Φυσικά αὐτό κάθε ἄλλο παρά ἔλυε τό χριστολογικό πρόβλημα. Τουναντίον τό περιέπλεκε περισσότερο καί δημιουργοῦσε νέαν ἐπικίνδυνη κακοδοξία. Διότι, ἄν ἦταν ἄνους ἡ ψυχή τοῦ Κυρίου, ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου δέν θά εἶχε καμία σημασία, διότι ἀκριβῶς ὁ νοῦς, τό κύριο συστατικό τῆς ψυχῆς, ἦταν ἐκεῖνος πού εἶχεν ἀνάγκη προσλήψεως ἀπό τόν Κύριο καί θεραπείας. «Τό γάρ ἀπρόσληπτον ἀθεράπευτον», θά πεῖ ἀργότερα ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός189.

3) ῾Ο ᾿Αρειανισμός190.

᾿Εδῶ δέν θά μιλήσουμε γιά τήν ἄρνηση τῆς θεότητος τοῦ Χριστοῦ, περί τῆς ὁποίας κάναμε λόγο στά προηγούμενα· ἀλλά θά μᾶς ἀπασχολήσει ἡ ἄρνηση ψυχῆς στόν Κύριο, τήν ὁποίαν ἐδίδασκεν ὁ ῎Αρειος. Κατ᾿ αὐτόν ὁ Χριστός δέν εἶχε πλήρη ἀνθρώπινη φύση, δηλαδή σῶμα καί ψυχήν, ἀλλά σῶμα μονάχα ἄψυχο. Τά αἰσθήματα καί τά παθήματα τοῦ ἱστορικοῦ Χριστοῦ δέν ἦσαν ἐκδηλώματα τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς, ἡ ὁποία δέν ὑπῆρχε, ἀλλά τοῦ ἴδιου τοῦ Λόγου, ὁ ὁποῖος στό μέτρο αὐτό ἦταν ἐπιδεκτικός ἠθικῆς βελτιώσεως καί προκοπῆς.

Ποιός ὅμως ἦταν ὁ λόγος πού ὁδήγησε τόν ῎Αρειο στήν ἄρνηση ψυχῆς ἀπό τήν ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ; ῾Η ἄρνηση ὀφείλετο σέ ἐπιδράσεις φιλοσοφικές τοῦ ᾿Ιουδαίου Φίλωνος, κατά τόν ὁποῖον ὁ Λόγος εἶναι ἕνα εἶδος ἀσώματης λογικῆς ψυχῆς, ὅμοιος μέ τό Πνεῦμα τό ἅγιον, ἡ ὁποία χαρακτηρίζεται ὡς ὁ νοῦς ὁ «ὑπεράνω ἡμῶν», ὅπως ἀκριβῶς καί ἡ ἀνθρώπινη ψυχή χαρακτηρίζεται ὡς ὁ «νοῦς ἐντός ἡμῶν». ῾Ο Λόγος, σέ ἀντίθεση μέ τό Πνεῦμα τό ὁποῖον εἰσέρχεται στό σῶμα τοῦ προφήτη κατά τή διάρκεια τῆς προφητικῆς ἐμπνεύσεως, ποτέ δέν εἰσέρχεται σέ σῶμα ἀνθρώπινο, παρά τό γεγονός ὅτι ὡς ἐνδοκόσμιος Λόγος εἰσέρχεται στό σῶμα τοῦ φυσικοῦ κόσμου. ᾿Αλλ᾿ ἐνῶ ὁ Λόγος οὐδέποτε εἰσέρχεται ἀπ᾿ εὐθείας σέ σῶμα ἀνθρώπινο, ἀντιπροσωπεύεται σ᾿ αὐτό ἀπό τήν ἀνθρώπινη ψυχή, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ ἀντίτυπο τοῦ Λόγου. ῾Ο Λόγος εἶναι τό «ὑπεράνω ἡμῶν θεῖον ἀρχέτυπον»· ἡ λογική ψυχή εἶναι τό «ἐν ἡμῖν ἀντίτυπον τοῦ ἀρχετύπου».

