Ο ευαγγελιστής Ιωάννης

Η εικόνα είναι τεχνουργημένη γύρω στο 1500 και βρίσκεται στο ονομαστό μοναστήρι του Θεολόγου στην Πάτμο. Έχουμε μπροστά μας μία γεροντική φυσιογνωμία με καρτερικότητα, περισυλλογή και στοχαστικότητα. Ο άγιός μας, Ο ΑΓ(ΙΟΣ) ΙΩ(ΑΝΝΗΣ) ΘΕΟΛΟΓΟΣ, παριστάνεται έως τη μέση και φορεί βαθυγάλαζο ρούχο. Με ελαφριά κλίση προς τα αριστερά του κοιτάζει επίμονα και διερευνητικά τον προσκυνητή. Σφίγγει στο στήθος του το Ευαγγέλιο, όπου διαβάζουμε τον περίφημο στίχο: «»Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος καί ὁ Λόγος ἦν πρός τόν Θεόν, καί Θεός ἦν ὁ Λόγος». Κρατεί το Ευαγγέλιο ζηλότυπα θέλοντας να το προφυλάξει με τα δυο του χέρια. Η ιδιότητα του συγγραφέα του Ευαγγελίου προδίδεται από το μελανοδοχείο με τη θήκη για τα κοντύλια, που το βλέπουμε στηριγμένο στην δεξιά του μασχάλη. Λείπει η γραφίδα που σε άλλες εικόνες με αντίθετη κλίση- προς τα δεξιά του- κρατεί με το δεξί του χέρι. «Στο προσωπογραφικό τύπο θα σημειώσομε, πέρα από τα γενικά γνωρίσματα του Θεολόγου ως σοφού συγγραφέα και ηλικιωμένου ανθρώπου που έχει κύρος και εμβρίθεια, ιδιαίτερα το μεγάλο κεφάλι με το πλατύ κρανίο, στηριγμένο σε κοντό και εύρωστο λαιμό, καθώς και το ογκώδες σώμα» (Μαν. Χατζηδάκη, Εικόνες της Πάτμου..., σ. 63 και σ. 46). Σε αυτά ας προσθέσουμε την χοντρή μύτη, τα δασιά φρύδια, τις ημικυκλικές ρυτίδες. Όλα επίτηδες σχεδιασμένα για να φανεί ο μεγάλων διαστάσεων εσωτερικός του πλούτος. Αυτός είναι ο συνδυασμός των χαρισμάτων του, της κοινωνικής του πείρας και της επιφοίτησης του Αγίου Πνεύματος.

Το γυρτό κεφάλι του μαθητή «ὅν ἠγάπα ὁ Ἰησοῦς», το περίφροντι ύφος του και το σφιχταγκάλιασμα του Ευαγγελίου δείχνουν την αγάπη του στα λόγια και τα έργα του διδασκάλου. Όπως μαρτυρεί ο βίος του, η αγάπη του διακλαδιζόταν αφειδώλευτα και στους ανθρώπους. Γι αυτό μπορούσε να πει: «Τεκνία μου, μή ἀγαπῶμεν λόγῳ μηδέ τῇ γλώσσ η », ἀλλ' ἐν ἔργῳ καί ἀληθείᾳ»(Α΄ Ιω., 3,18).

Κλείνουμε την περιγραφή της προσωπικότητας και της εικόνας του Θεολόγου με το εγκώμιο που του πλέκει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Παραθέτουμε σχετικό απόσπασμα σε μετάφραση του αειμνήστου καθηγητή και παλαμιστή Παν. Χρήστου:

«...Μόνο αυτός από τους Αποστόλους και όλους πριν από αυτόν και μετά από αυτόν περιβόητους κατώρθωσε να καλείται από όλους παρθένος, διότι, όπως φαίνεται, μόνος αυτός εφύλαξε σ' όλον τον βίο του και τα δύο, και την ψυχή και το σώμα, και το νουν και την αίσθησιν. Την μεν παρθενία του σώματος βέβαια, ολίγοι μεν την εκράτησαν, την γνωρίζουν δε σχεδόν όλοι. Της ψυχής δε ακριβής παρθενία είναι η προς κάθε κακία ασυμβίβαστη γνώμη. Ώστε με το προσωνύμιο τούτο προσμαρτυρείται στον Ιωάννη η σχεδόν αναμαρτησία. Γι αυτό κι έγινε αγαπημένος στο μόνο εκ φύσεως αναμάρτητο Χριστό (Ιω. 13, 23. 19,26. 21,20) και τούτο το επώνυμο μόνο αυτός από όλους το απέκτησε.

«Μπορεί άρα γε κανείς να εύρη μεγαλύτερο σε έπαινο από αυτά τα ονόματα; Στους άλλους μεν ανθρώπους όλους δεν θα μπορούσε να εύρη όχι περισσότερα και μεγαλύτερα από αυτά, αλλά ούτε αυτά μαζί. Σ' αυτόν δεν προϋπάρχουν και άλλα μεγαλύτερα από αυτά. Διότι όχι μόνο αγαπημένος παρθένος είναι, αλλά και της παρθένου υιός, και μάλιστα της μητροπαρθένου και θεομήτορος, αφού έγινε γι αυτήν κατά χάριν ό,τι ο Χριστός της είναι κατά φύσι (Ιω., 19, 26 εξ). Εάν δε μόνο αυτός απέκτησε την ίδια με τον Χριστό μητέρα, είναι και ο μόνος αδελφός του επάνω από όλους και συγγενής και αφωμοιωμένος με τον Υιό του Θεού καθ‘ όλα. Υιός αγαπητός εκείνος (Ματθ. 3,17. 17,5) και αυτός μαθητής αγαπητός (Ιω. 19,26). Στον κόλπο του Πατρός εκείνος, και αυτός επιστήθιος του Ιησού (Ιω. 1,18. 13,23). Παρθένος εκείνος, και αυτός δια της χάριτος εκείνου∙ παρθένου υιός εκείνος, της ίδιας κι αυτός∙ «ἐβρόντησε ἀπό τον οὐρανόν ὁ Κύριος» (Ψαλμ. 17, 13), και αυτός είναι βροντή∙ γι αυτό και τούτο αποκαλείται περισσότερο από τους άλλους, βροντή και βροντής υιός (Μαρκ. 3,17) και μάλιστα βροντή θεολογικωτάτη που αντηχεί σε όλα τα πέρατα της γης και θεολογεί τον από τον Πατέρα Λόγο ότι και στην αρχή είναι και προς τον Θεό είναι και Θεός είναι και ζωή έχει μέσα του και φως αληθινό, το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο ερχόμενο στον κόσμο και δια του οποίου έγιναν στην αρχή τα πάντα (Ιω. 1,1-4)». (ΕΠΕ 11, 49-51).