Μερικοί σκοντάφτουν στό αἴτημα αὐτό. Τούς φαίνεται πολύ τραβηγμένο καί σκληρό. Βλέπουν μονόπλευρα τόν Θεόν ὡς ἄπειρη ἀγαθότητα καί ἀγάπη, διερωτώμενοι· πῶς ὁ ἀγαθός Θεός θά τιμωρήσει τόσο ἀδυσώπητα τό πλάσμα του πού ἔτυχε στήν ἐπίγεια ζωή του νά παραστρατήσει καί νά παραβεῖ τό νόμο του; Αὐτό δέν ἔρχεται σέ σύγκρουση μέ τήν ἄπειρη ἀγαθοσύνη του; Τά ἐρωτήματα αὐτά ἴσως νά φαίνονται λογικοφανῆ στό λογοκρατούμενο ἄνθρωπο. ᾿Αλλοίμονο ὅμως ἄν αὐτό πού ἐκ πρώτης ὄψεως μᾶς φαίνεται λογικοφανές τό θέσουμε ὡς κριτήριο τῶν καταστάσεων τοῦ Θεοῦ καί γενικότερα τῶν ζητημάτων τῆς πίστεως. Καί στά προηγούμενα εἴχαμε τήν εὐκαιρία νά τονίσουμε, ὅτι τά δόγματα, δηλαδή οἱ ἀλήθειες πού μᾶς ἀποκάλυψε ὁ Θεός, εἶναι ἀλήθειες ὑπερφυσικές, οἱ ὁποῖες ὑπερβαίνουν τή γνωστική μας κατάληψη καί δέν μποροῦν νά μετρηθοῦν μέ τόν πῆχυ τῆς ἀδύνατης καί περιορισμένης φυσικοπνευματικῆς ἐμπειρίας μας· καί ὅτι, ἄν ὑπάρχει τρόπος μιᾶς κάποιας προσεγγίσεως στό φύσει ἀνεξιχνίαστο καί ἄρρητο, αὐτό μόνο διά τῆς πίστεως μπορεῖ νά γίνει καί τοῦ χριστοποιημένου νοῦ, ὅπως τόν μεταρρυθμίζει ἡ χαρισματική ἐνέργεια τοῦ παναγίου Πνεύματος. Εἶναι δέ καθ᾿ ὑπερβολήν ἄχαρο καί ἐπικίνδυνο τό ἔργο νά προσπαθεῖ ὁ ἄνθρωπος στήν προκρούστεια κλίνη τοῦ ὀρθοῦ λόγου του νά κόβει καί νά ράβει στά μέτρα του τό ἀνέκφραστο μυστήριο τοῦ Θεοῦ, προσαρμόζοντάς το στίς δικές του ἀρέσκειες καί εὐαισθησίες. Αὐτή τήν τακτική ἄλλωστε ἀκολουθοῦσαν ἀπό πολύ παλαιά οἱ αἱρετικοί, οἱ ὁποῖοι κατά κανόνα κατέληγαν στήν ἀποδιοργάνωση τοῦ περιεχομένου τῆς θείας ἀποκαλύψεως!

