῞Οταν, λοιπόν, μιλᾶμε γιά κόλαση, τό θέμα πρέπει νά τό προσεγγίζουμε πρῶτα ἀπό τή μεριά τοῦ πλάσματος καί ἔπειτα ἀπό τή μεριά τοῦ Θεοῦ. ῾Ο ἄνθρωπος εἶναι ἐκεῖνος πού οὐσιαστικά ἀνοίγει τήν κόλαση. Αὐτός ἐπιλέγει ἐλεύθερα τό δρόμο πού ὁδηγεῖ σ᾿ αὐτήν. Αὐτός μέ τά χέρια του σκάβει τό θλιβερό αὐτό ἐνδεχόμενο. ῾Ο Θεός δέν μπορεῖ –καί ἐπαναλαμβάνουμε· γιατί δέν θέλει– νά τοῦ ἀλλάξει αὐθαίρετα πορείαν. ῾Ως ἅγιος καί δίκαιος θά κρίνει καί θά κολάσει τό ἐλεύθερο μόρφωμα τοῦ πλάσματος. Τήν εὐθύνη γιά τήν πνευματική του νέκρωση τήν φέρει ἀκέραιη ὁ ἄνθρωπος. Κανένας ἄλλος. ῎Αν ἀπό τή σκοπιά αὐτή δοῦμε τά πράγματα, μποροῦμε νά ἔχουμε κάποια πρόσβαση στόν φοβερό αὐτό λόγο τῆς πίστεως. ῎Αν ἀντίθετα ξεκινήσουμε ἀπό τήν πλευρά τοῦ Θεοῦ, ὁπωσδήποτε θά μπερδευτοῦμε, σκοντάφτοντας σέ πολλά δύσκολα θεολογικά προβλήματα.

