Μικρασιατική καταστροφή Αύγουστος 1922

I . Κ. Μαζαράκη-Αινιάν

Η εκστρατεία της Μικράς Ασίας,

Αθήναι 2004, εκδ. Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, σελ. 16-18

Η Στρατιά Μικρός Ασίας αποτελούνταν από τρία Σώματα Στρατού, μία Μεραρχία Ιππικού και την Στρατιωτική Διοίκηση Σμύρνης και κάλυπτε μία τεράστια περιοχή. Το μέτωπο από την Κίο στην Προποντίδα, ανατολικά από το Δορύλαιο (Εσκί Σεχίρ) και το Αφιόν Καραχισάρ, και νοτιοδυτικά έως τον Μαίανδρο ποταμό και τη θάλασσα εκτείνονταν σε μήκος 713 χλμ.

Το μεγάλο ανάπτυγμα του μετώπου, αλλά κυρίως η μεγάλη απόσταση από τη Σμύρνη (400 χλμ. και πλέον) με τις γραμμές ανεφοδιασμού εκτεθειμένες στις επιδρομές Τούρκων ατάκτων, ήταν σοβαρό μειονέκτημα. Η αμυντική οργάνωση ήταν ελλειπής. Στηριζόταν σε μία πρώτη γραμμή χαρακωμάτων με απλό συρματόπλεγμα και μία κύρια γραμμή άμυνας. Υπήρχαν κέντρα αντιστάσεως αλλά και μεγάλα κενά στη διάταξη.

Το ασθενές σημείο της διατάξεως ήταν η εξέχουσα του Αφιόν Καραχισάρ την οποία κάλυπταν δύο μεραρχίες (I και IV) έως το Ακαρ Νταγκ νότια, χωρίς να υπάρχει διαθέσιμη εφεδρεία. (Η II μεραρχία είχε διατεθεί για την κάλυψη της σιδηροδρομικής γραμμής). Επανειλημμένα είχε προταθεί η σύμπτυξη του μετώπου σε νέες γραμμές και η εξοικονόμηση δυνάμεων, τόσο από τον Αρχιστράτηγο Παπούλα όσο και από τον νέο Διοικητή Στρατιάς Γ. Χατζανέστη. Η κυβέρνηση όμως είχε διάφορη γνώμη.

Βασικό σφάλμα πρέπει να θεωρηθεί η κατάργηση των δύο Συγκροτημάτων, Βορείου και Νοτίου και η υπαγωγή των τριών Σωμάτων Στρατού απ' ευθείας στη Στρατιά η οποία εξακολουθούσε να παραμένει στη Σμύρνη. Από τον Ιούνιο ο νέος Αρχιστράτηγος ασχολήθηκε με την προετοιμασία επιχειρήσεως προς Κωνσταντινούπολη και μάλιστα έγινε μεταφορά δυνάμεων από τη Μικρά Ασία, στη Θράκη έως τις 22 Ιουλίου που η επιχείρηση αυτή ματαιώθηκε οριστικά με την παρέμβαση των Δυνάμεων.

Από τις 9 Ιουλίου είχαν αρχίσει μετακινήσεις τουρκικών μονάδων και στις 7 Αυγούστου το τουρκικό στρατηγείο εγκαταστάθηκε στο Ακ Σεχίρ (απέναντι από το Αφιόν Καραχισάρ). Το Α' Σ.Σ. (στρ. Τρικούπης) αντιλήφθηκε την κατάσταση και ζήτησε την ενίσχυση με εφεδρείες από το Β' Σ.Σ (στρ. Διγενής) αλλά η Στρατιά δεν ενέκρινε.

Την αυγή της 13ης Αυγούστου άρχισε η τουρκική επίθεση με σφοδρή προετοιμασία πυροβολικού κατά των δύο Μεραρχιών I και IV. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα οι Τούρκοι σημείωσαν τις πρώτες επιτυχίες καταλαμβάνοντας καίρια σημεία του μετώπου (Τικλί Κιρί Μπελ και Μαύρο Βράχο). Δυτικότερα, τμήματα τουρκικού ιππικού εκμεταλλευόμενα κενό της διατάξεως πέρασαν από το Τσάι Χισάρ στα πλευρά και τα νώτα των ελληνικών μονάδων. Οι επιθέσεις κατά των δύο Μεραρχιών I και IV συνεχίστηκαν έως τη νύκτα και τις πρωϊνές ώρες της 14ης Αυγούστου η κατάσταση επιδεινώθηκε.

