Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος

Γ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η παράδοση της εξόδου από τη μεσοδιαθηκική γραμματεία πέρασε και στην Καινή Διαθήκη, όπου είναι έντονα αποτυπωμένη. Η πίστη ότι μια νέα και οριστική έξοδος εκπληρώθηκε στο πρόσωπο του Χριστού διατρέχει όλη την Κ.Δ. Έτσι η παράδοση της εξόδου απέκτησε σωτηριολογική και εσχατολογική διάσταση στην Καινή Διαθήκη.

Ήδη από τα παιδικά χρόνια του Ιησού έχουμε αναφορές στην έξοδο από την Αίγυπτο. Ο βίος του Ιησού παρουσιάζεται μέσα από τα Ευαγγέλια σχεδόν παράλληλα προς τη ζωή του Μωυσή και τα γεγονότα της εξόδου και της ερήμου. Βάπτιση, πειρασμοί, θαύματα, μεταμόρφωση, πάθος, ανάσταση, ανάληψη ερμηνεύονται μέσα από την παράδοση της εξόδου. Οι Ευαγγελιστές, ιδιαίτερα ο Λουκάς, ο Ιωάννης, αλλά και οι Πράξεις, βλέπουν το υπόβαθρο των παθών στα ανάλογα γεγονότα της εξόδου των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο, όπως είναι η έξοδος από την Αίγυπτο, η διάβαση της Ερυθράς Θαλάσσης, η πορεία στην έρημο, και τελικά η κατάκτηση της Χαναάν, δηλαδή η εκπλήρωση των επαγγελιών του Θεού. Έντονη είναι η αντιπαραβολή του Ιησού με το Μωυσή. Ο Ιησούς εμφανίζεται ως ο νέος και ο έσχατος Μωυσής, ο οποίος οδηγεί το λαό του Θεού οριστικά εκτός των δεσμών του σκότους και του θανάτου. Ο νέος Ισραήλ πρέπει να εξέλθει από την Αίγυπτο, να διασχίσει τη θάλασσα και να προβάλλει μια καινούργια ζωή με κυρίαρχο στοιχείο την υπακοή. Ο Ιησούς, ως νέος Μωυσής, οδηγεί τους πιστούς, τον νέο Ισραήλ, με τη βάπτιση-διάβαση και στη συνέχεια δια της ερήμου στην πνευματική γη της επαγγελίας. Ο Ιησούς νικά το κράτος του διαβόλου και ενθρονίζεται βασιλιάς του πνευματικού βασιλείου του νέου αιώνα.

Οι Επιστολές του Αποστόλου Παύλου γνωρίζουν το ιστορικό γεγονός της εξόδου και ο συγγραφέας τους προχωρά σε τυπολογικές ερμηνείες. Στην Α/προς Κορινθίους Επιστολή (5,6-8) οι χριστιανοί είναι οι κληρονόμοι της εξόδου. Είναι το « νέο φύραμα ». Η εν Χριστώ νέα έξοδος, « το Πάσχα ημών », δεν έχει πια σχέση με τον πασχάλιο αμνό της παλαιάς εξόδου. Η παλαιά έξοδος και ο Μωυσής ανήκουν στο χθες. Ο Ιησούς, « τό Πάσχα ημών », είναι το μέλλον, το έσχατο. Ακόμη στην ίδια Επιστολή (10,1-6) ο Μωυσής είναι ο Μεσσίας της πρώτης εξόδου, όπως ο Ιησούς είναι της δεύτερης. Οι Ισραηλίτες δεν πέρασαν μόνο από ένα είδος μυστηριακού «βαπτίσματος», αλλά γεύτηκαν και ένα είδος ευχαριστίας στην έρημο. Το βάπτισμα «εν τη νεφέλη και εν τη θαλάσση» είναι προτύπωση του χριστιανικού βαπτίσματος. Το πνευματικό «βρώμα», η πνευματική τροφή είναι το μάννα για το οποίο μίλησε ο Ιησούς. Το «βρώμα» εκείνο είναι η προτύπωση της Θείας Ευχαριστίας.

