3 Ιουνίου
 † Μνήμη τῶν ἁγίων μαρτύρων Λουκιλλιανοῦ καί τῶν σύν αὐτῷ τεσσάρων νηπίων, Διονυσίου, Κλαυδίου, Παύλου καί ῾Υπατίου, καί Παύλης τῆς Παρθένου.
῾Η μνήμη τους ἀναφέρεται καί στίς 19 ᾿Ιανουαρίου. ῾Η Σύναξή τους ἐτελεῖτο στόν οἶκο τοῦ Πατριάρχου ᾿Αναστασίου στήν ᾿Οξεία, μικρή νῆσο τῆς Προποντίδος, ἤ σέ ὁμώνυμη τοποθεσία κείμενη κοντά στή λεγόμενη «᾿Εμβόλων τοῦ Δομνίνου» στήν Κωνσταντινούπολη.
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τῶν ἁγίων μαρτύρων Περγεντίνου καί Λαυρεντίνου, τῶν αὐταδέλφων.
Οἱ ῞Αγιοι Μάρτυρες Περγεντίνος καί Λαυρεντίνος31 ἐμαρτύρησαν, τό 251 μ.Χ., στήν πόλη ᾿Αρέτσο τῆς ᾿Ιταλίας, ἐπί αὐτοκράτορος Δεκίου (249-251 μ.Χ.).
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου Καικιλίου, διδασκάλου τοῦ ἁγίου Κυπριανοῦ.
῾Ο ῞Αγιος Καικίλιος ἔζησε κατά τόν 3ο αἰώνα μ.Χ. καί ἦταν πρεσβύτερος στήν Καρθαγένη τῆς ᾿Αφρικῆς. ῾Υπῆρξε χειραγωγός στό Χριστιανισμό τοῦ ῾Αγίου Κυπριανοῦ, ᾿Επισκόπου Καρχηδόνος († 2 ᾿Οκτωβρίου)32. ῾Ο Βαρώνιος καί ἄλλοι ἱστορικοί τόν θεωροῦν φίλο τοῦ φιλοσόφου ᾿Οκταβίου καί τοῦ νομικοῦ Μάρκου Μινουτίου Φήλικος. Μεταστραφείς στό Χριστιανισμό, ὁ ῞Αγιος Καικίλιος ἀγωνίσθηκε γιά τήν πατρώα εὐσέβεια καί τή διδασκαλία τῶν θείων Γραφῶν.
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός μῶν ᾿Αχιλλᾶ.
῾Ο ῞Αγιος ᾿Αχιλλᾶς (311-312 μ.Χ.) ἦταν ᾿Επίσκοπος ᾿Αλεξανδρείας καί ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη.
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός μῶν ῾Ιλαρίου.
῾Ο ῞Αγιος ῾Ιλάριος ἔζησε κατά τόν 4ο αἰώνα μ.Χ. καί διετέλεσε ᾿Επίσκοπος τῆς πόλεως Καρκασσόν τῆς Τουλούζης στή Γαλλία. ᾿Εκοιμήθηκε μέ εἰρήνη.
 † Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τῆς ἁγίας Γλοτίλδης, τῆς ἐκ Γαλλίας.
῾Η ῾Αγία Γλοτίλδη33 ἐγεννήθηκε στήν πόλη Λυών τῆς Γαλλίας τό 474 μ.Χ. ᾿Εφρόντισε γιά τή βάπτιση τοῦ βασιλέως συζύγου της καί τῶν τέκνων της καί ἀγωνίσθηκε γιά τή διάδοση τοῦ Εὐαγγελίου. ᾿Εκοιμήθηκε μέ εἰρήνη, τό 545 μ.Χ.
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός μῶν Λιφάρδου, τοῦ ἐν ᾿Ορλεάνῃ.
῾Ο ῞Οσιος Λιφάρδος ἔζησε τόν 6ο αἰώνα μ.Χ. καί καταγόταν ἀπό τήν ᾿Ορλεάνη. ᾿Εσπούδασε τή νομική ἐπιστήμη καί ὁ ζῆλος του γιά τά πνευματικά τόν ὁδήγησε στή μελέτη τοῦ θείου λόγου καί τή συμμετοχή του στά μυστήρια τῆς ᾿Εκκλησίας. Σέ λικία σαράντα ἐτῶν ἀκολούθησε τό μοναχικό βίο καί ἐχειροτονήθηκε διάκονος. Μαζί μέ τόν ῞Οσιο Οὐρβίκιο ἔζησαν μιά ζωή ἀσκητική πολύ αὐστηρή καί σκληρή. Λόγῳ τῆς μεγάλης του ἀρετῆς ἐχειροτονήθηκε πρεσβύτερος καί ἔγινε γούμενος τῆς μονῆς τοῦ Μένουνγκ πού εἶχαν ἱδρύσει μαζί μέ τό συμμοναστή του. ῾Ο ῞Οσιος Λιφάρδος, ἀφοῦ ἔζησε θεοφιλῶς, ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη, τό 550 μ.Χ.
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός μῶν Οὐρβικίου.
῾Ο ῞Οσιος Οὐρβίκιος ἔζησε τόν 6ο αἰώνα μ.Χ. καί ἀσκήτεψε μαζί μέ τόν ῞Οσιο Λιφάρδο, τόν ὁποῖο διαδέχθηκε στήν γουμενία τῆς μονῆς τοῦ Μένουνγκ. ῾Ο ῞Οσιος Οὐρβίκιος, ἀφοῦ ἀσκήτεψε θεοφιλῶς, ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη.
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός μῶν Κρονανοῦ, τοῦ ἐξ ᾿Ιρλανδίας.
῾Ο ῞Οσιος Κρονανός ἔζησε τόν 7ο αἰώνα μ.Χ. καί ἀνῆκε στή συνοδεία τοῦ ῾Αγίου Κέβιν. ᾿Εκοιμήθηκε μέ εἰρήνη, τό 617 μ.Χ.34
 † Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός μῶν Κέβιν, τοῦ ἐξ ᾿Ιρλανδίας.
