20 Ιουνίου

† Μνήμη τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Μεθοδίου, ἐπισκόπου ᾿Ολύμπου.

Εἶναι ἄγνωστο ἀπό ποῦ καταγόταν ὁ ῞Αγιος ῾Ιερομάρτυς Μεθόδιος, ὁ ὁποῖος ἄθλησε κατά τούς χρόνους τοῦ αὐτοκράτορος Διοκλητιανοῦ (284-305 μ.Χ.). ῾Υπῆρξε κατ ἀρχάς μέν ᾿Επίσκοπος τοῦ ἐν Λυκίᾳ ᾿Ολύμπου275, ἔπειτα δέ ᾿Επίσκοπος Τύρου (τῆς Φοινίκης)276, κατ ἄλλους δέ ᾿Επίσκοπος Φιλίππων τῆς Μακεδονίας. Τό ἀναφερόμενο ὅτι διετέλεσε ᾿Επίσκοπος Πατάρων εἶναι ἀναληθές, προελθόν ἐκ τοῦ περί ᾿Αναστάσεως διαλόγου του, ὁ ὁποῖος ἔλαβε χώρα στά Πάταρα. Διαπρεπής ἀρχιερεύς καί πλατωνικός φιλόσοφος, διακρινόταν γιά τήν ἐμμονή του στήν πίστη καί τήν παράδοση καί κατατάσσεται στούς κορυφαίους θεολόγους τῆς ἐποχῆς του, ἀγωνισθείς σφοδρῶς κατά τοῦ ᾿Ωριγένους καί τῶν ὀπαδῶν αὐτοῦ. Κατά τόν ἐπί Διοκλητιανοῦ ἐναντίον τῶν Χριστιανῶν κηρυχθέντα διωγμό, συνελήφθη καί ὑπέστη μαρτυρικό θάνατο, τό 311 μ.Χ., στή «Χαλκίδα τῆς ῾Ελλάδος καί οὐχί τῆς Συρίας», κατά νεώτερες ἐπιστημονικές ἔρευνες. Κατ ἄλλους, ἀσθενῶν, ἐφονεύθη διά μαχαίρας ὑπό ὑπηρέτου, τόν ὁποῖο οἱ ᾿Ωριγενιστές εἶχαν δώσει σέ αὐτόν. ῾Ο ὑμνογράφος Θεοφάνης στόν ἑορταστικό Κανόνα τῆς μνήμης τοῦ ῾Αγίου (᾿Ωδή Γύ, τροπ. 1) ἐκφράζεται ὡς ἑξῆς ἐπί τοῦ προκειμένου γιά τόν Μεθόδιο· «᾿Επιπολάζουσαν ἰδών, τήν ᾿Ωριγένους ἀπάτην, ὡς ὑπάρχων ἄριστος ποιμήν, τῷ θείῳ πυρί συντόμῳ ἔφλεξας, πᾶσαν ἐκείνου τήν ἀχλύν, τήν ἀπαστράπτουσαν αἴγλην, ἅψας τῆς σοφίας σου, θεόληπτε». Γιά τό μαρτυρικό του θάνατο ἐκφράζεται (᾿Ωδή Αύ, τροπ. 3) κατ᾿ αὐτόν τόν τρόπο· «Στέφει τοῦ μαρτυρίου, ἱερωσύνης τε μύρῳ, παμμάκαρ κοσμούμενος, δι᾿ ἀμφοτέρων ἤστραψας, ὅθεν τῆς ἀληθεστάτης, καί θεοειδοῦς κληρουχίας τετύχηκας».

῾Ο ἱερομάρτυρας ᾿Επίσκοπος Πατάρων πού τιμᾶται ἀπό τήν ᾿Εκκλησία ἑορτάζεται τήν 20ή ᾿Ιουνίου, ὅταν τελεῖται « μνήμη τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Μεθοδίου ἐπισκόπου Πατάρων», πρόκειται δέ γιά τόν ῞Αγιο Μεθόδιο ᾿Ολύμπου.

Τό συγγραφικό ἔργο τοῦ ῾Αγίου Μεθοδίου ὑπῆρξε πλουσιώτατο, τό σπουδαιότερο δέ ἔργο του, τό ὁποῖο τόν ἀναδεικνύει καί ἀξιόλογο ποιητή, εἶναι τό ἀσκητικοῦ καί ἠθικοῦ περιεχομένου «Συμπόσιον τῶν δέκα παρθένων ἤ περί ἁγνείας».

