Τήν ἄφεση αὐτή πού δέν παρεῖχε τό βάπτισμα ἐκεῖνο (τή συμβόλιζε ἁπλῶς), τήν ἐχορήγησε τό βάπτισμα τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, πού θά γινόταν μέ τή φωτιά τοῦ Πνεύματος τοῦ Θεοῦ352.

Τό βάπτισμα, ὡς ἀπόλυτα ἀναγκαῖο πρός σωτηρία, διακονεῖται σέ ὅλους τούς ἀνθρώπους, καί σ᾿ αὐτά ἀκόμη τά τρυφερά νήπια. Τό ἰδεῶδες βάπτισμα φυσικά εἶναι τό βάπτισμα τῶν ἐνηλίκων, πού γίνεται ἐνσυνείδητα καί κατόπιν πίστεως, σύμφωνα μέ τή δήλωση τοῦ Κυρίου· «ὁ πιστεύσας καί βαπτισθείς σωθήσεται»353. Γι᾿ αὐτό καί μερικοί (Προτεστάντες) ἀπορρίπτουν τό βάπτισμα τῶν νηπίων, ἐπειδή τάχα παραθεωρεῖ τή βασική συνθήκη τῆς πίστεως. Δέν ἔχουν ὅμως δίκαιο. Κατά βασική θεολογική ἀρχή, ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ ἐνεργεῖ τά σωτήρια ἀποτελέσματά της ἐκεῖ ὅπου δέν ὑπάρχει προσωπική ἀντίδραση στό ἀναγεννητικό ἔργο της, δηλαδή ἡ ἁμαρτία. Στά νήπια ὅμως, πού λόγῳ τῆς ἀθωότητος καί τῆς ἀκακίας τους, δέν ὑπάρχει ἡ ἀντίδραση αὐτή, μπορεῖ κάλλιστα νά ἐνεργήσει ἡ λυτρωτική χάρη τοῦ Θεοῦ. Καί δέν πιστεύουν στόν Χριστόν οὔτε καί αἰσθάνονται τήν ἀνάγκη τοῦ βαπτίσματος, ἐπειδή ἀπουσιάζει ἀπό τή φύση τους ἡ πνευματική ὡριμότητα καί ἡ αὐτοσυνειδησία· δέν ὑπάρχει ὅμως καί ἡ ἀπιστία πού εἶναι ὁ κύριος συντελεστής τῆς κατακρίσεως, ὅπως στούς πιό πάνω λόγους του προσθέτει ὁ Σωτήρ· «ὁ δέ ἀπιστήσας κατακριθήσεται». ῞Οπως δέ τό φυσικό ἐμβόλιο τό κάνουμε στό παιδί γιά νά τό προφυλάξουμε ἀπό ἀσθένειες πού θέτουν σέ κίνδυνο τή ζωή του, χωρίς αὐτό νά ἔχει ἐπίγνωση τῆς καταστάσεώς του, ἔτσι καί τό βαπτίζουμε γιά νά τό ἀπαλλάξουμε ἀπό τό προπατορικό ἁμάρτημα, πού εἶναι ἡ βαριά ἀσθένεια τῆς φύσεως πού ἐκληρονομήσαμε ἀπό τήν παράβαση τοῦ ᾿Αδάμ. ῾Ο θεσμός τοῦ νηπιοβαπτισμοῦ εἰσήχθη πολύ νωρίς στήν ᾿Εκκλησία γιά ν᾿ ἀντιμετωπισθεῖ τό ἐνδεχόμενο πρόωρου θανάτου τῶν νηπίων, ὁπότε αὐτά, φεύγοντας μέ τό ἁμάρτημα τοῦ προπάτορα στή φύση τους, δέν εἶναι εὔθετα στή βασιλεία τῶν οὐρανῶν354. ᾿Αλλά καί τήν ἔλλειψη αὐτοσυνειδησίας στά νήπια φρόντισε ἡ ᾿Εκκλησία ν᾿ ἀναπληρώσει διά τῆς εἰσαγωγῆς τοῦ θεσμοῦ τοῦ ἀναδόχου, ὁ ὁποῖος ἀναλαμβάνει ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ τήν ὑποχρέωση νά κατηχήσει στήν πίστη τό βαπτιζόμενο νήπιο, προϊούσης τῆς ἡλικίας του. Τέλος σέ περίπτωση πού κινδυνεύει νά πεθάνει ἕνα ἀβάπτιστο νήπιο, ἡ ᾿Εκκλησία θεωρεῖ ὡς ἔγκυρο τό βάπτισμα ἀνάγκης πού διακονεῖται ἐκτάκτως σ᾿ αὐτά σέ φυσικό νερό, ἀπό λαϊκούς (ἐλλείψει ἱερέων) ὀρθοδόξους, ἄνδρες ἤ γυναῖκες, διά τριττῆς καταδύσεως καί ἀναδύσεως στό ὄνομα τῆς ἁγίας Τριάδος (βαπτίζεται ὁ δοῦλος ἤ ἡ δούλη τοῦ Θεοῦ... τάδε, εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Τρεῖς φορές). ῾Ομοίως, ἐλλείψει φυσικοῦ ὕδατος τό βάπτισμα μπορεῖ νά γίνει καί στόν ἀέρα. Σέ περίπτωση δέ πού ζήσει τό παιδί, τό βάπτισμα πού δέχτηκε δέν ἐπαναλαμβάνεται, γιατί εἶναι βάπτισμα ἔγκυρο. Μόνο θά διαβαστοῦν στήν ᾿Εκκλησία οἱ εὐχές πού δέν ἦταν δυνατό νά διαβαστοῦν κατά τό ἔκτακτο βάπτισμα τῆς ἀνάγκης.

