3. Νέα διοικητική οργάνωση της Εκκλησίας

Μετά τη διοικητική ένωση της Εκκλησίας της Ελλάδας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο καταργήθηκε η εξαρχία Θεσσαλονίκης, η μητρόπολη της οποίας εξισώθηκε προς τις λοιπές μητροπόλεις. Οι μητροπόλεις της Εκκλησίας της Ελλάδας θεωρήθηκαν ίσες μεταξύ τους, επομένως απέβαλε την ιδιάζουσα θέση της και η μητρόπολη Κορίνθου. Στη νέα διοικητική οργάνωση της Εκκλησίας της Ελλάδας προστέθηκαν νέες μητροπόλεις και αρχιεπισκοπές. Στις «Αναγραφές» των επισκοπών του Θ΄ αιώνα εμφανίζεται το ακόλουθο διάγραμμα των εκκλησιαστικών επαρχιών της Ελλάδας 7 :

Μητροπόλεις και επισκοπές αυτών: α) Θεσσαλονίκης με 5 επισκοπές: Κίτρους, Βεροίας, Δραγουβιτίας, Σερβίων, Κασσανδρείας. β) Κορίνθου με 6 επισκοπές: Δαμαλά, ?ργους, Μονεμβασίας, Ζακύνθου, Ζημαινάς, Μαϊνης. γ) Αθηνών με 10 επισκοπές: Ευρίπου, Διαυλείας, Κορωνείας, ?νδρου, Ωρείου (Ωρεού), Σκύρου, Καρύστου, Πορθμού, Αυλώνος, Σύρας. δ) Κρήτης με 12 επισκοπές: Γορτύνης, Κνωσού, Αρκαδίας, Χερσονήσου, Αυλοποτάμου, Αγρίου, Λάμπης, Κυδωνίας, Ιεράς Πέτρας, Σητείας, Κισσάμου. ε) Πατρών με 4 επισκοπές: Λακεδαιμονίας, Μεθώνης, Κορώνης, Βολαίνης. στ) Λαρίσης με 10 επισκοπές: Δημητριάδος, Φαρσάλου, Θαυμακού, Ζητουνίου, Εζερού, Λοιδωρικίου, Τρίκκης, Εχίνου, Κολύδρου, Σταγών. ζ) Ναυπάκτου (Νικοπόλεως) με 8 επισκοπές: Βουνδίτζης, Αετού, Αχελώου, Ρωγών, Ιωαννίνων, Φωτικής, Ανδριανουπόλεως, Βοθρωτού. η) Φιλίππων με 6 επισκοπές: Πολυστύλου, Βελικείας, Χριστουπόλεως, Σμολαίνων, Καισαροπόλεως, Αλεκτρυοπόλεως. θ) Νέων Πατρών (Υπάτης) με την επισκοπή Μαρμαριτζάνων.

Αρχιεπισκοπές: α) Σερρών, β) Λευκάδος, γ) Θηβών, δ) Αιγίνης, ε) Κερκύρας.

Στις ανωτέρω μητροπόλεις με την απελευθέρωση της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά από τον ζυγό των Αράβων προστέθηκε και η μητρόπολη Γορτύνης με 12 επισκοπές, κατά δε τον Ι΄ αιώνα ανεβίωσε η αρχιεπισκοπή Α΄ Ιουστινιανής, η οποία από πλάνη μάλλον ταυτίσθηκε με την ιδρυθείσα από τους Βουλγάρους για πρώτη φορά Αρχιεπισκοπή Αχρίδας. Επί Αλεξίου Κομνηνού (1081-1118) προήχθησαν σε μητροπόλεις οι αρχιεπισκοπές

Θηβών, Σερρών, Κερκύρας και προστέθηκαν νέες μητροπόλεις, οι Χριστιανουπόλεως (Αρκαδίας), Λακεδαιμονίας, Παροναξίας? η τελευταία αποσπάσθηκε από τη μητρόπολη Ρόδου, στην οποία υπέκειτο. Επί του Μανουήλ Κομνηνού (1143-1180) στη μητρόπολη Νέων Πατρών (Υπάτης) υπήχθησαν οι επισκοπές Μαρμαριτζών, Βελάς και Αγίας, στη δε μητρόπολη Θηβών οι επισκοπές Κανάλων, Ζαρατόβου, Καϊστορίου, Τριχίων, Πλατάνων. Τέλος, επί του Ισαάκ Αγγέλου (1186-1196), προήχθη σε μητρόπολη και η Αρχιεπισκοπή ?ργους, την οποία περί τα τέλη του Θ΄ και τις αρχές του Ι΄ αιώνα είχε κοσμήσει ο άγιος επίσκοπος Πέτρος ο θαυματουργός, όπως θα δούμε και στη συνέχεια.

7. Le Quien, Oriens Cristianus, II, 1 εξ . Hopf, Ι , 116.