Στην προς Εβραίους Επιστολή (3,1-8) ο Ιησούς εξετάζεται σε παραλληλισμό προς το Μωυσή, τόσο συνθετικά, όσο και αντιθετικά. Βάση του συνθετικού παραλληλισμού αποτελεί ο στίχος 3,2, ο οποίος χαρακτηρίζει τον Ιησού «πιστόν όντα τω ποιήσαντι αυτόν ως και Μωυσής εν όλω τω οίκω αυτού». Από τη διαπίστωση αυτή προχωρά η περικοπή στην έξαρση του Ιησού, κατά αντιθετικό παραλληλισμό. Ο Ιησούς και ο Μωυσής δεν έχουν το ισότιμο. Η δόξα του Ιησού είναι ασύγκριτα υπέρτερη σε σχέση με το Μωυσή. Η υπεροχή αυτή δηλώνεται με τις εκφράσεις «υιός του Θεού» (Ιησούς) και «θεράπων» (Μωυσής). Ο παραλληλισμός του Μωυσή και του Χριστού γίνεται στα πλαίσια του παραλληλισμού των δύο περιόδων της θείας Οικονομίας και των αντιστοίχων Διαθηκών, ώστε ο Μωυσής να τυγχάνει «τύπος» του Χριστού, ο δέ Χριστός πληρωτής του Μωυσή. Η έξοδος του λαού του Θεού από την Αίγυπτο ήταν τύπος και εικόνα της εξόδου της εκκλησίας από τον εθνικό κόσμο και της πορείας της προς την άνω Ιερουσαλήμ. Η εν Χριστώ έξοδος προσφέρει τη σωτηρία και την κατάπαυση, την ατελείωτη και αιώνια μακαριότητα, την έσχατη έξοδο, τα «τέλη των αιώνων». Η παλαιά έξοδος και ο Μωυσής ανήκουν στο χθές. Ο Ιησούς, « το Πάσχα ημών », είναι το μέλλον, το έσχατο. Στην Καθολική επιστολή Α/ Πέτρου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί εκφράσεις από την παράδοση της εξόδου για να δείξει ότι οι χριστιανοί, το «βασίλειον ιεράτευμα, το έθνος άγιον», πρέπει νά προετοιμαστεί κατάλληλα εν όψει της Παρουσίας του Χριστού.

Τέλος στην Αποκάλυψη του Ιωάννη έχουμε αναφορά στην έσχατη έξοδο. Τα γεγονότα της εξόδου, και μάλιστα η θυσία του πασχάλιου αμνού, η ωδή του Μωυσή μετά τη διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας, αποτελούν πηγή για θεολογικές σκέψεις για το έσχατο, το αιώνιο. Ο πασχάλιος αμνός κατά την έξοδο είχε σχέση με τη διάσωση των Ισραηλιτών και μόνο. Το «εσφαγμένο αρνίον» αντίθετα παρέχει σωτηρία σε όλους τους ανθρώπους.

Στην Κ. Διαθήκη η έξοδος του λαού του Θεού από την Αίγυπτο ήταν τύπος και εικόνα της εξόδου της εκκλησίας από τον εθνικό κόσμο και της πορείας της προς την άνω Ιερουσαλήμ. Η εν Χριστώ έξοδος πρόσφερε τη σωτηρία και την κατάπαυση, την αιώνια μακαριότητα, την έσχατη έξοδο, τα «τέλη των αιώνων». Η παλαιά έξοδος και ο Μωυσής ανήκουν στο χθές. Ο Ιησούς, « το Πάσχα ημών », είναι το μέλλον, τό έσχατο. Στην περίπτωση του Μωυσή η πιστότητα περιορίζεται στα όρια του οίκου του, στα όρια δηλαδή του Ισραήλ και μόνο. Είναι περιορισμένη χωροχρονικά. Η πιστότητα του Ιησού δεν περιορίζεται σε εθνικά όρια. Είναι πανανθρώπινης εμβέλειας και διαχρονική. Έργο και σκοπός του Μωυσή ήταν η εξαγωγή του λαού Ισραήλ από την Αίγυπτο και η τελική κατάπαυσή του στη γη της Επαγγελίας. Αλλά ενώ η τελική κατάπαυση του λαού στη γη της Επαγγελίας δεν επετεύχθη, ούτε και ο Μωυσής εισήλθε σ? αυτήν, λόγω της απιστίας προς το Θεό, οι χριστιανοί προτρέπονται να μείνουν «μέχρι τέλους» πιστοί στο Χριστό, για να εισέλθουν εις την κατάπαυση αυτού, στην οποία ούτος έχει ήδη εισέλθει.