῾Η κόλαση εἶναι τόπος (κατάσταση) φρικτός καί ἐπώδυνος. Ποιά θά εἶναι ἡ φύση τῶν κολαστηρίων στά ὁποῖα θά παραδοθοῦν οἱ ἁμαρτωλοί δέν γνωρίζουμε, ἀκριβῶς ὅπως δέν γνωρίζουμε καί τή φύση τῶν ἀγαθῶν τῆς θείας βασιλείας. ῾Ο Κύριος προκειμένου νά μᾶς διαφυλάξει ἀπό ἕνα τόσο ὀλέθριο κατάντημα, μᾶς περιέγραψε τί μπορεῖ νά εἶναι περίπου ἡ κόλαση, χρησιμοποιώντας εἰκόνες ἀπό τή φυσική ζωή, γιά νά μᾶς δώσει κάποια ἰδέα περί τοῦ τί περιμένει τούς ἁμαρτωλούς στό φρικτό τόπο τῆς βασάνου. ῎Ετσι μίλησε γιά φωτιά πού δέν σβήνει278, γιά νά μᾶς περιγράψει τόν ἄφατο πόνο τῶν κολαστηρίων, γιά φωτιά πού θά καίει τούς ἁμαρτωλούς χωρίς ὅμως καί νά τούς κατακαίει (νά πρόκειται ἄραγε γιά μία ἰδιότυπη φωτιά;)· γιά σκουλίκι279 πού θά τρώγει τόν κολαζόμενο, χωρίς νά ἔχει σταματημό· γιά σκοτάδι280 ψηλαφητό, γιά νά τονίσει τόν ὑπαρξιακό ἀπελπισμό τῶν κολαζομένων· γιά πόνο ἔντονο, σάν ἐκεῖνο πού νιώθει ὁ ἄνθρωπος καί τόν κάνει νά βογγᾶ καί νά τρίζει τά δόντια του281. Οἱ εἰκόνες βέβαια αὐτές δέν εἶναι παρά μία ἁπλή ἀναλογία, πού δέν μπορεῖ νά ἐξαντλήσει τό βάθος τοῦ μυστηρίου τῆς κολάσεως. Καί δέν πρέπει φυσικά νά τίς ἑρμηνεύουμε κατά γράμμα, γιατί αὐτό εἶναι πολύ ἐπικίνδυνο καί εἶναι ἐνδεχόμενο νά ὁδηγήσει σέ παρερμηνεῖες καί παρεκδοχές. Αὐτό πού θέλει νά τονίσει ὁ Κύριος χρησιμοποιώντας τήν εἰκονική αὐτή γλώσσα εἶναι τό μέγεθος τοῦ πόνου καί τῆς ἀπελπισίας, πού θά εἶναι κυρίως οἱ τύψεις τῆς συνειδήσεως (πού θά λειτουργοῦν σέ ὑπέρτατο βαθμό), ὁ ἀπελπισμός, ἡ ἀπόγνωση καί ἡ ἐξαγρίωση τοῦ ὄντος πού θά ζεῖ μακριά ἀπό τήν πηγή τῆς εὐδαιμονίας καί τῆς χαρᾶς του (τόν Θεό), καί ἡ πύρινη αἴσθηση ὅτι τήν ἴδια στιγμή ἄλλα ὄντα ζοῦν τή μακαριότητα τῆς θείας βασιλείας. Καί τό κυριότερο· ὅλα αὐτά θά συμβαίνουν σέ μία προοπτική τυφλή, χωρίς ἐλπίδα μιᾶς κάποιας χαλαρώσεως ἤ ἀπελευθερώσεως. Παράλληλα τήν ἀθλιότητα τῆς κολάσεως θά ἐπιτείνει ἡ παρουσία σ᾿ αὐτήν τῶν δαιμονικῶν φύσεων, πού θά ἐκφράζουν ἀνεμπόδιστα τήν κακουργία τῆς σκοτεινῆς τους ὑποστάσεως, βασανίζοντας τούς ἄθλιους ἁμαρτωλούς καί πρῶτες αὐτές βασανιζόμενες στόν τόπο τῆς ἄφατης ὀδύνης. ᾿Αλήθεια, πῶς εἶναι δυνατόν νά συλλάβει ὁ ἀνθρώπινος νοῦς ἀπό τή σκοπιά τῆς παρούσης ζωῆς τή φύση μιᾶς τόσον ἐλεεινῆς καί ἀφόρητης ἀθλιότητος, μιᾶς τόσο μονότονης καί ἀπέραντης δυστυχίας, μιᾶς τόσο ψυχρῆς καί παγερῆς ἐρημιᾶς στούς σκοτεινούς θαλάμους τῆς ἀνυπαρξίας (τῆς ἀντεστραμμένης καί χαλασμένης ὑπάρξεως);

῾Η κόλαση, τέλος, θά εἶναι αἰώνια. Δέν θά ἔχει χρονικά ὅρια, ἀφοῦ ὁ χρόνος πού εἶναι μέτρο τῆς φυσικῆς ποιότητος τῶν ὄντων, δέν θά ἔχει λόγον ὑπάρξεως σέ μία κατάσταση σαφῶς πνευματική. ᾿Εμεῖς βέβαια δέν μποροῦμε ἀπό τή σκοπιά τῆς γῆς ὅπου τά πάντα προσδιορίζονται χρονικά, νά ἐννοήσουμε τή φύση μιᾶς ἄχρονης ζωῆς, ἔξω ἀπό τίς κατηγορίες τοῦ παρελθόντος, τοῦ παρόντος καί τοῦ μέλλοντος. Αὐτό μονάχα οἱ ἄγγελοι τό γνωρίζουν καθώς καί οἱ ψυχές τῶν νεκρῶν, πού μέ τό θάνατο ἀποδεσμεύτηκαν ἀπό τή σχέση τῆς πυκνότητος τῆς ὕλης. Μερικοί μάλιστα νομίζουν, ὅτι τό διαρκές καί ἄχρονο τῆς ἄλλης ζωῆς, χωρίς ἐξελίξεις καί μεταλλαγές, θά γεμίζει μέ κόρο καί ἀνία τά ἀσώματα πνευματικά ὄντα282!

