11 Μαρτίου

῾Ο ῞Αγιος Σωφρόνιος ἐγεννήθηκε στή Δαμασκό τῆς Συρίας περί τό ἔτος 580 μ.Χ. καί ἦταν υἱός εὐσεβῶν καί ἐνάρετων γονέων, τοῦ Πλινθᾶ καί τῆς Μυροῦς. Λόγῳ τῆς καταγωγῆς του ἀποκαλεῖται καί Δαμασκηνός. Κατά τή νεαρή του λικία ἐπισκέφθηκε τούς ῾Αγίους Τόπους καί ἐκάρη μοναχός στή μονή τοῦ ἀββᾶ Θεοδοσίου, ὅπου συνδέθηκε πνευματικά μέ τόν ἐκεῖ ἀσκούμενο ᾿Ιωάννη τόν Μόσχο, ἀπό τόν ὁποῖο ἐδιδάχθηκε πολλά. Μέ τή συνοδεία αὐτοῦ ἐπισκέφθηκε τήν Αἴγυπτο, ὅπου συνδέθηκε μέ τόν κύκλο τοῦ ῾Αγίου ᾿Ιωάννου τοῦ ᾿Ελεήμονος, καί τή Ρώμη. Τότε ἀπέθανε καί ὁ ᾿Ιωάννης ὁ Μόσχος (620 μ.Χ.). ῾Ο Σωφρόνιος μετακόμισε τό λείψανο αὐτοῦ στά ῾Ιεροσόλυμα καί, ἀφοῦ τό ἐνταφίασε στή μονή τοῦ ῾Οσίου Θεοδοσίου, ἐπανέκαμψε στήν ᾿Αλεξάνδρεια. ᾿Εκεῖ προσβλήθηκε τότε ἀπό ἀνίατη ἀσθένεια τῶν ὀφθαλμῶν. ᾿Επισκέφθηκε τότε τό ναό τῶν ῾Αγίων ᾿Αναργύρων Κύρου καί ᾿Ιωάννου στό ᾿Αμπουκίρ καί ἐθεραπεύθηκε. Τό θαῦμα αὐτό περιέλαβε σέ ἐγκώμιό του πρός τούς ῾Αγίους αὐτούς.

Στή συνέχεια ἐπισκέφθηκε τήν Κωνσταντινούπολη μέ τήν ἐλπίδα νά προσεταιρισθεῖ τόν Πατριάρχη Σέργιο Αύ (610-638 μ.Χ.) στίς θέσεις του κατά τῶν Μονοφυσιτῶν καί νά ἐκφράσει τίς διαφωνίες του κατά τοῦ ἑνωτικοῦ σχεδίου, τό ὁποῖο ὁ Πατριάρχης ᾿Αλεξανδρείας Κύρος ὁ ἀπό Φάσιδος (630-643 μ.Χ.) ἑτοίμαζε γιά νά σιγάσει τή διαμάχη μεταξύ ᾿Ορθοδόξων καί Μονοφυσιτῶν. ᾿Αλλά ἀπέτυχε καί ἀπογοητευμένος ἐπανῆλθε στά ῾Ιεροσόλυμα.

῞Οταν ἀπέθανε ὁ ῞Αγιος Μόδεστος, Πατριάρχης ῾Ιεροσολύμων († 16 Δεκεμβρίου), ὁ ῞Αγιος Σωφρόνιος, γιά τήν ὑπερβάλλουσα ἀρετή του, ἀνῆλθε τό ἔτος 634 μ.Χ. στόν πατριαρχικό θρόνο τῆς Σιωνίτιδος ᾿Εκκλησίας. ῾Η κατάσταση ἦταν θλιβερή. ᾿Εσωτερικά ᾿Ορθοδοξία ὑπέφερε ἀπό τήν αἵρεση τοῦ μονοφυσιτισμοῦ. ᾿Εξωτερικά οἱ ῎Αραβες περιέσφιγγαν τήν πόλη τῶν ῾Ιεροσολύμων. ῎Ηδη κατεῖχαν τή Βηθλεέμ καί ὁ ῞Αγιος Σωφρόνιος μή δυνάμενος, κατά τό Δεκέμβριο τοῦ ἔτους 634 μ.Χ., νά μεταβεῖ ἐκεῖ γιά νά ἑορτάσει τή Γέννηση τοῦ Θεανθρώπου, θρηνεῖ. Γιά τήν ἀποκατάσταση κάποιας ἠρεμίας στό ποίμνιό του, συγκαλεῖ Σύνοδο καί καταδικάζει τό Μονοφυσιτισμό. Γιά τήν ἀπόκρουση τῶν ᾿Αράβων ὀργανώνει τήν ἄμυνα τῆς πόλεως. Τό ἔτος 637 μ.Χ. ὅμως ἀναγκάζεται νά παραδώσει τήν πόλη τῶν ῾Ιεροσολύμων στό χαλίφη ᾿Ομάρ.

῾Ο ῞Αγιος Σωφρόνιος ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη τό ἑπόμενο ἔτος 638 μ.Χ.

Τό συγγραφικό του ἔργο εἶναι σαφῶς καί καθαρά ποιητικό. Διακρίθηκε κυρίως στή συγγραφή ἰδιομέλων καί τοῦ βίου τῶν ῾Αγίων ᾿Αναργύρων, ᾿Ιωάννου τοῦ ᾿Ελεήμονος καί Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τῶν ἁγίων μαρτύρων Πιονίου τοῦ πρεσβυτέρου καί Σαβίνας.

῾Ο ῞Αγιος Μάρτυς Πιόνιος ἔζησε κατά τούς χρόνους τοῦ αὐτοκράτορος Δεκίου (249-251 μ.Χ.) καί ἦταν πρεσβύτερος τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς Σμύρνης. ῎Ελεγχε τούς ᾿Ιουδαίους καί τούς ᾿Εθνικούς καί τούς ἔπειθε ἀπό τίς θεῖες Γραφές ὅτι ἕνας μόνο εἶναι ὁ Θεός ὁ ἀληθινός, ὁ Δημιουργός τῶν πάντων, καί ὁ μονογενής Του Υἱός ᾿Ιησοῦς Χριστός καί τό Πνεῦμα τό ῞Αγιον, καί ἐκήρυττε ὅτι ὅλοι οἱ ἁμαρτωλοί καί οἱ ἄπιστοι θά τιμωρηθοῦν καί θά παραδοθοῦν στό πῦρ τό αἰώνιο. ῎Ετσι συνελήφθη ἀπό τούς εἰδωλολάτρες μαζί μέ ἄλλους Χριστιανούς. Καί πρῶτα παραδόθηκε ἁλυσοδεμένος στόν Πολέμωνα, τόν ἱερέα τῶν εἰδώλων, καί στόν ἄρχοντα τῆς πόλεως ᾿Ελπίδιο. ῎Επειτα ὁδηγήθηκε στόν γεμόνα τῆς χώρας, ἀνθύπατο Κοντυλιανό, ὁ ὁποῖος ἔδωσε ἐντολή νά τόν βασανίσουν. Τόν ἐκτύπησαν ἀνηλεῶς μέχρι θανάτου καί ἀφοῦ τόν ἐκρέμασαν σέ ξύλο, κατέκαψαν τά πλευρά του μέ ἀναμμένες δάδες φωτιᾶς. Στή συνέχεια τόν ἔριξαν μέσα σέ καμίνι καί ὁ ῞Αγιος προσευχόμενος μέσα σέ αὐτό, ἐτελείωσε μαρτυρικά τό βίο του.

῾Η Σύναξη αὐτοῦ ἐτελεῖτο στό Λιθόστρωτο, ὅπου ὑπῆρχε ναός ἀφιερωμένος στόν ῞Αγιο.

῾Η μνήμη τῆς ῾Αγίας Σαβίνας εἶναι ἄγνωστη στούς Συναξαριστές. ῾Η κοινή μνήμη τῶν ῾Αγίων ἀναφέρεται στό Βατοπαιδινό Κώδικα. Φαίνεται ὅτι ῾Αγία Μάρτυς Σαβίνα συνεμαρτύρησε μετά τοῦ ῾Αγίου Πιονίου. Στούς δύο αὐτούς Μάρτυρες τῆς πίστεως συνέθεσε Κανόνα ὁ ὑμνογράφος Θεοφάνης.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τῶν ἁγίων μαρτύρων Θαλλοῦ καί Τροφίμου.