῾Ο ῞Αγιος Κέβιν καταγόταν ἀπό εὐγενή οἰκογένεια καί ἐμορφώθηκε κοντά σέ διακεκριμένους μοναχούς τῆς ᾿Ιρλανδίας. ῞Οταν ἐνηλικιώθηκε, ἵδρυσε μονή στήν περιοχή τῶν Δύο Λιμνῶν. ῏Ηταν τόση φήμη τῆς ἁγιότητος τοῦ βίου του, ὥστε γύρω ἀπό αὐτόν συγκεντρώθηκαν πολλοί μοναχοί καί περιοχή ἐκείνη ἐξελίχθηκε σέ πόλη. Χειροτονηθείς ᾿Επίσκοπος ἔκτισε κοντά στή μονή τόν καθεδρικό αὐτοῦ ναό.
῾Ο ῞Αγιος Κέβιν ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη, τό 618 μ.Χ., σέ λικία ἑκατόν εἴκοσι ἐτῶν35.
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός μῶν Γενεσίου.
῾Ο ῞Αγιος Γενέσιος ἔζησε τόν 7ο αἰώνα μ.Χ. καί διετέλεσε ᾿Επίσκοπος τῆς πόλεως Κλερμόντ. Διακρίθηκε γιά τήν αὐστηρότητα τοῦ βίου του, τή φιλανθρωπία καί τήν ἀγάπη πρός τούς πτωχούς καί τούς πάσχοντες.
῾Ο ῞Οσιος Γενέσιος, ἀφοῦ ἐποίμανε θεοφιλῶς τό ποίμνιό του, ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη, τό 662 μ.Χ.
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου ὁσιομάρτυρος ᾿Ισαάκ, τοῦ ἐξ ᾿Ισπανίας.
῾Ο ῞Αγιος ῾Οσιομάρτυς ᾿Ισαάκ ἔζησε τόν 9ο αἰώνα μ.Χ. καί ἐγεννήθηκε στήν πόλη Κόρδοβα τῆς ᾿Ισπανίας, τό 825 μ.Χ. ῏Ηταν συμβολαιογράφος καί ἀργότερα ἔγινε μοναχός σέ μοναστήρι κοντά στή γενέτειρά του. ᾿Εμαρτύρησε γιά τήν πίστη τοῦ Χριστοῦ, τό 852 μ.Χ., ἀπό τούς Μωαμεθανούς36.
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός μῶν ᾿Αθανασίου, τοῦ Θαυματουργοῦ.
῾Ο ῞Οσιος ᾿Αθανάσιος, ὁ Θαυματουργός, καταγόταν ἀπό τό θέμα τῶν Κιβυρραιωτῶν, τό ὁποῖο περιελάμβανε τίς ἐπαρχίες Καρίας, Πισιδίας, Λυκίας καί Παμφυλίας, καί ἀπό γονεῖς εὐσεβεῖς καί φιλόθεους. ῎Εζησε δέ κατά τό δεύτερο ἥμισυ τοῦ 9ου καί πρῶτο ἥμισυ τοῦ 10ου αἰῶνος μ.Χ. ᾿Αφοῦ ἔγινε μοναχός, περιερχόταν πολλούς τόπους συναναστρεφόμενος τούς ἀσκητές, τίς ἀρετές τῶν ὁποίων ἐμιμεῖτο. Σέ μία περιοδεία του ἐγνωρίσθηκε μετά τοῦ πρώην συγκλητικοῦ καί ἤδη μοναχοῦ Κοσμᾶ, ὁ ὁποῖος τόν εἰσήγαγε στή μονή πού ἐκτίσθηκε ἀπό αὐτόν, τοῦ Τραϊανοῦ, κοντά στόν ποταμό Σαγγάριο καί τήν ὁποία αὐτός εἶχε ἐγκαταλείψει, ἐπειδή δυσανασχέτησε ἀπό τήν ἀπείθεια καί σκληρότητα τῶν μοναχῶν. ᾿Εκεῖ ὁ ῞Οσιος ᾿Αθανάσιος ἐχειροτονήθηκε ἱερέας καί κατόρθωσε διά τῶν θερμῶν λόγων, τοῦ ἀμέμπτου παραδείγματός του, τῶν φιλαδέλφων παρακλήσεων καί τῶν ὁλονυκτίων πρός τόν Θεό δεήσεών του, νά ἐξημερώσει τούς ἀτίθασους μοναχούς καί νά ἀποκαταστήσει τή διασαλευθεῖσα τάξη στή μονή. Πλήν τῶν ποιμαντικῶν του καθηκόντων ἠσχολεῖτο καί μέ τήν ἀντιγραφή βιβλίων, τό προϊόν τῆς πωλήσεως τῶν ὁποίων διεμοίραζε στούς πτωχούς.
῎Ετσι, ὁσίως καί θεοφιλῶς, ἀφοῦ ἔζησε ὁ ῞Οσιος ᾿Αθανάσιος, ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη σέ βαθύ γήρας, γενόμενος πρόξενος μετά θάνατον πολλῶν θαυμάτων στούς προσερχομένους πρός αὐτόν μέ πίστη καί εὐλάβεια.
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τῆς ὁσίας μητρός μῶν ῾Ιερίας τῆς χήρας, ἐν Μεσοποταμίᾳ ἀσκησάσης.
῾Η ῾Οσία ῾Ιερία, ἀφοῦ ἀσκήτεψε θεοφιλῶς στήν περιοχή τῆς Μεσοποταμίας, ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη.
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός μῶν Πάππου.
῾Ο ῞Οσιος Πάππος, ἀφοῦ ἀσκήτεψε θεοφιλῶς, ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη.
† Τῇ αὐτῆ μέρᾳ, μνήμη τῆς ἀνακομιδῆς τῶν ἱερῶν λειψάνων τοῦ ἁγίου Δημητρίου τοῦ Θαυματουργοῦ, πρίγκιπος τοῦ Οὔγκλιχ καί τῆς Μόσχας.