᾿Αλλά καί στό καθαρό θεολογικό πεδίο οἱ σκέψεις αὐτές εἶναι πολύ ἐπικίνδυνες, γιατί ἀπειλοῦν νά καταστρέψουν τήν ἔννοια τοῦ Θεοῦ. Στή φύση τοῦ Θεοῦ ὑπάρχει ἕνα πλέγμα ἰδιοτήτων - ἐνεργειῶν πού λειτουργοῦν ἀπρόσκοπτα καί ἁρμονικά, σάν ἐκδήλωση τῆς ἄπειρης θείας βουλῆς στίς πολυποίκιλες σχέσεις της μέ τά ἐξωτερικά δημιουργήματα. Οὐδέποτε δέ μία ἰδιότητα στήν ἁπλῆ καί ἀσύνθετη φύση τοῦ Θεοῦ ὑποκαθιστᾶ ἤ καταργεῖ μίαν ἄλλην. Τοῦτο θά ἀνέτρεπε ὄχι μονάχα τήν ἰσορροπία δυνάμεων στόν Θεόν, ἀλλά θά κατέλυε καί τήν ἀληθινή ἰδέα αὐτοῦ τούτου τοῦ Θεοῦ. ῾Ο Θεός φυσικά εἶναι ἀγαθός. Εἶναι ἀγάπη ἄπειρη καί αἰώνια257. ᾿Από τήν ἀγαπητική του ἐνέργεια προέρχονται ὅλα τά ὄντα, σ᾿ αὐτήν συγκρατοῦνται καί συνέχονται καί ἀπ᾿ αὐτήν κατευθύνονται στό φυσικό τέλος τῆς ὑπάρξεώς τους. Τό λυτρωτικό δέ σχέδιο τῆς θείας οἰκονομίας, ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ καί ἡ θέωση τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀπόρροια τῆς θείας χρηστότητος καί εὐδοκίας. Κανένας δέν ἀμφιβάλλει γιά τίς μεγάλες ἀλήθειες αὐτές. Εἶναι ὅμως ὁ Θεός μονάχα ἀγαθός; ῎Οχι ἀσφαλῶς. Εἶναι σέ ἴσο μέτρο καί δίκαιος. ῾Η δικαιοσύνη του δέν ὑπολείπεται τῆς ἀγαθότητός του. Οὔτε μπορεῖ νά ἐπισκιαστεῖ ἀπ᾿ αὐτήν, πολύ δέ ὀλιγότερο νά ἀδρανήσει ἤ καί νά καταργηθεῖ. ῾Η δικαιοσύνη δέν εἶναι δευτερεύουσα ἀλλά κορυφαία ἰδιότητα τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία εἶναι πάντοτε ἐνεργός στό πεδίο τῶν ἐξωτερικῶν σχέσεων τοῦ Θεοῦ μέ τά φυσικά καί τά λογικά του δημιουργήματα. Θά ἦταν δέ πολύ ἐπικίνδυνο, παρασυρόμενοι ἀπό ἕνα χαλαρό συναισθηματισμό, νά ἐλαχιστοποιήσουμε τήν ἐνέργεια τῆς ἰδιότητος αὐτῆς, συγκρίνοντες τόν ἄπειρο Θεό μέ τίς δικές μας συναισθηματικές καταστάσεις καί τίς ποικίλες μεταπτώσεις τοῦ ψυχικοῦ κόσμου μας. ῾Η Γραφή εἶναι κατηγορηματική, ὅταν λέγει· «Φοβερόν τό ἐμπεσεῖν εἰς χεῖρας Θεοῦ ζῶντος!»258. Δηλαδή εἶναι φοβερό νά βρεθεῖ κάποιος κάτω ἀπό τό τιμωρό χέρι τῆς θείας δικαιοσύνης, πού ἐκφράζεται σέ ἀπόλυτο βαθμό, στό μέτρο πού ἀπόλυτη εἶναι κάθε ἐνέργεια τῆς Τριαδικῆς Θεότητος. Φυσικά ἐμεῖς μέ τό φτωχό μυαλό πού διαθέτουμε ἀδυνατοῦμε νά ἐννοήσουμε πῶς μπορεῖ τό σχετικό, πεπερασμένο καί ἔγχρονο νά συγχρονίζεται στά μέτρα τῆς ἄπειρης οὐσίας καί ἐνέργειας τοῦ Θεοῦ. ᾿Αλλά μήπως μποροῦμε νά κατανοήσουμε καί τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο τό ἄπειρο συγχρονίστηκε μέ τό πεπερασμένο καί ἔγχρονο στό ἐξωτερικό πεδίο τῆς θείας περί τόν ἄνθρωπον οἰκονομίας, στήν ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ; ᾿Ασφαλῶς ὄχι. ῾Επομένως αὐτό πού βαρύνει γιά μᾶς δέν εἶναι αὐτό πού καταλαβαίνουμε ἤ ὄχι, ἀλλ᾿ αὐτό πού θέλει καί ἐνεργεῖ ὁ Θεός, ὅπως αὐτός μᾶς τό φανέρωσε μέ τόν ἐρχομό του στόν κόσμο. Τά ὑπόλοιπα εἶναι ἐκ τοῦ πονηροῦ, χωρίς βέβαια ν᾿ ἀρνούμαστε –κάθε ἄλλο μάλιστα– τόν καλοπροαίρετο προβληματισμό τοῦ χριστιανοῦ στά δύσκολα αὐτά ζητήματα τῆς πίστεώς του.