Οἱ ῞Αγιοι Μάρτυρες Τρόφιμος καί Θαλλός κατάγονταν ἀπό τή Στρατονίκη. Συνελήφθησαν, ἐπειδή ἦσαν Χριστιανοί, κατά τόν ἐκραγέντα διωγμό ἐπί αὐτοκρατόρων Διοκλητιανοῦ (284-305 μ.Χ.) καί Μαξιμιανοῦ (285-305 μ.Χ.) καί ἄρχοντος τῆς Λαοδικείας τῆς Φρυγίας ᾿Ασκληπιοῦ. Τούς ἐκρέμασαν γυμνούς ἐπάνω σέ ξύλο καί τούς ἐξέσκισαν τίς σάρκες. ᾿Επειδή δέ διεκωμώδησαν τά εἴδωλα, ὁ γεμόνας ᾿Ασκληπιός διέταξε νά κρεμασθοῦν ἐπί σταυροῦ, ἐπάνω στόν ὁποῖο οἱ Μάρτυρες παρέδωσαν τό πνεῦμα. ῏Ηταν τό ἔτος 298 μ.Χ.

Οἱ Χριστιανοί περισυνέλεξαν τά ἅγια λείψανα καί τά κατέθεσαν στό ναό. ᾿Εκεῖ προσῆλθε σύζυγος τοῦ ᾿Ασκληπιοῦ καί ἐρράντισε μέ μύρα τή θήκη τῶν Μαρτύρων, ἁπλώνοντας ἐπάνω σέ αὐτή ὕφασμα πολύτιμο. ᾿Αργότερα δύο εὐσεβεῖς συμπολίτες τῶν ῾Αγίων, ὁ Ζώσιμος καί ὁ ᾿Αρτέμιος, μετεκόμισαν τά ἱερά λείψανα στή γενέτειρα τῶν ῾Αγίων καί κατέθεσαν αὐτά ἔξω ἀπό τήν πόλη, στά Λατομεῖα.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τῶν ἁγίων μαρτύρων ῾Ηρακλέους καί Ζωσιμᾶ.

Οἱ ῞Αγιοι Μάρτυρες ῾Ηρακλῆς καί Ζωσιμᾶς ἐμαρτύρησαν στήν Καρθαγένη.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τῶν Σύρων μαρτύρων.

Οἱ ῞Αγιοι αὐτοί Μάρτυρες ἐμαρτύρησαν κατά τόν 4ο αἰώνα μ.Χ.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός ἠμῶν Γεωργίου τοῦ Σιναΐτου.

῾Ο ῞Οσιος Γεώργιος ἔζησε τόν 6ο αἰώνα μ.Χ. ῏Ηταν μοναχός τοῦ ὄρους Σινᾶ κατά τούς χρόνους τοῦ αὐτοκράτορος ᾿Ιουστινιανοῦ Αύ τοῦ Μεγάλου (527-565 μ.Χ.). Στό Συναξάρι του ἀναφέρεται ὅτι ἐπισκέφθηκε τούς ῾Αγίους Τόπους, ἐπί Πατριάρχου ῾Ιεροσολύμων Πέτρου Αύ (524-552 μ.Χ.), χωρίς νά μετακινηθεῖ ἀπό τό Σινᾶ! ῞Οταν ὁ Πατριάρχης Πέτρος τόν εἶδε στά ῾Ιεροσόλυμα, τόν ἐκάλεσε στήν τράπεζα. Καί ἐπειδή ὁ ῞Οσιος δέν πῆγε, ὁ Πατριάρχης ἔγραψε παραπονούμενος στούς Σιναΐτες Πατέρες χαρακτηρίζοντάς τον ὡς ἀπειθή. ᾿Αλλά οἱ Σιναΐτες Πατέρες καί ὁ ἴδιος ὁ ῞Οσιος ἐβεβαίωσαν αὐτόν, ὅτι ἐπί ἑβδομήντα χρόνια ἀσκούμενος δέν ἐξῆλθε τοῦ Σινᾶ, οὔτε ποτέ μετέβη στά ῾Ιεροσόλυμα.

Πῶς, ὅμως, ἀφοῦ ὁ ῞Οσιος δέν ἐξῆλθε ποτέ ἀπό τό ὄρος Σινᾶ, τόν εἶδε ὁ Πατριάρχης στά ῾Ιεροσόλυμα καί κατήγγειλε γιά ἀπείθεια τόν καλό ἀσκητή; Τό γεγονός αὐτό ἐκλήφθηκε ὡς μέγα χάρισμα, τό ὁποῖο ἐδόθηκε ἀπό τόν Θεό στόν ῞Οσιο.

῾Ο ῞Οσιος Γεώργιος ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου Κωνσταντίνου τοῦ βασιλέως.

῾Ο ῞Αγιος Κωνσταντίνος ἐγεννήθηκε τό ἔτος 570 μ.Χ. καί ἦταν υἱός τοῦ βασιλέως Ρίντερχ Χέελ, βασιλέως τοῦ Στράθ Κλάιντ, καί τῆς βασιλίσσης Λανγκουορέφης. Καθοδηγήθηκε στό Χριστιανισμό ἀπό τόν ῞Αγιο Κολούμπα καί ἀγωνίσθηκε ὑπέρ τῆς ᾿Ορθόδοξης πίστης στήν ᾿Αγγλία καί στήν ᾿Ιρλανδία.

῾Ο ῞Αγιος Κωνσταντίνος ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη περί τό ἔτος 640 μ.Χ.

῾Ο ῞Αγιος ῾Ιερομάρτυς Εὐλόγιος ἐγεννήθηκε στήν πόλη Κορδούη τῆς ᾿Ισπανίας50 κατά τόν 8ο αἰώνα μ.Χ. ἀπό εὐσεβή καί ἀριστοκρατική οἰκογένεια. ᾿Από τήν παιδική του λικία ἀνατράφηκε μέ τά νάματα τῆς χριστιανικῆς πίστεως.

Τά χρόνια ὅμως ἐκεῖνα ἦταν δύσκολα. ῾Η ἀραβική κατοχή τῆς χώρας (711 μ.Χ.) εἶχε ἐπιφέρει πολλά δεινά στήν ᾿Εκκλησία, πού ἦταν διαιρεμένη σέ τρεῖς ἐπαρχίες μέ εἴκοσι ἐννέα ᾿Επισκόπους, καί προσπαθοῦσε νά ἀνταπεξέλθει στούς διωγμούς τῶν Μωαμεθανῶν κατακτητῶν ἀλλά καί στούς ἐκ τῶν ἔσω πειρασμούς, ὅπως οἱ αἱρέσεις. Πολλοί κληρικοί καί μοναχοί ἐξαιτίας τῆς ἐπιδρομῆς τῶν ἀλλοφύλων ἐγκαταστάθηκαν στή Γαλλία μεταφέροντας μαζί τους τό βησιγοτθικό ἐκκλησιαστικό πνεῦμα καί τό μοζαραβικό τυπικό. Παρ ὅλα αὐτά στήν ᾿Ισπανία, μοζαραβική ᾿Εκκλησία διατήρησε τήν παράδοση καί τήν ὀργάνωσή της μέχρι τήν ἐποχή τῆς «πλήρους ἐπανακτήσεως» (15ος αἰώνας μ.Χ.), ὁπότε, δυστυχῶς, σχισματική Ρώμη εἶχε πιά ἐπιβάλει παντοῦ στά ἐπανακτώμενα μέρη μαζί μέ τή λατινική παράδοση καί τό τυπικό καί τήν αἱρετική διδασκαλία της.

Καρπός τῶν διωγμῶν κατά τήν ἐποχή τῆς ἀραβοκρατίας ὑπῆρξε παρουσία πολλῶν μαρτύρων. ῾Η Κορδούη, τόπος ἰσλαμικῆς λατρείας μέ τό μεγάλο τέμενος τῶν χιλίων καί ἑνός κιόνων, πῆρε τήν πρώτη θέση στό ἰσπανικό μαρτυρολόγιο τοῦ 9ου αἰῶνος μ.Χ.

