Ἡ ἰδιαίτερη σχέση τῆς Ρωσίας μέ τή Μικρασιατική καταστροφή

Ὁμ. Καθηγητής ΕΚΠΑ Βλ. Ἰ. Φειδᾶς

1.Ὁ λόγος τῆς Μικρασιατικῆς ἐκστρατείας

Ἡ Μικρασιατική καταστροφή τοῦ Ἑλληνισμοῦ, στή συγκεκριμένη μάλιστα χρονική καί διεθνῆ συγκυρία, θά ἦταν ἀδιανόητη ἀκόμη καί ὡς μία ἁπλῆ ὑπόθεση ἐργασίας, ἀφ’ἑνός μέν γιατί μετά τούς δύο νικηφόρους καί σαφῶς εὐνοϊκούς γιά τήν Ἑλλάδα Βαλκανικούς πολέμους (1912, 1913). Οἱ συγκυρίες αὐτές ἦσαν ὁπωσδήποτε ἐπαχθεῖς γιά τήν Τουρκία, ἀφ’ἑτέρου δέ γιατί οἱ νικήτριες Μεγάλες Δυνάμεις εἶχαν ἤδη ἐνοχληθῆ ὑπό τήν αὐθαίρετη καί ἀσυνεπῆ στάση τόσο τῆς Ρωσίας, ὅσο καί τῆς Τουρκίας στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο (1914-1918), μέ τίς γνωστές μάλιστα αὐστηρές καί ἐπαχθεῖς συνέπειες, ὅπως αὐτές ἐκφράσθηκαν σαφῶς στή Συνθήκη τῶν Σεβρῶν (1920).

Βεβαίως, οἱ νικήτριεςΜεγάλες Δυνάμεις, ὅπως θα δοῦμε, στή Συνθήκη τῶν Σεβρῶν (1920) προσέφεραν εὐλόγως ἤ σκοπίμως στήν Ἑλλάδα τή Μικρά Ἀσία ἤ ἑνός ἀνεξάρτητου κράτους μέ τή Σμύρνη καί τήν εὐρύτερη περιοχή τῆς Ἰωνίας στή Μικρά Ἀσία, καίτοι ἡ ἑλληνική Κυβέρνηση προτιμοῦσε σαφώς ἤ ἀκρίτως τήν Καλλίπολη τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης γιά προφανῶς εὐνοήτους ἐθνικούς λόγους. Ἄλλωστε, οὔτε ὁ Ἐλευθέριος Βενιζέλος, οὔτε ὁ Κεμάλ Ἀτατούρκ ἐπιθυμοῦσαν ἕνα ἑλληνοτουρκικό πόλεμο, γιά σοβαρούς μέν διαφορετικούς λόγους ἕκαστος, ἀλλά καί γιά τούς κοινούς μάλιστα φόβους, σέ μία πολύ κρίσιμη καί προφανῶς συγκεχυμένη ἐποχή τόσο γιά τήν Ἑλλάδα, ὅσο καί γιά τήν Τουρκία, μετά ἀπό ἕνα σκληρόΠαγκόσμιο πόλεμο.

Πράγματι, οἱ δύο αὐτοί μεγάλοι ἡγέτες ἐγνώριζαν καλῶς τούς ἀπρόβλεπτους μέν, ἀλλ’ὁπωσδήποτε ἀναπόφευκτους σοβαρούς κινδύνους, ἀφοῦ ὁ μένἘλευθέριος Βενιζέλος ἐπιθυμοῦσε τήν ἐφαρμογή τῆς εὐνοϊκῆς γιά τήν Ἑλλάδα ἀποφάσεως τῶν Μεγάλων Δυνάμεων στή Συνθήκη τῶν Σεβρῶν (1920), ἐνῶ ὁΚεμάλ Ἀτατούρκἐπιθυμοῦσε εὐλόγως τήν μή ἐφαρμογή της, γιά τήν ἀποφυγή μιᾶς ἄμεσης ἑλληνοτουρκικῆς πολεμικῆς συγκρούσεως στή Μικρά Ἀσία. Ἄλλωστε, ἡ μεν Τουρκία εἶχε ἤδη ἡττηθῆ ἤ ζημιωθῆ ἀντίστοιχα στούς δύο Βαλκανικούς πολέμους (1912, 1913), ἐνῷ ἡ Ἑλλάδα, καίτοι εἶχε ἤδη ἀξιόμαχο στρατό, ἀλλ’ὅμως ἡ διχασμένη πολιτειακή καί πολιτική της ηγεσία δέν ἦταν βέβαιη γιά τή σαφή στάση τῶν ἐπίσης διχασμένωνΜεγάλων Δυνάμεων, σέ μία ἀπρόβλεπτη ἑλληνοτουρκική σύγκρουση, ἰδιαίτερα δέ γιά τή διφορούμενη ἤκαί ἀντιφατική πολιτική τους.