῎Αλλα ἔργα εἶναι «Περί τοῦ αὐτεξουσίου», «Περί ἀναστάσεως» ἤ «᾿Αγλαοφῶν». ᾿Αποσπάσματα ἀπό τά ἔργα του εἶναι· «Περί τῶν γενητῶν», «῾Ερμηνευτικαί πραγματεῖαι», «Περί βίου», «᾿Εκ τῶν κατά Πορφυρίου» καί ἄλλα.

Κατά τά τελευταῖα ἔτη τοῦ αὐτοκράτορος Κωνσταντίνου τοῦ Πορφυρογέννητου (913-959 μ.Χ.) ἐδηλώθη σέ αὐτόν ὅτι σέ κάποια σημεῖα τῆς Πόλεως κρύπτονται ἐσθῆτες τῶν ῾Αγίων ᾿Αποστόλων. ῎Ετσι, ἀφοῦ τίς ἀνέλαβε, τίς ἀποθησαύρισε στό ναό τῶν ῾Αγίων ᾿Αποστόλων277.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τῶν ἐν ἐρήμῳ δύο ἁγίων ἀσκητῶν.

Οἱ ῞Οσιοι αὐτοί ἐκοιμήθησαν μέ εἰρήνη στήν ἔρημο.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τῶν ἁγίων μαρτύρων ᾿Ιννᾶ, Πιννᾶ καί Ριμμᾶ.

(Βλ. † 20 ᾿Ιανουαρίου. Στόν Παρισινό Κώδικα 1567 μνήμη αὐτῶν τιμᾶται καί σήμερα).

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Σιλβερίου, ἐπισκόπου Ρώμης.

῾Ο ῞Αγιος ῾Ιερομάρτυς Σιλβέριος εἶναι ἄγνωστος στούς Συναξαριστές. Διαδέχθηκε τό ἔτος 536 μ.Χ. τόν Πάπα ᾿Αγαπητό πού ἀπέθανε στήν Κωνσταντινούπολη. Περιέπεσε στήν ὀργή τῆς αὐτοκράτειρας Θεοδώρας, διότι ἀρνιόταν νά ἀκυρώσει τήν ὑπό τοῦ ᾿Αγαπητοῦ γενόμενη καθαίρεση ὡς αἱρετικοῦ τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως ᾿Ανθίμου, προστατευόμενου τῆς Θεοδώρας. ῎Ετσι, ἀφοῦ ἐπείσθη ὁ Βελισσάριος, πού τότε εὑρισκόταν στή Ρώμη, στίς ραδιουργίες τῆς Θεοδώρας καί τή συκοφαντία τοῦ διακόνου Βιγιλίου ὅτι ὁ ῞Αγιος Σιλβέριος ἦταν φίλος τῶν Γότθων, ἐξόρισε τόν ῞Αγιο στά Πάταρα τῆς Λυκίας καί ἀντ αὐτοῦ ἐγκατέστησε στό θρόνο τῆς Ρώμης τόν Βιγίλιο. ῾Ο ῞Αγιος ἀνακλήθηκε τῆς ἐξορίας ἀπό τόν ᾿Ιουστινιανό, ὁ ὁποῖος ἐπληροφορήθηκε περί τῆς πλεκτάνης, ἀλλά ὁ Βιγίλιος κατόρθωσε νά ἐξορισθεῖ καί πάλι ὁ ῞Αγιος στό νησί Παλμαρία πού βρίσκεται ἀνατολικά τῆς Κορσικῆς278. ᾿Εκεῖ ὁ ῞Αγιος ἀπέθανε ἀπό τήν πείνα, τό 538 μ.Χ.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός μῶν Ναούμ.

῾Ο ῞Οσιος Ναούμ ἦταν μαθητής τῶν ῾Αγίων ᾿Ισαποστόλων Κυρίλλου καί Μεθοδίου, πού διέδωσαν κατά τό 886 μ.Χ. τό Χριστιανισμό στούς Σλάβους, συνήργησε δέ καί αὐτός στή διάδοση τῆς πίστεως. ῞Ιδρυσε τή φερώνυμη μονή στή λίμνη τῆς Λυχνιδοῦ (᾿Αχρίδος) καί ἐκοιμήθηκε ὁσιακά μετά ἀπό μύριες διώξεις καί κακουχίες τῶν Φράγκων κληρικῶν καί τῶν Γερμανῶν στρατιωτῶν279.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός μῶν Μηνᾶ, ἐπισκόπου Πολόκ τῆς Ρωσίας.

