11 Μαΐου

† Μνήμη τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Μωκίου, πρεσβυτέρου ᾿Αμφιπόλεως Μακεδονίας.

῾Ο ῞Αγιος ῾Ιερομάρτυς Μώκιος καταγόταν ἀπό τή Ρώμη καί ἐγεννήθηκε ἀπό γονεῖς εὔπορους καί εὐσεβεῖς, τόν Εὐφράτιο καί τήν Εὐσταθία. ᾿Αγαπώντας τόν ἱερατικό βίο, ἐπιδόθηκε ἀπό μικρή λικία στή σπουδή τῶν ἱερῶν γραμμάτων καί ἐχειροτονήθηκε ἱερεύς τῆς ᾿Εκκλησίας στήν ᾿Αμφίπολη τῆς Θράκης. ῾Ως ἱερεύς ἐδίδασκε μέ θερμό ζῆλο τούς εἰδωλολάτρες νά ἐγκαταλείψουν τήν πλάνη τους καί νά προσέλθουν στήν ἀληθινή πίστη τοῦ Χριστοῦ. Μία μέρα, ὅταν ὁ ἀνθύπατος Λαοδίκιος ἐπρόκειτο νά θυσιάσει στό θεό Διόνυσο, προσῆλθε ὁ Μώκιος καί μπροστά σέ ὅλους ἀνέτρεψε τό βωμό καί διεσκόρπισε τά θυμιάματα. Γιά τό λόγο αὐτό συνελήφθη καί ἀφοῦ ἐκρεμάσθηκε καί ἐγδάρθηκε μέ σιδερένια νύχια στό πρόσωπο καί στά πλευρά, ἐτέθηκε πάνω στή φωτιά. Παρέμεινε ὅμως ἀβλαβής καί ἐρίχθηκε δέσμιος στή φυλακή. ᾿Αργότερα ὑποβλήθηκε σέ νέα ἀνάκριση καί ὑπέστη πιέσεις ἀπό τό νέο ἀνθύπατο Μάξιμο νά θυσιάσει στά εἴδωλα. ᾿Αρνήθηκε νά ὑπακούσει καί ὑποβλήθηκε σέ νέα σκληρότερα βασανιστήρια. Τόν ἔδεσαν ἐπάνω σέ τροχό καί καταμωλωπίσθηκε καί στή συνέχεια τόν ἔριξαν στά θηρία. ᾿Αλλά καί πάλι ἐξῆλθε ἀβλαβής. Μπροστά στά θαύματα αὐτά ὁ λαός ἐζήτησε τήν ἀπελευθέρωση τοῦ ῾Αγίου, ὁ ἀνθύπατος ὅμως ἀπέστειλε αὐτόν στήν ῾Ηράκλεια97 καί ἀπό ἐκεῖ ἀπεστάλη ἀπό τόν ἄρχοντα Φιλιππήσιο στό Βυζάντιο, ὅπου τό 288 μ.Χ., ἐπί αὐτοκράτορος Διοκλητιανοῦ (284-305 μ.Χ.), ὑπέστη τόν δι᾿ ἀποκεφαλισμοῦ θάνατο.

᾿Αργότερα ὁ Μέγας Κωνσταντίνος ἀνήγειρε πρός τιμήν τοῦ ῾Αγίου Μωκίου μεγαλοπρεπή ναό, στόν ὁποῖο κατέθεσε καί τά ἱερά λείψανα αὐτοῦ. Στό ναό αὐτό ἐγινόταν αὐτοκρατορική προσέλευση κατά τήν Μεσοπεντηκοστή. Στό ναό, ἐπίσης, ἐφυλάσσετο τό ἱερό λείψανο τοῦ ῾Αγίου Σαμψών τοῦ Ξενοδόχου.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου μάρτυρος ᾿Εβελλίου.

῾Ο ῞Αγιος Μάρτυς ᾿Εβέλλιος ἐμαρτύρησε στήν πόλη Πίζα τῆς ᾿Ιταλίας, ἐπί αὐτοκράτορος Νέρωνος (54-68 μ.Χ.)98.

῾Ο ῞Αγιος ῎Ανθιμος ἦταν πρεσβύτερος καί ἐμαρτύρησε στή Ρώμη. ᾿Ενῶ οἱ διῶκτες του ἀρχικά τόν ἔριξαν στόν Τίβερη ποταμό, ἐκεῖνος μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ διασώθηκε καί μετά ἐτελειώθηκε διά ξίφους.

῾Ο ῞Αγιος Σισίνιος ἦταν διάκονος καί ἐμαρτύρησαν μαζί μέ τούς μαθητές τοῦ ῾Αγίου ᾿Ανθίμου Διόκλητο καί Φλωρέντιο στήν πόλη ῎Οσιμο, κοντά στήν ᾿Αγκόνα, ἐπί αὐτοκράτορος Διοκλητιανοῦ (284-305 μ.Χ.)99.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τῶν ἁγίων μαρτύρων Μαξίμου, Βάσσου καί Φαβίου.