Εἶναι λοιπόν προφανές ἤ εὐνόητον, ὅτι στή Μικρασιατική καταστροφή ὑπάρχουν ὄχι μόνο οἱ ἤδη γνωστές, ἀλλά καί οἱ προφανῶς ἄγνωστες πτυχές γιά τόν λόγο, τόν τρόπο καί τόν χρόνο προσεγγίσεως ἤ ἀξιολογήσεως ὄχι μόνο τῆς ἀναγκαίας ἤ κατάλληλης ἐπιτελικῆς ἤ στρατηγικῆς προετοιμασίας, ὀργανώσεως, ἀναπτύξεως, συντονισμοῦ καί ἀνεφοδιασμοῦ τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ στή Μικρά Ἀσία, ἀλλά καί τοῦ κατάλλληλου τρόπου ἤ τοῦ συγκεκριμένου σχεδίου γιά τήν ἄμεση ἀντιμετώπιση τῆς πιθανῆς ἤ ἀπρόβλεπτης ἀνεπιτυχοῦς ἤ καταστροφικῆς ἐξελίξεως τῆς δύσκολης ἐκστρατείας τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ στήν Ἰωνία τῆς Μικρᾶς Ἀσίας.

Βεβαίως, ὁ Πρωθυπουργός τῆς Ἑλλάδος Ἐλευθ. Βενιζέλος εἶχε μία στενή φιλία στή Θεσσαλονίκη μέ τόν Κεμάλ Ἀτατούρκ καί ἐγνώριζεκαλῶς ὄχι μόνο ὅτι ὁ Κεμάλ Ἀτατούρκ δέν ἐπιθυμοῦσε ἕνα ἄμεσο ἑλληνοτουρκικό πόλεμο, ἀλλά καί ὅτι θα προτιμοῦσε μία ἄμεση συμβιβαστική λύση γιά τήν πρόληψη ἤ τήν ἀποτροπή του. Πράγματι, ὁ Κεμάλ Ἀτατούρκ ὁραματιζόταν καί τό διακήρυσσε ἐπίσημα, ὅτι ἐπιθυμοῦσε ἕνα ἀμιγῶς ἐθνικό τουρκικό Κράτος καί μία ἐθνική τουρκική Κυβέρνηση στή Μικρά Ἀσία, ἡ ὁποία ὅμως δέν θά ἀνεχόταν πλέον τήν ὕπαρξη ὁρισμένων προνομιούχων ἐθνικῶν μειονοτήτων (Ἑλλήνων, Ἀρμενίων, Γεωργιανῶν κ.ἄ.), οἱ ὁποῖες ἀσκοῦσαν ἤδη μεγάλη ἐπιρροή τόσο στον δημόσιο βίο, ὅσο καί στίς διεθνείς σχέσεις τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας.

Προφανῶς, ἡ κρίσιμη ἀπόφαση τοῦ Πρωθυπουργοῦ τῆς Ἑλλάδος Ἐλευθερίου Βενιζέλου γιά νά ἀποβιβασθοῦν αἰφνιδιαστικά τά ἑλληνικά στρατεύματα στή Σμύρνη καί νά ἐπισπεύσουν τήν ἄμεση ἐπέκταση τους στήν περιοχή τῆς Ἰωνίας, ἡ ὁποία ἔγινε μέ τήν ἐντολή ἤ καί τήν προτροπή τῆς Συνδιασκέψεως τῶν ἀντιπροσώπων τῶν Συμμάχων τῶν Μεγάλων Δυνάμεων τοῦ Α’ Παγκοσμίου πολέμου (1914-1918). Ἄλλωστε, τήν ἀπόφαση αὐτή ὑποστήριξαν μέν οἱ Ἄγγλοι, μέ μεγάλη μάλιστα ἐπιμονή, ὥστε νά ἀποφευχθῆ ἡ αὐθαίρετη κατάληψη τῆς περιοχῆς τῆς Σμύρνης ἀπό τά ἰταλικά στρατεύματα, τά ὁποῖα μάλιστα εἶχαν ἤδη ἀποβιβασθῆ στή «Νέα Ἔφεσο» ἤ στήν Ἀττάλεια.