Η Εκκλησία μας χρησιμοποίησε πολλά «αναγνώσματα» της Π. Διαθήκης, ανάμεσά τους και το βιβλίο της Εξόδου, με σκοπό να συνδέσει άμεσα τη λειτουργική ζωή με τη βιβλική αποκάλυψη. Ιδιαίτερα το βιβλίο της Εξόδου αναγιγνώσκεται, γιατί η προσωπικότητα του Μωυσή, η έξοδος των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο και το εβραϊκό Πάσχα είναι προτυπώσεις του Χριστού, του απολυτρωτικού έργου του και του χριστιανικού Πάσχα. Ειδικότερα στην Υμνογραφία της Εκκλησίας μας πρέπει να σημειώσουμε ότι, μέσω της παράδοσης της εξόδου, υποδηλώνεται ο σταυρός του Κυρίου, η κραταιά ισχύς του Θεού επί των στοιχείων της φύσης και ειδικότερα επί των υδάτων. Δεσπόζει ο Θεός ο οποίος καταπραΰνει «το σάλο των κυμάτων της θάλασσας» και τη μεταβάλλει σε ξηρά, ενέργειες που ευλογούν και υπερυψώνουν το όνομα του Θεού στους αιώνες. Ο Κύριος ανεκάλυψε τον πυθμένα του βυθού και δια της ξηράς («ώφθη η ξηρά»), Γέν. 1,9) οδήγησε τους ανθρώπους στη σωτηρία, στην κάθαρση των ανθρώπων από τις αμαρτίες (> τύπος βαπτίσματος). Ο Ιωάννης Δαμασκηνός [i] αναφερόμενος στη γέννηση του Χριστού, του λύοντος τα «πολύστονα πήματα», διασαφηνίζει το συμβολικό χαρακτήρα του θαύματος της Ερυθράς Θάλασσας, σε συνδυασμό με το φιλάνθρωπο και σωτήριο έργο του Υιού του Θεού. Ο δεσπότης του σύμπαντος κόσμου έσωσε το λαό Ισραήλ μεταβάλλοντας σε ξηρά το κύμα της θάλασσας («εκών δε τεχθείς εκ κόρης, τρίβον βατήν κατέστησεν ημίν την εις τον ουράνιον πόλον της σωτηρίας και της γαλήνης άγουσαν οδόν»). Επίσης ο ιερός Δαμασκηνός [ii] συνδυάζει τη διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Στην Π. Διαθήκη ο Μωυσής έγινε ο «διαιρέτης του ύδατος», στην Κ. Διαθήκη ο Γαβριήλ αναδείχθηκε «υπηρέτης» του θαύματος. Τότε «αβρόχως» επέζευσε το βυθό της θάλασσας ο Ισραήλ, τώρα «ασπόρως» το Χριστό γέννησε η Παρθένος. Η Θάλασσα μετά την διάβαση των Ισραηλιτών έμεινε άβατος· η «άμεμπτος» μετά την κύηση του Θεανθρώπου έμεινε άφθορος («θαυμαστόν τω ιεροφάντη Μωυσεί η βάτος και πυρ έδειξε τέρας. Ζητών δε το πέρας εις διάβασιν χρόνου, εν κόρη αγνή έφη κατωπτεύσαι, η ως Θεοτόκω λεχθείη· χαίρε, κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου»). Είναι πράγματι εντυπωσιακά και αστείρευτα τα φραστικά σχήματα των υμνογράφων, κάτι που φαίνεται λ.χ. στην απόδοση του γεγονότος της Ερυθράς Θάλασσας και όχι μόνο: Στίβει θαλάσσης κυματούμενον σάλον ? Υγρόν θαλάσσης κύμα χερσώσας ? Χέρσον αβυσσοτόκον πέδον ήλιος επεπόλευσέ ποτε ? Βυθού ανεκάλυψε πυθμένα ? Ώφθησαν αι πηγαί της αβύσσου ? Ράβδος Μωσαϊκή ? πυθμένι ναμάτων ερυθραίων ? έρημος των παθών - Τεμνομένη θάλασσα ? Σταυρόν χαράξας Μωσής ? Μέλας πόντος ? πολύστονα πήματα ? άφλεκτος βάτος ? σταυροτύπως τμηθείς - νεφέλη ολόφωτε ? τα κύματα των πταισμάτων κ.ά. Πρέπει να τονίσουμε ότι οι υμνογράφοι μας απέδωσαν έντονα και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα γεγονότα της εξόδου, απεικόνισαν αυτή την παράδοση και κατόρθωσαν έτσι να καταγράψουν την ισχύ του Θεού και να υπερυψώσουν το όνομά του ανά τους αιώνες.