῾Ο ῞Αγιος Μηνᾶς ἔζησε στή Ρωσία καί ἐξελέγη, τό 1105, ᾿Επίσκοπος τῆς πόλεως Πολόκ τῆς Ρωσίας. ᾿Ασκήτεψε στή μονή τῆς Λαύρας τοῦ Κιέβου καί ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη, τό 1116.

† Τῇ αὐτῆ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου Γκλέμπ, πρίγκιπος τοῦ Βλαδιμίρ.

῾Ο ῞Αγιος Γκλέμπ, πού ὀνομάσθηκε κατά τή βάπτισή του Γεώργιος, ἔζησε κατά τό 12ο αἰώνα μ.Χ. ῏Ηταν ὁ νεώτερος υἱός τοῦ γεμόνος ᾿Ανδρέου Μπογκολιούμπσκϊυ († 4 ᾿Ιουλίου) καί ἀνατράφηκε μέ παιδεία καί νουθεσία Κυρίου. ᾿Από τήν παιδική του λικία ἐπιδόθηκε στή μελέτη τοῦ θείου λόγου, τή φιλανθρωπία, τήν ἄσκηση καί τήν προσευχή. ᾿Εκοιμήθηκε σέ νεαρή λικία (19 ἐτῶν), τό 1174, καί ἐνταφιάσθηκε στόν ἱερό ναό Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου τοῦ Βλαδιμίρ. Θεωρεῖται θαυματουργός καί προστάτης τῆς πόλεως τοῦ Βλαδιμίρ.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός μῶν Καλλίστου, πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως.

῾Ο ῞Αγιος Κάλλιστος ἐγεννήθηκε περί τά τέλη τοῦ 13ου αἰῶνος μ.Χ. καί προγυμνάσθηκε στό μοναχικό βίο καί τή θεωρία τοῦ συχασμοῦ στή Σκήτη Μαγουλᾶ. ᾿Εδῶ συναντήθηκε μέ τόν ῞Αγιο ᾿Αθανάσιο τό Μετεωρίτη, τόν ὁποῖο ἐβοήθησε νά κτίσει τό μοναστήρι τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος στά Μετέωρα. ᾿Εμφορούμενος ἀπό πνεῦμα συνέσεως, ὑπομονῆς καί ἀγάπης ὁ μοναχός Κάλλιστος, ἔγινε μαθητής τοῦ ῾Οσίου Γρηγορίου τοῦ Σιναΐτου, τό βίο τοῦ ὁποίου καί συνέγραψε.

῾Η ἐμφύλια διαμάχη πού εἶχε ξεσπάσει στό Βυζάντιο μεταξύ αὐτοκρατόρων προξένησε μεγάλες συμφορές σέ ὅλη τήν ἐπικράτεια τῆς αὐτοκρατορίας. ῾Η ἐρήμωση τόσο τῶν νησιῶν ὅσο καί τῶν μικρῶν πόλεων ἐξαιτίας τῶν ληστρικῶν ἐπιδρομῶν καί τῶν πολεμικῶν ἐπιχειρήσεων διόγκωσε τήν κοινωνική ἐξαθλίωση.

Τό 1342, ῾Ιερά Κοινότητα τοῦ ῾Αγίου ῎Ορους συγκροτεῖ ἐπιτροπή εἰρηνεύσεως καί συνδιαλλαγῆς, τήν ὁποία στέλνει στήν Κωνσταντινούπολη, προκειμένου νά συμφιλιώσει τούς αὐτοκράτορες τοῦ Βυζαντίου ᾿Ιωάννη Καντακουζηνό (1347-1354) καί ᾿Ιωάννη Παλαιολόγο (1341-1391). ῾Ηγετική φυσιογνωμία αὐτῆς τῆς ἐπιτροπῆς ἦταν ὁ ἐνάρετος ἱερομόναχος Κάλλιστος, πού ἐντυπωσίασε, παρά τό ἀτελέσφορο τῆς εἰρηνευτικῆς προσπάθειας, τούς ἀντιμαχόμενους βασιλεῖς. ᾿Αργότερα ὁ ἱερομόναχος Κάλλιστος διορίζεται ἀπό τήν ῾Ιερά Κοινότητα μέλος τῆς ἐπιτροπῆς τοῦ ἀντιαιρετικοῦ κατά τῶν Βογομίλων ἀγώνα, τήν κακόδοξη διδασκαλία τῶν ὁποίων ἀνέκοψε στά πρῶτα της βήματα.