Ἡ ἐνθουσιαστική λοιπόν νικηφόρα πορεία τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ ἀπό τήν Ἰωνία πρός τήν Ἄγκυρα ἐξέφραζε ὄχι μόνο τήν ἀνυπαρξία ἀξιόμαχου τουρκικού στρατού, ἀλλά καί τό ἡρωϊκό φρόνημα τοῦ ἀξιόμαχου ἑλληνικοῦ στρατοῦ, στήν προκλητική μάλιστα πορεία του πρός τήν Ἄγκυρα. Πράγματι, συνέχισαν τόν ἡρωϊκό ἀγώνα τους μέ τή θριαμβευτική τους πορεία πρός τήν Ἄγκυρα, ὡς νικητές μάλιστα καί ὄχι βεβαίως ὡς ἡττημένοι, καίτοι παρέμεναν ἀπομονωμένοι, διαμφισβητούμενοι καί ὑπονομευόμενοι. Ἄλλωστε, δέν διανοήθηκαν ποτέ νά ἀναζητήσουν ἀνώδυνους τρόπους ἀποχωρήσεως ἀπό τήν Ἰωνία, παρά τήν περίεργη ἀδιαφορία ἤ ἀμηχανία τῆς πολιτειακῆς, τῆς πολιτικῆς καί τῆς στρατιωτικῆς ἡγεσίας τῆς Ἑλλάδος, σέ μία τόσο κρίσιμη μάλιστα στιγμή γιά τόν ἀκμαῖο Ἑλληνισμό τῆς Μικρᾶς Ἀσίας.

Συνεπῶς, ἡ ὕπαρξη τοῦ μεγάλου, ἀκμαίου καί δυναμικοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου στή Μικρά Ἀσία, τό ὁποῖο ὅμως ἐνισχύθηκε σημαντικά τόσο μέ τήν αἰφνιδιαστική ἀπόβαση τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ στήν Ἰωνία καί μέ τήν κατάληψη τῆς Σμυρνης, καίτοι ἦταν σαφῶς ἀντίθετη τόσο πρός τά αὐστηρῶς ἐθνικιστικά τουρκικά σχέδια τοῦ Κεμάλ Ἀτατούρκ γιά τή Μικρά Ἀσία,ὅσο καί γιά τή διαμόρφωση τῆς προτεινόμενης ἀπό τόν ἴδιοΝέας Τουρκίας. Πράγματι, διακήρυξε τήν ἀναγκαιότητα γιά τήν ἄμεση ὀργάνωση μιᾶς πανεθνικῆς ἀντιστάσεως ἐναντίον τῆς ἐντεινόμενης ἐπεκτάσεως τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ καί τῆς κατοχῆς τῆς Ἰωνίας.

2. Ἡ σχέση τῆς Ρωσίας μέ τήν Μικρασιατική καταστροφή

Βεβαίως, οἱ γνωστές τραυματικές, ταπεινωτικές καί καταστροφικές συνέπειες τῆς τελικῆς ἐξελίξεως τῆς μικρασιατικῆς ἐκστρατείας τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ ἔχουν ἤδη συζητηθῆ, κριθῆ καί ἀξιολογηθῆ, ὑπό πολλές μάλιστα καί ποικίλες προοπτικές. Οἱ προοπτικέςὅμως αὐτές, ὅπως εἴδαμε, ἀναφέρονταικυρίως καί προβάλλουν ἀκρίτως τήν ὑποκειμενική ἤ καί ἀπαξιωτική τους κρίση ὄχι μόνογιά τίς διαφωνίες, ἀλλά καίγιά τίς ἀντιθέσεις τοῦ ἐπιτελικοῦ στρατηγικοῦ σχεδιασμοῦ. Συνεπῶς, προβάλλονται ἀκρίτως σοβαρές ἐπικρίσειςτόσο γιά τόν συντονισμό τοῦ χρόνου, τοῦ τόπου ἤ τοῦ τρόπου ἀναπτύξεως ἤ διατάξεως τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ, ὅσο καί γιά τή διαμφισβητούμενη ἑτοιμότητά του ἤ ἀκόμη καί γιά τό ἀξιόμαχο τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ, ἀπό τά ὁποῖα προέκυψε δῆθεν ἡ ἀπρόβλεπτη ἧττα τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ.