Τό δόγμα τῆς αἰωνιότητος τῆς κολάσεως εἶναι κεφαλαιῶδες σημεῖο τῆς ὀρθόδοξης δογματικῆς. ῾Ο Κύριος δέν ἀφήνει καμιά ἀμφιβολία· «᾿Απελεύσονται οὗτοι (οἱ κακοί) εἰς κόλασιν αἰώνιον»283. Δέν ὠφελοῦν δέ ἐν προκειμένῳ οἱ προσπάθειες πού καταβάλλουν μερικοί νά δώσουν διαφορετικήν ἑρμηνεία στό ἐπίθετο «αἰώνιον» τῆς παραβολῆς. ῎Αλλωστε, ἄν τό ἴδιο ἐπίθετο στήν περίπτωση τῆς θείας βασιλείας σημαίνει διάρκεια χωρίς τέλος, δέν θά ἦταν αὐθαιρεσία στήν περίπτωση τῆς κολάσεως νά τοῦ δώσουμε διαφορετικήν ἔννοια;

῾Η αἰωνιότητα τῶν ποινῶν στόν τόπο τῆς βασάνου ὑπῆρξεν ἀπό πολύ παλαιά σημεῖον ἀντιλεγόμενο. Μερικοί τό ἀπορρίπτουν παντελῶς, ἐνῶ ἄλλοι δέν θέλουν νά τό σκέπτονται καί νά τό συζητοῦν. ᾿Ακόμη καί στή θεολογία δέν εἶναι λίγοι ἐκεῖνοι πού προτιμοῦν νά τό προσπερνοῦν, διά νά μή προσκρούουν τάχα στίς εὐαισθησίες τῶν ἀνθρώπων! Καί ὅλ᾿ αὐτά, τή στιγμή πού ὁ Κύριος καί ἡ παράδοση τῆς ᾿Εκκλησίας μας –κυρίως ἡ ὀρθόδοξη λατρεία284– σέ μύριους τόνους ἐξαίρουν τήν ἀλήθεια αὐτή, γιά νά προφυλάξουν τούς πιστούς ἀπό μία κατάσταση τόσο τραγική, πού εἶναι ἐνδεχόμενο νά σφραγίσει μιά γιά πάντα τήν ὕπαρξή μας!

Μερικοί, τέλος, γιά νά μετριάσουν τίς ἐντυπώσεις ἀπό τήν αἰωνιότητα τῶν ποινῶν τῆς κολάσεως, ἰσχυρίζονται ὅτι θά ὑπάρξουν μέν ποινές μετά θάνατον γιά τούς ἁμαρτωλούς, διότι τοῦτο ἀπαιτεῖ ἡ θεία δικαιοσύνη· οἱ ποινές ὅμως αὐτές δέν θά εἶναι αἰώνιες, ἀλλά προσωρινές. ῾Ο Θεός δέν εἶναι ἐκδικητικός –λέγουν– γιά νά τιμωρεῖ αἰώνια τά πλάσματά του. Οἱ ποινές πού θά ἐπιβάλει εἶναι παιδαγωγικές, πού θ᾿ ἀποβλέπουν στήν κάθαρση τῶν ἁμαρτωλῶν. ῞Οταν δέ ἡ κάθαρση αὐτή ἀργά ἤ γρήγορα συντελεστεῖ, τότε ὅλοι οἱ ἁμαρτωλοί, καί αὐτός ἀκόμη ὁ διάβολος, καθαροί πιά ἀπό τήν ἁμαρτία, θά ἐπιστρέψουν πλησίον τοῦ Θεοῦ, ἀπό τόν ὁποῖον ἀπομακρύνθηκαν, ὥστε νά εἶναι ὁ Θεός «ἐν πᾶσι τά πάντα»285. ῎Ετσι, νομίζουν, θά θριαμβεύσει τελικά τό ἀγαθόν ἐπί τοῦ κακοῦ καί δέν θά ὑπάρχει ὁ ἐπαχθής ἐσχατολογικός δυϊσμός, τόν ὁποῖον ὑφηγεῖται τό δόγμα τῆς αἰώνιας κολάσεως. Τό τέλος τοῦ κόσμου θά γίνει ὅμοιο μέ τήν ἀρχή του στούς κόλπους τῆς θείας παναρχίας!