Μετά τήν παραίτηση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου ᾿Ισιδώρου, τόν οἰκουμενικό θρόνο κόσμησε ὁ ἁγιορείτης ἱερομόναχος Κάλλιστος, ὕστερα ἀπό πρόταση τοῦ αὐτοκράτορος ᾿Ιωάννη Καντακουζηνοῦ. Στίς 10 ᾿Ιουνίου τοῦ 1350 γίνεται ἐκλογή καί ἐνθρόνιση τοῦ ῾Αγίου Καλλίστου Αύ, πού ἐπατριάρχευσε ὥς τό 1353, ὁπότε, ἀπεκδύθηκε ἑκουσίως τό πατριαρχικό ἀξίωμα καί ἔζησε ἀρχικά στήν ῾Ιερά Μονή τοῦ ῾Αγίου Μάμαντος, στήν Κωνσταντινούπολη. ῾Ο αὐτοκράτορας ᾿Ιωάννης Καντακουζηνός ἐζήτησε ἐπίσημα τήν ἐπιστροφή τοῦ ῾Αγίου στόν πατριαρχικό θρόνο. ῾Ο Πατριάρχης Κάλλιστος ὅμως, θεματοφύλακας τῆς ὀρθῆς πίστεως καί νομιμότητος, ἀποποιήθηκε τήν γεσία τῆς ᾿Εκκλησίας καί μετέβη στήν Τένεδο.

᾿Αξιομνημόνευτη πατριαρχική πράξη κατά τό διάστημα τῆς πρώτης πατριαρχείας τοῦ ῾Αγίου Καλλίστου εἶναι ἔκδοση σιγιλίου, τό Δεκέμβριο τοῦ 1350, κατά τῶν προστρεχόντων στούς μάγους, γιά νά ἀντιμετωπίσει τήν ἐκφυλιστική πνευματική κατάσταση τοῦ λαοῦ, πού εἶχε τήν ἀρχή της στήν πνευματική ἔνδεια τοῦ κλήρου.

Τό Δεκέμβριο τοῦ 1351 ὁ ῞Αγιος, προκειμένου νά προστατέψει τήν πνευματική ἑνότητα τῆς ᾿Ορθοδοξίας, συγκάλεσε τοπική Σύνοδο στήν Κωνσταντινούπολη, πού καταδίκασε τίς κακοδοξίες τῶν ἀντιησυχαστῶν Βαρλαάμ καί ᾿Ακινδύνου καθώς καί τούς πρεσβεύοντες τίς ἴδιες δοξασίες μητροπολίτες ᾿Εφέσου καί Γάνου. Τό 1352 δέν ἐδίστασε νά ἀφορίσει τό Σερβικό Πατριαρχεῖο, πού εἶχε παράνομα συσταθεῖ ἀπό τό Σέρβο γεμόνα Στέφανο Δουσάν, προκειμένου νά κρατήσει ἑνωμένη τήν ῾Αγία τοῦ Χριστοῦ ᾿Εκκλησία.

Μετά τήν ἑκούσια ἀπομάκρυνση τοῦ ῾Αγίου Καλλίστου ἀπό τόν οἰκουμενικό θρόνο, ὁ αὐτοκράτορας ᾿Ιωάννης Καντακουζηνός συγκάλεσε Σύνοδο, πού ἐκήρυξε ἔκπτωτο τόν Κάλλιστο καί ἐξέλεξε στόν οἰκουμενικό θρόνο τό Μητροπολίτη ῾Ηρακλείας Φιλόθεο Κόκκινο (1353-1354).

῾Η εἴσοδος στήν πρωτεύουσα, τό Νοέμβριο τοῦ 1354, δυνάμεων φιλικά προσκείμενων στόν αὐτοκράτορα ᾿Ιωάννη Εύ Παλαιολόγο, ἐσήμανε οὐσιαστικά τό τέλος τοῦ ἐμφυλίου πολέμου καί τήν ἄνοδο, τό χειμώνα τοῦ 1355, στόν οἰκουμενικό θρόνο, γιά δεύτερη φορά, τοῦ ῾Αγίου Καλλίστου. Κατά τό χρονικό διάστημα τῆς δεύτερης πατριαρχείας του ἀξίζει νά ἀναφερθοῦν α) ἔκδοση συνοδικοῦ τόμου, πού ἀπαγόρευε τά συνοικέσια ἀνάμεσα σέ μικρά παιδιά, καί β) μείζονος σημασίας πατριαρχική διδασκαλία πρός τούς Βουλγάρους ἱερεῖς καί μοναχούς, πού ἐβάπτιζαν κακῶς, μέ μία μόνο κατάδυση καί ραντισμό, ἐνῶ τό ῞Αγιο Μύρο ἀντικαθιστοῦσαν μέ Μύρο ἀπό τά λείψανα τοῦ ῾Αγίου Δημητρίου καί τοῦ ῾Αγίου Βαρβάρου.