 (Βλ. † 15 Μαΐου).
῾Η ἀνακομιδή καί μεταφορά τῶν ἱερῶν λειψάνων τοῦ ῾Αγίου Δημητρίου ἀπό τήν πόλη Οὔγκλιχ στή Μόσχα ἐπραγματοποιήθηκε τό 1606. Τά ἱερά λείψανα ἐτοποθετήθηκαν στό ναό τῶν ᾿Αρχαγγέλων τοῦ Κρεμλίνου. Μετά τά πολλά θαύματα πού ἔγιναν ἀπό τά ἅγια λείψανα, καθιερώθηκαν οἱ μέρες μνήμης τοῦ πρίγκιπος Δημητρίου· τῆς γεννήσεως († 19 ᾿Οκτωβρίου), τοῦ βίαιου θανάτου († 15 Μαΐου) καί τῆς μετακομιδῆς τῶν ἱερῶν λειψάνων αὐτοῦ στή Μόσχα († 3 ᾿Ιουνίου).
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Γρηγορίου, μητροπολίτου Δέρκων.
῾Ο ῞Αγιος ῾Ιερομάρτυς Γρηγόριος ἐγεννήθηκε περί τά μέσα τοῦ 18ου αἰῶνος μ.Χ. στό χωριό Ζουμπάτα ᾿Αχαΐας. Λόγῳ τοῦ ἀνήσυχου χαρακτῆρος του, ὁ πατέρας του ἀναγκάσθηκε νά τόν ἀποστείλει σέ κάποιον μοναχό συγγενή του στή μονή τοῦ ῾Αγίου ᾿Αθανασίου τοῦ Φίλια. ᾿Εκεῖ ὁ Γρηγόριος, ἀφοῦ ἐκάρη μοναχός, ἐμόνασε. ᾿Επί πόσα ἔτη ἔμεινε ἐκεῖ ἤ ἐάν μετέβη καί ἐμόνασε στή μονή τῶν Ταξιαρχῶν, δέν εἶναι γνωστό. Τό βέβαιο εἶναι ὅτι, λόγῳ τῆς μικρῆς παραμονῆς του στή μονή τοῦ ῾Αγίου ᾿Αθανασίου, ἀπό εὐγνωμοσύνη ἀνήγειρε μέ ἰδικές του δαπάνες, τό 1819, τήν κρήνη τῆς μονῆς, ὅπως ἀναφέρεται κατά τήν ἐπί αὐτῆς ἐπιγραφή.
Προικισμένος μέ σπάνια φυσικά χαρίσματα καί πλήρης ἐλπίδων, δέν περιορίσθηκε στά στενά ὅρια τῶν μοναστηριακῶν τειχῶν, ἀλλά ἐπεζήτησε εὐρύτερο πεδίο δράσεως. ᾿Αναφέρεται ὅτι ἐμορφώθηκε στή Δημητσάνα καί τό Ναύπλιο, ἀργότερα δέ μετέβη στήν Κωνσταντινούπολη, ὅπου ἐπεράτωσε τίς σπουδές του στή Μεγάλη Σχολή τοῦ Γένους, διακρινόμενος ἀπό τότε γιά τή μόρφωσή του. Γιά τήν ποικιλία τῶν γνώσεών του καί τό αὐστηρό του ἦθος, δέν ἄργησε νά γίνει γνωστός σέ εὐρύ κύκλο λογίων, κληρικῶν καί λαϊκῶν, ἑλκύσας τήν εὔνοια καί ἐκτίμηση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Σωφρονίου Βύ (1774-1780), ὁ ὁποῖος τόν ἐχειροτόνησε Μητροπολίτη Λαοδικείας κατά τό Φεβρουάριο τοῦ 1777 καί συγχρόνως καθ᾿ ὅλο σχεδόν τό ἔτος προσέλαβε αὐτόν ὡς μέλος τῆς ῾Ιερᾶς Συνόδου37.
᾿Αφοῦ ἀνέλαβε τά καθήκοντά του στή Μητρόπολη Λακεδαιμονίας, τό 1778, ὁ ῞Αγιος Γρηγόριος διακρίθηκε ὡς ἔξοχος ποιμενάρχης. Σέ αὐτόν ὀφείλεται ὑπαγωγή τῆς ᾿Αρχιεπισκοπῆς Δημητσάνης στή Μητρόπολη Λακεδαιμονίας, ἀργότερα δέ, κατά τό 1780, προαγωγή τῆς Πατριαρχικῆς ᾿Εξαρχίας Ζαρνάτας σέ ᾿Επισκοπή ὑπό τόν Λακεδαιμονίας.
Φλεγόμενος ὑπέρ τῆς ἀπελευθερώσεως τοῦ Γένους, ἐβάδισε ἐπί τά ἴχνη τοῦ προκατόχου του ᾿Ανανίου καί ἐργάσθηκε ἐντατικά πρός ἀναζωπύρωση τοῦ πατριωτικοῦ φρονήματος. Λόγῳ τῆς δράσεώς του αὐτῆς ἐπέσυρε τήν ὀργή καί τό μίσος τῆς Τουρκικῆς ἐξουσίας τῆς Πελοποννήσου.
᾿Αφοῦ ἦλθε σέ ρήξη πρός τόν πασά Σαλάμπαση, διότι ἀντιστεκόταν στίς καταπιέσεις αὐτοῦ καί διαμαρτυρόταν στίς ἐκκλησίες, ἐφυλακίσθηκε ἀπό αὐτόν ἐπί ἐννέα μῆνες. ῾Ο πασάς ἀπέστειλε τρεῖς φορές ταχυδρόμους στήν Κωνσταντινούπολη, γιά νά λάβει φιρμάνι νά τόν ἀποκεφαλίσει, ἐπειδή ὅμως ἀπέτυχε, ἀπέλυσε τόν Γρηγόριο, ἀφοῦ ἔλαβε ἀπό αὐτόν ἄδικο πρόστιμο τριάντα χιλιάδων γροσίων.
