Η αγία ´Άγιοςννα με την Παναγία Είναι των μέσων του 15 ου αι. και βρίσκεται στο Μουσείο Μπενάκη της Αθήνας. Παλαιότερα νομιζόταν πως ήταν εικόνα του Εμμανουήλ Τζάνε με χρονολογία 1637. Συντηρήθηκε όμως το 1982-83 οπότε και αποκαλύφθηκαν η πλαστή υπογραφή και η χρονολογία.
Ο αείμνηστος ακαδημαϊκός Μανόλης Χατζηδάκης περιγράφοντας μια νεότερη αλλά παρόμοια εικόνα της Πάτμου, παρατηρεί: «Στο χρυσό κάμπο με κόκκινα κεφαλαία Η ΑΓΙΑ ΑΝΝΑ ΜΡ ΘΥ. Η αγία ´Άγιοςννα, έως τη μέση, κρατεί την Παναγία με το αριστερό χέρι ενώ ακουμπά το δεξί προστατευτικά στο γόνατο της Παναγίας. Η Παναγία ντυμένη με το μαφόριο, στον τύπο της Θεοτόκου, γυρισμένη κατά τα τρία τέταρτα προς την μητέρα της τής προσφέρει άνθος, ενώ με το αριστερό σεβίζει. Η σύνθεση των δύο προσώπων έχει γίνει με πρότυπο την βρεφοκρατούσα Οδηγήτρια και μάλιστα ενός τύπου που συζητήθηκε τα τελευταία χρόνια αν η καταγωγή του είναι βυζαντινή ή ιταλική, αλλά αποδείχθηκε ότι είναι βυζαντινή, γιατί τα σχετικά βυζαντινά παραδείγματα φθάνουν τουλάχιστο στον 11 ο αιώνα.
« Για τη δογματική σημασία της εικόνας σωστά έχει λεχθεί ότι αποτελεί παράσταση συμβολική της γενεαλογικής τριάδας ´Άγιοςννα- Παναγία- Χριστός, η οποία την ίδια εποχή έχει βρει κάπως ρεαλιστικότερη απόδοση με την παράσταση των τριών προσώπων καθισμένων ή όχι επάλληλα στον ίδιο άξονα. Η συσχέτιση με το τροπάριο από το Τριώδιο «ἄνθος τό ἀμάραντον...ἡ ἐξανθήσασα...», ή με το «ρόδον ἀμάραντον, χαῖρε, ἡ μόνη βλαστήσασα» αποτελεί ασφαλώς τη βασική ιδέα για την αλληγορική μεταφορά της εικόνας, όπου το αμάραντον άνθος είναι ο Χριστός, και για το λόγο αυτό σωστά παραβλέπεται η φυσιοκρατικότερη απόδοση μιας Παναγίας-παιδίσκης, στην αγκαλιά της μητέρας της, για να κρατηθεί ο τύπος της ώριμης Παναγίας» (Εικόνες της Πάτμου...σ. 115).
Την παράσταση της ώριμης Παναγίας βλέπουμε και στα Εισόδια, γιατί κι εκεί πρέπει να τονιστεί η εκκλησιολογική διάσταση: η γυναίκα Παναγία είναι «τοῦ Κτίστου τῶν ἁπάντων ἡ Μήτηρ» (βλ. τομ. Β΄, σ. 53).
Το πρόσωπο της αγίας ´Άγιοςννας είναι σκληρό και ταλαιπωρημένο. Δείχνει την πολύχρονη εγκαρτέρηση, την πίκρα της, τον παραγκωνισμό της λόγω της ατεκνίας της. Συντείνουν σε αυτό οι σκούροι προπλασμοί, τα καστανά σαρκώματα, τα λιγοστά φώτα. Η μύτη είναι μακριά λες και χωρίζει το πρόσωπο στα δύο. Τα μάτια σκεπασμένα από μεγάλα φρύδια είναι λαμπερά και το βλέμμα ονειροπόλο. Η κλίση της κεφαλής χαρίζει στην έκφραση εσωτερικότητα και βύθισμα σε σκέψεις και ιερούς στοχασμούς. Φαίνεται η αγία αποτραβηγμένη από τα γήινα και συγκεντρωμένη στο δικό της κόσμο που καρτερικά τον ζει και τον χαίρεται. Στην προσευχή της έδειξε ασυνήθιστη εγκαρτέρηση. Όπως λέγει ο ´Aγιος Γρηγόριος ο Νύσσης, η προσευχή μας πρέπει να' ναι σύντονη, εντατική δηλαδή και επίμονη. Να γίνεται με ορθή συνείδηση, με διάνοια συγκεντρωμένη, όχι αναγκαστικά αλλά από έρωτα προς το Θεό και πόθο της ψυχής. Έτσι θα βλέπουν όλοι τους αγαθούς καρπούς της σταθερότητας σ' αυτήν, όπως ακριβώς συνέβη και με τους δύο θεοπάτορες (ΕΠΕ 8, 340).
Ένα τροπάριο της ακολουθίας της 9 ης Σεπτεμβρίου (Σύναξη των δικαίων Ιωακείμ και ´Άγιοςννης) μιλάει για την λαμπρότητα της αρετής του ζεύγους, της μακαριστής δυάδας. «Ὁλοτρόπῳ νεύσει (=ολοκληρωτικά δοσμένοι)» προς Θεόν, ὄντως ὁ θεόληπτος Ἰωακείμ καί ἡ Ἄννα ἡ ἔνθεος, ἀκλινῶς προσέχοντες, τήν πανάχραντον Θεοτόκον ἐκύησαν, την ὑπερκειμένην (=που είναι πιο πάνω) κτίσεως ἁπάσης ἁγιότητι (με την αγιότητά της)» (Κανών, ωδή α΄).
|
