Γιά νά κοινωνήσει κανείς σώματος καί αἵματος Χριστοῦ καί ἡ κοινωνία νά ἔχει τά εὐεργητικά της ἀποτελέσματα, ὁ κοινωνός πρέπει νά προσέλθει μέ φόβο Θεοῦ, πίστη καί ἀγάπη καί νά εἶναι καθαρός ἀπό τό ρύπο τῆς ἁμαρτίας. ᾿Αλλιώτικα, ἄν προσέλθει ἀπαράσκευος, θά κοινωνήσει μέν σώματος καί αἵματος Χριστοῦ, δέν θά λάβει ὅμως καί τήν εὐλογία τῆς θείας Κοινωνίας, ὡς μή διακρίνων τά τίμια δῶρα (μή ἔχων αἴσθηση τοῦ μυστηρίου). ᾿Αντί δέ εὐλογίας, θά λάβει «κρῖμα καί κατάκριμα»347.

Σέ κάθε ἐκκλησιαστικό μυστήριο διακρίνουμε δύο σημεῖα, ἕνα ὁρατό καί ἕνα ἀόρατο. Καί ἀόρατο μέν εἶναι αὐτό πού δέν βλέπουμε μέ τά μάτια μας καί δέν ὑποπίπτει στή φυσική μας αἴσθηση, ἡ ἀόρατη χάρη τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἡ ὁποία παρέχεται μυστικά καί ἁγιάζει τήν ψυχή τοῦ κοινωνοῦντος τοῦ μυστηρίου πιστοῦ. Στό μυστήριο τοῦ βαπτίσματος, λόγου χάρη, δέν βλέπει κανείς τή θεία χάρη νά καθαρίζει τήν ψυχή τοῦ βαπτιζομένου ἀπό τό προπατορικό ἁμάρτημα καί νά δημιουργεῖ σ᾿ αὐτόν τή νέα πνευματική γέννηση. ῾Ορατό δέ σημεῖο εἶναι αὐτό πού βλέπουμε καί ὑποπίπτει στή φυσική μας αἴσθηση, ἡ ἐξωτερική τελετή, τό ὑλικό στοιχεῖο πού χρησιμοποιεῖται σέ κάθε μυστήριο, οἱ εὐχές, οἱ λόγοι, οἱ ἐξωτερικές κινήσεις τοῦ λειτουργοῦ κ.τ.ὅ. Τά σημεῖα αὐτά πρέπει νά ὑπάρχουν γιά τήν πληρότητα καί τήν ὁλοκληρία κάθε ἐκκλησιαστικοῦ μυστηρίου.

᾿Από τά ἐκκλησιαστικά μυστήρια, ἄλλα μέν εἶναι προαιρετικά καί ἄλλα ὑποχρεωτικά. ῾Υποχρεωτικά εἶναι· τό βάπτισμα, τό χρῖσμα, ἡ μετάνοια, ἡ θεία Εὐχαριστία καί τό εὐχέλαιο. Προαιρετικά δέ· ἡ ἱερωσύνη καί ὁ γάμος. ῾Ο πιστός δέν ὑποχρεοῦται νά προσέλθει στίς τάξεις τοῦ ἱεροῦ κλήρου οὔτε νά συνάψει δεσμό γαμικό. Θά τό πράξει ἐλεύθερα καί στό βαθμό πού νομίζει, ὅτι ἔχει τή δυνατότητα νά σηκώσει τό μυστηριακό δεσμό σ᾿ ἀμφότερες τίς περιπτώσεις. ᾿Επίσης ἀπό τά μυστήρια ἄλλα μέν τελοῦνται μία καί μόνη φορά, ἄλλα δέ ἐπανειλημμένως. Στά «ἅπαξ» τελούμενα ἀνήκουν· τό βάπτισμα, τό χρῖσμα καί ἡ ἱερωσύνη, ἐνῶ τά ὑπόλοιπα μποροῦν νά ἐπαναλαμβάνονται, ἀνάλογα μέ τίς ἑκάστοτε πνευματικές ἀνάγκες τῶν πιστῶν.