῾Ο Εὐλόγιος εἶχε μελετήσει σέ βάθος τούς Πατέρες, τήν Παράδοση καί τή Θεολογία τῆς ᾿Εκκλησίας. ῾Η ζωή του ἦταν ἀπολύτως σύμφωνη μέ τά ὅσα ἐμελετοῦσε καθημερινά καί ἐδίδασκαν οἱ θεῖες Γραφές. ῾Η ἄσκηση, προσευχή καί νηστεία ἐκαθάριζαν τήν ψυχή του, πού ἔλαμπε ὡς φωτεινός λύχνος διαλύοντας τά σκοτάδια τῆς ἀπιστίας. Τό ἔτος 850 μ.Χ. ἐξέσπασε διωγμός κατά τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ᾿Ισπανίας. Οἱ Μαυριτανοί ἀγρίεψαν. ῾Οδηγημένοι ἀπό ἕναν ἀποστάτη ᾿Επίσκοπο συνέλαβαν καί ἔκλεισαν στή φυλακή ὅλους τούς ἱερεῖς τῆς Κορδούης μαζί μέ τόν ᾿Επίσκοπό τους. Μέσα στή φυλακή ὁ Εὐλόγιος ἔδινε θάρρος στούς ἀδελφούς του νά ἀντέξουν μέ ὑπομονή καί καρτερία τή δοκιμασία. Τά λόγια του ἐκεῖνα ἐστήριξαν δύο μαθήτριες, πνευματικά του παιδιά, νά ὑποστοῦν μέ πνευματική ἀνδρεία τό μαρτύριο, λίγο μετά τήν ἔξοδό τους ἀπό τή φυλακή, τό ἔτος 851 μ.Χ. Οἱ δύο παρθένες ἐπέρασαν στό ᾿Ορθόδοξο μαρτυρολόγιο ἀνώνυμα, ὅμως τά ὀνόματά τους τά γνωρίζει ὁ ᾿Αγωνοθέτης καί Στεφανωτής τους Χριστός. ῾Ο ῞Αγιος Εὐλόγιος συνέταξε τό Συναξάριό τους, γιά νά προτρέψει καί τούς ἄλλους διωκόμενους Χριστιανούς νά τίς μιμηθοῦν. Τά γραπτά καί προφορικά του κηρύγματα ἐκράτησαν πολλούς Χριστιανούς στήν πατρώα εὐσέβεια καί τούς διεφύλαξαν ἀπό τήν ἀποστασία καί τήν ἄρνηση τοῦ Χριστοῦ. Μάλιστα ὁ ῞Αγιος συνέγραψε τρία βιβλία μέ τίς πράξεις καί τό τέλος τῶν Νεομαρτύρων τοῦ διωγμοῦ τῆς ἐποχῆς αὐτῆς.

῞Ολα αὐτά συνετέλεσαν, ὥστε ὁ Εὐλόγιος νά θεωρηθεῖ ὡς πιό σημαντική ἐκκλησιαστική προσωπικότητα τοῦ καιροῦ του καί ᾿Εκκλησία νά τόν ἐκλέξει στό ἐπισκοπικό ἀξίωμα τό ἔτος 858 μ.Χ. ῾Ο νέος ᾿Επίσκοπος Κορδούης, πρίν ἀναλάβει τά καθήκοντά του, πρίν γίνει ἐνθρόνισή του, συνελήφθη καί πάλι καί ὁδηγήθηκε στή φυλακή. ῾Η κατηγορία ἦταν ὅτι περιέθαλψε καί ἔκρυψε μιά νεαρή Χριστιανή, τήν Λεωκρητία, πού οἱ ἴδιοι οἱ γονεῖς της ἤθελαν νά ἀσπασθεῖ τή θρησκεία τοῦ Μωάμεθ. ῾Ο Εὐλόγιος κατηγορήθηκε ὄχι μόνο γιά ἀπαγωγή, ἀλλά καί γιά διαφθορά τῆς νεαρῆς Λεωκρητίας. Στήν ἀπολογία του εἶπε πώς κανείς ποιμένας δέν ἀρνήθηκε τή συμπαράστασή του σέ ὁποιοδήποτε μέλος τοῦ ποιμνίου του καί ἀκόμα κάτι πιό σημαντικό· τό καθῆκον τοῦ ἱερέως τοῦ Χριστοῦ εἶναι νά διδάξει στούς πιστούς πώς ἄν ἔχουν νά διαλέξουν μεταξύ Θεοῦ καί γονέων νά διαλέγουν τόν Θεό. ῾Ο ῞Αγιος Εὐλόγιος δέν ἐσταμάτησε ἐκεῖ. Πρότεινε στό Μουσουλμάνο δικαστή νά συζητήσουν, γιά νά τοῦ ἀποδείξει τήν ἀπάτη τῆς θρησκείας τοῦ Μωάμεθ.

῾Ο ῞Αγιος, μετά ἀπό αὐτά, ὁδηγήθηκε στό συμβούλιο τῆς αὐλῆς τοῦ κατακτητοῦ βασιλέως καί ἐκεῖ συνέχισε πάλι, μέ πνευματική ἀνδρεία καί παρρησία, τή χριστιανική ἀπολογητική του. Τό ἀποτέλεσμα ἦταν νά καταδικασθεῖ σέ θάνατο δι ἀποκεφαλισμοῦ.

Στό δρόμο τοῦ μαρτυρίου ὁ ῞Αγιος Εὐλόγιος ἐδέχθηκε, ὅπως καί ὁ Κύριός του στό δρόμο πρός τό Γολγοθᾶ, ἕνα ράπισμα ἀπό ἕναν εὐνοῦχο τῆς συνοδείας τῶν δημίων του. ᾿Αμέσως ὁ ῞Αγιος ἔστρεψε καί τό ἄλλο μάγουλο χωρίς νά διαμαρτυρηθεῖ. ῾Ο ἄπιστος ἐκτύπησε καί πάλι γιά δεύτερη φορά.

Στή συνέχεια, σιωπηλά πάντοτε καί προσευχόμενος γιά τούς διῶκτες του καί τό λαό του, ἔσκυψε τό κεφάλι του κάτω ἀπό τό μαχαίρι τοῦ δήμιου. Πλῆθος ᾿Αγγέλων ὁδήγησε τήν ψυχή του στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. ῎Ηταν τό ἔτος 859 μ.Χ.

῾Η Λεωκρητία ἀποκεφαλίσθηκε τήν ἑπόμενη Τετάρτη, ὅπως διασώζουν τά Συναξάρια, καί προσέθεσε ἕνα ἀκόμη στέφανο δόξας στό Μαρτυρολόγιο τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Ισπανικῆς ᾿Εκκλησίας.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός ἠμῶν Γεωργίου τοῦ Νεοφανοῦς, τοῦ ἐν Διϊπίῳ.

῾Ο ῞Οσιος Γεώργιος ἔζησε κατά τό 10ο αἰώνα μ.Χ. Κατά τόν Παρισινό Κώδικα ἤκμασε ἐπί ᾿Ιωάννου Αύ τοῦ Τσιμισκῆ (969-976 μ.Χ.), κατά δέ τόν Κώδικα τῆς Βιέννης ἐπί Ρωμανοῦ καί Κωνσταντίνου τῶν Πορφυρογέννητων (956-963 μ.Χ.). ῾Η μνήμη του ἀναφέρεται, ἐπίσης, στόν Λαυρεωτικό Κώδικα.

῾Ο ῞Οσιος Γεώργιος εἶχε γυναίκα καί παιδιά, τά ὁποῖα ἐγκατέλειψε καί περιφερόταν ἀπό τόπο σέ τόπο, ἀπό τίς πόλεις στήν ἔρημο, ταλαιπωρούμενος καί κακουχούμενος. Κατά τίς τελευταῖες ἑπτά μέρες τῆς ζωῆς του ἦλθε στήν Κωνσταντινούπολη καί κατέφυγε στό ναό τοῦ ῾Αγίου ᾿Ιωάννου τοῦ Θεολόγου στό Διΐπιον, ὅπου καί ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη. Τότε ἐκεῖνοι πού τόν εὐτρέπισαν γιά τήν ταφή, εἶδαν μέ ἔκπληξη ὅτι στό σῶμα του εἶχε δεμένα βαρύτατα σίδερα, ἀπό τά ὁποῖα καταδαπανήθηκε ὅλο του τό σῶμα. ᾿Αφοῦ κατενόησαν ἀπό αὐτό, ὅτι πρόκειται περί ἀσκητοῦ ἀνδρός, κατασκεύασαν λίθινη λάρνακα καί τόν ἐνταφίασαν στό νάρθηκα τοῦ ναοῦ. Μετά τόν ἐνταφιασμό του ὁ ῞Οσιος Γεώργιος ἐποίησε πολλά θαύματα σ᾿ ἐκείνους πού προσέτρεχαν σέ αὐτόν μέ πίστη καί εὐλάβεια.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, ἀνακομιδή τῶν ἱερῶν λειψάνων τοῦ ἁγίου μάρτυρος ᾿Επιμάχου εἰς Κωνσταντινούπολιν.

Τά ἱερά λείψανα τοῦ ῾Αγίου Μάρτυρος ᾿Επιμάχου μετεκομίσθησαν στήν Κωνσταντινούπολη ἀπό τήν ᾿Αλεξάνδρεια.

(Βλ. † 31 ᾿Οκτωβρίου).

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τῆς ὁσίας μητρός ἠμῶν Θεοδώρας τῆς βασιλίσσης ῎Αρτης.

῾Η ῾Αγία Θεοδώρα ἐγεννήθηκε περί τό ἔτος 1210 πιθανότατα στή Θεσσαλονίκη καί ὑπῆρξε γόνος τῆς μεγάλης καί ἀρχοντικῆς βυζαντινῆς οἰκογένειας Πετραλείφα (νορμανδικῆς καταγωγῆς), ὁποία ἐγκαταστημένη ἀρχικά στό Διδυμότειχο προσέφερε πολλές καί σημαντικές ὑπηρεσίες στήν αὐτοκρατορία καί ἐτιμήθηκε μέ ὑψηλά ἀξιώματα. ῾Ο πατέρας της ᾿Ιωάννης εἶχε τόν τίτλο τοῦ σεβαστοκράτορος καί ἦταν διοικητής Θεσσαλίας καί Μακεδονίας.