Αποφασίστηκε η εκκένωση του Αφιόν Καραχισάρ με αποτέλεσμα συσσώρευση προσφύγων στους δρόμους και παρεμπόδιση των κινήσεων του στρατού. Με την εσπευσμένη μετακίνηση του Α' Σ.Σ. σχηματίστηκαν τρεις ασύνδετες ομάδες. Το Β' Σ.Σ. αναγκάστηκε να ευθυγραμμιστεί ενώ το Γ' Σ.Σ. βόρεια και οι μονάδες στον Μαίανδρο νότια παρέμειναν στις θέσεις τους.

Στις 15 Αυγούστου όταν πιά η Στρατιά αντιλήφθηκε την κατάσταση έθεσε τα Α' και Β' Σ.Σ. υπό ενιαία διοίκηση (στρ. Τρικούπη) αλλά ήταν πλέον αργά.

Τα μετακινούμενα προς τα βορειοδυτικά τμήματα του Α' Σ.Σ. υπέστησαν αιφνιδιασμό από το τουρκικό ιππικό που είχε εισχωρήσει στα μετώπισθεν. Η IV Μεραρχία προσβλήθηκε στο Μπαλ Μαχμούτ και το μεγαλύτερο μέρος της ετράπη προς βορράν ενώ τμήμα της απεκόπη δυτικά. Η I Μεραρχία κινούμενη δυτικά προσπάθησε να διατηρήσει τον σύνδεσμο αλλά χωρίς να το κατορθώσει.

Αποτέλεσμα αυτών των κινήσεων ήταν η οριστική διάσπαση των ελληνικών δυνάμεων σε δύο ομάδες. Την Ομάδα Τρικούπη (Α' και Β' Σ.Σ. με τις V XII XIII Μεραρχίες και τμήμα της IV προς την περιοχή Εϋρέτ και την Ομάδα Φράγκου (I και VII και υπόλοιπο της IV Μεραρχίας) προς την περιοχή Τουμλού Μπουνάρ.

Η ομάδα Τρικούπη έδωσε διαδοχικές μάχες από το Οτουράκ έως το Αλή Βεράν (17 Αυγ.) αλλά κυκλώθηκε και αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει και να παραδοθεί (19-20 Αυγ.). Μόνο η φάλαγγα Γαρδίκα κατόρθωσε να διαφύγει προς το Ουσάκ.

Η ομάδα Φράγκου αρχικά εγκαταστάθηκε αμυντικά στο Τουμλού Μπουνάρ (16 Αυγ.) και τις επόμενες ημέρες (17-20 Αυγ.) συμπτύχθηκε με οπισθοφυλακή το απόσπασμα Πλαστήρα.

Η ομάδα Φράγκου διατάχθηκε να καλύψει τη Σμύρνη από το Νυμφαίο και τη Μαγνησία αλλά η κατάσταση δεν το επέτρεπε πιά. Αποφασίστηκε η σύμπτυξη στη χερσόνησο της Ερυθραίας και η επιβίβαση των τμημάτων που είχαν διασωθεί, στον Τσεσμέ σε πλοία που τα μετέφεραν στα γειτονικά ελληνικά νησιά.

Η ανεξάρτητη Μεραρχία (Θεοτόκη) από την Κιουτάχεια όπου βρισκόταν υπέστη επιθέσεις, αλλά ύστερα από σκληρούς αγώνες κατόρθωσε να φθάσει στο Δικελί και να μεταφερθεί στη Μυτιλήνη.

T ο Γ' Σ.Σ. διατάχθηκε στις 16 Αυγούστου να αποχωρήσει από το Δορύλαιο στην οχυρωμένη τοποθεσία της Προύσας (24 Αυγούστου) και από εκεί έφθασε στην Πάνορμο-Κύζικο (27 Αυγ.) και μεταφέρθηκε με πλοία στη Ραιδεστό της Ανατολικής Θράκης (5 Σεπτ.).

Η Μικρασιατική καταστροφή υπήρξε η μεγαλύτερη εθνική συμφορά στην ιστορία του Νεώτερου Ελληνισμού. Η κατάρρευση του μετώπου και η διάλυση της Στρατιάς Μικράς Ασίας. Η πυρπόληση της Σμύρνης. Οι σφαγές και οι λεηλασίες στις πόλεις και τα χωριά. Οι μαρτυρικές πορείες των αιχμαλώτων και των ομήρων προς το εσωτερικό και η εξόντωση χιλιάδων Ελλήνων. Η εκδίωξη τέλος των υπολοίπων και η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών που ακολούθησε επισφράγισαν το ξερίζωμα του Ελληνισμού από τις προαιώνιες εστίες του στην Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη.