Ἡ νηστεία εἶναι συνδεδεμένη μέ τίς πιό κρίσιμες φάσεις τῆς ἱστορίας τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. Στήν ἀφετηρία ὅλων τῶν ταλαιπωριῶν βρίσκεται ἡ κατάλυσή της, μέσα στόν παράδεισο, ἀπ' τούς Πρωτοπλάστους. Κατόπιν οἱ πιό ἀρνητικές ἐκδηλώσεις τῶν ἀνθρώπων ἀπέναντι στόν Θεό καί τό νομο Του ἦλθαν σάν ἀποτέλεσμα τοῦ κορεσμοῦ καί τῆς μέθης, ἐνῶ οἱ ὑψηλότερες ἀναβάσεις καί οἱ ἱερώτερες ἐμπειρίες ἦταν (καί εἶναι) συνδεδεμένες μέ τή νηστεία.

Ἡ νηστεία, πού δόθηκε σάν ἄσκηση τοῦ αὐτεξουσίου μας μέσα στόν παράδεισο, πέρασε στούς Δίκαιους καί τούς Προφῆτες τῆς Π. Διαθήκης, σάν ὅπλο ἐλευθερίας ἀπέναντι στίς πιεστικές ἀνάγκες τοῦ σώματος. Ὁ κορυφαῖος μάλιστα τῶν προφητῶν ἅγιος Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος, ὁ κατεξοχήν νηστευτής, ἔδειξε μέ τό ἔργο του τό πραγματικά περιεχόμενο τῆς νηστείας· φανέρωσε τόν πνευματικό πλοῦτο τῆς ἑκούσιας στέρησης. Ἔδειξε δηλαδή ὅτι ἡ νηστεία εἶναι "πρόδρομος τῆς χάριτος ". Ἀνοίγει δρόμο γιά τήν εἴσοδο (ἐντός μας) τοῦ Χριστοῦ. Δέν διακατέχεται ἀπό ἄρνηση ἤ μίσος πρός τήν κτίση, ἀντίθετα μάλιστα ζητᾶ τήν ἀποκατάσταση καί τό δοξασμό της. Εἶναι ἕνας ἀγώνας κυριαρχίας πάνω στίς ὑλικές ἀναγκαιότητες, μιά προσπάθεια λύσης τοῦ κτιστοῦ ἀπ' τά δεσμά τῆς κτιστότητας. Αὐτό τό κατόρθωμα βέβαια δέν ἐπιτυγχάνεται μέ ἀνθρώπινες δυνάμεις. Εἶναι ἔργο τῆς Θείας Χάριτος στό ὁποῖο συνεργεῖ ὁ ἄνθρωπος.

Ὁ ἀγώνας τῆς νηστείας, ὅταν γίνεται μέ ὀρθόδοξες προϋποθέσεις κι ὄχι βουδδιστικές νοοτροπίες, εἶναι πύλη τῆς χάριτος. Ὁ Μ. Βασίλειος στό σημεῖο αὐτό εἶναι πολύ ἐκφραστικός: "Εἰ δύνασαι βαστάσαι γαστρός οἰκήσεις τόν παράδεισον, εἰ δέ οὐ δύνασαι γεγονός θανάτου παρανάλωμα ". Ὁ πνευματικός θάνατος εἶναι ἀποτέλεσμα τοῦ κορεσμοῦ, ἐνῶ ὁ Παράδεισος τῆς χάριτος εἶναι καρπός τῆς περιεκτικῆς ἐγκράτειας.

Στό κείμενο αὐτό ὅμως θά θέλαμε νά δοῦμε μιά διάσταση τῆς χριστιανικῆς νηστείας, στήν ὁποία δέν δίνουμε συνήθως σημασία. Εἶναι ἡ ἐμπειρία τῆς ἑνότητας τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ Σώματος.

Τήν ἀλήθεια αὐτή μποροῦμε νά τή δοῦμε ἀπό δύο πλευρές.