[i] Εις την Θεογονίαν, PG 96,820.

[ii] Εις τονΕυαγγελισμό της Θεοτόκου, PG 96,852.

SUMMARY

THE TRADITION OF THE EXODUS IN THE NEW TESTAMENT

AND IN THE RITUAL LIFE OF CHURCH

The tradition of Exodus, inside God?s intervention, miraculous acts, revelaation of His name, lawgiving, the Covenant of Sinai, becomes the basis of the understanding of the basic fundamental aspects of the Theology of the Old Testament. Israel?s election by God as His beloved people and the Covenant of Sinai were the linchpin of the tradition of exodus. The Covernant of Sinai is being renewed during the pilgrimage of the people of Israel and receives important theological meaning to the subtotal of biblical literature. Parallel, it reveals one substantial aspect of the divine plan, which is God?s wish to create a society of humans that it will be devoted to his service, a worship community faithful to the law, which will find its entirety in the church of the New Testament.

In Sinai Yahweh is being revealed as the God who saved Israel from Egypt and is being presented Himself as the God who already from the beginning of history calls the Patriarchs and He promises to them the settlement in the land of Canaan. (Ex. 19,16-20,21). During this era basic principles of theology are founded. Now the monotheism is being taught, having as sovereign aspect the fidelity of God who saves and protects. Now the presence, the participation, the cooperation of God in the historical tradition of the people of Israel is strongly testified. It is a dyna mic participation of Him in the crucial times of biblical history.

Our Ghurch used many «readings» of the Old Testament and Tried to relate close the liturgical life with the biblical revelation. The aim of these readings is to show very clear that the mystery of Ghrist is parallel, evaluation and overlap of the great facts of the historical way of Israel. The book of Exodus specially, is being read because the personality of Moses, the exodus of Israelites from Egypt and the Hebrew Passover are types of Christ, of His redemptive work and of Christian Passover. To be more specific, we must say that in Hymnography of our Church, the Cross of Christ, the great power of God over the elements of the nature, and mainly over the water are implied through the tradition of exodus. The central person is God who assuages «the roaring of the sea and the waves» and replaces it by the land, acts that bless and exalt the name of God to the centuries.

The exodus of the people of God from Egypt was type and image of the exodus of Church from the gentile world and of its way to the heavenly Jerusalem. Exodus in Christ offered salvation and rest, the eternal blessedness, the last exodus, the finish of «the centuries». Old exodus and Moses belong in the past. Jesus, « Christ our passover », is the future, the eschatological era. Faithfulness in the case of Moses, is limited under his house, and only under Israel. It is limited of space and time. The faithfulness of Christ is not limited in national limits. It is universal in character and diachronic. The work and aim of Moses was the extraction of the people of Israel from Egypt and his final rest in the promised land. But while the final rest of the people in the promised land never occurred, neither Moses came into it, because of his unfaithfulness to God, Christians are been admonished to remain «until the end» faithful to Christ, for to come into His rest, in which He has already came into.