῾Ο ῎Αρειος υἱοθετοῦσε τά διδάγματα αὐτά. Παράλληλα ὅμως δέν μποροῦσε ν᾿ ἀποστεῖ καί ἀπό τή χριστιανική διδασκαλία περί σαρκώσεως τοῦ Λόγου. ῾Ο Λόγος εἰσῆλθε, κατ᾿ αὐτόν, στό σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ὅπως –κατά τόν Φίλωνα– τό Πνεῦμα τό ἅγιον εἰσέρχεται στό σῶμα τοῦ προφήτη. Εἰσερχόμενος ὅμως στό σῶμα τοῦ Χριστοῦ, δέν εἶχε πιά ἀνάγκη τῆς παρουσίας τοῦ ἐκπροσώπου του, τῆς λογικῆς δηλαδή ψυχῆς. Στό σῶμα τοῦ Χριστοῦ ὁ Λόγος λαμβάνει ἀπ᾿ εὐθείας τή θέση τῆς λογικῆς ψυχῆς, ὅπως τήν ἴδια θέση παίρνει, κατά τό Φίλωνα, τό Πνεῦμα τό ἅγιο στό σῶμα τοῦ προφήτη. ῾Η παρουσία ἑπομένως τῆς ψυχῆς, ἀναπληρουμένης ἀπό τόν Λόγο, ἦταν ἐντελῶς περιττή στήν ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ. ῎Ετσι κατέληγε στό συμπέρασμα ὅτι ὁ Χριστός ἦταν ἄψυχος.

Περιττό νά ποῦμε ὅτι τά παραδοξολογήματα αὐτά τοῦ ᾿Αρείου, παράλληλα μέ τήν ἄρνηση τῆς θεότητος τοῦ Λόγου, ὁδηγοῦσαν σέ τέλεια καταστροφή τῆς πίστεως καί τοῦ σωτηρίου ἔργου τοῦ Χριστοῦ.

4) Μονοφυσιτισμός.

Κύριος εἰσηγητής τῆς αἱρέσεως αὐτῆς ἦταν ὁ Εὐτυχής, ἀρχιμανδρίτης τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς Κων/πόλεως. ῏Ηταν κληρονόμος τοῦ πνεύματος τῆς ἀρχαίας ᾿Αλεξανδρινῆς Σχολῆς, τῆς ὁποίας τίς τάσεις ὁδήγησε σέ ἀκρότητες.

῾Ο Εὐτυχής ξεκινοῦσε ὁμοίως ἀπό τή φιλοσοφική ἀρχή ὅτι δέν ὑπάρχει φύση ἀπρόσωπη. ῎Ετσι δεχόμενος ἕνα πρόσωπο στό Χριστό, ἦταν ὑποχρεωμένος νά δεχθεῖ καί μία φύση. ῞Ενα πρόσωπο σέ δύο φύσεις ἦταν γι᾿ αὐτόν ἀδιανόητο. Ποιά ἔπρεπε νά εἶναι ἡ φύση αὐτή; Φυσικά ἡ θεία. Τί ἀπέγινεν ἡ ἀνθρώπινη; ᾿Εξαφανίστηκε· καταπόθηκε ἀπό τή θεία καί ἐξέλιπε. ῎Εφερνε καί παράδειγμα. ῞Οπως ὅταν πάρεις μία σταγόνα ὄξους (ξύδι) καί τή ρίψεις στόν ὠκεανό, ἡ σταγόνα αὐτή θά διαλυθεῖ καί θά ἐξαφανιστεῖ στή θάλασσα, ἔτσι καί ἡ ἀνθρώπινη φύση, ὅταν ἑνώθηκε μέ τήν ἀπεραντοσύνη τῆς θείας φύσεως, ἀναλύθηκε σ᾿ αὐτήν κι ἐξαφανίστηκε!