Περί τά μέσα τοῦ 1790 προσκλήθηκε ἀπό τόν πασά τῆς Πελοποννήσου νά μεταβεῖ στήν Τρίπολη, πλήν ὅμως ἐγκαίρως κατόρθωσε νά διαφύγει πρίν συλληφθεῖ καί ὑποστεῖ τό μαρτυρικό τέλος τοῦ προκατόχου του ᾿Ανανίου. Διά μέσου δέ τῆς ῞Υδρας κατευθύνθηκε στήν Κωνσταντινούπολη, ἀφοῦ ἀπηλλάγη τῆς κατηγορίας. ᾿Αφοῦ ἔμεινε ἐκεῖ ἀρκετά, μετατέθηκε στή Μητρόπολη Βιδύνης, κατά τό Νοέμβριο τοῦ 1791, μέ σκοπό νά μήν ἐπανέλθει στήν Πελοπόννησο.
Δέν παρέμεινε ὅμως ἐκεῖ ἀρκετά, διότι δέν ὑπῆρξε ἀμέτοχος τῆς ἀποστασίας τοῦ Πασβάνογλου (1797), πρός τόν ὁποῖο συνδέθηκε διά φιλίας, ἐπωφελούμενος τῶν σχέσεων μέ τόν Ρήγα Φεραῖο. Φοβούμενος δέ τήν ἐνοχοποίησή του, ἐδραπέτευσε καί κατευθύνθηκε στήν Κωνσταντινούπολη κατά τόν ᾿Ιούλιο τοῦ ἔτους 1801. ᾿Εδῶ παρέμεινε μέχρι τήν μέρα τῆς ἐκλογῆς του, ἐπί Πατριάρχου Καλλινίκου Εύ38, σέ Μητροπολίτη Δέρκων, διαδεχθείς τόν Μακάριο, ὁ ὁποῖος ἔγινε Μητροπολίτης ᾿Εφέσου.
῾Ο ῞Αγιος Γρηγόριος εὐθύς ἀμέσως, γιά τίς ποικίλες γνώσεις καί τήν πολύτιμη πείρα του, ἐκλήθηκε ὡς Συνοδικός καί παρέμεινε στή θέση αὐτή μέχρι τόν ᾿Απρίλιο τοῦ 1821, ὑπό τέσσερις Πατριάρχες, τόν Καλλίνικο Εύ, τόν ῾Ιερεμία Δύ (1809-1813), τόν Κύριλλο ΣΤύ (1813-1818) καί τόν Γρηγόριο Εύ (1818-1821)39.
῾Ως Μητροπολίτης Δέρκων καί μέλος τῆς Φιλικῆς ῾Εταιρείας ὁ ῞Αγιος Γρηγόριος παρέσχε μεγάλες ὑπηρεσίες στήν ᾿Εκκλησία καί τό Γένος, ἀφοῦ κατόρθωσε νά φέρει σέ πέρας δύσκολα καί δύσλυτα προβλήματα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. ῾Η φωτισμένη σκέψη του ἐβάρυνε πάντοτε ἐπί τῶν σκέψεων καί τῶν ἀποφάσεων τῆς ῾Ιερᾶς Συνόδου τοῦ Πατριαρχείου. Συγκαταλέγεται μεταξύ τῶν ῾Ιεραρχῶν ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι ἐπέδειξαν μεγάλο ζῆλο γιά τήν ἵδρυση σχολείων καί τήν ἐξύψωση τοῦ πνευματικοῦ καί μορφωτικοῦ ἐπιπέδου τῆς νεολαίας. Πολύ συνέβαλε στήν ἀναδιοργάνωση τῆς Μεγάλης τοῦ Γένους Σχολῆς, ὡς καί τή μετάθεση αὐτῆς ἀπό τό Φανάρι στήν Ξηροκρήνη40.
῾Ο ῞Αγιος ἐπροστάτευε τούς γενναίους ἀπό τούς λαϊκούς καί τούς ἐνάρετους ἀπό τούς κληρικούς. ῎Ετσι ὡς πνευματικά του τέκνα ἀναφέρονται οἱ δύο Πατριάρχες Γρηγόριος ΣΤύ41 καί ῎Ανθιμος Εύ (1841-1842), ὡς καί ὁ πολύς κατόπιν Γρηγόριος Παπαφλέσσας.
Μετά τήν εἰσβολή τοῦ ᾿Αλεξάνδρου ῾Υψηλάντου στή Μολδαβία, διατάχθηκε, στίς 9 Μαρτίου, διά φιρμανίου καί ἄνευ ἐξηγήσεων ὁ Πατριάρχης νά ἀποστείλει στήν Πύλη μερικούς ἀπό τούς πρόκριτους ᾿Αρχιερεῖς, μεταξύ δέ αὐτῶν καί τόν ῞Αγιο Γρηγόριο. Περί τῆς τύχης τῶν κρατουμένων ᾿Αρχιερέων, μετά τήν ἀναγγελία τῆς ᾿Επαναστάσεως στήν Πελοπόννησο, ἔκρινε τό ἀποτέλεσμα τῶν πολεμικῶν γεγονότων καί μάλιστα ἀναγγελία περί τῆς πυρπολήσεως τοῦ Τουρκικοῦ δικρότου στή Λέσβο, στίς 27 Μαΐου 1821, ἀπό τόν Παπανικολῆ καί σφαγή τοῦ Μολλᾶ τῆς Μέκκας καί τῆς οἰκογένειάς του στή νῆσο τῶν Οἰνουσσῶν.
῎Ετσι διατάχθηκε θανάτωση ὅλων τῶν φυλακισμένων ῾Ιεραρχῶν. ῾Ο ῞Αγιος Γρηγόριος ἀπαγχονίσθηκε, τό 1821, στά Θεραπειά, ἔξω ἀπό τήν οἰκία του42.