Κοντά στούς εὐσεβεῖς καί ἐνάρετους γονεῖς της ἀνατράφηκε «ἐν παιδείᾳ καί νουθεσίᾳ Κυρίου» ἀντλώντας ἀπό τή ζωή τους τό πρῶτο φωτεινό παράδειγμα ἐνάρετης ζωῆς, παράδειγμα πού θά χαραχθεῖ ἀνεξίτηλα καί στή δική της ζωή.

῾Ο πατέρας της ἀπέθανε γρήγορα ἀφήνοντας τή Θεοδώρα σέ μικρή ἀκόμα λικία ὀρφανή. Τήν προστασία τῆς οἰκογένειας ἀνέλαβε ὁ Δούκας τῆς ᾿Ηπείρου Θεόδωρος (θεῖος της), ὁ ὁποῖος τήν ἐποχή αὐτή εἶχε καταλάβει τή Θεσσαλονίκη καί ἐπέκτεινε τό κράτος του μέχρι τήν ᾿Αδριανούπολη.

῾Η Θεοδώρα ἔζησε καί ἐμεγάλωσε στά Σέρβια τῆς Κοζάνης, μιά σημαντική πόλη μέ στρατηγική θέση τήν ἐποχή αὐτή. ᾿Ανατρέφεται μαζί μέ τά ἀδέλφια της ἀπό τήν εὐσεβή μητέρα της ῾Ελένη καί μαθαίνει καλά γιά τό σκοπό τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου, πού δέν εἶναι ἄλλος παρά ἁγιότητα καί « κατά Θεόν ὁμοίωσις». Γνωρίζει καί πιστεύει ὅτι τό ἀληθινό νόημα τῆς σύντομης ζωῆς μας κρύβεται στήν ἐπιτυχία τῆς αἰώνιας ζωῆς καί Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Διδάσκεται ἀπό τήν ἀγαθή μητέρα της ὅτι τά ἀληθινά κοσμήματα πού πρέπει νά στολίζουν τή γυναίκα εἶναι ἀγάπη πρός τόν Θεό καί τόν ἄνθρωπο, ταπεινοφροσύνη, πραότητα, εὐσπλαχνία, ἐλεημοσύνη, προσευχή καί ἀληθινή πίστη, πού μέ τό δικό της ἀγώνα καί τή Χάρη τοῦ Θεοῦ μποροῦν νά πραγματοποιηθοῦν καί νά φανερωθοῦν καί στή δική της ζωή.

῾Η πνευματική καλλιέργεια καί ὡριμότητα τῆς νεαρῆς Θεοδώρας, καθώς ἐπίσης καί τό κάλλος της ἐντυπωσιάζουν τόν Μιχαήλ Βύ, πού στό δρόμο του γιά τήν ῎Αρτα τή συναντᾶ στά Σέρβια, ἐνῶ βρισκόταν ὑπό τήν προστασία τοῦ θείου της Θεοδώρου.

Τή ζητᾶ ἀμέσως σέ γάμο, ὁ ὁποῖος καί τελεῖται μέ κάθε μεγαλοπρέπεια καί ἐπισημότητα στά Σέρβια τό ἔτος 1230. Μέ λαμπρή καί μεγάλη συνοδία φθάνουν στήν ῎Αρτα, τήν πρωτεύουσα τοῦ κράτους τῆς ᾿Ηπείρου, στήν ὁποία ὁ Μιχαήλ Βύ ἀνακηρύσσεται μετά ἀπό λίγο Δεσπότης.

῾Ο Μιχαήλ, ἰσχυρή προσωπικότητα, πνεῦμα ἀνήσυχο καί φιλόδοξο, ἀρχίζει νά φροντίζει γιά τήν ἑδραίωση καί ἐξάπλωση τοῦ κράτους του. ῾Η νεαρά δούκισσα Θεοδώρα ἀναδεικνύεται πρώτη κυρία τοῦ Δεσποτάτου. Στή μεγάλη αὐτή καί ἔνδοξη θέση πού ἀνέβηκε Θεοδώρα, δέν παρασύρθηκε ἀπό τή δόξα καί τό μεγαλεῖο τοῦ ἀξιώματός της, οὔτε, παρά τή νεότητά της, ἐτράπηκε σέ ὑλιστικές ἀπολαύσεις καί τρυφηλή ζωή. Καί ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ὁ βιογράφος της ᾿Ιώβ μοναχός, τώρα πιό πολύ κατάλαβε ὅτι πρέπει νά φροντίζει νά ζεῖ μέ πιό πολλή ἀρετή καί σωφροσύνη, μέ ταπεινοφροσύνη καί ἀγάπη, μέ ἀοργησία καί συμπάθεια, μέ ἐλεημοσύνη καί πραότητα, καί γενικά ὁλόψυχα νά δίδεται καί νά ὑπηρετεῖ τόν Θεό καί τούς ἀνθρώπους.

Μέ τή ζωή αὐτή Θεοδώρα ἀναδείχθηκε ἀληθινά κατά τό λόγο τοῦ Κυρίου, λύχνος φωτεινός ἐπάνω στή λυχνία, πού φωτίζει καί καθοδηγεῖ καί τή ζωή τῶν ἄλλων ἀνθρώπων στόν Χριστό.

Λίγες ἦταν οἱ εὐτυχισμένες στιγμές τοῦ ζευγαριοῦ. ῾Ο μισόκαλος διάβολος φθονώντας τήν εὐτυχία τους καί τήν ἀρετή τῆς Θεοδώρας καί μήν μπορώντας νά ὑποτάξει τήν ἴδια, ρίχνει τά φαρμακερά του βέλη ἐναντίον της μέ ἄλλον τρόπο· «θηλυμανίας τόν ἄνδρα καταμαλάξας, πειρασμόν τῇ μακαρίᾳ ἐγείρει δεινώτατον». ῾Ο Μιχαήλ παρασύρεται σέ πορνεία καί ἀκολασία ἀπό μία ᾿Αρτινή ἀρχόντισσα, τήν Γαγγρινή. Αὐτή μέ τή βοήθεια τοῦ διαβόλου κατορθώνει νά σκλαβώσει ψυχικά τόν Μιχαήλ καί νά βάλει μίσος ἄσπονδο στήν καρδιά του ἐναντίον τῆς καλῆς καί ἁγίας συζύγου του. Μέ ἐντολή του πρός ὅλους ἀπαγορεύει κάθε βοήθεια καί συμπαράσταση πρός τήν ῾Αγία καί ὁρίζει αὐστηρά νά μήν κάνουν λόγο γι αὐτήν στά ἀνάκτορα, οὔτε τό ὄνομά της κάν νά προφέρουν στά χείλη τους.

Σ αὐτές τίς δύσκολες στιγμές τῆς ζωῆς της ἐφάνησαν οἱ καρποί τῆς ἀληθινῆς πνευματικῆς καλλιέργειας τῆς Θεοδώρας. ῞Οπως μέσα στή δόξα καί τήν καλοπέραση τοῦ παλατιοῦ δέν παρασύρθηκε καί δέν ἀλλοιώθηκε, ἔτσι καί τώρα μέσα στή φουρτουνιασμένη συζυγική ζωή Θεοδώρα δέν ἐκάμφθηκε καί δέν ἐλιποψύχησε, ἀλλά ἐφάνηκε πιό πολύ ὁ ἀδαμάντινος χαρακτήρας της καί ἀκεραιότητα τῆς πίστεώς της.

Στήν αὐθαιρεσία τοῦ ἄνδρα της ἀντέταξε τήν ὑπομονή καί τό ταπεινό της φρόνημα. Παρά τίς συκοφαντίες καί τό διωγμό της ἀπό τά ἀνάκτορα, ἐλαμπρύνθηκε μέ τή σιωπή καί τήν ἑκούσια μόνωσή της.

Χωρίς καμιά ἀνθρώπινη βοήθεια, ὁπλισμένη ὅμως μέ τήν ἀκαταίσχυντη ἐλπίδα στόν Θεό, ἐγκαταλείπει ἔγκυο ἤδη τά ἀνάκτορα. Πέντε χρόνια μαζί μέ τόν πρωτότοκο υἱό της, τόν Νικηφόρο, πού ἐγεννήθηκε στήν ἐξορία, ταλαιπωρεῖται στό κρύο καί στή ζέστη, στήν πείνα καί τή δίψα, στήν ἐγκατάλειψη καί τή μοναξιά. ῎Αγνωστη, πικραμένη καί κακοντυμένη ἐπερνοῦσε λόφους καί γκρεμούς ἀποφεύγοντας τή μανία τοῦ ἄνδρα της.