Κατά τή διάρκεια τῆς δεύτερης πατριαρχείας τοῦ ῾Αγίου ἱδρύθηκαν τά μοναστήρια Παντοκράτορος καί Σίμωνος Πέτρας στό ῞Αγιον ῎Ορος.

Τό τέλος τοῦ ἐμφύλιου σπαραγμοῦ στή βυζαντινή αὐτοκρατορία δέν ἔφερε καί τήν εἰρήνη στήν ἐπικράτειά της. ῾Η μισέληνος ὡς δρέπανο θανάτου ἐθέριζε τά στάχυα τῆς ᾿Ορθοδοξίας στά καλλίκαρπα μέρη τοῦ ῞Εβρου. Οἱ Τοῦρκοι, πού ἦλθαν ὡς σύμμαχοι τοῦ ᾿Ιωάννη Καντακουζηνοῦ στά Βαλκάνια, ἔφτιαξαν ἰσχυρά προγεφυρώματα στή Θράκη καί μέ ἕδρα τό Διδυμότειχο, τήν ᾿Αδριανούπολη καί τή Φιλιππούπολη κατέστρεφαν τήν ὕπαιθρο χώρα, ἐφαρμόζοντας συστηματικά μέτρα ἐποικισμοῦ. ῾Η ἀντιμετώπιση αὐτῆς τῆς καταστάσεως ἀπαιτοῦσε τή συνένωση τῶν χριστιανικῶν δυνάμεων τῆς Βαλκανικῆς. ῾Ο ῞Αγιος Κάλλιστος γήθηκε μιᾶς αὐτοκρατορικῆς πρεσβείας πρός τήν γεμόνα τῶν Σέρβων ᾿Ελισάβετ, μέ ἀντικειμενικό σκοπό τή συμμαχία τῶν Σερβικῶν καί τῶν Βυζαντινῶν δυνάμεων, γιά νά ἀναχαιτισθεῖ ὁ τουρκικός ἐπεκτατισμός στή Θράκη.

῾Ο Οἰκουμενικός Πατριάρχης καί συνοδεία του, ἀφοῦ προσκύνησαν στό ῞Αγιον ῎Ορος, ἔφτασαν στήν πόλη τῶν Σερρῶν στίς ἀρχές ᾿Ιουνίου τοῦ 1364, ὅπου τούς ὑποδέχθηκε φιλόφρονα γεμονίδα τῶν Σέρβων ᾿Ελισάβετ. ῞Ομως, ὁ Πατριάρχης Κάλλιστος Αύ ἀσθένησε ἀπό λοιμώδη νόσο καί ἐτελείωσε τό βίο του ἀπρόοπτα στήν πόλη τῶν Σερρῶν.

῾Η θλιβερή εἴδηση τοῦ ἀπρόοπτου τέλους τῆς ζωῆς τοῦ Πατριάρχου διέτρεξε τά ὅρια τῆς αὐτοκρατορίας. ᾿Επιτροπές ἀπό τά σπουδαιότερα μοναστήρια τοῦ ῾Αγίου ῎Ορους καί μάλιστα τῆς Λαύρας, ἦρθαν στίς Σέρρες καί ἐζήτησαν ἀπό τήν ᾿Ελισάβετ τό σκήνωμα τοῦ ῾Αγίου προκειμένου νά τό μεταφέρουν στή μητρόπολη τοῦ ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ, τό ῞Αγιον ῎Ορος. ῾Η γεμονίδα τῶν Σέρβων δέν ἐκάμφθηκε ἀπό τίς παρακλήσεις τῶν μοναχῶν, λέγοντάς τους πώς θά κρατήσει τό ἅγιο λείψανό του, γιά νά ἔχει ἴδια καί πόλη τῶν Σερρῶν τήν ἁγία του προστασία.