Ἐν τούτοις, οἱ αὐθαίρετες ὅμως ἀπαξιωτικές αὐτές κρίσεις γιά τόν ἑλληνικό στρατό εἶναι, ὅπως εἴδαμε, ὄχι μόνο σαφῶς ἀβάσιμες, ἀλλά καί προφανῶς ἄδικες, ἀφοῦ ἀξιολογοῦνται ἀκρίτως καί κρίνονται σκοπίμως, μέ σαφῶς ὑποκειμενικά κριτήρια, οἱ δῆθεν τραγικές καί καταστροφικές συνέπειες τῆς δῆθεν ταπεινωτικῆς ἥττας τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ ἀπό ἕνα πάντοτε ἀπόλεμο μάλιστα τουρκικό στρατό, ὅπως καί στή συγκεκριμένη κρίσιμη περίπτωση. Πράγματι, ὁ ἑλληνικός στρατός, κατά τήν αἰφνιδιαστική ἀπόβασή του στή Σμύρνη καί τήν ἄμεση ἐπέκτασή του στήν Ἰωνία, δέν συνάντησε τήν ἄμυνα ἤ τήν ἀπειλή ἑνός ἀνύπαρκτου τουρκικοῦ στρατοῦ. Ἄλλωστε, γι’αὐτό δέν συνάντησε, ὅπως εἴδαμε,ὁ ἑλληνικός στρατός τήν τουρκική ἀπειλή ἀκόμη καί κατά τήν προκλητική πορεία του πρός τήν Ἄγκυρα, σέ ἀπόσταση μάλιστα πενήντα περίπου χιλιομέτρων.

Πράγματι, ὁ Κεμάλ Ἀτατούρκ αἰφνιδιάσθηκε καί ἀνησύχησε γιά τήν ἀπρόβλεπτη καί προκλητική αὐτή ἐνέργεια τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ στήν ἀκώλυτη πορεία του πρός τήν Ἄγκυρα, γι’αὐτό, στίς κρίσιμες αὐτές στιγμές, συγκάλεσε ἀμέσως τήν τουρκική Ἐθνοσυνέλευση καί ἀνέλαβε πλέον ὁ ἴδιος προσωπικά τόν ἀγώνα ὄχι μόνο γιά νά ὀργανώση τόν ἤδη ἀποδιοργανωμένο στρατό του, ἀλλά καί γιά νά τόν ἐνισχύση σέ μία γενική ἐθνική ἐπίθεση ἐναντίον τοῦ ἤδη διεσπασμένου πλέον καί ἀνεφοδίαστου ἑλληνικοῦ στρατοῦ. Προφανῶς, στήν κρίσιμη αὐτή στιγμή γιά τό ἐθνικιστικό ὅραμά τουμιᾶς ἐθνικῆς τουρκικῆς Μικρᾶς Ἀσίας,ὁ Κεμάλ Ἀτατούρκἐζήτησε προφανῶς τήν ὑποστήριξη καί τῶν καταφυγόντων στήν Τουρκία ρώσων στρατιωτῶν τοῦ «Λευκοῦ Στρατοῦ» τῶν Μενσεβίκων (1921), γιά τήν ταχύτερη ἐκδίωξη τοῦ ἤδη ἐγκατεστημένου πλέονστήν Ἰωνία ἑλληνικοῦ στρατοῦ.