Εἶναι δέ τά μυστήρια ἑπτά τόν ἀριθμό348· βάπτισμα, χρῖσμα, μετάνοια, θεία Εὐχαριστία, γάμος, ἱερωσύνη καί εὐχέλαιο. Τά μυστήρια αὐτά πού ἔχουν ὅλα τήν καταγωγή τους –εἴτε ἄμεσα εἴτε ἔμμεσα– ἀπό τόν Χριστό, ἀνταποκρίνονται στή θεραπεία ποικίλων ψυχοσωματικῶν ἀναγκῶν τῶν μελῶν τῆς ᾿Εκκλησίας. Τό βάπτισμα δημιουργεῖ τή νέα πνευματική γέννηση· τό χρῖσμα τή σφραγίζει μέ τά χαρίσματα τοῦ παναγίου Πνεύματος· ἡ θεία Εὐχαριστία τήν τρέφει μέ τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ· ἡ μετάνοια παρέχει ἄφεση ἁμαρτιῶν, θεραπεύουσα τή νόσο τῆς ψυχῆς (ἁμαρτία)· ὁ γάμος ἁγιάζει τήν ἕνωση ἀνδρός καί γυναικός· ἡ ἱερωσύνη παρέχει στήν ᾿Εκκλησία τούς πνευματικούς της ποιμένες καί λειτουργούς, ἐνῶ τό εὐχέλαιο χορηγεῖ τή σωματικήν ἴαση σέ ἀσθενοῦντες πιστούς.

῎Ας δοῦμε, ὅμως, ὅλα τά μυστήρια κάπως ἀναλυτικότερα.

α) Τό βάπτισμα.

῞Οπως ἤδη ἐσημειώσαμε, τό βάπτισμα εἶναι κορυφαῖο μυστήριο, διότι ἀποτελεῖ τή θύρα πού εἰσάγει στό κράτος τῆς χάριτος καί δι᾿ αὐτοῦ γίνεται ὁ ἄνθρωπος ἐπίσημα μέλος τῆς ᾿Εκκλησίας, ἐνσωματούμενος στό μυστικό σῶμα τοῦ Χριστοῦ καί ὶὸ ὺὰὴὦ῏ ἔχει τό δικαίωμα συμμετοχῆς του καί στά ὑπόλοιπα μυστήρια τῆς ᾿Εκκλησίας. Εἶναι μυστήριο πού δέν ἐπαναλαμβάνεται, διότι ἡ πνευματική γέννηση πού χορηγεῖ μία μόνο φορά γίνεται, ὅπως μία φορά συντελεῖται καί ἡ φυσική γέννηση τοῦ ἀνθρώπου. ᾿Αναβαπτισμός γίνεται μονάχα στίς περιπτώσεις αἱρετικῶν πού προσέρχονται στούς κόλπους τῆς ᾿Ορθοδοξίας, διότι τό βάπτισμα πού ἔλαβαν στήν αἵρεση θεωρεῖται ὡς μή ὑπάρχον. Καμιά ὅμως φορά καί «κατ᾿ οἰκονομίαν»349 ἡ ᾿Εκκλησία, ἀποσκοποῦσα στό πνευματικό της συμφέρον, δέν ἀναβαπτίζει ὁρισμένους αἱρετικούς πού προσχωροῦν στούς κόλπους της, θεωροῦσα ὡς ἔγκυρο τό βάπτισμά τους. Τούς χρίει μονάχα μέ ἅγιο μύρον.