Στό βάπτισμα, τέλος, ἐνηλίκων ἀπαιτεῖται ἀπό τούς ὑποψηφίους κάθαρση καί ἠθική προπαρασκευή, κυρίως ὅμως πίστη στήν ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου καί στό λυτρωτικό ἔργο τοῦ Χριστοῦ. Σέ περίπτωση βαπτίσεως αἱρετικῶν ἤ ἀλλοθρήσκων γίνεται προηγουμένως κατήχηση σ᾿ αὐτούς ἀπό ὑπεύθυνα πρόσωπα τῆς ᾿Εκκλησίας.

β) Τό χρῖσμα.

῎Αν ἡ βαπτισματική χάρη δημιουργεῖ μία καινούργια πνευματική ὕπαρξη, ἡ χάρη τοῦ μυστηρίου τοῦ χρίσματος σφραγίζει καί στερεώνει τή νέα ζωή μέ τά χαρίσματα τοῦ παναγίου Πνεύματος, δίνοντας τή δύναμη στό βαπτισθέντα νά ζήσει βίο θεοφιλῆ καί ἐνάρετο, ἀνάλογο μέ τήν οὐράνια κλήση πού ἔλαβε ἐνσωματωθείς στήν ᾿Εκκλησία τοῦ Χριστοῦ.

Τό χρῖσμα ἀνάλογα μέ τίς ἐνέργειές του λαμβάνει καί διάφορες ὀνομασίες· σφραγίς, βεβαίωσις, τό τέλειον, τελείωσις καί στά λατινικά· ὴ῏ὃὺἂἶἣὰὦἂ῏, ὖἂὼὃὰὴ῟῝῟ἣ, ἆὸἶὺὸὴὦἂ῏, ὖἂὼἂ῝῝῟ἣ. Στήν Κ. Διαθήκη τό ἱερό μυστήριο μαρτυρεῖται ἐπαρκῶς. ῾Η Β´ πρός Κορινθίους ἐπιστολή ἀναφέρει· «ὁ δέ βεβαιῶν ἡμᾶς σύν ὑμῖν εἰς Χριστόν καί χρίσας ἡμᾶς Θεός, ὁ καί σφραγισάμενος ἡμᾶς καί δούς τόν ἀρραβῶνα τοῦ Πνεύματος ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν» (1, 21–22). Στό χωρίο αὐτό ἐξαίρεται τόσο ἡ θεία ἀρχή τοῦ χρίσματος ὅσο καί ἡ ἐν Πνεύματι ἁγίῳ ἐνέργειά του. ῾Ο δέ εὐαγγελιστής ᾿Ιωάννης στήν Α´ Καθολική του ἐπιστολή μαρτυρεῖ· «καί ὑμεῖς τό χρῖσμα ὅ ἐλάβετε ἀπ᾿ αὐτοῦ ἐν ὑμῖν μένει» (2, 27). Καί· «ὑμεῖς χρῖσμα ἔχετε ἀπό τοῦ ἁγίου» (2, 20). Παράλληλα εἶναι γνωστόν, ὅτι οἱ ᾿Απόστολοι εἶχαν στείλει στή Σαμάρεια τούς μαθητές Πέτρο καί ᾿Ιωάννη, οἱ ὁποῖοι διά τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τους σέ ὅσους εἶχαν βαπτιστεῖ ἀπό τό διάκονο Φίλιππο μετέδωκαν σ᾿ αὐτούς Πνεῦμα ἅγιο355, ὅπως καί ὁ Παῦλος ἔκανε τό ἴδιο διά τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν του στούς μαθητές, πού δέχτηκαν τό βάπτισμα τοῦ ᾿Ιωάννου (στήν ῎Εφεσο)356.

