Η καταγωγή και η ιστορία των Οικογενειών του Σουλίου

Το παρόν άρθρο συντάχθηκε με αφορμή την ανάδειξη της ιστορίας της καταγωγής της οικογένειάς μου και της ιστορικής της πορείας στο πλαίσιο
της επετείου μνήμης της θυσίας των Σουλιωτών και αφιερώνεται ιδιαίτερα στον πατέρα μου και σ' όλους ανεξαιρέτως τους συγγενείς μου.

Οικογένεια Σουλιωτών, 1887

Περί το 1600, οι Σουλιώτες φέρονται να μετανάστευσαν από τις πεδιάδες της Θεσπρωτίας στα βουνά της Μούργκας, όπου μια συνομοσπονδία των γενών συγκρότησε ενιαίο μέτωπο έναντι των Οθωμανών. Οι πρώτοι αυτοί κάτοικοι κατάγονταν από τα γύρω χωριά αλλά και από περιοχές της Βορείου Ηπείρου. Ήταν δε, Αρβανίτες στην καταγωγή, κατά κύριο λόγο, ενώ υπήρχαν Παραμυθιώτες και Λελοβίτες.Διακρίθηκαν σε όλους τους αγώνες για την απελευθέρωση της Ελλάδας κι έγιναν θρύλοι για τις πολεμικές τους ικανότητες και τις άλλες αρετές τους.. Ο μελετητής και περιηγητής της Ηπείρου Ο Ε.Γ. Πρωτοψάλτης (1984) από τη μελέτη του ημερολογίου του Φώτου Τζαβέλλα του 1792 που είναι γραμμένο στο νότιο ιδίωμα της Ελληνικής, συνάγει ότι οι πρώτοι Σουλιώτες κατέβηκαν από το Αργυρόκαστρο ή τη Χειμάρα όπου ομιλείται αυτό το ιδίωμα. Η ελληνοφωνία μαρτυρείται και από τοπωνύμια όπως Συκιά, Καστανιά, Νερό Προβατίνας κ.ά. που μαρτυρούνται πριν από τα μέσα του 17ου αιώνα. Οι Τσάμηδες και οι Βλάχοι αποκαλούσαν τους Σουλιώτες "Γραικούς".

Ο Λάμπρος Κουτσονίκας θεωρεί τους Σουλιώτες γηγενείς απογόνους Ηπειρωτών Ελλήνων που μετανάστευσαν στα βουνά κατά τα αρχαία χρόνια, προκειμένου να διαφύγουν τις ρωμαϊκές δυνάμεις.

Ο Αθανάσιος Ψαλίδας, γραμματέας του Αλή πασά, μαρτυρεί πως το Σούλι (ή Κακοσούλι) είχε Γραίκους πολεμιστές που πάλευαν τους Αλβανούς για πολλά χρόνια. άγνωστος συγγραφέας δήλωσε πως:«Η διαυθέντευσις των Σουλιωτών κατά του της Ηπείρου τυράννου αρκετώς θέλει αποδείξει, ότι η Ελλάς γεννά ακόμη Λεωνίδας και Θεμιστοκλείς». Εκτός από τις σύγχρονες μαρτυρίες, οι Σουλιώτες ήταν γνωστοί ως Έλληνες ακόμη και από τους εχθρούς τους. Ο Μελί πασάς, γιος του Αλή πασά, έστειλε επιστολές στον πατέρα του από τον Απρίλιο μέχρι τον Δεκέμβριο του 1803, στις οποίες αποκαλεί τους Σουλιώτες Ρωμαίους, ή Ρωμιούς αλλά και Ρωμέγους. Όλοι αυτοί οι όροι δηλώνουν ότι η σουλιωτική συνομοσπονδία αποτελούνταν από Έλληνες. Ο Αχμέτ Μουφίτ, μεγάλος-εγγονός του Αλή πασά, προσπάθησε να μετατρέψει τους Σουλιώτες από ορθόδοξους Αλβανούς, σε δικούς του, αναφέρει κατά γράμμα. Αναφερόταν οργισμένος στο πώς οι Σουλιώτες προκάλεσαν την επίθεση του Αλή πασά 1789, επειδή θεωρούσαν τους εαυτούς τους Χριστιανούς Έλληνες, ενώ έγιναν και πολιτικά εργαλεία της Ρωσίας.