Στό βάπτισμα πού γίνεται στό ὄνομα τῆς ἁγίας καί ζωοποιοῦ Τριάδος συμβαίνουν δύο τινά· πρῶτον, ἀφανίζεται ἀπό τόν βαπτισθέντα τό σῶμα τῆς ἁμαρτίας καί δεύτερον, δημιουργεῖται σ᾿ αὐτόν μία νέα πνευματική γέννηση. Διά τοῦ ἱεροῦ βαπτίσματος ἐκριζώνεται ἀπό τήν ψυχή τοῦ βαπτισθέντος τόσο τό προπατορικόν ἁμάρτημα ὅσο καί οἱ προσωπικές του ἁμαρτίες. ᾿Εξακολουθεῖ βέβαια νά παραμένει στήν ψυχή του ἡ ἁμαρτητική ὁρμή καί μετά τό βάπτισμα, πρᾶγμα πού διαπιστώνεται ἐμπειρικά σέ ὅλους τούς ἀνθρώπους. Τοῦτο φαίνεται ν᾿ ἀποτελεῖ δογματικήν ἀνακολουθία πού δύσκολα μπορεῖ νά ἐξηγηθεῖ. ᾿Αφοῦ ἐκριζώνεται σύρριζα τό δέντρο τῆς ἁμαρτίας, πῶς ἐξακολουθοῦν νά φύονται ἀποσπάδες αὐτοῦ; ῎Ισως νά μή βρισκόμαστε μακριά ἀπό τήν ἀλήθεια, ἄν λέγαμε ὅτι ὁ Θεός παραχωρεῖ παιδαγωγικῶς τήν παρουσία τῆς ἁμαρτητικότητος στήν ἀναγεννηθεῖσα φύση τοῦ βαπτισθέντος, διά νά ἔχει οὗτος ἐρέθισμα νά παλαίει κατά τῆς ἁμαρτίας καί νά τελειοποιεῖται στήν ἀρετή μέ τή βοήθεια τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ. Παράλληλα στόν πιστό δημιουργεῖται διά τοῦ βαπτίσματος μία νέα ἄφθαρτη ζωή, μία καινούργια γέννηση, μία ἀναγέννηση. Γι᾿ αὐτό τό βάπτισμα καλεῖται «λουτρόν παλιγγενεσίας» (= νέας γενέσεως). ῾Η φύση διά τοῦ βαπτίσματος ἀνατρέχει στήν πρώτη της προπτωτικήν εὐγένεια, ἀστράφτει τήν ὀμορφιά τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, θάλλουν σ᾿ αὐτήν ζωηροί οἱ θεοειδεῖς χαρακτῆρες τῆς εἰκόνος τοῦ Θεοῦ. ᾿Ανακτίζεται στό βάπτισμα ἡ φύση καί ἀναδημιουργεῖται μέ τήν τελειωτική χάρη τοῦ ἁγίου Πνεύματος. ᾿Αποθέτει τά αἴσχη τῆς φθορᾶς, ὅ,τι σαπρό στιβάχτηκε σ᾿ αὐτήν ἀπό τήν προγονική παράβαση καί ἀστράφτει τή δόξα καί τήν ἀφθαρσία τῆς θεότητος. Τό βάπτισμα εἶναι μυστήριο θεοποιητικό. Σ᾿ αὐτό ὁ πιστός ντύνεται τόν Χριστό350. Τά ἀποτελέσματά του συνεπῶς εἶναι τόσο ἀρνητικά ὅσο καί θετικά· ἀρνητικά, ἡ ἀποβολή τοῦ αἴσχους τῆς ἁμαρτίας στήν ὁποιαδήποτε μορφή της· θετικά, ἡ ἀνάκτιση τῆς φύσεως σέ μία νέα ἔνθεη ὕπαρξη καί ζωή.