Εἶναι λοιπόν προφανές ἤ καί εὐνόητον, ὅτι τόσο ἡ ἵδρυση ἀπό τόν Λένιν τῆς «Σοβιετικῆς Ἑνώσεως» (1917), ὅσο καί ὁ ἀναπόφευκτοςἀδιάλλακτος τριετήςἐμφύλιος ρωσικός πόλεμος, ἤτοι μεταξύ τῶν ἀκραίων ρώσων Μπολσεβίκων τοῦ «Ἐρυθροῦ Στρατοῦ» καί τῶν μετριοπαθῶνρώσων Μενσεβίκων τοῦ «Λευκοῦ Στρατοῦ» (1918-1921),ὁ ὁποῖος, ὅπως θά δοῦμε, ἐπηρέασε, ἀμέσως ἤ ἐμμέσως, τήν ἐξέλιξη καί τῆς μικρασιατικῆς ἐκστρατείας τοῦ ἡρωϊκοῦ «ἑλληνικοῦ στρατοῦ», μέκαθοριστικό μάλιστα τρόπο. Πράγματι, ὁ ἀδιάλλακτος αὐτός ἐμφύλιος ρωσικός πόλεμος ἦταν προφανῶς ἀνισος, ἐξελίχθηκε δέ τελικῶς μέ ἀλλεπάλληλες καί ἀδιάλλακτες πολεμικές συγκρούσεις.

Ἐν τούτοις, ὁ μέν «Ἐρυθρός Στρατός» τῶν ὑποστηριζομένων ἀπό τή Σοβιετική Κυβέρνηση ρώσων Μπολσεβίκων ἐνισχυόταν συνεχῶς καί ἀνεφοδιαζόταν ἀμέσως, ἐνῶ ὁ διωκόμενος ἀπό τή Σοβιετική Κυβέρνηση «Λευκός Στρατός»τῶν ρώσων Μενσεβίκων συρρικνωνόταν συνεχῶς καί δέν ἀνεφοδιαζόταν.Στό πλαίσιο λοιπόν αὐτό, ὁ μέν «Λευκός Στρατός» των ρώσων Μενσεβίκωνὑπέκυπτε σέ ἀλλεπάλληλες ἧττες καί ὑποχωροῦσε συνεχῶς πρός τόν Καύκασο, ὅπου ὑπέστη τελικῶς καί τή συντριπτική ἧττα του ἀπό τόν «Ἐρυθρό Στρατό» των ρώσων Μπολσεβίκων, μέ αὐτονόητες μάλιστα τίς τραγικές πλέον συνέπειες γιά τό μέλλον τῶνρώσωνΜενσεβίκων, ἀφοῦ ἦταν ἀδύνατονπλέον νά ἐπιστρέψουν στή Σοβιετική Ρωσία, ἤτοι χωρίς νά ἐξορισθοῦν ἤ νά καρατομηθοῦν.

Ὑπό τήν πίεση λοιπόν αὐτή, οἱ ρῶσοι Μενσεβίκοι τοῦ «Λευκοῦ Στρατοῦ» ἀναγκάσθηκαν τελικῶς νά εἰσέλθουν ὁμαδικῶς στήν Τουρκία (1921) καί νά τεθοῦν προφανῶςὡς μισθοφόροιστή διάθεσητοῦ ἤδη προβληματισμένου καί ἐμπερίστατου Κεμάλ Ἀτατούρκ,μέ εὐνόητες μάλιστα ὑποσχέσεις καί μεγάλες παροχές, τίς ὁποῖες ἐνίσχυαν καί οἱ ἴδιοι μέ βίαιες λεηλασίες τῶν διωκομένων ἀκμαίων μειονοτήτων. Ἄλλωστε, ὁ Κεμάλ Ἀτατούρκ, ὅπως εἴδαμε, εἶχε τό προσωπικό του ὅραμα τῆς ἱδρύσεως στή Μικρά Ἀσία ἑνός ἀμιγοῦς «ἐθνικοῦ τουρκικοῦ Κράτους» με μία «ἐθνική τουρκική Κυβέρνηση», ἤτοι, ὅπως εἴδαμε, χωρίς τίς προνομιοῦχες ἀκμαῖες ἐθνικές μειονότητες, οἱ ὁποῖες ἐπηρέαζαν καθοριστικά τόσο τόν δημόσιο βίο, ὅσο καί τίς διεθνεῖς σχέσεις τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας.