᾿Από τίς δύο τελευταῖες περιπτώσεις συνάγεται ὅτι τό μυστήριο ἐτελεῖτο διά τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τῶν ᾿Αποστόλων. ῾Η ἐπίθεση ὅμως αὐτή σύντομα ἀποδείχτηκε ὅτι δέν ἦταν ἐπαρκής καί πρακτική, δεδομένου ὅτι ὁ ἀριθμός τῶν βαπτιζομένων καθημερινά ηὔξανε τόσο, ὥστε οἱ ἀποστολικές χεῖρες νά μήν ἐπαρκοῦν στή διακονία τοῦ ἱεροῦ μυστηρίου. Διά τοῦτο ἡ χειροθεσία ἀντικαταστάθηκε πολύ νωρίς, πιθανότατα ἀπό τούς ἴδιους τούς ᾿Αποστόλους, διά χρίσεως μέ ἅγιο μύρο. Τή χρίση αὐτή τήν ἔκαναν, παράλληλα μέ τούς ᾿Αποστόλους, καί οἱ πρεσβύτεροι.

῾Ορατό σημεῖο τοῦ μυστηρίου εἶναι ἡ σταυροειδής χρίση τῶν μελῶν τοῦ σώματος τοῦ βαπτισθέντος μέ ἅγιο μύρο, τοῦ λειτουργοῦ ἐκφωνοῦντος σέ κάθε χρίση τούς λόγους· «σφραγίς δωρεᾶς Πνεύματος ἁγίου, ἀμήν». Τό ἅγιο μύρο εἶναι μῖγμα ἐλαίου μέ σαράντα ἄλλες ἀρωματικές οὐσίες πού συμβολίζουν τά χαρίσματα τοῦ παναγίου Πνεύματος. Τό ἅγιο μύρο παρασκευάζεται σέ εἰδική τελετή ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο τή Μεγάλη Πέμπτη στήν Κωνσταντινούπολη. ῾Η ᾿Εκκλησία τῆς ῾Ελλάδος, παρ᾿ ὅλον ὅτι μπορεῖ, ὡς αὐτοκέφαλη, νά παρασκευάζει ἡ ἴδια γιά τίς ἀνάγκες της τό ἅγιο μύρο, τό προμηθεύεται, σέ ἔνδειξη τιμῆς, ἀπό τή μητέρα ᾿Εκκλησία (Οἰκουμ. Πατριαρχεῖο), τό κέντρο καί τήν κεφαλή τῆς ᾿Ορθοδοξίας.