᾿Από τήν πλευρά δέ τοῦ πλάσματος τό αἴτημα τῆς κρίσεως ἀπαιτεῖ ἡ λογική φύση του. ῾Ο ἄνθρωπος, ὡς εἰκόνα Θεοῦ, εἶναι ὄν αὐτοπροαίρετο καί ἐλεύθερο. ῎Εχει μέσα του τή δυνατότητα νά αὐτοδιορίζεται ἐλεύθερα. ῾Ωστόσο δέν εἶναι ὄν ἀπολελυμένο καί ἄσχετο. Δέν εἶναι ὄν αὐθύπαρκτο καί ἀΐδιο, πού νά φέρει μέσα του τό λόγο τῆς ὑπάρξεώς του. Αὐτό ἰσχύει μονάχα γιά τόν ἄπειρο καί ἀκατάσχετο Θεό. ῾Ο ἄνθρωπος, ὡς δημιούργημα, εἶναι πεπερασμένος καί ἐξαρτώμενος. Οἱ ὑπαρκτικές ρίζες του ἁπλώνονται στό ἔδαφος τῆς δημιουργικῆς θείας ἐνέργειας. ῎Εξω ἀπό τόν Θεό δέν ἔχει νόημα ἡ ὕπαρξή του. ῾Επομένως ὅ,τι εἶναι, ὅ,τι ἔχει καί ὅ,τι ἀντιπροσωπεύει στή ζωή του δέν μπορεῖ νά νοηθεῖ ἔξω ἀπό τό ποιητικό του αἴτιο, πού εἶναι ἡ βούληση τοῦ Θεοῦ. ᾿Από τήν ἄποψη αὐτή ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὑπόλογος στόν Πλάστη του γιά τίς ἠθικές του ἐνέργειες. ᾿Εδῶ ἀκριβῶς ἐντοπίζεται ὁ λόγος τῆς ἠθικοπνευματικῆς του ὀντότητος καί ἡ ἀληθινή ἔννοια τῆς ἐλευθερίας του. ῾Ο ἄνθρωπος εἶναι πραγματικά ἐλεύθερος ὄχι ὅταν εἶναι αὐθαίρετος, λέγει καί ἀντιλέγει στό δημιουργό του, ἀλλ᾿ ὅταν θεληματικά προσαρμόζει τή βούλησή του πρός τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, γιατί τότε μόνο καταξιώνεται στήν ἀλήθειά του, ὡς πνευματικό, λογικό καί ἐλεύθερο ὄν. Σέ ἀντίθετη περίπτωση ὁ λόγος του εἶναι λόγος φθαρμένος, ἡ ἀλήθειά του ψεύτισμα καί ἐκφυλισμός, ἡ ἐλευθερία του ἀλόγιστη κίνηση καί ἀσύδοτη, συνολικά μία ἀρρωστημένη κατάσταση, πού ὡς τέτοια ἀπαρέσκει στόν Θεό. Αὐτό δυστυχῶς συνέβη στόν πρῶτον ἄνθρωπο, πού ἀποσκίρτησε ἀπό τή φυσικότητά του καί περιῆλθε στήν ἀφυσικότητα τῆς ἁμαρτίας, ἡ ὁποία εἶναι ἡ θανατερή ἀσθένεια τῆς φύσεως, ἡ ἀναλήθεια τοῦ λογικοῦ ὄντος. ᾿Από τή φοβερότητα αὐτή ἦλθε στή γῆ νά μᾶς λυτρώσει ὁ ἔνσαρκος Λόγος τοῦ Θεοῦ. Καί πραγματικά μᾶς ἔσωσε μέ τή λυτρωτική οἰκονομία τοῦ πάθους του καί τήν ᾿Ανάστασή του. Σέ περίπτωση ὅμως πού τό πλάσμα, ζώντας στή σωστική οἰκονομία τῆς θείας χάριτος, ἀντιπίπτει πεισματικά στό θέλημα τοῦ Θεοῦ, κάνοντας κατάχρηση τῆς ἐλευθερίας του, καί γηράσκει στό ἀρρωστημένο κλῖμα τῆς σύμφυτης ἁμαρτίας