Περιττό νά σημειώσουμε, ὅτι ἡ περί μιᾶς φύσεως τοῦ Χριστοῦ διδασκαλία τοῦ Εὐτυχοῦς –τήν ὁποίαν ἀκολούθησαν πολλοί χριστιανοί στήν ἀρχαίαν ᾿Εκκλησία– ἀντί νά λύσει τό χριστολογικό πρόβλημα, δημιούργησε μία τεράστια αἵρεση, ἡ ὁποία κόστισε πολύ ἀκριβά τόσο στήν ᾿Εκκλησία ὅσο καί στό Βυζαντινό κράτος. Μία φύση ἀφανισμένη ἤ ἀναχυμένη πανθεϊστικῶς στή θεότητα πῶς εἶναι δυνατό νά σωθεῖ; Ποιά δέ ἔννοια θά εἶχε ἡ ἱστορικότητα τοῦ Κυρίου καί τί θά σήμαινε τό λυτρωτικό πάθος καί ὁ θάνατός του; Δέν θά ἦσαν ὅλα μία φενάκη, μία ἀνυπόστατη ἐπίφαση, μία ἀπάτη;

Καί εἶναι μέν γεγονός ὅτι στή θεολογία τῆς ἀρχαίας ᾿Εκκλησίας κυκλοφοροῦσε ἡ περίφημη φράση «μία φύσις τοῦ Θεοῦ Λόγου σεσαρκωμένη», τήν ὁποίαν εἶχε διατυπώσει ὁ ᾿Απολλινάριος, καί τήν ὁποίαν εἶχε χρησιμοποιήσει καί ὁ ἅγιος Κύριλλος ᾿Αλεξανδρείας. ῞Ομως ὑπό τόν κάλαμο τοῦ διαπρεποῦς θεολόγου τῆς ᾿Αλεξανδρείας ἡ φράση αὐτή δέν εἶχε μονοφυσιτικήν ἀνάχρωση, ἀλλά ὑπό «μίαν φύσιν σεσαρκωμένην» ὁ ἱερός Πατήρ ἐννοοῦσε τό ἕνα πραγματικό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ Λόγου191.

5) Νεστοριανισμός.

῾Η αἵρεση πῆρε τό ὄνομά της ἀπό τόν Νεστόριο, Πατριάρχη Κων/πόλεως, πού ἀνῆκε στήν ἀκραία πτέρυγα τῆς ᾿Αντιοχειανῆς Σχολῆς. ῾Η διδασκαλία του ἦταν ὁ ἀντίποδας τοῦ μονοφυσιτικοῦ Εὐτυχιανισμοῦ.

῾Ο Νεστόριος, ξεκινώντας καί αὐτός ἀπό τή φιλοσοφική ἀρχή ὅτι δέν ὑπάρχει φύση ἀπρόσωπη192, ἐκ τῆς θέσεως ὅτι στόν Χριστόν ὑπάρχουν δύο πλήρεις καί τέλειες φύσεις (θέση τήν ὁποίαν ἐτόνιζαν οἱ θεολόγοι τῆς ᾿Αντιοχείας σύμφωνα μέ τό ἀναλυτικό πρακτικό πνεῦμα τους) ὁδηγεῖτο στήν ἀποδοχή καί δύο φυσικῶν προσώπων, ἕνα γιά κάθε φύση ἀντίστοιχα. Στόν Χριστόν ὑπῆρχαν δύο αὐτοτελῆ καί τέλεια πρόσωπα, ἕνα τοῦ Θεοῦ Λόγου καί ἕνα τοῦ ἀνθρώπου Χριστοῦ.