1. Ὅταν νηστεύουμε, τηρώντας τόν κανόνα τῆς Ἐκκλησίας, συνδεόμαστε μέ ὅλα τά μέλη της σ' ἕνα κοινό τρόπο ζωῆς. Ὑπάρχει κοινωνία καί ἑνότητα, ψυχολογικῆς ἴσως τάξεως στήν ἀρχή, πού ὀφείλεται στήν αἴσθηση ὅτι ὁ ἀγώνας πού κάνουμε εἶναι κοινός σ' ὅλα τά συνειδητά μέλη τῆς Ἐκκλησίας. Ὑπακοῦμε μέ ἐλευθερία στήν Ἐκκλησία πού νηστεύει. Ὅταν παραβιάζουμε τόν κανόνα της, χωρίς νά ὑπάρχει εὔλογη αἰτία, δημιουργοῦμε ρῆγμα στήν ἑνότητά της. Ἐπιλέγουμε τήν αὐτονομία καί τήν ἰδιορρυθμία. Ἀμφισβητοῦμε τήν ἐγκυρότητα καί τό πνευματικό περιεχόμενο τῶν Κανόνων της.

Πρέπει νά σημειώσουμε ἐδῶ ὅτι ἡ Ἐκκλησία μέ τούς Κανόνες της δέν προσπαθεῖ νά δημιουργήσει ἕνα συγκεκριμένο τύπο ἀνθρώπου, ἰσοπεδώνοντας ὅλες τίς ἀτομικές διαφορές. Κάθε ἄνθρωπος ἔχει τά ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Εἶναι κάποιος " ἄλλος " πού δέν πρέπει νά χαθεῖ μέσα στούς πολλούς. Οἱ Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας ἀποβλέπουν στήν ἀποκατάσταση τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου, στήν ἀνάδυσή του ἀπό τήν ἀμορφία τῶν ὑλικῶν ἀναγκαιοτήτων καί τήν ἀπαλλαγή του ἀπό τή δυσμορφία τῶν παθῶν. Θέλουν τήν ζωοποίηση τοῦ " κατ' εἰκόνα ", γι' αὐτό ὁριοθετοῦν τήν περιοχή τοῦ πνευματικοῦ θανάτου καί ἀπομακρύνουν ἀπό 'κεῖ τούς πιστούς. Ἡ "περιοχή" τῆς Θείας ζωῆς, στήν ὁποία ἐπιδιώκουν νά μποῦν οἱ πιστοί, δέν ἔχει ὅρια.

2. Σύμφωνα μέ τήν ἀρχιερατική προσευχή τοῦ Χριστοῦ, ἡ ἑνότητα τῶν μαθητῶν Του ἑδραιώνεται στήν θεωρία τῆς δόξας του. "Ἐγώ τήν δόξαν ἥν δέδωκάς μοι δέδωκα αὐτοῖς ἵνα ὦσιν ἕν καθώς ἡμεῖς ἐσμέν " (Ἰωαν. 17, 22). Ἡ νηστεία, λοιπόν, εἶναι μέσο μέ τό ὁποῖο βιώνουμε τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας στό βαθμό πού ἡ ἄσκησή της ἑλκύει τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ.

Σύμφωνα μέ τό λόγο τοῦ Χριστοῦ, αἰτία τῆς νηστείας εἶναι ἡ ἀπώλεια τοῦ Νυμφίου Χριστοῦ: " ἐλεύσονται δέ ἡμέραι, ὅταν ἀπαρθῆ ἀπ' αὐτῶν ὁ νυμφίος καί τότε νηστεύσουσιν" (Ματθ. 9, 15). Ἀλλά ἐπίσης, κατά τόν Ἀπ. Παῦλο, ἡ ἐγκράτεια -πτυχή τῆς ὁποίας εἶναι ἡ τροφική νηστεία -εἶναι καρπός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (Γαλ. 5, 22). Ὁπότε ἡ ἐλευθερία ἀπό τίς τροφές εἶναι ἄσκηση στήν περίοδο πού "ἀναζητεῖται" ὁ Νυμφίος καί φυσική κατάσταση, ὅταν τό Πνεῦμα Του σκηνώνει στήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτή ἡ πορεία ἀπ' τήν ἀναζήτηση τοῦ Νυμφίου μέχρι τήν εἴσοδό του στήν καρδιά, εἶναι πορεία ἀπό τήν διαίρεση τοῦ κατακερματισμένου κόσμου στήν ἑνότητα τοῦ " ἵνα ὦσιν ἕν καθώς ἡμεῖς "τῆς Ἀρχιερατικῆς προσευχῆς τοῦ Χριστοῦ.