῾Ορατό σημεῖο τοῦ βαπτίσματος εἶναι ἡ τέλεσή του στό ὄνομα τῆς ἁγίας Τριάδος διά τριπλῆς καταδύσεως καί ἀναδύσεως σέ ἁγιασμένο ὕδωρ. ῾Η τριπλή αὐτή κατάδυση καί ἀνάδυση συμβολίζει τήν τριήμερη ταφή καί ἔγερση τοῦ Κυρίου. ῞Οπως δηλαδή ὁ Σωτήρ ἀποθανών ἐνταφιάστηκε στό μνῆμα καί τήν τρίτη ἡμέρα ἀναστήθηκε ἐκ τῶν νεκρῶν, ἔτσι καί ὁ ἄνθρωπος στό βάπτισμα διά μέν τῆς καταδύσεώς του θάπτει τή φθαρμένη φύση του στά νερά τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, συνθαπτόμενος μυστικά μέ τόν Χριστό, διά τῆς ἀναδύσεώς του δέ συνανίσταται μαζί του σέ μία νέα ζωή, ἀνακαινισμένη καί ἄφθαρτη.

Τήν τριπλή κατάδυση καί ἀνάδυση σέ ἁγιασμένο ὕδωρ πού γιά μᾶς τούς ᾿Ορθόδοξους εἶναι τόσο σημαντική καί ἀπαραίτητη διά τήν ἐγκυρότητα τοῦ μυστηρίου, ἀθετοῦν οἱ Ρωμαιοκαθολικοί, οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἐν χρήσει τό δι᾿ ἐπιχύσεως ἤ ραντισμοῦ βάπτισμα. Τό βάπτισμα αὐτό βέβαια ἦταν ἐν χρήσει καί στήν ἀρχαία ᾿Εκκλησία. ῏Ηταν ὅμως βάπτισμα ἔκτακτο, τό ὁποῖον ἐφαρμοζόταν σέ ἀσθενεῖς πού ἦσαν ἀκίνητοι στό κρεβάτι (βάπτισμα κλινικῶν) καί δέν μποροῦσαν νά κατέβουν στό βαπτιστήριο. Αὐτό, λοιπόν, τό ἔκτακτο βάπτισμα ἀνάγκης οἱ Ρωμαιοκαθολικοί ἀπό τοῦ ΙΔ´ αἰῶνος ἀνήγαγαν σέ τακτικό θεσμό, παραθεωροῦντες τήν ἀρχαιοπαράδοτη τάξη τῆς ᾿Εκκλησίας. Οἱ λόγοι πού συνήθως προσάγονται γιά νά δικαιολογηθεῖ ἡ πράξη τους αὐτή (ἡ τρυφερή ἡλικία τοῦ νηπίου τό ὁποῖο μπορεῖ νά βλάψει ἡ κατάδυση, τό ἄτοπο γυμνώσεως τοῦ βαπτιζομένου, τά βόρεια ψυχρά κλίματα πού δέν εὐνοοῦν τή γύμνωση κ.ἄ.), μπορεῖ μέν νά ἔχουν κάποια βάση πρακτική, ὅμως εἶναι πολύ ἀφελεῖς γιά νά στηρίξουν μία τόσο κραυγαλέα παρέκκλιση ἀπό τά παραδεδομένα.

Τό βάπτισμα εἶναι –ὅπως προείπαμε– ἀναγκαῖον πρός σωτηρία. Χωρίς αὐτό δέν μπορεῖ νά εἰσέλθει ὁ ἄνθρωπος στή βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Αὐτή τή μεγάλη ἀλήθεια δήλωσε ὁ Χριστός στό Νικόδημο κατά τή νυκτερινή τους συνάντηση· «ἄν μή τις γεννηθεῖ ἄνωθεν ἐξ ὕδατος καί πνεύματος οὐ δύναται ἰδεῖν τήν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ»351. Αὐτό δέ ἦταν τό περισσόν πού εἶχε τό βάπτισμα τοῦ Χριστοῦ σέ σχέση μέ τό βάπτισμα τοῦ ᾿Ιωάννου, πού διακονοῦσε οὗτος στόν ᾿Ιορδάνη ποταμό. Τό βάπτισμα τοῦ ᾿Ιωάννου ἦταν προτύπωση τοῦ βαπτίσματος τοῦ Χριστοῦ. ῏Ηταν μία τελετή πού προετοίμαζε τούς ᾿Ιουδαίους νά λάβουν ἄφεση ἁμαρτιῶν.