Στή μεγάλη αὐτή δοκιμασία εὑρίσκει λίγη παρηγοριά κοντά στόν ἱερέα τῆς Πρένιστας. Μιά μέρα πού ἐμάζευε λάχανα, γιά νά φάει αὐτή καί τό μικρό της παιδί, τή συναντᾶ ὁ ἱερέας καί μετά ἀπό ἐπίμονη προσπάθεια νά μάθει ποιά εἶναι, Θεοδώρα τοῦ φανερώνεται. ῎Ετσι γιά λίγο διάστημα εὑρίσκει προστασία στό σπίτι τοῦ καλοῦ αὐτοῦ ἱερέως.

῾Η ἀλήθεια ὅμως καί ἀρετή ὅσο καί ἄν σπιλώνονται, ὅσο καί ἄν παραθεωροῦνται, δέν ἀργοῦν νά φανοῦν. Οἱ εὐγενεῖς ἄρχοντες τῆς ῎Αρτας ἀγανακτισμένοι ἀπό τήν ἔκλυτη ζωή τοῦ Δούκα Μιχαήλ καί τήν ἀλαζονεία τῆς πόρνης Γαγγρινῆς ἀντιδροῦν δυναμικά· διώχνουν τή Γαγγρινή ἀπό τά ἀνάκτορα καί ἀπαιτοῦν ἀπό τό βασιλέα νά ἀλλάξει ζωή.

῾Ο Μιχαήλ συγκλονίζεται, «ἔρχεται εἰς ἑαυτόν», καί ἀμέσως στέλνει ἔμπιστους ἀνθρώπους νά βροῦν καί νά φέρουν πίσω τή Θεοδώρα.

Πράγματι μέ πολλή μετάνοια καί ἀγάπη, μέ ἐπισημότητα καί λαμπρότητα ὑποδέχεται τή νόμιμη καί μόνη κυρία καί βασίλισσα στά ἀνάκτορα καί στή ζωή του.

῾Ο Μιχαήλ, σέ ἀνάμνηση τοῦ γεγονότος αὐτοῦ καί σέ ἔνδειξη τῆς μετάνοιάς του, ἀνεγείρει τή σεβάσμια καί περικαλλή μονή τῆς Κάτω Παναγιᾶς. Στή βόρεια καμάρα ἐξωτερικά ὑπάρχει χαραγμένη ἐπιγραφή τῆς μετάνοιάς του, τῆς ὁποίας τό πανομοιότυπο καί τή μεταγραφή ἔδωσε ὁ ᾿Αναστάσιος ᾿Ορλάνδος·

«Πύλας μῖν ἄνοιξον, ὦ Θ(ε)οῦ μ(ῆ)τερ, τῆς μετανοίας, τοῦ φωτός οὖσα πύλη.

Δ(εσπότῃ) Μ(ιχαήλ) π(αράσχου) Ρ(ύσιν) ἁμαρτημάτων».

Κατά τήν παράδοση καί σέ ἀνάμνηση τοῦ ἴδιου γεγονότος κτίζει, ἐπίσης, τή μονή Παντανάσσης, κοντά στή Φιλιππιάδα, καί τή μονή τοῦ Σωτῆρος στό Γαλαξείδι, ὅπως ἀναφέρεται στό «Χρονικόν τοῦ Γαλαξειδίου».

Μέ τήν ἴδια διάθεση ὁ Μιχαήλ χαρίζει προνόμια καί ἀπαλλάσσει ἀπό φορολογία ναούς καί μονές τοῦ κράτους του καθ ὅλη τή διάρκεια τῆς βασιλείας του. ῎Ετσι π.χ. μέ χρυσόβουλλο τοῦ ᾿Ιανουαρίου τοῦ ἔτος 1246 ἀπαλλάσσει «πάσης ἀγγαρείας καί παραγγαρείας» τούς 32 πρεσβυτέρους τῆς πόλεως τῆς Κερκύρας, καί μέ ἄλλο χρυσόβουλλο τοῦ Φεβρουαρίου τοῦ ἴδιου ἔτους δίνει προνόμια στούς 33 πρεσβυτέρους τῶν ἀγρῶν τῆς νήσου. Μέ χρυσόβουλλο, ἐπίσης, ἀποκαθιστᾶ στή νόμιμη δικαιοδοσία τοῦ Κωνσταντίνου Μαλιασηνοῦ τό μοναστήρι τοῦ κυρ-῾Ιλαρίωνος, πού εὑρισκόταν στή χώρα τοῦ ῾Αλμυροῦ κάτω ἀπό «τό Ρωμαιοβόρον φῦλον τῶν Λατίνων».

᾿Αποστέλλει πλούσια δῶρα σέ πολλές μονές καί ἐκτός τοῦ κράτους του, ὅπως π.χ. στίς ῾Αγιορείτικες μονές τοῦ Δοχειαρίου καί τοῦ ῾Αγίου Παύλου. ῾Η πόλη καί τό κράτος λαμπρύνονται μέ ἔργα πίστεως καί φιλανθρωπίας γιά χάρη τοῦ ἀγαπητοῦ λαοῦ τῆς Θεοδώρας. ῎Αλλα τέσσερα παιδιά ἔρχονται στή ζωή· ὁ ᾿Ιωάννης, ὁ Δημήτριος (Μιχαήλ), ῾Ελένη καί ῎Αννα.

Δυναμωμένη ἀπό τή δοκιμασία καί ἐνισχυμένη ἀπό τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, Θεοδώρα γίνεται ὁδηγός ψυχικῆς σωτηρίας τοῦ ἄνδρα της καί μετέχει ἐνεργά πλέον στή διακυβέρνηση τοῦ κράτους, βοηθώντας τον στά πολλά καί ποικίλα ἐσωτερικά καί ἐξωτερικά κυρίως προβλήματα τοῦ Δεσποτάτου καί βάζοντας τήν προσωπική της σφραγίδα στήν πολιτική του. Συμπαραστέκεται στά ἔργα εἰρήνης, ἀλλά καί ἀκολουθεῖ τίς πολεμικές περιπέτειες καί ἀποτυχίες τοῦ συζύγου της. Τό ἔτος 1234 ἐνισχύουν τήν παιδεία τοῦ Δεσποτάτου μέ τήν ἵδρυση ἀνώτερης σχολῆς. Τό 1259-60, μέ τήν ἥττα τῶν στρατευμάτων τοῦ Μιχαήλ Βύ στή μάχη τῆς Πελαγονίας, καταφεύγουν στή Βόνιτσα, Λευκάδα καί Κεφαλλονιά, διωγμένοι ἀπό τά στρατεύματα τοῦ αὐτοκράτορος τῆς Νίκαιας Μιχαήλ Ηύ Παλαιολόγου (1259-1282).

Πρῶτο μέλημα τῆς ῾Αγίας ἦταν διαφύλαξη τῆς ἐδαφικῆς, κυρίως ὅμως τῆς πνευματικῆς ἀκεραιότητος καί ὑποστάσεως τοῦ κράτους. ῎Ετσι μεγάλη της φροντίδα ἐστάθηκε διαφύλαξη τῆς ᾿Ορθοδόξου πίστεως, πού τήν ἐποχή αὐτή ἀπειλεῖτο ἀπό τόν παπισμό καί τή λατινική προπαγάνδα, ὁποία εἶχε ὡς στόχο τήν «ἕνωση» τῶν ᾿Εκκλησιῶν. ῾Η ῾Αγία ἀντιτάχθηκε σ αὐτή τήν προοπτική. Τό Δεσποτάτο, πού ἀπό τό 1204 εἶχε δεχθεῖ ὡς πρόσφυγες σημαντικές προσωπικότητες ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη καί εἶχε κρατήσει αὐστηρή ὀρθόδοξη πολιτική ἐπί Θεοδώρου Δούκα καί Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί ῎Αρτης ᾿Ιωάννου ᾿Απόκαυκου, ἔγινε τελικά καταφύγιο ὅλων τῶν ζηλωτῶν ᾿Ορθοδόξων τῆς πρώην ἑνιαίας Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας.

Σέ ἀντίθεση μέ τή φιλενωτική πολιτική τῆς αὐτοκρατορίας τῆς Νίκαιας καί ἀργότερα τῆς ἐπανακτημένης Κωνσταντινουπόλεως πολιτική τοῦ Δεσποτάτου παρέμεινε καθαρά καί αὐστηρά ὀρθόδοξη. ῞Οταν δέ τό ἔτος 1275 γίνεται Οἰκουμενικός Πατριάρχης ὁ ἑνωτικός ᾿Ιωάννης ΙΑύ Βέκκος (1275-1282), πολλοί ὀρθόδοξοι κληρικοί καί μοναχοί βρίσκουν προστασία στό Δεσποτάτο τῆς ᾿Ηπείρου. Σάν ἀντιστάθμισμα τῆς Συνόδου τῆς Κωνσταντινουπόλεως τοῦ ἔτος 1276 καί τῆς καταδίκης ὅλων τῶν ἀνθενωτικῶν, τό ἔτος 1277 γίνεται Σύνοδος στίς Νέες Πάτρες (σημερινή ῾Υπάτη), ὅπου καταδικάζονται καί ἀφορίζονται ὅλοι οἱ ἑνωτικοί καί ὁ Πατριάρχης ᾿Ιωάννης Βέκκος.