Οἱ ῞Αγιοι Μάρτυρες Μάξιμος, Βάσσος καί Φάβιος ἐμαρτύρησαν στή Ρώμη, ἐπί αὐτοκράτορος Διοκλητιανοῦ (284-305 μ.Χ.)100.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου μάρτυρος ῾Αρμοδίου.

῾Ο ῞Αγιος Μάρτυς ῾Αρμόδιος εἶναι ἄγνωστος στούς Συναξαριστές καί τά Μηναῖα. ῾Η μνήμη του ἀναφέρεται σέ Κώδικα τοῦ 11ου αἰῶνος μ.Χ. τῆς μονῆς Κρυπτοφέρρης στή Ρώμη.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου μάρτυρος Διοσκόρου ἤ Διοσκορίδου τοῦ Νέου, ἐν Σμύρνῃ ἀθλήσαντος.

῾Ο ῞Αγιος Μάρτυς Διόσκορος ἤ Διοσκορίδης ὁ Νέος καταγόταν ἀπό τή Σμύρνη. ᾿Αφοῦ συνελήφθη ἀπό τόν ἄρχοντα τῆς πόλεως καί ἀρνήθηκε νά ἀποκηρύξει τόν Χριστό, ἐρίχθηκε στή φυλακή. ᾿Εμμένοντας στήν πίστη του, ἀποκεφαλίσθηκε καί ἔτσι ἔλαβε τόν ἀμαράντινο στέφανο τοῦ μαρτυρίου.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τῶν ἐγκαινίων τῆς Κωνσταντινουπόλεως.

Στίς 11 Μαΐου τοῦ 330 μ.Χ. ἐτελέσθηκαν τά ἐγκαίνια τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τῆς πόλεως τῆς Θεοτόκου, μιά πού κατά τό ἀρχαῖο ἔθος «τάς πόλεις μετά τήν κτίσιν καθαίρειν εἴθιστο». ῾Ο ἑορτασμός τότε ἐκράτησε ἐπί σαράντα μέρες καί διασώθηκε μέχρι σήμερα στό Μηνολόγιο τῆς ᾿Εκκλησίας μας101. ῾Η λιτή γιά τή γενέθλια μέρα τῆς Πόλεως ἐξεκινοῦσε ἀπό τήν περιοχή τοῦ Φόρου καί συνεχιζόταν μέχρι τή Μεγάλη ᾿Εκκλησία. ᾿Επί τῆς βασιλείας τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου ἄρχισε ἀνέγερση τοῦ ναοῦ τῆς ῾Αγίας Σοφίας σέ ρυθμό βασιλικῆς, πού τότε, προφανῶς λόγῳ τοῦ μεγέθους του, ὀνομαζόταν Μεγάλη ᾿Εκκλησία. Τά ἐγκαίνια ὅμως τοῦ ναοῦ αὐτοῦ ἔγιναν μετά τήν κοίμησή του, στίς 15 Φεβρουαρίου τοῦ 360 μ.Χ., ὁπότε καί ἐπίσημα ὀνομάσθηκε ῾Αγία Σοφία.

Τά ἔργα τῆς πρώτης φάσεως ἀνοικοδομήσεως τῆς Πόλεως ἐπί Μεγάλου Κωνσταντίνου ἐστοίχισαν, κατά τόν Κωδινό, 60.000 λίτρες χρυσοῦ.

῾Η συγκεκριμένη μέρα τῆς τελέσεως τῶν ἐγκαινίων τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἐπιλέχθηκε σκόπιμα, γιατί συνέπιπτε μέ τήν μέρα τῆς μνήμης τοῦ μαρτυρίου τοῦ ῾Αγίου Μωκίου, ὁ ὁποῖος ἦταν καί ὁ πολιοῦχος τοῦ Βυζαντίου.

Μεταγενέστερες παραδόσεις, πού καταγράφονται εἴτε σέ χρονογραφήματα εἴτε σέ ἁγιολογικές παραστάσεις, ἀλλά καί σ᾿ αὐτήν ἀκόμη τήν ὑμνολογία τῆς ᾿Εκκλησίας μας, θέλουν τόν Μέγα Κωνσταντίνο νά προσφέρει τήν πόλη του στήν ῾Υπεραγία Θεοτόκο.

Οἱ ῞Αγιοι Κύριλλος καί Μεθόδιος, κατά κόσμον Κωνσταντίνος καί Μιχαήλ, ἦσαν τέκνα τοῦ δρουγγάριου-στρατιωτικοῦ διοικητοῦ Λέοντος καί ἐγεννήθησαν στή Θεσσαλονίκη. Εἶχαν δέ ἄλλα πέντε ἀδέλφια. ῾Ο Κωνσταντίνος ἦταν ὁ μικρότερος καί εἶχε μεγάλη ἐπιμέλεια στά γράμματα. Παιδί ἀκόμη εἶχε διαβάσει τά ἔργα τοῦ ῾Αγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί εἶχε γράψει ὕμνο πρός τιμή του. Τά χαρίσματά του τά ἐπρόσεξε ὁ λογοθέτης Θεόκτιστος καί τόν ἔστειλε στή σχολή τῆς Μαγναύρας, ὅπου μέ τήν καθοδήγηση τοῦ Λέοντος τοῦ Μαθηματικοῦ καί τοῦ ἱεροῦ Φωτίου ἐσπούδασε βασικά φιλοσοφία. Διέπρεψε στίς σπουδές του καί ἀρχικά διορίσθηκε χαρτοφύλακας (ἀρχιγραμματέας) τοῦ Πατριαρχείου καί ἀργότερα καθηγητής τῆς φιλοσοφίας στή σχολή τῆς Μαγναύρας.