Μετά από την πρώτη του επαφή με τους Σουλιώτες, ο Byron (Λόρδος Βύρων) περιγράφει τους Σουλιώτες ως "κακότροπους Ρωμιούς που μιλούν λίγα Ιλλυρικά"

Στο Σούλι, σύμφωνα με τον Χρ. Περραιβό, κατοικούσαν τετρακόσιες πενήντα οικογένειες με κυριότερες φάρες τις:

Τζαβελάται, Μποτσαράται, Δρακάται, Δαγκλιάται, Κουτζονικάται, Καραμπινάται, Μπουτζάται, Σεάται, Καλογεράται, Ζαρμπάται (υποκλάδος αυτής είναι οι Βεϊκαίοι) Βελιάται, Θανασάται, Κασκαράται, Τοράται, Μαλαμαίοι , Μαντζάται, Παπαγιανάται, Βασιάται, Τοντάται, Σαχινάται, Παλαμάται, Ματάται, Βενέται.

Στην Κιάφα κατοικούσαν οικογένειες ενενήντα, φυλές δε τέσσερις:
Ζερβάται, Νικάται, Φωτάται, Πανταζάται.

Στον Αβαρίκο οικογένειες εξήντα πέντε, φυλές τρεις:
Σαλαράται, Μπουφάται, Τζιορίται.

Στην Σαμονίβα πενήντα οικογένειες, φυλές τρεις:
Μπεκάται, Δαγκλιανάται, Ηράται.

Σύμφωνα με τον Λ. Κουτσονίκα (Γενική ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τύποις "Ευαγγελισμός", Καρακατζάνη, Αθήνα, 1864), οι κυριότερες φάρες ήταν οι: Μποτσαραίοι, Τζασφαίοι, Δαγκλαίοι, Καραμπινάται, Πανομαράται, Ζορμπάται, Καλογεράτοι, Βενέται και Βασιάται, ενώ στα γύρω χωριά (οι μαχαλιώτες) ήταν οι Ζερβάτοι, Πανταζάται, Φωτομαράται, Σπατουλάται, Κολιοδημήτραι, Τζωρτάται, Πατσάται, Λεμονάται, Τζακαλάται και Καλησπεράται.

Κατά την επικρατέστερη άποψη, σύμφωνα με τα παραπάνω οι πρώτοι κάτοικοι που εγκαταστάθηκαν στην απρόσιτη ορεινή αυτή περιοχή δημιούργησαν στη σειρά τέσσερα χωριά, το Σούλι, τη Σαμονίβα, την Κιάφα και το Αβαρίνο, σε απόσταση μισής ώρας δρόμο το ένα από το άλλο, και που όλα μαζί καλούνταν, εκ του αριθμού τους, «Τετραχώρι».

Αργότερα, αυξανόμενου του πληθυσμού, δημιουργήθηκαν άλλα επτά νέα χωριά, τα: Τσεκούρι, Αλποχώρι, Παλιοχώρι, Γκονάλα, Περιχάτι, Βίλια και Κοντάντες, όπου όλα μαζί αυτά αποτελούσαν το «Εφταχώρι». Οι Σουλιώτες όλων των χωριών αυτών συσπειρώθηκαν και δημιούργησαν, την λεγόμενη από τους ερευνητές, «ομοσπονδία», ή «συμπολιτεία του Σουλίου» που συγκροτούσαν τα 11 Σουλιωτοχώρια.