Γιά τόν ἴδιο σκοπό τή διαφύλαξη δηλαδή τῆς ᾿Ορθοδοξίας ῾Αγία προχωρεῖ μέ ὀξυδέρκεια, πέρα βέβαια καί ἀπό τίς ποικίλες πολιτικές σκοπιμότητες πού ὑπεισέρχονται σέ ἀνάλογες περιπτώσεις, στό γάμο τῶν δύο θυγατέρων της. ῎Ετσι τήν ῎Αννα τή νυμφεύει μέ τόν πρίγκιπα τῆς ᾿Αχαΐας Γουλιέλμο Βιλλεαρδουΐνο (1258) καί τήν ῾Ελένη μέ τόν Μεμφρέδο, βασιλέα τῆς Σικελίας καί φανατικό ἐχθρό τοῦ Πάπα. Μέ τόν τρόπο αὐτό Θεοδώρα προσπαθεῖ νά θέσει φραγμό στά σχέδια τῶν παπικῶν γιά ὑποταγή τῶν ᾿Ορθοδόξων, ἀλλά καί μέ τούς συγγενικούς δεσμούς πού ἔγιναν, νά ὑποχωρήσουν οἱ κατακτητικές διαθέσεις τῶν Δυτικῶν ἐναντίον τοῦ κράτους τῆς ᾿Ηπείρου.

Στό σημεῖο αὐτό ἀξίζει νά ἀναφέρουμε ὅτι ῾Ελένη μετά τό θάνατο τοῦ συζύγου της, τό ἔτος 1266, ἐδέχθηκε ὅλο τό μίσος τοῦ Πάπα Κλήμεντος Δύ (1265-1268). Φυλακίζεται αὐτή καί τά παιδιά της γιά ἀρκετά χρόνια στό ὑγροσκότεινο καί ἀπομονωμένο φρούριο τῆς Βουκερίας. ῾Η ῾Ελένη παραμορφωμένη ἀπό τίς κακουχίες διατηρώντας ὅμως τήν εὐγένεια καί τήν ἁγιότητα τῆς Βυζαντινῆς ἀρχόντισσας, ἔτσι ὅπως ἀκριβῶς τά ἐδιδάχθηκε καί τά παρέλαβε ἀπό τήν ῾Αγία της μητέρα βγαίνει ἀπό τή φυλακή καί πεθαίνει σέ λικία περίπου τριάντα ἐτῶν.

Οἱ προσπάθειες πού ἔγιναν γιά τήν ἀπελευθέρωσή της ἀπό τούς γονεῖς της Μιχαήλ Βύ καί Θεοδώρα ἀπέτυχαν. Μιά τελευταία προσπάθεια πού ἐπιχειρήθηκε, νά δοθεῖ δηλαδή ὡς σύζυγος στόν υἱό τοῦ Φερδινάνδου Γύ τῆς ᾿Ισπανίας, τόν ῾Ερρίκο, εὑρῆκε τήν ῾Ελένη ἀντίθετη, καθώς δέν ἐπιθυμοῦσε οὔτε νά προδώσει τή μνήμη τοῦ συζύγου της παίρνοντας σύζυγο κάποιον ἀπό τούς ἀντιπάλους του, οὔτε μέ τήν συγκατάθεσή της σέ τέτοιο γάμο νά ἐνισχύσει τά μεγαλεπήβολα σχέδια τοῦ ἀνίερου συνασπισμοῦ Πάπα καί Καρόλου τοῦ ᾿Ανδεγαυοῦ ἐναντίον τῶν ῾Ελληνικῶν χωρῶν καί τῆς ᾿Ορθοδοξίας.

Δεύτερος σημαντικός στόχος τῆς ῾Αγίας ἦταν εἰρήνη μεταξύ τῶν ῾Ελληνικῶν κρατῶν τῆς ἐποχῆς (Φραγκοκρατία) καί συνεργασία τους πέρα ἀπό τίς ἀτομικές φιλοδοξίες τῶν γεμόνων καί τήν κοντόφθαλμη πολιτική τους γιά τήν ἀπελευθέρωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί τήν ἀνασύσταση τῆς αὐτοκρατορίας τῶν Ρωμαίων. Τό ἐπιχείρημα αὐτό ἐστάθηκε δύσκολο, ἄν λάβουμε ὑπ ὄψιν, ὅτι τά δύο σημαντικά κράτη, τό Δεσποτάτο τῆς ᾿Ηπείρου καί αὐτοκρατορία τῆς Νίκαιας, εὑρίσκονταν πάντοτε σέ ἀντιζηλία, ἐχθρότητα, προστριβές καί πόλεμο μεταξύ τους.

῎Ετσι τό ἔτος 1249 ταξιδεύει στή Νίκαια μέ τόν υἱό της Νικηφόρο, τόν ὁποῖο μνηστεύει μέ τή Μαρία, ἐγγονή τοῦ αὐτοκράτορος τῆς Νίκαιας ᾿Ιωάννου Γύ Βατάτζη (1222-1254). Μετά ἀπό κάποιες περιπέτειες καί ὑπαναχωρήσεις ῾Αγία Θεοδώρα ταξιδεύει πάλι μέχρι τόν ῞Εβρο καί τελικά τόν ᾿Οκτώβριο τοῦ 1256 γίνονται μέ λαμπρότητα στή Θεσσαλονίκη οἱ γάμοι τοῦ Νικηφόρου καί τῆς Μαρίας ἀπό τόν Πατριάρχη ᾿Αρσένιο Αὐτωρειανό (1255-1260). Μιά ἄλλη πληροφορία ἀναφέρει ὅτι Θεοδώρα μέ τόν υἱό της Νικηφόρο ἔρχονται στό Βολερό, «εἰς τήν χώραν τοῦ Λετζᾶ», (νότια τῆς ᾿Αδριανουπόλεως), ὅπου συναντῶνται μέ τόν αὐτοκράτορα τῆς Νίκαιας Θεόδωρο Βύ Λάσκαρι (1254-1258) τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1256/7.

᾿Εκεῖ ἔμειναν τρεῖς μέρες καί ἀφοῦ ἑόρτασαν τήν ῞Υψωση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ πιθανότατα στόν περίλαμπρο ναό τῆς Παναγίας Κοσμοσώτειρας Φερρῶν (῞Εβρου) ἐξεκίνησαν γιά τή Θεσσαλονίκη, ὅπου ἔγιναν οἱ γάμοι τοῦ Νικηφόρου καί τῆς Μαρίας ἀπό τόν Πατριάρχη ᾿Αρσένιο, ὁ ὁποῖος ἦλθε γιά τό λόγο αὐτό ἀπό τή Νίκαια.

Μέσα ὅμως σέ σύντομο χρονικό διάστημα καί μετά τόν ἐρχομό τους στήν ῎Αρτα Μαρία ἀπέθανε.

Μιά νέα προσπάθεια εἰρήνης καί συμφιλιώσεως μέ τήν ἀνορθωμένη πλέον Βυζαντινή αὐτοκρατορία γίνεται καρποφόρα, ὅταν ὁ Νικηφόρος νυμφεύεται τήν ἀνιψιά τοῦ αὐτοκράτορος Μιχαήλ Ηύ Παλαιολόγου (1259-1282), ῎Αννα. ῾Η ῎Αννα Παλαιολογίνα εἶναι τρίτη θυγατέρα τοῦ ᾿Ιωάννου Καντακουζηνοῦ καί τῆς Εἰρήνης ἤ Εὐλογίας, τῆς ἀγαπημένης ἀδελφῆς τοῦ Μιχαήλ Ηύ. Στίς ἀρχές τοῦ ἔτους 1265 ὁ αὐτοκράτορας στέλνει τήν ἀνιψιά του μέ λαμπρή συνοδεία στήν ῎Αρτα, ὅπου τό ἴδιο ἔτος γίνονται καί οἱ γάμοι.

Πέρα ὅμως ἀπ αὐτό, πολλές ἦσαν οἱ ἐνέργειες τῆς ῾Αγίας γιά τήν εἰρήνη τῆς περιοχῆς καί τήν εἰρηνική συνύπαρξη τῶν ῾Ελληνικῶν κρατῶν. ᾿Ανάλωσε τή ζωή της στήν προσπάθεια νά ξεπερασθοῦν τά ἐμπόδια γιά τήν ἀνασύσταση τῆς αὐτοκρατορίας. Γι αὐτό δίκαια ὀνομάστηκε Θεοδώρα «Εἰρηνοποιός ῾Αγία».