Συνεπῶς, ἡ ἐπιλογή αὐτή τῶν ρώσων Μενσεβίκων τοῦ «Λευκοῦ Στρατοῦ» ἀπό τόν Κεμάλ Ἀτατούρκ ἦταν εὐνόητη ἤ καί ἀναπόφευκτη, ἀφ’ἑνός μέν γιατί τά κοινά σύνορα τῆς Ρωσίας μέ τήν Τουρκία εἶχαν ἤδη καθορισθῆ στόν Καύκασο ἀπό τόν τσάρο Νικόλαο Α’ (1825-1855), ἀφ’ἑτέρου δέ γιατί στόν Καύκασο εἶχαν ἤδηκαταφύγει ὅλοι οἱ διωκόμενοι ἀπό τή Ρωσία σχισματικοί Ρασκόλνικοι καί εἶχαν ἤδη ἱδρύσει μεγάλα Μοναστήρια γιά νά ἀποφύγουν τούς σκληρούς διωγμούς, ὅπως συνάγεται καί ἀπό τίς δύο σχετικές πραγματεῖες τοῦ ἀρχιεπισκόπου Χερσῶνος, Ἀστραχανίου καί Σταυρουπόλεως Νικηφόρου Θεοτόκη (Β.Ι. Φειδᾶ, Ἐκκλ. Ἱστορία, ΙΙΙ, 939 κἑξ.)

3. Ὁ ρόλος τῶν ρώσων Μενσεβίκων τοῦ Λευκοῦ Στρατοῦ

Ἡ ὑποθετική λοιπόν ὑποκειμενική ἀναφορά τῆς ἰδιαίτερης σχέσεως τῆς Ρωσίας μέ τή μικρασιατική περιπέτεια τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ στήν Ἰωνία τῆς Μικρᾶς Ἀσίας συνάγεται καί ἀπό τήν περιπέτειατῶν ρώσων Μενσεβίκων τοῦ «Λευκοῦ Στρατοῦ» στον ἐμφύλιο ρωσικό πόλεμο τῆς Σοβιετικῆς Ἑνώσεως. Προφανῶς, προσλήφθηκαν προθύμως καί ἀξιοποιήθηκαν ἀμέσως ἀπό τόν Κεμάλ Ἀτατούρκὄχι μόνο γιά νά ἐνισχύσουν τόν ἤδη ἀποδιοργανωμένο τουρκικό στρατό, ἀλλά καί γιά νά ἐκδιώξουν τόν ἑλληνικό στρατό ἀπό τήν Ἰωνία καί τόν Ἑλληνισμό ἀπό τή Μικρά Ἀσία, ἰδιαίτερα δέ ὅταν πληροφορήθηκε, ὅτι ὁ ἑλληνικός στρατός εἶχε ἤδη ἐπεκτείνει τή ζώνη κατοχῆς στήν Ἰωνία, ἐνῶ προχωροῦσε ἀκώλυτα καί βρισκόταν σέ ἀπόσταση μόνο πενήντα χιλιομέτρωνστήν πορεία του πρός τήν Ἄγκυρα.

Εἶναι λοιπόν εὐνόητα τά ὑποβληθέντα προκλητικά αἰτήματα τοῦ ἐνοχλημένου πλέονΚεμάλ Ἀτατούρκ πρός τή ρωσική Κυβέρνηση τῆς Σοβιετικῆς Ἑνώσεως, ἤτοι ἀφ’ἑνός μέν νά παρέμβη διπλωματικά ὑπέρ τῆς Τουρκίας στίς νικήτριεςΜεγάλες Δυνάμεις τοῦ Α’ Παγκοσμίου πολέμου (1914-1918), ἤτοι γιά νά μήν ἐφαρμοσθοῦν οἱ ὑπέρ τῆς Ἑλλάδος σαφείς εὐνοϊκές προτάσεις τῆς Συνθήκης τῶν Σεβρῶν στή Μικρά Ἀσία (1920), ἀφ’ἑτέρου δέ νά συναινέσηἡ ρωσική Κυβέρνηση, στήν ἐκδίωξη, ἀπό τό ὁραματιζόμενο ἀμιγῶς δικό του «ἐθνικό τουρκικό Κράτος» στή Μικρά Ἀσία, ὅλων τῶν ἄλλων ἐθνικῶν μειονοτήτων, οἱ ὁποῖες μάλιστα εἶχαν μία προνομιακή μεταχείριση καί ἀσκοῦσαν μεγάλη ἐπιρροή στον δημόσιο βίο τῆς ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας.