Στήν ᾿Ορθόδοξη ᾿Εκκλησία τό χρῖσμα, πού εἶναι μυστήριο μή ἐπαναλαμβανόμενο, τελεῖται εὐθύς μετά τό βάπτισμα. Αὐτό δέν σημαίνει ὅτι εἶναι ἁπλό συμπλήρωμα τοῦ βαπτίσματος. Μία τέτοια ἐκδοχή εἶναι ἐσφαλμένη, διότι τό χρῖσμα εἶναι μυστήριο εἰδικό, αὐτοτελές καί ἀνεξάρτητο, ἡ δέ τελετουργία του μετά τό πέρας τοῦ βαπτίσματος εἶναι ὁ φυσικός χρόνος τελέσεώς του. Στό σημεῖο αὐτό ἡ Δυτική ᾿Εκκλησία διαφοροποιεῖ τήν πρακτική της, ἀναβάλλουσα τήν τέλεση τοῦ μυστηρίου στό 12ο ἔτος ἡλικίας τοῦ βαπτισθέντος παιδίου, ἄν παραστεῖ δέ ἀνάγκη καί νωρίτερα (7ο ἔτος). Τό σκεπτικό της εἶναι· ἀφοῦ τό νήπιο λόγω τῆς ἡλικίας του βρίσκεται σέ ἠθικοπνευματική ἀνωριμότητα, ἡ δέ συνείδησή του καθώς καί οἱ λοιπές νοητικές του λειτουργίες ὑπνώττουν, πῶς εἶναι δυνατόν νά ἀνοιχθεῖ τοῦτο σέ ἀγῶνα προσωπικῆς οἰκειώσεως τῆς δυνάμεως πού χορηγεῖ ἡ χρισματική χάρη πρός διάπτυξη τῆς ζωῆς του σέ πολιτεία φιλόχριστη, πού τίθεται ὡς εἰδικός σκοπός τοῦ μυστηρίου; ῾Η σκέψη βέβαια αὐτή δέν στερεῖται βάσεως λογικῆς. ᾿Αλλοίμονον ὅμως ἄν βάση ἐκτιμήσεως τῶν δογματικῶν τῆς πίστεως ἀληθειῶν θέσουμε τόν ὀρθό λόγο. ᾿Αφεύκτως θά ἀποδιοργανώσουμε ὅλα τά δόγματα πού εἶναι ἀλήθειες ὑπερφυσικές, τίς ὁποῖες μόνο διά τῆς πίστεως μπορεῖ κανείς νά προσεγγίσει καί νά οἰκειοποιηθεῖ. ῾Η διακονία τοῦ μυστηρίου στά νήπια εὐθύς μετά τό βάπτισμα ἀποτελεῖ ἦθος ἀρχαιοπαράδοτο, αὐτό δέ ἀπαρεγκλίτως τηρεῖ ἡ ᾿Ορθόδοξη ᾿Εκκλησία, ἐνῶ ἡ πρακτική τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν ἀποτελεῖ μεταγενέστερο νεωτερισμό (ΙΓ´ αἰών). Παράλληλα, ἄν ἡ ἀνωριμότητα τῶν νηπίων δέν εἶναι λόγος ἀποχρῶν νά στερηθοῦν αὐτά τοῦ βαπτίσματος, διατί τό μυστήριο τοῦ χρίσματος, πού εἶναι ἡ σφράγιση τοῦ βαπτίσματος μέ τά χαρίσματα τοῦ παναγίου Πνεύματος, ν᾿ ἀποτελεῖ κώλυμα διακονίας του; ᾿Αλλά μήπως καί τό 12ο ἔτος ἡλικίας τοῦ ἀνθρώπου εἶναι χρόνος ὡριμάνσεως τοῦ ἀνθρώπου, ὥστε ἐλεύθερα καί ἐνσυνείδητα ν᾿ ἀναχθεῖ ὁ χριόμενος στό δόλιχο τῶν πνευματικῶν ἀγωνισμάτων; Περαιτέρω, εἶναι γνωστόν ὅτι ὁ σχηματισμός τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητος ἀρχίζει νά μορφώνεται ἤδη ἀπό τοῦ λίκνου του, ἄν μή καί ἐνωρίτερα. Διατί, λοιπόν, νά στερηθεῖ τό νήπιο τῆς ζωοπάροχης δυνάμεως τοῦ παναγίου Πνεύματος στήν ἀπαρχή διαμορφώσεως τοῦ χαρακτῆρος του; Σέ τελική ἀνάλυση τά πράγματα αὐτά οἰκονομεῖ μονάχα ὁ Θεός, ὁ ὁποῖος γνωρίζει καλύτερα ἀπό μᾶς τίς ἀνάγκες τῆς φύσεως, τήν ὁποίαν ὁ ἴδιος ἐπλαστούργησε. ᾿Εμεῖς δεχόμαστε μέ ἁπλότητα καρδίας τό λόγο τῆς πίστεως πού μᾶς παρέδωσε ἡ ἀπειρόσοφη βουλή τοῦ Δομήτορος τῆς ᾿Εκκλησίας μας.