Μετά ἀπό σαράντα περίπου χρόνια ἔγγαμου βίου, ὁ Δεσπότης Μιχαήλ Βύ, «καλῶς καί θεοφιλῶς βιώσας», ἐκοιμήθηκε ἐν Κυρίῳ.

῾Η Θεοδώρα ἀμέσως ἔτρεξε στό μοναστήρι. Δέκα περίπου χρόνια ζεῖ ὡς μοναχή στό μοναστήρι τοῦ ῾Αγίου Γεωργίου (σημερινή μονή ῾Αγίας Θεοδώρας). ῾Η ζωή της ἀσκητική καί τό πολίτευμά της αγγελικό. Γιά τό διάστημα αὐτό τοῦ βίου της γράφει ὁ βιογράφος της, ὅτι ἐζοῦσε σηκώνοντας τό βάρος τῶν πόνων καί τῆς ἀσκήσεως, αὐξάνοντας τούς καρπούς τῶν ἀρετῶν της, παραμένοντας νύχτα καί μέρα στήν ἀδιάλειπτη νοερά προσευχή καί συνομιλία μέ τόν Θεό μέ ψαλμούς καί ὕμνους, ἐξαγνίζοντας τό σῶμα της μέ νηστεία καί ὑπηρετώντας μέ προθυμία τίς ἀδελφές μοναχές. ῏Ηταν ὁ προστάτης τῶν ἀδικουμένων καί τό στήριγμα τῶν χηρῶν καί ὀρφανῶν, ἐβοηθοῦσε τούς πτωχούς, παρηγοροῦσε τούς θλιβομένους. Φροντίζει γιά τήν ἀνέγερση νέων ναῶν καί μοναστηριῶν καί ἐνδιαφέρεται γιά τή ζωή τῶν μοναχῶν. ῎Εχει μεγάλη εὐλάβεια στούς ῾Οσίους ἀσκητές τῆς περιοχῆς πρός τούς ὁποίους τρέφει ἰδιαίτερη τιμή, ὅπως φανερώνεται στό βίο τοῦ ῾Αγίου ᾿Ανδρέου τοῦ ᾿Ερημίτου († 15 Μαΐου). ῾Ο ῞Οσιος ᾿Ανδρέας ἀσκήτευσε τήν ἐποχή αὐτή σέ ἕνα σπήλαιο στήν περιοχή τῶν σημερινῶν Χαλκιόπουλων. ῞Οταν ὁ ῞Οσιος ἐκοιμήθηκε μέ θαυμαστό τρόπο περί τά ἔτη 1281-2 μ.Χ., βασίλισσα μοναχή μέ ὅλη τή Σύγκλητο πῆγε στό ἀσκητήριο τοῦ ῾Αγίου, προσκύνησε τό ἁγιασμένο του λείψανο καί μέ ἐντολή της ἐκτίσθηκε στό σπήλαιο τοῦ ῾Αγίου λαμπρός ναΐσκος καί λάρνακα πρός τιμήν του.

῾Ο ναός καί ὁ τάφος τοῦ ῾Αγίου σώζονται μέχρι σήμερα ἐντυπωσιάζοντας μέ τίς θαυμάσιας τέχνης ἁγιογραφίες του (τέλη 13ου αἰῶνος μ.Χ.) καί τίς λόγιες ἐπιγραφές του, προερχόμενες πιθανότατα ἀπό λογίους ἀνθρώπους τοῦ κύκλου τῆς ῾Αγίας Θεοδώρας καί τῶν ἀνακτόρων.

῎Εφθασε ὅμως καί γιά τήν ῾Αγία Θεοδώρα τό τέλος τῆς ἐπίγειας ζωῆς καί ἀρχή τῆς ἀπολαύσεως τῆς ἄνω ζωῆς. Στήν ῾Οσία ἀποκαλύπτεται μέρα τοῦ θανάτου της, ὅπως συμβαίνει σέ πολλούς ῾Αγίους. Θερμά παρακαλεῖ τήν Κυρία Θεοτόκο καί τόν μεγαλομάρτυρα ῞Αγιο Γεώργιο νά μεσιτεύουν πρός τόν Κύριο νά τῆς δοθεῖ παράταση ζωῆς ἕξι μηνῶν «πρός τήν τοῦ ναοῦ τελείαν ἀπάρτισιν». ῎Ετσι καί ἔγινε.

Καί ὅταν ἔφθασε πλέον ὥρα νά παραδώσει τήν ἁγία της ψυχή στόν Κύριο, συγκεντρώνει τίς ἀδελφές μοναχές. Γιά τελευταία φορά τίς συμβουλεύει μέ ἀγάπη καί τίς καθοδηγεῖ πῶς νά ζοῦν καί νά ἀγωνίζονται ἐν ῾Αγίῳ Πνεύματι, αὐτή πού ἦταν τό ζωντανό παράδειγμα μιᾶς ἄλλης βιοτῆς. Προσεύχεται γιά τή σωτηρία τους καί δίνοντας τίς τελευταῖες ἐντολές της «χαίρουσα, τό πνεῦμα εἰς χεῖρας Θεοῦ παρέθετο» σέ λικία περίπου 70 ἐτῶν. Δέν γνωρίζουμε δυστυχῶς τό χρόνο τοῦ θανάτου τῆς ῾Αγίας, τοποθετεῖται ὅμως στό χρονικό διάστημα ἀπό τό 1281-1285 μ.Χ.

Τό ἅγιο καί χαριτόβρυτο σῶμα της ἐνταφιάσθηκε στό νάρθηκα τοῦ καθολικοῦ τῆς μονῆς της, ὅπου μέχρι σήμερα εὑρίσκεται σέ εὐλογία ὅλων τῶν πιστῶν ὁ σεπτός της τάφος.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός ἠμῶν Εὐθυμίου τοῦ Θαυματουργοῦ, ἀρχιεπισκόπου Νόβγκοροντ.

῾Ο ῞Αγιος Εὐθύμιος, κατά κόσμον ᾿Ιωάννης, ἦταν υἱός ἑνός ἱερέως τοῦ Νόβγκοροντ, τοῦ Θεόδωρου καί τῆς ῎Αννας. Καθώς εἶχε συλληφθεῖ μετά ἀπό χρόνια στειρότητος, οἱ γονεῖς του τόν ἀφιέρωσαν στόν Θεό προτοῦ γεννηθεῖ. ῾Ο νεαρός ᾿Ιωάννης ἐμεγάλωσε μέ εὐσέβεια, ἀφιερωμένος στή μελέτη, καί σέ λικία δεκαπέντε ἐτῶν εἰσήχθη στή μονή τοῦ ῾Αγίου Νικολάου στό Βγιαζίσκι, κοντά στό Νόβγκοροντ, ὅπου ἔλαβε τό μοναχικό σχῆμα καί ὀνομάσθηκε Εὐθύμιος.

῎Επειτα ἀσκήτεψε ὁρισμένο χρονικό διάστημα στή μονή τοῦ ῾Αγίου Βαρλαάμ τοῦ Τσυτύν. ᾿Ενωρίς ὁ ᾿Αρχιεπίσκοπος τοῦ Νόβγκοροντ Συμεών, θαυμάζοντας τά πνευματικά χαρίσματα τοῦ ῾Αγίου, τόν διορίζει γενικό οἰκονόμο καί τό ἔτος 1429 ἐπιλέγεται ὡς ᾿Αρχιεπίσκοπος τῆς πόλεως. Συνέχισε, παρόλα αὐτά, νά ζεῖ αὐστηρή μοναστική ζωή προσευχῆς καί μετάνοιας, παρέχοντας μέ ἀγάπη καί συμπάθεια βοήθεια στούς ἄπορους καί ἐπιδεικνύοντας καλλιτεχνική εὐαισθησία μέ τήν ἀνέγερση καί ἁγιογράφηση ναῶν, τήν ἀντιγραφή ἱερῶν κωδίκων καί βιβλίων.

Λίγο καιρό προτοῦ πεθάνει ἔγραψε μία ἐπιστολή στό Μητροπολίτη Μόσχας ᾿Ιωνᾶ, ἐπικαλούμενος τή συγχώρηση γιά τή «μεγάλη ἀνυπόφορη ἀδυναμία» του στόν κόσμο, καί ἀποσύρθηκε στή μονή Βγιαζίσκι, ὅπου ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη τό ἔτος 1458.

῾Η ἁγιοποίησή του ἔγινε τό ἔτος 1547. Τό εἰκονογραφικό ἐγχειρίδιο τόν ἀπεικονίζει «γκριζομάλλη, μέ γενειάδα σάν τοῦ ῾Αγίου ᾿Ιωάννου τοῦ Θεολόγου, ἀλλά πιό ἀραιή, μέ τό σκοῦφο καί τήν ἐπισκοπική ἐνδυμασία, τό ὠμοφόριο καί τό Εὐαγγέλιο».