του, τότε ἀφεύκτως θά περιέλθει ὑπό τό κράτος τῆς ὀργῆς καί τῆς δικαιοσύνης τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία θά τόν τιμωρήσει διά τήν ἀλογιστία του, γιά τήν ὁποίαν μονάχα αὐτός εἶναι ὁ ὑπεύθυνος καί κανένας ἄλλος. ῾Η τιμωρία ἐπιβάλλεται μέν ἀπό τόν Θεό, κύριος ὅμως συντελεστής της εἶναι ἡ ἀπόνοια τοῦ φθαρμένου πλάσματος, ἡ ἐλευθερία πού βγῆκε ἀπό τήν τροχιά της, ἀντιστράφηκε καί ἀπομακρύνθηκε ἀπό τή φυσικότητά της, πού εἶναι τό θέλημα καί ἡ ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ. Τά πράγματα ἐδῶ ἀκολουθοῦν μίαν πνευματική νομοτέλεια, ὅμοια μέ ἐκείνη πού παρατηρεῖται στή φυσική τάξη τῆς δημιουργίας. Δέν μπορεῖ κανείς νά ἀποφύγει τήν τιμωρία, σέ περίπτωση πού καταστήσει τόν ἑαυτό του ἄξιον τιμωρίας.

Τῆς καθολικῆς κρίσεως θά προηγηθεῖ ἡ μερική κρίση, ἡ ὁποία λέγεται ἔτσι γιατί δέν εἶναι πλήρης καί ὁριστική. Εἶναι μία πρώτη πράξη κατά τήν ὁποίαν ὁ λογικός ἄνθρωπος κρίνεται μερικῶς (ἐξ οὗ καί μερική) ἀπό τόν Θεόν εὐθύς μετά τό θάνατό του259. ῾Ο φυσικός θάνατος εἶναι σημεῖο ὁριακό διά τήν ὕπαρξη τοῦ λογικοῦ πλάσματος (τοῦ ἀνθρώπου). Εἶναι τό τέρμα ὄχι ἁπλῶς τῆς φυσικῆς ζωῆς πού καταλύεται ὁριστικά καί χάνεται, ἀλλά καί κάθε ἄλλης μορφῆς ἠθικῆς δραστηριότητος καί ἐξελίξεως τοῦ ἀνθρώπου. ῞Οσοι νομίζουν ὅτι μετά θάνατο θά ὑπάρχει ἠθική ἐξέλιξη τῆς ψυχῆς πλανῶνται. Μέ τή φυσική νέκρωση σταματοῦν οἱ δεῖκτες τῆς ὅποιας πορείας τοῦ ἀνθρώπου. Καμία πρόοδος δέν θά ὑπάρξει οὔτε πρός τήν ἀρετήν οὔτε καί πρός τήν κακία. Τέρμα ὁριστικό καί μόνιμο. Τελεία καί παῦλα στήν ὑπόθεση τοῦ θεόμορφου ζώου.

Σέ ὁποιαδήποτε πνευματική κατάσταση βρεθεῖ ἡ ψυχή μετά τό θάνατο τοῦ σώματός της, θά ὑποστεῖ μία πρώτη κρίση ἀπό τόν Θεό. Καί τοῦτο γιατί ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὄν ἐξαρτώμενο ὄχι μόνο κατά τή ζωή του, ἀλλά καί μετά θάνατον. ῾Ο θάνατος σέ καμία περίπτωση δέν τόν ἀπαλλάσει ἀπό τόν ἔλεγχο καί τήν ἐπιτήρηση τοῦ Θεοῦ. ῾Η ψυχή δέν μπορεῖ νά αὐτοδιορίζεται κατά τήν ἀρέσκειά της260, νά μεταλλάσσει τόπους καί νά κινεῖται ὅπου καί ὅπως θέλει, ἀλλά θά βρίσκεται κάτω ἀπό τήν ἀπόλυτη ἐποπτεία τοῦ Πλάστη της.