῾Η αἵρεση τοῦ Νεστορίου συνίστατο στή διάσπαση τῆς ἑνότητος τοῦ προσώπου τοῦ Χριστοῦ. Τά δύο φυσικά πρόσωπα ὑπάρχουν ἐπί μέρους, εἶναι ξεχωριστά τό ἕνα ἀπό τό ἄλλο. ῾Η ἕνωση τῶν φύσεων δέν μπορεῖ νά εἶναι φυσική (δηλ. βαθειά καί ἐσωτερική, ὅπως ἔλεγεν ὁ ἅγιος Κύριλλος ᾿Αλεξανδρείας), ἀλλ᾿ ἦταν ἕνωση ἠθική, ἕνας χαλαρός καί ἐξωτερικός πλησιασμός, μία προσέγγιση καί ἐπαφή «κατ᾿ εὐδοκίαν καί ὁμωνυμίαν». Δηλαδή τά δύο πρόσωπα στά ὁποῖα ἀντιστοιχοῦσαν οἱ δύο φύσεις, εἶχαν ψιλήν μεταξύ τους ἐπικοινωνίαν, ἁπλήν ἐπαφή καλῆς θελήσεως καί ἀγάπης, ἕνα εἶδος ἠθικῆς συνεργασίας. Αὐτοῦ τοῦ εἴδους τή σχέση ἐννοοῦσε ὁ Νεστόριος, ὅταν ἔκανε λόγο περί τοῦ ἠθικοῦ προσώπου τῆς ἑνώσεως, καί τίποτε περισσότερο.

῾Ο Νεστόριος, μερίζων τό ἑνιαῖο πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, μιλοῦσε στή συνέχεια περί δύο ξεχωριστῶν καί ἀνεξάρτητων Υἱῶν, ὅσα δηλαδή καί τά πρόσωπα τοῦ Κυρίου. ῎Αλλος ἦταν ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ καί ἄλλος ὁ Υἱός τῆς Παρθένου. ῾Η Μαρία ἐγέννησε μόνον τόν ἄνθρωπο Χριστό, διά τοῦτο καί τήν ὀνόμαζε «Χριστοτόκον». Τόν Θεόν δέν μποροῦσε νά γεννήσει, διότι γιά νά γίνει αὐτό θά ἔπρεπε καί ἡ ἴδια νά εἶναι θεά. Στούς δύο δέ Υἱούς ἀπένειμε δύο ξεχωριστές προσκυνήσεις.

Στό πλέγμα τῶν χριστολογικῶν ἀπόψεων τοῦ Νεστορίου ἡ ἀντίδοση τῶν ἰδιωμάτων τῶν φύσεων εἶναι κάτι τό ἀδιανόητον. Ποιά ἀντίδοση –ἀλήθεια– μπορεῖ νά νοηθεῖ σέ περίπτωση πού ὑπάρχουν δύο φυσικά, πλήρη καί τέλεια πρόσωπα, ξεχωριστά τό ἕνα ἀπό τό ἄλλο, καί τά ὁποῖα εἶναι τό καθένα φορέας τῶν ἰδιωμάτων τῆς φύσεως στήν ὁποίαν ἀντιστοιχεῖ; ᾿Αλλά καί ποιά θέωση τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως μπορεῖ νά υἱοθετήσει ἕνα τέτοιο σύστημα, πού τόσο ἀπότομα διαστέλλει καί ἀντιδιϊστᾶ φύσεις καί πρόσωπα; ᾿Ενδεικτική τῆς νοοτροπίας αὐτῆς εἶναι καί ἡ κακοποίηση τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Χριστοῦ, στήν ὁποίαν προέβαιναν ὡρισμένοι ἀκραῖοι θεολόγοι μέ ἐπί κεφαλῆς τόν Θεόδωρο Μοψουεστίας. ῞Οτι δηλαδή ἡ φύση τοῦ Κυρίου, ἀπογυμνωμένη ἀπό τή δύναμη πού προέρχεται ἀπό τήν ἀντίδοση τῶν ἰδιωμάτων τῶν φύσεων, μένει ἀνοικτή στίς φυσικές της δυνάμεις, ὀχλουμένη ἀπό πάθη καί παλαίουσα κατά τῆς ἁμαρτίας, προκόπτουσα βαθμηδόν στό πεδίο τῆς ἀρετῆς καί τῆς ἠθικῆς τελειώσεως.

προηγούμενη  επόμενη