικές αρχές συχνά προέβαιναν σε ενέργειες οικονομικής εξόντωσης των Ελλήνων, όπως εμπορικούς αποκλεισμούς, επιτάξεις και δημεύσεις κινητής και ακίνητης περιουσίας. Με τον τρόπο αυτό οδήγησαν στην ένδεια και στην πενία ευπορότατους ελληνικούς πληθυσμούς.
Τις επιτάξεις συμπλήρωναν οι βαριές φορολογίες που επιβάλλονταν με το πρόσχημα προσφοράς βοήθειας είτε στο Κομιτάτο, είτε στους Τούρκους πρόσφυγες, είτε στον τουρκικό στόλο.
Εξάλλου, κατά τη συγκομιδή των προϊόντων, παρεμπόδιζαν τους Έλληνες να βγαίνουν από τις πόλεις, για να μη μπορούν να μαζέψουν τα προϊόντα των χωραφιών και των καλλιεργειών τους.
Με τις μεθόδους αυτές εξόντωναν οικονομικά όσους Έλληνες είχαν γλιτώσει από το μαχαίρι και τον εκτόπισμό.
Εξισλαμισμοί
Οι εξισλαμισμοί μεθοδεύονταν με την ίδρυση ειδικών ορφανοτροφείων, όπου συγκεντρώνονταν ορφανά Ελληνόπουλα, των οποίων οι γονείς είχαν σφαγεί ή απελαθεί, ή παιδιά που απάγονταν διά της βίας από τα χέρια των γονέων τους. Στους μικρούς τροφίμους αυτών των ορφανοτροφείων παρεχόταν καθαρή μουσουλμανική και τουρκική παιδεία, η οποία οδηγούσε, μοιραία, στον εξισλαμισμό τους. Αυτόν, ακριβώς, το ρόλο έπαιξε το ορφανοτροφείο της Πανόρμου, το οποίο ιδρύθηκε κατά σύσταση και υπόδειξη του Γερμανού στρατηγού Λίμαν Φον Σάντερς.
Άλλος τρόπος εξισλαμισμού ήταν η αναγκαστική και βίαιη εγκατάσταση 5-10 ελληνικών οικογενειών μέσα σε συμπαγή τουρκικά χωριά, απ’ όπου απαγορευόταν η οποιαδήποτε έξοδος και επικοινωνία με ελληνικούς πληθυσμούς.
Κακουργήματα
Αναφέρονται ειδεχθέστατα περιστατικά κακουργημάτων και δολοφονιών, τα οποία διαπράττονταν κατά των Ελλήνων, άλλοτε ατομικά και άλλοτε ομαδικά.
Στα παραπάνω να προσθέσουμε και τους ξυλοδαρμούς, τις πάμπολλες φυλακίσεις των Ελλήνων και τις καθημερινές ατιμώσεις των γυναικών και των νεαρών κοριτσιών.
Απελάσεις
Οι μαζικοί εκτοπισμοί και οι αθρόες απελάσεις ήταν το κατεξοχήν εξοντωτικό μέτρο των τουρκικών αρχών εναντίον των Ελλήνων. Η εφαρμογή αυτού του μέτρου αποφασίστηκε τον Ιούνιο του 1915 και άρχισε από τη χερσόνησο της Καλλίπολης και τα παράλια του Ελλησπόντου, για να επεκταθεί στα νησιά της Προποντίδας, σ’ όλη τη Μικρά Ασία και στον Πόντο.
Το μαρτύριο των μαζικώς εκτοπιζόμενων πληθυσμών εικονί- ζεται σε επίσημες προξενικές εκθέσεις του 1916-17.
Ομολογίες από την τουρκική πλευρά
Τα παραπάνω φρικώδη εγκλήματα ομολογούνται και από Τούρκους αξιωματούχους.
Ο Γερουσιαστής Δαμάτ-Φερήτ Πασάς (πρώην Μέγας Βεζύρης) αποκαλύπτει τα εξής στη συνεδρίαση της τουρκικής Γερουσίας, στις 22 Οκτωβρίου 1918:
«Η εκμηδένισις των χριστιανικών πληθυσμών στον έγκλημα αποδοτέον εις το κομιτάτον Ένωσις Πρόοδος και ήτο έγκλημα διαπραχθέν άνευ ονδενός λόγον. Οι πληθυσμοί
αναγκάσθηκαν να απέλθωσιν υπό την απειλήν και την βίαν και ανοικτιρμόνως εξωλοθρεύθησαν... Ο ολικός αριθμός των Οθωμανών υπηκόων των απελαθέντων κατά τοιούτον τρόπον ανέρχεται εις 550.000 ψυχάς, φοβούμαι δε ότι ο αριθμός ούτος είναι κατώτερος τον πραγματικού».
Εξάλλου, η Βαλιδέ-Εδίπ-Χανέμ, από τις διαπρεπέστερες δημοσιογράφους στην Τουρκία, γράφει στην εφημερίδα «Βακίτ» (22 Οκτ. 1918):
«Απεδιώξαμεν τους Έλληνας υπηκόους μας και παν μεν, διά να τους εκριζώσομεν, καθώς και τους Αρμενίους, και επί τω σκοπώ τούτο) μετεχειρίσθημεν μεθόδους παρομοιαζούσας προς τας του Μεσαίωνος... Η θεωρία του εξαναγκαστικού εξ ισλαμισμού εγένετο παραιτία εγκληματικής τραγωδίας εις χείρας ληστών και δολοφόνων. Διοικηταί, νομάρχαι, υπάλληλοι, σιοδοτηθένιες δι’ απολύτου εξουσίας του Κομιτάτου, επέρριψαν επί των ώμων του αθώου τουρκικού στοιχείου, ολόκληρον το βάρος των ακατονομάστων κακουργημάτων».
Αλλά και η Τουρκική εφημερίδα «Ακάμ» έγραψε τα εξής:
«Η οθωμανική κυβέρνησις διέπραξε τα ακατονόμαστα ταύτα εγκλήματα και τούτου ένεκα η κυβέρνησις υπέχει άπασαν την ευθύνην...».
|