῾Η γεμόνας ᾿Ελισάβετ ἐνταφίασε μέ μεγαλοπρέπεια τόν Πατριάρχη στή Μητρόπολη τῶν Σερρῶν. ᾿Ασφαλεῖς ἐνδείξεις βεβαιώνουν πώς τό μεγαλοπρεπές παρεκκλήσι, ἀριστερά τῆς εἰσόδου τοῦ ῾Ιεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τῶν ῾Αγίων Θεοδώρων, στεγάζει τόν τάφο τοῦ ῾Αγίου Καλλίστου.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός μῶν Νικολάου, τοῦ Καβάσιλα.

῾Ο ῞Οσιος Νικόλαος Καβάσιλας ἐγεννήθηκε στή Θεσσαλονίκη κατά τό 1322 ἤ 1323 καί τό πατρικό ἐπώνυμό του ἦταν Χαμαετός. ῾Η ἐπιφανής οἰκογένειά του, προερχόμενη πιθανῶς ἀπό τήν ῎Ηπειρο, ἀνέδειξε πολλές ἀξιόλογες προσωπικότητες ἀπό τό 14ο αἰώνα καί ἔπειτα.

῾Η Θεσσαλονίκη ἦταν αὐτή τήν ἐποχή «μητρόπολις τῆς φιλοσοφίας», ὅπως παρατηρεῖ ὁ ῞Οσιος Νικόλαος στό ᾿Εγκώμιό του στόν ῞Αγιο Δημήτριο, καί διακρινόταν γιά τίς ἀξιόλογες σχολές της. Τοῦτο ὅμως δέν ἀπέτρεψε τόν Νικόλαο ἀπό τό ν᾿ ἀναχωρήσει, ἔφηβος ἀκόμη, στήν Κωνσταντινούπολη γιά συ-

νέχιση τῶν σπουδῶν του. Στίς σπουδές του συμπεριέλαβε τή ρητορική, τίς φυσικές ἐπιστῆμες καί τή θεολογία.

Κατά τήν ἔναρξη τοῦ ἐμφυλίου πολέμου φαίνεται ὅτι ὁ ῞Οσιος, λόγῳ νεαρῆς λικίας, δέν ἔλαβε ἐνεργό μέρος. Τό ἑπόμενο ὅμως ἔτος (1342) ἀπεφάσισε νά ἐπιστρέψει στή γενέτειρά του, ὅπου εὑρέθηκε σέ μιά διάσπαση χειρότερη ἀπό αὐτή τῆς πρωτεύουσας. Οἱ ταραχές τῆς Κωνσταντινουπόλεως εἶχαν δώσει τήν ἀφορμή τῆς κινητοποιήσεως τῶν δυνάμεων στά μεγάλα ἀστικά κέντρα. Στή Θεσσαλονίκη οἱ εὐγενεῖς ἐτάχθηκαν στό πλευρό τοῦ ᾿Ιωάννου Καντακουζηνοῦ, ἐνῶ ὁ λαός, συγκινούμενος πάντοτε ἀπό τό δράμα μιᾶς χήρας βασίλισσας καί ἑνός ἀνήλικου διαδόχου, τῶν ὁποίων κινδυνεύουν τά δίκαια, ἐτάχθηκε μέ τό μέρος τοῦ ᾿Ιωάννου Παλαιολόγου. Τά αἰσθήματα αὐτά τοῦ λαοῦ ὑπέρ τοῦ νομίμου βασιλέως ἐκμεταλλεύθηκαν μερικοί φιλόδοξοι δημοκόποι, οἱ ὁποῖοι ἐχρησιμοποίησαν τούς Ζηλωτές, γιά νά τόν ξεσηκώσουν σέ ἐπανάσταση.

῎Ετσι, ὅταν ὁ Καντακουζηνός ἐζήτησε τή βοήθεια τοῦ ἀναποφάσιστου διοικητοῦ τῆς πόλεως Θεοδώρου Συναδηνοῦ, οἱ Ζηλωτές, μέ ὑψωμένο τό σύμβολο τοῦ σταυροῦ, ἐπαναστάτησαν καί μετά τρεῖς μέρες σφαγῶν καί λεηλασιῶν κατέλαβαν τήν ἐξουσία τόν ᾿Ιούλιο τοῦ 1342, ἐνῶ ὁ Συναδηνός μέ 1.000 εὐγενεῖς κατέφυγε στό Γυναικόκαστρο.

῾Η ἀπομόνωση τῆς πόλεως ὁδήγησε τή μεγάλη πλειονότητα τῶν κατοίκων της νά ζητήσει συμβιβασμό μέ τόν Καντακουζηνό καί τό 1345 στάλθηκε στόν ἀντιπρόσωπό του στή Βέροια ἐπιτροπή ἀποτελούμενη ἀπό τόν Νικόλαο Καβάσιλα καί τόν Γεώργιο Φαρμάκη.