Οἱ ἀνωτέρω ἰδέες εἶναι πραγματικά ἑλκυστικές, πολλοί δέ καί στό παρελθόν καί τώρα τίς υἱοθετοῦν, νομίζοντας ἔτσι ὅτι προσεγγίζουν τήν ἀλήθεια. Δυστυχῶς ὅμως τά πράγματα δέν δικαιώνουν τίς λεπτές εὐαισθησίες τους. Καί σέ ἄλλη εὐκαιρία ἐτονίσαμεν, ὅτι δέν μποροῦμε νά ἑρμηνεύουμε τίς θεῖες ἀλήθειες τῆς πίστεως σύμφωνα μέ τά δικά μας προσωπικά κριτήρια καί τίς ὑποκειμενικές μας ἀρέσκειες. ῾Η θεωρία τῆς ἀποκαταστάσεως τῶν πάντων286 –διότι περί αὐτῆς πρόκειται– ἀρνουμένη τήν αἰωνιότητα τῶν ποινῶν τῆς κολάσεως, ἔρχεται σέ ὀξεῖα ἀντίθεση μέ τό ἐπίσημο δόγμα τῆς ᾿Εκκλησίας, ἡ ὁποία καί τήν κατεδίκασε. ῎Αν τό πρᾶγμα φυσικά δέν μᾶς ἀρέσει, αὐτό εἶναι ἄλλη ὑπόθεση. ᾿Εν πάση ὅμως περιπτώσει ὁ δογματικός στρουθοκαμηλισμός σέ ἕνα τόσο σοβαρό ζήτημα, ἡ τάση νά κλείνουμε τά μάτια μας σέ μία τόσο κραυγαλέα καί ἐξώφθαλμη ἀλήθεια, εἶναι προσπάθειες ἄχαρες τίς ὁποῖες κινητοποιεῖ συνήθως ὁ φόβος καί ἡ ταραγμένη μας συνείδηση καί οἱ ὁποῖες εἶναι ἐνδεχόμενο νά ἐπιτύχουν ἀκριβῶς τό ἀντίθετο, δηλαδή τήν καταδίκη μας στήν αἰώνια κόλαση!

«Οὗ τῆς βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος».

῾Ο Χριστός εἶναι βασιλεύς αἰώνιος. ῾Η βασιλεία του (ὅπως καί ἡ ἀρχιερωσύνη του) εἶναι ἀδιάκοπη καί ἀδιάδοχη. Δέν ὑπάρχει ὄνομα ἄλλο πού νά τόν ἀντικαταστήσει καί νά τόν διαδεχτεῖ. Διότι ὅλα εἶναι δοῦλα στή βασιλική κυριαρχία του. ῾Ο Πατήρ πάντα ὑπέταξεν ὑπό τούς πόδας αὐτοῦ287. Εἶναι ὁ Κύριος τοῦ παντός, ὁ Δεσπότης οὐρανοῦ καί γῆς. ῾Ο Χριστός εἶναι ὁ ἄρχων τῆς πνευματικῆς βασιλείας του, τήν ὁποίαν ἵδρυσε μέ τό μαρτυρικό αἷμα του καί τήν ὁποίαν κυβερνᾶ ἀοράτως ἀπό τόν οὐρανό, ἀσκώντας τό βασιλικό του ἀξίωμα, μέ τή χάρη τοῦ ἁγίου Πνεύματος. ᾿Επικράτειά του εἶναι οἱ καρδιές τῶν ἀνθρώπων στίς ὁποῖες κυριαρχεῖ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ὅπως τοῦτο κυριαρχεῖ καί στίς ἄϋλες φύσεις τῶν ἀγγέλων στόν οὐρανό288. ῾Η βασιλεία τοῦ Χριστοῦ δέν μοιάζει μέ τίς ἐφήμερες βασιλεῖες τῆς γῆς πού εἶναι παροδικές καί διαδέχονται συνεχῶς ἡ μία τήν ἄλλην. Εἶναι βασιλεία σταθερή καί ἀμετάπτωτη. ῾Η βασιλεία τοῦ σκότους θά ὑπάρχει μέν στήν κόλαση, καμία ὅμως σχέση δέν θά ᾿χει μέ τή βασιλεία τοῦ Θεοῦ στούς οὐρανούς. ῾Ο Χριστός εἶναι βασιλεύς τοῦ παντός αἰώνιος καί ἀκατάλυτος, βασιλεύς ἀγάπης καί αἰώνιας χαρᾶς, ὅπου τά καθαρμένα πνεύματα (ἄγγελοι καί ἄνθρωποι) θ᾿ ἀπολαμβάνουν τίς χάρες τῆς θείας βασιλείας χωρίς καμία ἀνάπαυλα, καμία πλησμονή καί κανένα κορεσμό. ῾Η βασιλεία του θά εἶναι βασιλεία πνεύματος καί ἀληθείας, ἀγέραστη καί ἀδιάφθαρτη.