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Δωροθέου, μητροπολίτου ᾿Αδριανουπόλεως.
῾Ο ῞Αγιος ῾Ιερομάρτυς Δωρόθεος, κατά κόσμον Δημήτριος Πρώιος, ἐγεννήθηκε τό 18ο αἰώνα μ.Χ. στή Χίο, ὅπου καί ἔμαθε τά στοιχειώδη γράμματα, ἀργότερα δέ διετέλεσε μαθητής τοῦ Δανιήλ τοῦ Κεραμέως στήν Πατμιάδα σχολή. Τό 1786, ἐχειροτονήθηκε διάκονος καί στή συνέχεια ἀναχώρησε στήν ᾿Ιταλία καί Γαλλία γιά εὐρύτερες σπουδές. ᾿Από τό Σεπτέμβριο τοῦ 1793 ἐδίδαξε φιλοσοφία στή σχολή τῆς Χίου, ὑπό τή διεύθυνση τοῦ ῾Αγίου ᾿Αθανασίου τοῦ Παρίου, μέχρι καί τό 1796.
Σέ κάποια ἐπίσκεψη τοῦ Καπετάν-Πασᾶ στό Αἰγαῖο, ὁ διερμηνέας τοῦ στόλου Κωνσταντίνος Χαντζερῆς ἐγνώρισε τόν Δωρόθεο στή Χίο, τόν ἐζήτησε ὡς διδάσκαλο τῶν τέκνων του, καί ἔτσι ἐγκαταστάθηκε στήν Κωνσταντινούπολη, τό 1797. ᾿Ακολούθησε ἀργότερα τόν Χαντζερῆ στή Βλαχία μετά τό διορισμό του ὡς γεμόνος. ῾Ως βοηθό του ὁ ῞Αγιος Δωρόθεος στήν Κωνσταντινούπολη καί τό Βουκουρέστι εἶχε τόν ἐπίσης Χίο καί ἀγαπητό του μαθητή Νεόφυτο Βάμβα.
Τό 1799, ὁ ῞Αγιος Δωρόθεος, μετά τήν ἀποκεφάλιση τοῦ Χαντζερῆ ἀπό τούς Τούρκους, ἐπανῆλθε στήν Κωνσταντινούπολη, ὅπου ἀνέλαβε καθήκοντα ἱεροκήρυκος τῆς Μεγάλης ᾿Εκκλησίας καί ἐχειροθετήθηκε ἀρχιμανδρίτης.
Τό 1804, ἱδρύθηκε στήν Ξηροκρήνη τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἀπό τόν Δημήτριο Μουρούζη, νέα Σχολή τοῦ Γένους, διεύθυνση τῆς ὁποίας ἀνατέθηκε στόν ῞Αγιο Δωρόθεο. ῞Ενα χρόνο μετά, ἐκλέγεται Μητροπολίτης Φιλαδελφείας καί τό 1813 Μητροπολίτης ᾿Αδριανουπόλεως.
῾Ο ῞Αγιος ἐπιθυμοῦσε νά ἱδρύσει στήν ᾿Αδριανούπολη ἱερατική σχολή, ἐπειδή ὅμως δέν κατάφερε νά πραγματοποιήσει τό ὄνειρό του, συνέβαλε τά μέγιστα στήν ἀνάπτυξη τῆς ἐκεῖ ὑπαρχούσης ῾Ελληνικῆς σχολῆς, ἀφοῦ διόρισε ὡς σχολάρχη αὐτῆς τόν ἀξιόλογο διδάσκαλο Στέφανο Καραθεοδωρῆ. ᾿Εδίδασκε καί αὐτός λογική καί ἠθική κατ᾿ ᾿Αριστοτέλη, μαθηματικά καί φυσικά κατά Νικηφόρο Θεοτόκη καί μεταφυσική καί θεολογία κατά Εὐγένιο Βούλγαρη.
Τό 1820, ὁ ῞Αγιος Δωρόθεος ἐκλήθηκε ὡς μέλος τῆς ῾Ιερᾶς Συνόδου στήν Κωνσταντινούπολη. ᾿Εκεῖ ἔμελλε νά εὕρει μαρτυρικό θάνατο μετά τῶν ἄλλων ᾿Αρχιερέων, ἀφοῦ ἀπαγχονίσθηκε ἀπό τούς Τούρκους, τό 1821, στό Μέγα Ρεῦμα.
῾Ο ῞Αγιος ῾Ιερομάρτυς Δωρόθεος χαρακτηρίζεται ὡς ἕνας ἀπό τούς συντελεστές τῆς ἐκπαιδευτικῆς ἀναγεννήσεως τοῦ Νεωτέρου ῾Ελληνισμοῦ. ᾿Εκτός τοῦ ᾿Αδαμαντίου Κοραῆ ἀναγνωρίζει αὐτόν καί ὁ Κωνσταντίνος Οἰκονόμου ὁ ἐξ Οἰκονόμων, ὁ δέ Μητροπολίτης Οὑγγροβλαχίας ᾿Ιγνάτιος κατατάσσει τόν ῞Αγιο μεταξύ τῶν ἐνδόξων ἀνδρῶν, οἱ ὁποῖοι ἐλάμπρυναν τήν ῾Ελλάδα43. Εἶναι, ἐπίσης, ἄξιο ἀναφορᾶς ὅτι ὁ ῞Αγιος Δωρόθεος ἐπιμελήθηκε τήν πρώτη ἔκδοση τοῦ Πηδαλίου τό 1800, «διορθωθέντος ψήφῳ τοῦ παναγιωτάτου καί ἱεροκήρυκος κυρίου Δωροθέου».
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος ᾿Ιωσήφ, μητροπολίτου Θεσσαλονίκης.