Μετά τήν ἐπικράτηση τοῦ Καντακουζηνοῦ, τό 1347, ὁ Νικόλαος προσκλήθηκε στήν Κωνσταντινούπολη ἀπό τόν Δημήτριο Κυδώνη, προφανῶς κατ᾿ ἐντολή τοῦ αὐτοκράτορος, καί ἔκτοτε ἀρχίζει τό πολιτικό του στάδιο πού δέν φαίνεται νά κράτησε περισσότερο ἀπό ἑπτά χρόνια. ῾Ο αὐτοκράτορας ἐξετίμησε τόσο πολύ τίς ἱκανότητες τοῦ νέου, ὥστε τόν κατέστησε μαζί μέ τόν Κυδώνη κύριο σύμβουλό του.

᾿Εξ ἄλλου, ὑπῆρχε ἀγαθή συγκυρία ὅτι ὁ νέος Πατριάρχης ᾿Ισίδωρος (1347-1349) ἦταν ἕνας ἀπό τούς πρώτους διδασκάλους του στή Θεσσαλονίκη. Τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1347, μαζί μέ ἄλλους συνόδευσε τόν ῞Αγιο Γρηγόριο Παλαμᾶ στό ταξίδι του πρός τή Θεσσαλονίκη γιά τήν ἐνθρόνιση, ἀλλά δέν ἔγινε δεκτός ἀπό τούς Ζηλωτές. ῎Ετσι ἀπεχώρησαν μαζί στό ῞Αγιον ῎Ορος καί ἀπό ἐκεῖ ὁ Καβάσιλας ἐπέστρεψε στήν Κωνσταντινούπολη. Εἶναι πιθανό ὅτι ἀργότερα συνόδευσε τόν Καντακουζηνό κατά τήν ἐκστρατεία του πού ἔθεσε τέρμα στήν ἀνταρσία τῶν Ζηλωτῶν (1350).

Μετά τό 1354, ὁ Καβάσιλας ἀσχολήθηκε μέ τά ἐκκλησιαστικά θέματα στό πλευρό τοῦ Πατριάρχου Φιλοθέου (1353-1355, 1364-1376). Τό 1362, ἐπέστρεψε στή Θεσσαλονίκη, ὅπου προσπάθησε νά θέσει ὑπό ἔλεγχο μέρος τῆς περιουσίας του, πού εἶχε ἀπομείνει μετά τίς ἁρπαγές τῶν Ζηλωτῶν καί τῶν Σέρβων. Μόλις ἔφθασε ἐκεῖ, ἐπληροφορήθηκε τόν πρόσφατο θάνατο τοῦ πατέρα του, καί τό ἑπόμενο ἔτος ἔζησε τό γεγονός τοῦ θανάτου τοῦ θείου του Νείλου, ᾿Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης. ῾Η μητέρα του ἔπειτα εἰσῆλθε ὡς μοναχή στή μονή τῆς ῾Αγίας Θεοδώρας.

Δέν εἶναι γνωστό ἄν ὁ ῞Οσιος Νικόλαος εἶχε λάβει ἱερατική χειροτονία, ἄν καί οἱ γνώσεις του καί ὁ τρόπος ἐκφράσεως στά δύο κύρια συγγράμματά του προϋποθέτουν κληρική ἰδιότητα. Φυσικά στηρίζεται σέ σύγχυση παλαιά καί νέα ἄποψη ὅτι διετέλεσε ᾿Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ὀφειλόμενη κυρίως στό γεγονός ὅτι καί ὁ θεῖος του Νεῖλος ἔφερε ὡς κοσμικός τό ὄνομα Νικόλαος. ᾿Εκεῖνο πού πρέπει νά θεωρηθεῖ βέβαιο εἶναι ὅτι ἦταν μοναχός, πιθανῶς ἀπό τήν ἐποχή τῆς εἰσόδου τῆς μητέρας του στό μοναχικό βίο, πού συμπίπτει μέ τήν ἐπιστροφή του στήν Κωνσταντινούπολη καί τή δεύτερη ἄνοδο τοῦ Φιλοθέου στόν πατριαρχικό θρόνο. Κατά τά τελευταῖα ἔτη τοῦ βίου του ἐζοῦσε στή μονή τῶν Μαγγάνων και ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη, περί τό 1392.

῾Ο Γεώργιος Σχολάριος παρατήρησε ὅτι τά ἔργα τοῦ ῾Οσίου Νικολάου Καβάσιλα εἶναι ἕνα στολίδι· «κόσμος εἰσί τῇ τοῦ Χριστοῦ ᾿Εκκλησίᾳ»280. Διακρίνονται δέ γιά τή γνησιότητα τοῦ θρησκευτικοῦ φρονήματος τό ὁποῖο προβάλλουν, τή θέρμη καί τό βάθος τῆς πίστεως.

Τό πρῶτο ἀπό αὐτά φέρει τόν τίτλο ῾Ερμηνεία τῆς Θείας Λειτουργίας. ῾Η Θεία Λειτουργία γιά τόν ῞Οσιο, ὅπως γιά ὅλη τήν ᾿Εκκλησία, θυσία τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, ὁ δέ Χριστός εἶναι συγχρόνως θύτης, θύμα, προσδεχόμενος. ᾿Από αὐτό ξεκινᾶ γιά νά τονίσει ὅτι Θεία Λειτουργία εἶναι βασική ὁδός γιά τήν πνευματική μεταποίηση τοῦ κόσμου.

Στό ἔργο Περί τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς προσφέρει μία ἀνατομία τῆς πνευματικῆς ζωῆς, τήν ὁποία τοποθετεῖ στά πλαίσια τῆς ᾿Ενανθρωπήσεως, συνεχιζόμενης καί ἐπαναλαμβανόμενης στά τρία βασικά μυστήρια τῆς ᾿Εκκλησίας. Στό πρῶτο βιβλίο, πνευματική ζωή ὁρίζεται ὡς ζωή ἐν Χριστῷ καί δηλώνεται ὅτι ἐξαρτᾶται ἀπό δύο παράγοντες, τό θεῖο καί τόν ἀνθρώπινο. ῾Η προσφορά τοῦ θείου παράγοντος, πραγματοποιούμενη διά τῶν τριῶν μυστηρίων πού ἀποτελοῦν ἐπέκταση καί πολλαπλασιασμό τοῦ ἑνιαίου μυστηρίου τῆς ᾿Ενανθρωπήσεως, ἐξετάζεται στά τρία ἑπόμενα βιβλία, δεύτερο (βάπτισις, λουτρό), τρίτο (χρίσμα, μύρο) καί τέταρτο (θεία εὐχαριστία, τράπεζα). Στό πέμπτο βιβλίο, ὡς παράρτημα, ἀναπτύσσεται ὁ συμβολισμός τῶν ἐγκαινίων τοῦ ναοῦ καί στό πρόσθετο τμῆμα του ἐξηγεῖται ἀρχή τῆς συνεργίας τῶν δύο παραγόντων. ῾Η προσφορά τοῦ ἀνθρώπου διά τῆς νοήσεως καί τῆς βουλήσεως ἐξετάζεται στά δύο τελευταῖα βιβλία, ἕκτο καί ἕβδομο.

῾Ο ῞Αγιος Νικόλαος Καβάσιλας συνέγραψε καί ἄλλα φιλοσοφικά, ἑρμηνευτικά καί κοινωνικά κείμενα, πανηγυρικούς λόγους, ἐπιστολές καί ἐπιγράμματα.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, ἀνακομιδή τῶν ἱερῶν λειψάνων τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός μῶν Γουρία, ἀρχιεπισκόπου Καζάν.

Βλ. †\5 Δεκεμβρίου.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, σύναξις τῆς ῾Υπεραγίας Θεοτόκου τῆς «Μόντενᾳ», ἐν Ρωσίᾳ.

῾Η ἱερή εἰκόνα τῆς Θεομήτορος, στήν ὁποία Παναγία διακρίνεται ὁλόσωμη, ἔχει δύο προσωνύμια· πρῶτον, τῆς Μόντενα, τῆς ᾿Ιταλικῆς πόλεως ἀπό τήν ὁποία τό 1717 ὁ Ρῶσος στρατηγός Βόρις Πέτροβιτς Σερεμέτιεφ281 τήν πῆρε γιά νά τήν μεταφέρει στήν πατρίδα του, καί δεύτερον, τοῦ Κοζίνο, δηλαδή τῆς ὁμωνύμου κωμοπόλεως στά περίχωρα τῆς Μόσχας, ὅπου φυλάσσεται.

Ταῖς αὐτῶν ἁγίαις πρεσβείαις, ὁ Θεός,

ἐλέησον μᾶς. ᾿Αμήν.