Φαίνεται τή μεγάλη αὐτή ἀλήθεια δέν συνειδητοποιοῦμε στό βαθμό πού θά ἔπρεπε ἐμεῖς οἱ φτωχοί ἄνθρωποι. Στή θέση τοῦ Χριστοῦ βάζουμε ἄλλους θεούς καί στή θέση τῆς βασιλείας του τοποθετοῦμε ἄλλες βασιλεῖες, πικρές καί ὀλέθριες. Γινόμαστε ὑπήκοοι ἄλλων σκληρῶν ἀρχόντων, πού τούς ἐμπνέει ἡ κακουργία, τό μῖσος καί ἡ ἀδικία. ᾿Αρχόντων ἐφήμερων καί δυναστευτικῶν, πού ἀναιροῦν ὁ ἕνας τόν ἄλλον, ποτίζοντας τή γῆ μέ αἵματα καί σπείροντας παντοῦ τόν ὄλεθρο καί τήν καταστροφή. Βάζουμε αὐτοπροαίρετα τόν τράχηλό μας κάτω ἀπό τόν τυραννικό ζυγό τοῦ διαβόλου, δοῦλοι τῆς ἁμαρτίας καί τῆς φθορᾶς. Στή σύγχυση δέ καί τή μεγάλη μας παραπλάνηση, ἔχοντας τίς πνευματικές αἰσθήσεις μας νεκρωμένες ἀπό τό παραισθησιογόνο τῆς ἁμαρτίας καί ἀπολαμβάνοντας ἀσταμάτητα τά ἡδονικά θέλγητρα τοῦ βίου, νομίζουμε ὅτι ἐκεῖ εἶναι τό πραγματικό νόημα τῆς ὑπάρξεώς μας, ἡ χαρά καί ἡ εὐτυχία μας, ὑπνοβάτες ἐλεεινοί μιᾶς ζωῆς χωρίς πραγματικό νόημα καί σκοπό, μέχρις ὅτου σβήσει τό ὄνειρο καί ξαφνικά φανεῖ ἀμείλικτη ἡ πραγματικότητα, τήν ὁποίαν –ἀλίμονο!– θά εἶναι πολύ ἀργά νά ἀντιμετωπίσουμε! Τό φῶς τῆς ἀληθινῆς ἡμέρας θά εἶναι ὀδυνηρότατο διά τά μάτια τά συνηθισμένα στίς ρωγμές καί τά σκοτάδια τῆς πνευματικῆς ἀνυπαρξίας. Τά ἠθικά σκοτάδια προώρισται νά ζήσουν στά αἰώνια πνευματικά σκοτάδια!