῾Ο ῞Αγιος ῾Ιερομάρτυς ᾿Ιωσήφ (᾿Αντωνόπουλος) καταγόταν ἀπό τή Δημητσάνα τῆς Πελοποννήσου, ὁποία ἀνέδειξε ἰδιαίτερα κατά τήν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας ἀξιόλογους ἄνδρες, πού ἐργάσθηκαν τόσο στό χῶρο τῆς ᾿Εκκλησίας ὅσο καί γιά τήν ἀπελευθέρωση τοῦ Γένους. Διετέλεσε Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης κατά τή δύσκολη περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας καί ἰδιαίτερα κατά τούς χρόνους πρίν ἀπό τήν ἔκρηξη τῆς ᾿Επαναστάσεως. Κατά τήν ἔναρξη αὐτῆς συνελήφθη ἀπό τούς Τούρκους καί ἐθανατώθηκε· γι᾿ αὐτό καί θεωρεῖται ὡς ᾿Εθνομάρτυς. ῞Ομως στή συνείδηση τοῦ Χριστιανικοῦ πληρώματος τῆς Θεσσαλονίκης ἔχει καθιερωθεῖ καί τιμᾶται ὡς ῾Ιερομάρτυς.
῾Ο ῞Αγιος ᾿Ιωσήφ προερχόταν ἀπό τή γνωστή οἰκογένεια τῶν ᾿Αντωνόπουλων, ὁποία προσέφερε πολλά στόν ἀγώνα τοῦ 1821. Μέχρι πρόσφατα ὑπῆρχε ἄποψη ὅτι ἔφερε τό ἐπώνυμο Δαλιβήρης, ὥσπου ἐδημοσιεύθηκαν τά ᾿Απομνημονεύματα τοῦ Κανέλου Δεληγιάννη, ὅπου, ἀναφερόμενος ὁ Κανέλος στό γεγονός τῆς ἱδρύσεως πυριτιδόμυλων στή Δημητσάνα, λέγει ὅτι στήν προσπάθεια αὐτή τῶν δύο ἀδελφῶν, τοῦ Νικολάου καί τοῦ Σπυρίδωνα Σπηλιωτοπούλου, συνέβαλε σημαντικά καί ὁ προκριτώτερος τῆς πόλεως «᾿Αθανάσιος ᾿Αντωνόπουλος, ἀδελφός τοῦ ᾿Ιωσήφ μητροπολίτου Θεσσαλονίκης, ὅστις ἐφονεύθη ἀπό τόν σουλτάνον εἰς Κωνσταντινούπολιν μετά τοῦ ἀοιδίμου Πατριάρχου Γρηγορίου, τοῦ Δέρκων, ᾿Εφέσου καί ἄλλων ἀρχιερέων...».
Τήν πρώτη μόρφωσή του ὁ ᾿Ιωσήφ πιθανότατα τήν ἔλαβε στή γενέτειρά του, ὅπου ἄλλωστε καί πρίν τή σύσταση τῆς γνωστῆς ῾Ελληνικῆς σχολῆς ἐλειτουργοῦσε ἀνεπίσημα σχολεῖο. ῎Αγνωστος παραμένει ὁ τόπος ὅπου συνέχισε τίς σπουδές του· πιθανότατα μετέβη στή Σμύρνη, ὅπου συνήθιζαν νά καταφεύγουν πολλοί ἀπό τή γενέτειρά του, ὅπως π.χ. ὁ Γρηγόριος ὁ Εύ, ἀλλά καί οἱ ἱδρυτές τῆς σχολῆς τῆς Δημητσάνας. ῞Ενας ἄλλος τόπος πού προσέλκυε πολλούς νέους προερχόμενους ἀπό τή Δημητσάνα ἦταν Κωνσταντινούπολη, ὅπου διέμεναν πολλοί πλούσιοι ἔμποροι καταγόμενοι ἀπό αὐτή. ᾿Αλλά καί τό ῞Αγιον ῎Ορος ἀποτελοῦσε ἕναν σημαντικό πόλο ἕλξεως. Σέ κάποιον λοιπόν ἀπό αὐτούς τούς χώρους ὁ ᾿Ιωσήφ συμπλήρωσε τή μόρφωσή του, γιά τήν ὁποία ἄλλωστε ὁ μοναχός Χριστόφορος ὁ Προδρομίτης σημειώνει· «ἱκανήν παίδευσιν, τήν τε θύραθεν καί μάλιστα τῶν καθ᾿ μᾶς παιδευμάτων».
᾿Αργότερα, ὅταν ὁ Γρηγόριος ὁ Εύ ἀνέρχεται στόν πατριαρχικό θρόνο, συναντοῦμε τόν ᾿Ιωσήφ ὡς ἀρχιδιάκονο τοῦ Μητροπολίτου ᾿Εφέσου. Στή συνέχεια γίνεται Μέγας Πρωτοσύ-
γκελλος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ἐνῶ ἀπό τίς 20 Αὐγούστου τοῦ 1787 ἐξελέγη Μητροπολίτης Δράμας. Μεταξύ τῆς γενέτειράς του καί τῆς ἐκκλησιαστικῆς του ἐπαρχίας ὑπῆρχε ἕνας μυστικός στενός σύνδεσμος, ἀφοῦ πολλοί ἀπό τούς συμπατριῶτες του εἶχαν περάσει ἀπό τή Δράμα, ὅπως π.χ. ὁ Διονύσιος ὁ Αύ, ὁ ὁποῖος θεωρεῖται δεύτερος κτίτωρ τῆς μονῆς τῆς Εἰκοσιφοινίσσης, ὁ Γρηγόριος ὁ Εύ, ὁ ὁποῖος κατέφυγε στήν ἴδια μονή, ὁ Μητροπολίτης Δράμας ᾿Αθανάσιος (1593-1608), ἀλλά καί πολλοί ἄλλοι.
Στό ἐξώφυλλο μιᾶς χειρόγραφης λειτουργίας τοῦ 1736 βρίσκουμε μία ἰδιόγραφη σημείωση τοῦ ῾Αγίου ᾿Ιωσήφ, πού φέρεται ὅτι εἶναι γραμμένη τό Μάρτιο τοῦ 1800. Στή σημείωση αὐτή ἀναφέρονται τά ὀνόματα ὅλων τῶν προκατόχων τοῦ ᾿Ιωσήφ, ὁ ὁποῖος φαίνεται ὅτι προβαίνει σ᾿ αὐτήν τήν ἐνέργεια ἀπό σεβασμό στή μνήμη ὅλων ὅσοι ἀρχιεράτευσαν ἐνωρίτερα στήν ἴδια Μητρόπολη καί ἰδιαίτερα τῶν συμπατριωτῶν του.
῾Ο ῞Αγιος ᾿Ιωσήφ διακρινόταν ἰδιαίτερα γιά τή μόρφωσή του, τήν εὐσέβεια καί τήν ἐργατικότητά του. Συνέβαλε μάλιστα οἰκονομικά στήν ἔκδοση διαφόρων ἔργων, ὅπως τῆς ᾿Επιτομῆς χρονολογικῆς τῆς Γενικῆς ῾Ιστορίας, ἐκ τῆς Γαλλικῆς εἰς τήν μετέραν μετενεχθείσης διάλεκτον μετά πλείστων σημειώσεων ἐπαυξηθείσης ὑπό τοῦ φιλογενοῦς Λάμπρου ᾿Αντωνιάδου, τοῦ ἐκ Μοισίας καί τῆς Γεωγραφίας τοῦ Διονυσίου Πύρρου τοῦ Θετταλοῦ, ὁποία ἐκδίδεται γιά πρώτη φορά τό 1818. ᾿Επίσης προέτρεψε τόν ῞Οσιο Νικόδημο τόν ῾Αγιορείτη στή σύνταξη τοῦ Συναξαριστοῦ, τήν ἔκδοση τοῦ ὁποίου εἶχε ὑποσχεθεῖ νά χρηματοδοτήσει. Πράγματι, μετά τήν κοίμηση τοῦ ῾Οσίου Νικοδήμου, τό 1819, ὁ ῞Αγιος ᾿Ιωσήφ ἐκπλήρωσε τήν ὑπόσχεσή του, ἐπιθυμώντας μόνο νά παραμείνει μυστική προσφορά του. Τέλος, ἐνίσχυσε οἰκονομικά καί τή σχολή τῆς γενέτειράς του.
᾿Από τό φθινόπωρο πιθανότατα τοῦ 1808-1809 ὁ ᾿Ιωσήφ μετεῖχε στήν Πατριαρχική Σύνοδο ὡς Μητροπολίτης Δράμας. Κατά τή διάρκεια αὐτῆς τῆς περιόδου συναντοῦμε τήν ὑπογραφή του σέ διάφορα συνοδικά ἔγγραφα, μεταξύ τῶν ὁποίων καί στό ἔντυπο σιγίλλιο τοῦ Πατριάρχου Καλλινίκου Εύ, τό 1809, πού συνιστᾶ ὑποταγή στήν ὀθωμανική ἐξουσία τόσο στούς Μητροπολίτες ὅσο καί στούς Χριστιανούς.
Κατά τό Νοέμβριο τοῦ 1810, ὁ ῞Αγιος ᾿Ιωσήφ μετατέθηκε στή Θεσσαλονίκη, γιά νά διαδεχθεῖ τόν ἀποθανόντα ᾿Επίσκοπο Γεράσιμο. ῾Η Μητρόπολη τῆς Δράμας ἦταν μία πτωχή ἐκκλησιαστική περιφέρεια σέ σχέση μέ τή Θεσσαλονίκη· ἔτσι προαγωγή αὐτή ἀποτελοῦσε μιά πράξη ἀναγνωρίσεως τῆς προσφορᾶς τοῦ ῾Αγίου.
᾿Από τήν περίοδο τῆς ποιμαντορίας του στή Θεσσαλονίκη διασώζεται μία ἐνθύμηση σ᾿ ἕνα χειρόγραφο τοῦ 15ου-16ου αἰῶνος μ.Χ. πού ἀναφέρεται σέ κάποια ἐπίσκεψή του στή μονή Βλατάδων. ᾿Αργότερα, τό 1815, σέ Κώδικα τοῦ 1789, πού ἀνῆκε στό ναό τῆς Παναγούδας, εὑρίσκουμε μία σημείωση πού ἀναφέρει ὅτι ἐθεωρήθηκε ὁ λογαριασμός τοῦ ἐπιτρόπου Γ. Πάικου κατά τόν ᾿Ιούνιο τοῦ 1815 ἐνώπιον τοῦ ᾿Αρχιερέως· στό τέλος ὑπάρχει ὑπογραφή τοῦ Μητροπολίτου «οὕτως ὁ Θεσσαλονίκης ᾿Ιωσήφ ὑποβεβαιοῖ».
Κατά τά ἔτη 1819-1821, ὁ ᾿Ιωσήφ μετεῖχε καί πάλι στήν Πατριαρχική Σύνοδο, αὐτή τή φορά βέβαια ὡς Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης. ῎Ετσι συναντοῦμε τήν ὑπογραφή του σέ ἀρκετά συνοδικά ἔγγραφα καί γράμματα, ὅπως στήν ᾿Εγκύκλιο τοῦ ἔτους 1820, τήν ὁποία ἀπευθύνει ὁ Γρηγόριος ὁ Εύ πρός τόν Μητροπολίτη, τούς ᾿Επισκόπους καί τό λαό τῆς Θεσσαλονίκης, μέ σκοπό νά μήν παρασυρθοῦν ἀπό τό κίνημα τοῦ ᾿Αλῆ, ἀλλά νά παραμείνουν πιστοί στό Σουλτάνο. ᾿Επίσης, τό 1821, ὁ ᾿Ιωσήφ ὡς συνοδικός ὑπογράφει καί τήν ἀφοριστική ἐπιστολή τῶν πρωταγωνιστῶν τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ ἀγῶνος. Αὐτές οἱ ἐνέργειες τοῦ ῾Αγίου δέν πρέπει, ὅπως ἔχει ἀποδειχθεῖ ἀπό τήν ἱστορική ἔρευνα, νά ἐκληφθοῦν ὡς προδοτικές, ἀλλά νά ἑρμηνευθοῦν σέ συνδυασμό μέ τό ὅλο κλίμα τῆς περιόδου καί κυρίως μέ τό δύσκολο ρόλο πού εἶχε ἀναλάβει τό Πατριαρχεῖο ὡς προστάτης τοῦ Χριστιανικοῦ πληθυσμοῦ.
Μετά τήν ἔκρηξη τῆς ᾿Επαναστάσεως στίς παραδουνάβιες περιοχές, ὁ Πατριάρχης διατάχθηκε διά φιρμανίου, στίς 9 Μαρτίου, νά στείλει στήν Πύλη κάποιους ἀπό τούς προκρίτους ᾿Αρχιερεῖς. ῎Ισως ὅμως αὐτό νά συνέβη, ὅταν ἐγνωστοποιήθηκε στό Σουλτάνο ἐξέγερση τῆς Πελοποννήσου, ὁπότε καί τοῦ ἐζητήθηκαν συγκεκριμένα πρόσωπα, διαφορετικά θά ὄφειλε νά θέσει καί τόν ἑαυτό του στήν ὁμάδα τῶν ἀποσταλέντων ᾿Αρχιερέων στήν Πύλη.
Μάλιστα οἱ συλλήψεις τῶν ᾿Αρχιερέων πρέπει νά ἔγιναν σταδιακά· πρῶτος πρέπει νά συνελήφθη καί νά ἐφυλακίσθηκε ὁ ᾿Εφέσου Διονύσιος, ἀφοῦ δέν συναντοῦμε τήν ὑπογραφή του σέ κανένα ἀπό τά πατριαρχικά ἔγγραφα πού ἀποκηρύσσουν τό κίνημα. Μετά ἀκολούθησαν ὁ Νικομηδείας ᾿Αθανάσιος καί ὁ ᾿Αγχιάλου Εὐγένιος πού ἐθανατώθησαν μαζί μέ τόν Πατριάρχη Γρηγόριο τόν Εύ. Μετά τήν 10η ᾿Απριλίου ἤ κατ᾿ αὐτήν συνελήφθησαν καί ἐφυλακίσθηκαν στό Φοῦρνο τοῦ Μποσταντζήμπαση ὁ Δέρκων Γρηγόριος, ὁ Τυρνόβου ᾿Ιωαννίκιος, ὁ ᾿Αδριανουπόλεως Δωρόθεος καί ὁ Θεσσαλονίκης ᾿Ιωσήφ. ῾Η φυλάκιση τῶν ᾿Αρχιερέων διήρκεσε γιά ἀρκετό χρονικό διάστημα. Στίς 27 Μαΐου, ὅταν ὁ Σουλτάνος ἐπληροφορήθηκε τήν πυρπόληση τοῦ τουρκικοῦ δικρότου στή Λέσβο, διέταξε πρός ἀντεκδίκηση τή θανάτωση τῶν φυλακισμένων. ῎Ετσι, στίς 3 ᾿Ιουνίου 1821, τά θύματα μαζί μέ τό δήμιό τους μεταφέρθηκαν στήν εὐρωπαϊκή παραλία τοῦ Βοσπόρου, γιά νά ἐκτελεσθοῦν. Πρῶτος ἀπαγχονίσθηκε ὁ Τυρνόβου ᾿Ιωαννίκιος στό ᾿Αρναούτκιοϊ, μετά ὁ ᾿Αδριανουπόλεως Δωρόθεος στό Μέγα Ρεῦμα, τρίτος ὁ ῞Αγιος ᾿Ιωσήφ στό Νεοχώρι, καί τέλος ὁ Δέρκων Γρηγόριος στά Θεραπειά.
Μετά τό θάνατο τοῦ ῾Αγίου ᾿Ιωσήφ, περιουσία του ἐδημεύθηκε καί ἔτσι ἐστερήθηκε καί σχολή τῆς πατρίδος του τήν οἰκονομική ἐνίσχυση πού ἐδεχόταν ἀπό αὐτόν. Τόν ᾿Ιούλιο τοῦ ἴδιου ἔτους στό μητροπολιτικό θρόνο τῆς Θεσσαλονίκης μετατέθηκε ὁ Αἴνου Ματθαῖος, ὁ ὁποῖος παρέμεινε μέχρι τό 1824.
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, σύναξις τῆς ῾Υπεραγίας Θεοτόκου τῆς Γλυκοφιλούσης, ἐν Γιαροσλάβλ τῆς Ρωσίας.
῾Η εἰκόνα τῆς Παναγίας τοῦ Γιαροσλάβλ ὀφείλει τό ὄνομά της στήν πόλη τοῦ Γιαροσλάβλ. Μεταφέρθηκε ἐκεῖ τό 13ο αἰώνα μ.Χ. ἀπό τούς ῾Αγίους Βασίλειο καί Κωνσταντίνο, πρίγκιπες τοῦ Γιαροσλάβλ († 3 ᾿Ιουλίου).
† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, σύναξις τῆς ῾Υπεραγίας Θεοτόκου «τῶν ᾿Αδελφῶν τοῦ Κιέβου», ἐν Κιέβῳ-Μπράτσκ τῆς Ρωσίας.
(Βλ. † 10 Μαΐου).
῾Η εἰκόνα τῆς ῾Υπεραγίας Θεοτόκου ἑορτάζει, ἐπίσης, στίς 6 Σεπτεμβρίου, 10 Μαΐου καί τήν Εύ Κυριακή τῶν Νηστειῶν.
Ταῖς αὐτῶν ἁγίαις πρεσβείαις, ὁ Θεός,
ἐλέησον μᾶς. ᾿Αμήν.
|