Υπό την προοπτική ὅμως αὐτή, θά κλονιζόταν ἀμέσως ἤ θά κατέρρεε σαφῶς τό ἐθνικιστικό ὅραματουΚεμάλ Ἀτατούρκ γιά ἕνα τουρκικό ἐθνικό κράτος στή Μικρά Ἀσία, ἤτοι χωρίς ἄλλες ἐθνικές μειονότητες. Συνεπῶς, ὁ Κεμάλ Ἀτατούρκἐζήτησε, ὅπως εἴδαμε, τήν ἄμεση συνδρομή καί τήν ἀναγκαία συναίνεση τῆς ρωσικῆς Κυβερνήσεως τῆςΣοβιετικῆς Ἑνώσεως γιά νά ἐπιβάλη, ὅπως εἴδαμε,ὄχι μόνο τή μή ἐφαρμογή ἀπό τίς νικήτριεςΜεγάλες Δυνάμεις τῶν προτάσεων τῆς Συνθήκης τῶν Σεβρῶνγιά τή Μικρά Ἀσία (1920), ἀλλά καί τήν ἄμεση ἀπομάκρυνση ὅλων τῶν ἄλλων ἐθνικῶν λαῶν ἤ μειονοτήτων ἀπό ὅλες τίς περιοχές τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Ὑπό τό πνεῦμα λοιπόν αὐτό, ὁ Κεμάλ Ἀτατούρκ ἐζήτησε ἐπίσης καί τήν ὑποστήριξη καί τῶν ρώσων Μενσεβίκων τοῦ «Λευκοῦ Στρατοῦ» γιά τήν ἐπίσης ἀναγκαία ἄμεση ἀπομάκρυνση τόσο τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ ὡς ἐπικίνδυνου, ὅσο καί τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἀπό τήν Ἰωνία καί τίς ἄλλες περιοχές τῆς Μικρᾶς Ἀσίας.

Πράγματι, στίς κρίσιμες αὐτές στιγμές γιά τά ἐθνικιστικά ὁράματά του στή Μικρά Ἀσία, ὁ Κεμάλ Ἀτατούρκ συγκάλεσε ἀμέσως τήν τουρκική Ἐθνοσυνέλευση καί ἀνέλαβε πλέονὁ ἴδιος προσωπικά τήν ἡγεσία τοῦ ἀγώνα. Ἡ ἐπιλογή του ὅμως αὐτή ἦταν ἀπολύτως ἀναγκαία, ἀφ’ἑνός μέν γιά νά ὀργανώση τόν ἤδη ἀποδιοργανωμένο τουρκικό στρατό, ἀφ’ἑτέρου δέ γιά νά τόν ἐνισχύση μέ τους ρώσους Μενσεβίκους τοῦ «Λευκοῦ Στρατοῦ». Βεβαίως,ὁ Κεμάλ Ἀτατούρκ ἀποφάσισεμία γενική καίπανεθνική ἐπίθεση ἐναντίον τοῦ ἤδη ἀνεφοδίαστου πλέον καί διεσπασμένου μεταξύ τῆς Ἰωνίας καί τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης ἑλληνικοῦ στρατοῦ, ὥστε νά τόν ἀναγκάση νά ὑποχωρήση ἡττημένος καί νά ἀποχωρήση τελικῶς ἀπό τή Μικρά Ἀσία (Σεπτ. 1922), μέ τί γνωστές μάλιστα καταστροφικέςσυνέπειες γιά τόν ὑπερήφανο μικρασιατικό Ἑλληνισμό.

Ἡ ὑποθετική λοιπόν ὑποκειμενική διαπίστωσή μου περί μιᾶς ἰδιαίτερης σχέσεως τῶν διωκόμενων ἀπό τή Σοβιετική Κυβέρνηση ρώσων Μενσεβίκων τοῦ «Λευκοῦ Στρατοῦ» μέ τή μικρασιατική καταστροφή ἦταν μέν μία εὔλογη ἤ καί εὐνόητη ὑποκειμενικήγνώμη ἤ διαπίστωση, ἀφοῦ ἦταν πλέον γι’αὐτούς ἡ μόνη δυνατή λύση γιά τήν ἐπιβιώσή τους. Πράγματι, ὁ Κεμάλ Ἀτατούρκ ἐζήτησετήν ὑποστήριξηκαί ἀπό τόν «Λευκό Στρατό» τῶνρώσων Μενσεβίκων γιά νά ἐκδιώξη ἀμέσως ὄχι μόνο τόν ἐνοχλητικό γιά τά ἐθνικιστικάὁράματά του προκλητικό ἑλληνικό στρατό ἀπό τήν Ἰωνία, ἀλλά καί τόν ἀκμαῖοΜείζοναἙλληνισμό ἀπό ὅλες τίς περιοχές τῆς Μικρᾶς Ἀσίας.Ἄλλωστε, ὑπό τό πνεῦμα αὐτό, ὅπως εἴδαμε,εἶχε ζητήσει ἐπίσης καί τή συναίνεσητῆς ρωσικῆς Κυβερνήσεωςτῆς Σοβιετικῆς Ἑνώσεως γιά νά ἐκδιώξη καί ὅλους τούς ἄλλους ἐθνικούς λαούς ἀπό μίαἀμιγῶς ἐθνική πλέοντουρκική Μικρά Ἀσία.

Ἡ ὑποθετική λοιπόν αὐτή ὑποκειμενική διαπίστωση γιά τήν ἰδιαίτερη σχέση τῆς Ρωσίας μέ τήν μικρασιατική καταστροφή δέν διέθετε μέν ὅταν διατυπώθηκε ὅλα τά ἀναγκαῖα ἀποδεικτικά στοιχεῖα τόσο στή ρωσική, ὅσοκαί στήν τουρκική γραμματεία, ἀλλ’ὅμως ἡ εὔλογη αὐτή ὑπόθεση ἀποδείχθηκε τελικῶς ὄχι μόνο ἀξιόπιστη, ἀλλά καί προφανῶς πειστική. Πράγματι, στό μεγάλο Μνημεῖο τοῦ Κεμάλ Ἀτατούρκ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἤτοι γιά τήν πλασματική νίκη του ἐναντίον τοῦ ἡρωϊκοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ, ὁ Κεμάλ Ἀτατούρκ δορυφορεῖται σαφῶς ἀπό ρώσους Στρατηγούς, ἤτοι γιά νά τιμηθῆ καί ἡ δική τους πρόθυμη καί πολύτιμη συμμετοχή τους στή μεγάλη νίκη τουςἐναντίον ἑνός διεσπασμένου καί ἡρωϊκοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ.

Συνεπῶς, ὁ Κεμάλ Ἀτατούρκ ἐκινητοποίησε πλέον ἀμέσως μεγάλες καί ὀργανωμένες πλέον ὁμάδες τούρκων πολιτῶν ἀπό τίς ἀνατολικές κυρίως ἐπαρχίες γιά τήν ἄσκηση βίαιης καί βάρβαρηςὁμαδικής καταπιέσεως γιά τήν ἐκδίωξη ὅλων τῶν Ἑλλήνων ἀπό τή Μικρά Ἀσία, μέ τή συνδρομή μάλιστα ὄχι μόνο τῆς ρωσικῆς Κυβερνήσεως τῆς νεοσύστατης Σοβιετικῆς Ἑνώσεως, ἀλλά καί τῶν ἀντιπάλων της ρώσων Μενσεβίκων στρατιωτῶν τοῦ «Λευκοῦ Στρατοῦ». Ὁ διωγμός ὅμως αὐτόςσυνεχίσθηκε καί ὁλοκληρώθηκε τόσο μέ τίς προκλητικές καί ἀδιάλλακτες ἀξιώσεις τῆς Τουρκίας στή Συνθήκη τῆς Λωζάνης (1923), ὅσο καί μέ τήν ἐπίμονη, ἀπαράδεκτη καί καταστροφικήἀπόφασή της γιά τήν ἄκριτη, ἄνιση καί βίαιη ἀναταλλαγή τῶν πληθυσμῶν, ἡ ὁποία ἐφαρμόζεται αὐθαιρέτως, βιαίως καί μονομερῶς ἀπό τίς τουρκικές κυβερνήσεις μέχρι σήμερον.