ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ  

Εἴδαμε στήν ἀρχή τῆς μελέτης μας, ὅτι τά δόγματα τῆς πίστεως μαζί μέ τίς ἠθικές πράξεις τοῦ ἀνθρώπου βρίσκονται σέ μιά ἁρμονική μεταξύ τους σχέση, σέ μιά ἑνότητα πού σφραγίζει τό ὀρθόδοξο ἦθος, δηλαδή τόν ἰδιαίτερο τρόπο μέ τόν ὁποῖον ἡ ᾿Ορθοδοξία ἐκφράζει τό ἐσώτερο βάθος της καί κάνει τήν ἐξωτερική της φανέρωση στόν κόσμο.

῾Η πίστη ἀποτελεῖ τό ζωογόνο θεμέλιο τῆς ἠθικῆς πράξεως, τήν ἐμπνέει καί τήν καθοδηγεῖ, ὥστε νά εἶναι ἐνέργεια φωτισμένη καί ἰσόρροπη. Αὐτή δέ πάλιν ἀποτελεῖ τήν ἔμπρακτη πιστοποίηση τῆς δυνάμεως τοῦ δόγματος, τόν καρπό τοῦ δέντρου τῆς πίστεως, ἡ ἰκμάδα τοῦ ὁποίου καθιστᾶ ἔκδηλη τή δύναμη τῆς φανερωμένης θείας ἀλήθειας. Πίστη καί πράξη ἤ δόγμα καί ἦθος εἶναι οἱ δύο ὅροι τῆς δικαιώσεως τοῦ ἀνθρώπου, τά δύο σταθερά βάθρα στά ὁποῖα στηρίζεται ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Κατά τήν ὀρθόδοξη σωτηριολογία, ὁ ἄνθρωπος γιά νά σωθεῖ χρειάζεται πρώτιστα πίστη ὀρθή, βασισμένη στό λόγο τῆς θείας ἀλήθειας, ὅπως αὐτός δόθηκε καί λειτουργεῖ στό χαρισματικό χῶρο τῆς ᾿Εκκλησίας. ῾Οποιαδήποτε ἀπόκλιση ἀπό τήν πίστη αὐτή, ὁποιαδήποτε αἱρετική στρέβλωση τῶν δογμάτων καί ἀντιλογία πρός ὅ,τι ἀποκάλυψεν ὁ Θεός στερεῖ τόν ἄνθρωπο τῆς σωτηρίας. Παράλληλα, εἶναι ἀπαραίτητη καί ἡ παρουσία ἀγαθῶν ἔργων, σάν ἔκφραση ζωῆς διαθερμαινόμενης καί φωτιζόμενης ἀπό τήν πίστη. Τά ἀγαθά ἔργα φυσικά δέν εἶναι καθ᾿ ἑαυτά ἀξιόμισθα. ῾Ο Θεός δηλαδή δέν εἶναι ὑποχρεωμένος –ὅπου αὐτά ὑπάρχουν– νά τά ἀνταμείψει. ῞Ομως ἡ παρουσία τους, ὡς ἁπτή πιστοποίηση τῆς ἀλήθειας καί τῆς ζωτικότητος τῆς πίστεως, εἶναι ἀναγκαία διά τή δικαίωση τοῦ ἀνθρώπου. Μόνο κάτω ἀπό τό πρῖσμα αὐτό θεωρούμενα τά ἀγαθά ἔργα εἶναι σχετικῶς ἀξιόμισθα. Περιττό βέβαια νά σημειώσουμε, ὅτι τά ἀγαθά ἔργα εἶναι δυνατά καί ἔχουν τήν κάποια ἀξία τους μόνο μέ τή βοήθεια τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία τά ἐμπνέει καί τά καθιστᾶ δυνατά. ῎Ετσι ὁ Θεός, ἀνταμείβοντας τά ἀγαθά ἔργα, δέν κάνει τίποτε ἄλλο ἀπό τοῦ νά στεφανώνει τά ἴδια του τά δῶρα, διότι ἡ χάρη πού τά πραγματώνει εἶναι δωρεά ἐλεύθερη τοῦ Θεοῦ. Εἶναι λάθος νά νομίζουμε, ὅτι ἡ πίστη, σάν μιά ἐγκεφαλική παραδοχή τῶν θείων ἀληθειῶν χωρίς τήν ποιότητα τοῦ ἐνάρετου βίου, πού ἑστιάζεται κυρίως στήν ἀγαπῶσα καρδία, μπορεῖ νά σώσει τόν ἄνθρωπο. Μιά τέτοια πίστη ἔχουν καί τά δαιμόνια, χωρίς αὐτό νά τά ὁδηγεῖ στή σωτηρία446. Μόνον ἡ πίστη ἡ δι᾿ ἀγάπης ἐνεργουμένη447, δηλαδή ἡ ὀρθή ἀποδοχή τῶν δογμάτων συνταιριασμένη μέ τήν ἔμπρακτη ἀγάπη πρός τόν Θεό καί τό συνάνθρωπο, μπορεῖ νά σώσει τόν ἄνθρωπο448. ᾿Ορθοδοξία καί ὀρθοπραξία ἀποτελοῦν τά δύο ἀκλόνητα βάθρα πάνω στά ὁποῖα στηρίζονται τό ἦθος καί ὁ πρός σωτηρία δυναμισμός τῆς ᾿Ορθοδόξου Καθολικῆς ᾿Εκκλησίας.

Μετά τά λίγα αὐτά, στή συνέχεια θά ποῦμε λίγα λόγια καί γιά τό νόμο τοῦ Θεοῦ πού ἀποτελεῖ ἔκφραση τῆς πίστεως, ὅπως αὐτός ἐκφράζεται στίς δύο Διαθῆκες πού δόθηκαν στόν ἄνθρωπον ἀπό τόν Θεό, ἡ μία (ἡ παλαιά) στό ὄρος Σινᾶ καί ἡ ἄλλη (ἡ νέα) στήν ἐπί τοῦ ῎Ορους ῾Ομιλία τοῦ Κυρίου.

α) ῾Ο παλαιός Νόμος.

῾Ο παλαιός Νόμος δόθηκε στό ὄρος Σινᾶ τόν τρίτο μῆνα ἀπό τῆς ἐξόδου τῶν ῾Εβραίων ἀπό τήν Αἴγυπτο καί κατά τήν πορεία τοῦ λαοῦ πρός τή γῆ τῶν πατέρων του449.

῾Ο Νόμος αὐτός δόθηκε μέ ἐξαιρετική μεγαλοπρέπεια, μέ θορυβώδεις ἐκδηλώσεις, μέσα σέ καπνούς καί διάτορες φωνές σαλπίγγων, μέ ἀστραπές καί σέ νεφέλη γνοφώδη, ὥστε νά πτοηθεῖ ὁ σάρκινος ἐκεῖνος καί αἰσθησιακός λαός ἀπό τά ἠχηρά αὐτά ἐκδηλώματα, νά ἐντυπωσιαστεῖ καί νά μπορέσει νά λάβει ἔτσι κάποια αἴσθηση τῆς μεγάλης σημασίας τῆς θείας φανερώσεως καί τοῦ γεγονότος ὅτι μέ τήν τήρηση τῆς διαθήκης τοῦ Θεοῦ θά γινόταν «λαός περιούσιος ἀπό πάντων τῶν ἐθνῶν»450. Τό γεγονός δέ, ὅτι ὁ Νόμος δόθηκε στό ὄρος ἔχει συμβολική ἀναγωγική σημασία. Τό ὄρος εἶναι τόπος ὑψηλός. ῾Η προσέγγιση τῆς κορυφῆς του ἀπαιτεῖ ἀνάβαση. ῞Ομοια καί ὁ Θεός κατοικεῖ στά ὑψηλά (στούς οὐρανούς), μακριά ἀπό τή χθαμαλότητα τῆς γῆς. Γιά νά προσεγγίσεις τήν ᾿Αλήθεια καί τό Νόμο του, πρέπει ν᾿ ἀνέβεις ψηλά, ν᾿ ἀφήσεις πίσω σου τά ταπεινά καί χαμαίζηλα, ν᾿ ἀποδεσμευτεῖς ἀπό ὅ,τι σέ κρατεῖ δεμένο μέ τή γῆ, ν᾿ ἀποκολληθεῖς ἀπό κάθε ὑλικό καί γήινο (ἡ ἔκφραση ἔχει σημασία τροπική). Τό ὄρος ὅπου κατέβη ὁ Θεός ἦταν τόπος ἅγιος. Στόν ἁμαρτωλό λαό ἀπαγορεύτηκε ἡ προσέγγισή του. Μόνον ὁ ὑπηρέτης τοῦ Θεοῦ ἀνέβηκε μαζί μέ τόν ἀδελφό του ᾿Ααρών στήν κορυφή, γιά νά συναντήσει ἐκεῖ τόν Θεό. ῾Ο λαός ὡστόσο στόν ὁποῖον ἀφοροῦσε ἄμεσα ἡ θεία φανέρωση, ἁγνίστηκε ἀπό τό Μωϋσῆ μέ νηστεία, ἐγκράτεια καί ἐξωτερικούς καθαρμούς, σάν ἕνα ἣἂὃἂἣ῟ἣ ἠθικῆς προετοιμασίας ἀπαραίτητης γιά τήν ὑποδοχή τοῦ ῾Αγίου.

῾Ο Νόμος, ἄν καί προσαρμοσμένος στήν ἠθικοπνευματική ἀντοχή τοῦ ἀνθρώπου τῆς παλαιᾶς οἰκονομίας, ὅμως, ὡς φανέρωμα τῆς λυτρωτικῆς βουλῆς τοῦ Θεοῦ, ὡς ἔκφραση τοῦ ἁγίου του θελήματος σέ μιά πρώτη φάση τῆς θείας ἀποκαλύψεως, ἔχει ἀκατάλυτο κῦρος καί ἰσχύ καί ἔμελλε, συμπληρούμενος, νά ἐνσωματωθεῖ στή νέα οἰκονομία τῆς χάριτος στό πρόσωπο τοῦ σαρκωμένου Λόγου τοῦ Θεοῦ. Περιλαμβάνει δέ ὁ Νόμος δέκα βασικές ἐντολές, οἱ ὁποῖες ρυθμίζουν τά καθήκοντα τοῦ ἀνθρώπου πρός τόν Θεό καί τό συνάνθρωπο. ῎Ας τίς δοῦμε κάπως ἀναλυτικά.