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου Παύλου, τσάρου τῆς Ρωσίας.

῾Ο ῞Αγιος Παῦλος (Πέτροβιτς), αὐτοκράτορας τῆς Ρωσίας, ἐγγενήθηκε τό ἔτος 1754. ῏Ηταν υἱός τοῦ δολοφονηθέντος τσάρου Πέτρου Γύ καί τῆς Αἰκατερίνης Βύ, ἀλλά διατελοῦσε πάντοτε ὑπό τή δυσμένεια τοῦ αὐτοκράτορος, ὁ ὁποῖος οὐδέποτε ἀνεγνώρισε αὐτόν ὡς υἱό του. Τό ἔτος 1773 ἐνυμφεύθηκε τήν πριγκίπισσα τῆς ῞Εσσης-Δαρμστάτης καί μετά τό θάνατό της (1776) τήν πριγκίπισσα Δωροθέα τῆς Βυρτεμβέργης.

῞Οταν στίς 19 Νοεμβρίου 1796 διαδέχθηκε τή μητέρα του, ἄρχισε τή βασιλεία του διά τῆς ἀκυρώσεως τοῦ περί διαδοχῆς οὐκαζίου τοῦ Μεγάλου Πέτρου καί τῆς ἀποκαταστάσεως τῆς κληρονομικῆς ἀρχῆς κατά τάξιν πρεσβείων ἀπό ἄρρενος πρός ἄρρενα. ᾿Επιχείρησε, ἐπίσης, τή μεταρρύθμιση τῶν δημοσίων οἰκονομικῶν, τά ὁποῖα εἶχαν διαταράξει οἱ διαρκεῖς πόλεμοι καί σπατάλη τῆς αὐλῆς. Οἱ διαταγές καί ἀποφάσεις του εἶχαν δυσαρεστήσει τήν αὐλή του, δέ Ρωσική ἀριστοκρατία ἀπεδοκίμαζε τήν πολιτεία αὐτοῦ. ῾Ο στρατιωτικός διοικητής τῆς ῾Αγίας Πετρουπόλεως κόμης Πάχλεν ἔγινε ψυχή τῆς συνωμοσίας. Τή νύχτα τῆς 23ης πρός τήν 24η Μαρτίου 1801 εἰσῆλθαν στόν κοιτώνα τοῦ τσάρου ἀξιωματικοί τῆς φρουρᾶς, οἱ ὁποῖοι ὑπό τήν ἀπειλή ξίφους ἀπαίτησαν ἀπό τόν Παῦλο νά ὑπογράψει πράξη παραιτήσεως. ῾Ο αὐτοκράτορας ἀρνήθηκε καί ἐστραγγαλίσθηκε.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός ἠμῶν Σωφρονίου τοῦ ᾿Εγκλείστου.

῾Ο ῞Οσιος Σωφρόνιος ἔζησε στή Ρωσία κατά τό 13ο αἰώνα μ.Χ. καί ἀσκήτεψε στή Λαύρα τοῦ ῾Αγίου Θεοδοσίου τοῦ Κιέβου. ᾿Εκοιμήθηκε ὁσίως μέ εἰρήνη.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός ἠμῶν Σωφρονίου, ἐπισκόπου Βράτσης τῆς Βουλγαρίας, τοῦ Διδασκάλου.

῾Ο ῞Αγιος Σωφρόνιος ἐγεννήθηκε τό ἔτος 1739. ᾿Εκοιμήθηκε μέ εἰρήνη τό ἔτος 1813.

῾Η Συνοδική πράξη τῆς ἁγιοποιήσεώς του ἔγινε ἀπό τήν ᾿Εκκλησία τῆς Βουλγαρίας στίς 31 Δεκεμβρίου 1964.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός ἠμῶν ᾿Αλεξίου, τοῦ ἐκ Ρωσίας.

῾Ο ῞Οσιος ᾿Αλέξιος, κατά κόσμον Βλαδίμηρος ᾿Ιβάνοβιτς Σεπέλεφ, ἐγεννήθηκε στίς 14 ᾿Απριλίου 1840 στό Κίεβο ἀπό μιά εὐγενή οἰκογένεια. ῏Ηταν ἐκ γενετῆς μουγκός, ἐθεραπεύθηκε ὅμως κατά θαυματουργικό τρόπο σέ λικία 12 ἐτῶν ἀπό τόν ῞Αγιο Φιλάρετο, ᾿Επίσκοπο Κιέβου († 19 Νοεμβρίου). ᾿Από βρέφος ἔλαβε ἐκκλησιαστική ἀγωγή καί μητέρα του τόν ἐδίδαξε τήν ἐλεημοσύνη καί τή γενναιοδωρία πρός τούς πτωχούς, τούς φυλακισμένους καί τούς ἀσθενεῖς.

Μέ συμβουλή τοῦ ῾Αγίου Φιλαρέτου, ὁ Βλαδίμηρος ἐστάλη ἀπό τή μητέρα του στή Λαύρα τῶν Σπηλαίων τοῦ Κιέβου καί ἀπό τό 1853 ἔζησε ἐκεῖ ὑπό τήν πνευματική καθοδήγηση τοῦ ῾Αγίου. ᾿Επίσης, ρόλο σημαντικό στή διαμόρφωση τῆς προσωπικότητάς του ἔπαιξε καί ὁ Παρθένιος τοῦ Κιέβου. Τό ἔτος 1857, πρίν ἀπό τήν κοίμηση τοῦ ῾Αγίου Φιλαρέτου, ὁ Βλαδίμηρος ἔγινε ἐπίσημα δεκτός ὡς δόκιμος στή Λαύρα τῶν Σπηλαίων τοῦ Κιέβου. Τό ἔτος 1872 ἔλαβε τό μικρό σχῆμα μέ τό ὄνομα ᾿Αλέξιος καί τόν ἴδιο χρόνο ἐχειροτονήθηκε διάκονος. Τό ἔτος 1875 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος καί ἀνέλαβε τό διακόνημα τοῦ μυστηρίου τῆς ἱερᾶς ἐξομολογήσεως στούς διάφορους ναούς τῆς Λαύρας.

Εἶχε τή φήμη τοῦ προφήτου, ἀλλά δραστηριότητα τοῦ ῾Οσίου ἀμαυρώθηκε ἀπό τίς συκοφαντίες διαφόρων, οἱ ὁποῖοι τόν κατηγόρησαν γιά κλέφτη, χωρίς νά χάσουν τήν εὐκαιρία νά τοῦ ἀποδώσουν σκανδαλώδεις λοιδορίες καί νά τόν κυνηγήσουν ἀκόμα καί κατά τή διάρκεια τῆς Θείας Λειτουργίας.

Γιά νά παύσουν ὅλα αὐτά, τό ἔτος 1891, ὁ ῞Οσιος ᾿Αλέξιος ἔφυγε καί ἐγκαταστάθηκε στήν ἔρημο τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος, στήν ἴδια Λαύρα, καί τό ἔτος 1895 στήν ἔρημο τοῦ Γκολοσέεβο, ὅπου προσέτρεχαν σ᾿ αὐτόν, γιά νά ἐξομολογηθοῦν καί νά ζητήσουν πνευματικές συμβουλές, πιστοί ἀπ᾿ ὅλη τήν Οὐκρανία, τήν ῾Αγία Πετρούπολη, τή Μόσχα, τά Οὐράλια, τόν Καύκασο καί τή Σιβηρία. ᾿Ακόμα καί ᾿Επίσκοποι, συγκεκριμένα οἱ Μητροπολίτες τοῦ Κιέβου, εἶχαν πνευματικό τόν ῞Αγιο.

Στό λειτούργημα τῆς πνευματικῆς καθοδηγήσεως ὁ ῞Οσιος ἄφηνε πάντοτε τά ἴχνη τῆς μεγάλης ἀγάπης του πρός τούς μετανοοῦντες. Προκειμένου νά ἀπαιτήσει ἀπό τά πνευματικά τοῦ τέκνα ὑπακοή, ἐνεργοῦσε μέ ὅπλο τήν προσευχή. Εἶχε τή φήμη τοῦ φλογεροῦ ἱεροκήρυκος καί εἶχε ἐπιδοθεῖ σέ ἀναρίθμητα ἔργα φιλανθρωπίας.

῾Ο ῞Οσιος ᾿Αλέξιος ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη τό ἔτος 1917 καί ἐνταφιάσθηκε στήν ἔρημο τοῦ Γκολοσέεβο. ῾Η τιμή πρός τόν ῞Αγιο ἐκφράσθηκε ἀμέσως μετά τήν κοίμησή του καί ὁ τάφος του παρέμεινε πόθος προσκυνήματος ἀκόμα καί στά πιό σκληρά χρόνια τῶν διωγμῶν.

Ταῖς αὐτῶν ἁγίαις πρεσβείαις, ὁ Θεός,ἐλέησον μᾶς. ᾿Αμήν.