῾Ο Μιχαήλ ἀκολούθησε τή σταδιοδρομία τοῦ πατέρα τους. ῎Εγινε στρατιωτικός καί ἀνέλαβε τή διοίκηση τῆς περιοχῆς τῶν πηγῶν τοῦ Στρυμόνος, δηλαδή στά σημερινά σύνορα Βουλγαρίας καί Σερβίας, ὅπου καί ἐγνώρισε καλά τούς Σλάβους. Παρά τήν ἐπιτυχημένη σταδιοδρομία καί τῶν δύο ἀδελφῶν, βαθιά τούς συγκλόνιζε ὁ ζῆλος γιά τήν πνευματική ζωή. Εἶχαν μοναστική κλίση, ἀλλά ἐπίστευαν στή μαρτυρική διακονία τῆς κλίσεώς τους αὐτῆς, γιά νά σωθοῦν καί ἄλλες ψυχές.

῾Ο 9ος αἰώνας μ.Χ., ὅταν καί ἔλαμψαν οἱ ῞Αγιοι, εἶναι μιά μεγάλη ἐποχή τοῦ Βυζαντίου. Χαρακτηρίζεται ἀπό ἀκμή στήν πολιτική καί στρατιωτική δύναμη καί ἀπό ἄνθηση στήν οἰκονομία, στά γράμματα, στίς τέχνες. ῾Η ᾿Εκκλησία τῆς ᾿Ανατολῆς ἀνασυγκροτεῖται μετά τήν τρικυμία τῆς εἰκονομαχίας. Τό πρόβλημα τῆς εἰκονομαχίας, ἄν μπορεῖ φύση τοῦ Θεοῦ, θεία καί ἀνθρώπινη, νά παρασταθεῖ εἰκονικά, ἔχει ἐπιλυθεῖ. Τά ρήγματα ὅμως ἀπό τίς ἐκκλησιαστικές καί πολιτικές συγκρούσεις μεταξύ Δύσεως καί ᾿Ανατολῆς γίνονται βαθύτερα. Τά ἐγκόσμια συμφέροντα, οἱ ἀνταγωνισμοί γιά τήν πνευματική καί πολιτική ἐξουσία διασποῦν τήν μέχρι τότε ἑνιαία Χριστιανική Οἰκουμένη σέ δυό παράλληλους κόσμους, τό Βυζαντινό καί τό Φραγκικό. Οἱ διαφορές εἶναι ὁρατές στά μέσα τοῦ 9ου αἰῶνος μ.Χ., ὅταν ἀνέκυψε τό θέμα τοῦ ἐκχριστιανισμοῦ τῶν Σλάβων τῆς Δύσεως. Σ᾿ αὐτή τήν ἀντιδικία μπλέκονται οἱ δυό Θεσσαλονικεῖς ἀδελφοί.

᾿Αρχικά ὁ Κωνσταντίνος ἀναπτύσσει ἱεραποστολικό ἔργο μεταξύ τῆς Τουρκικῆς φυλῆς τῶν Χαζάρων. ῾Η μεγάλη ὅμως εὐκαιρία δίνεται τό καλοκαίρι τοῦ 862 μ.Χ., ὅταν φθάνει στήν Κωνσταντινούπολη πρεσβεία τοῦ γεμόνος τῶν Μοραβῶν Ραστισλάβου, πού τό ἔθνος του κατοικοῦσε ἀπό τή Βοημία μέχρι τά Καρπάθια καί τό Δούναβη. ῾Ο Ραστισλάβος ζητᾶ ἀπό τόν αὐτοκράτορα Μιχαήλ ἕναν ᾿Επίσκοπο καί δάσκαλο, γιά νά τούς διδάξει στή γλώσσα τους τήν ἀληθινή πίστη καί νά προσέλθουν καί ἄλλοι στόν Χριστό. Εἶχαν βαπτισθεῖ πολλοί, ἀλλά καί οἱ βαπτισμένοι ἀπό τούς Λατίνους ἱεραπόστολους ἀγνοοῦσαν τόν Χριστιανισμό, ὅσο καί οἱ ἀβάπτιστοι, ἀφοῦ οἱ Λατίνοι, συνεπεῖς στήν παράδοσή τους, τούς ἐπέβαλαν τή γνώση τοῦ Εὐαγγελίου στά λατινικά καί τή λατρεία πάλι στά λατινικά, δηλαδή σέ μιά γλώσσα πού ἀγνοοῦσαν.

῾Ο αὐτοκράτορας Μιχαήλ προσκαλεῖ τό φιλόσοφο Κωνσταντίνο νά ἀναλάβει αὐτή τήν ἀποστολή πρός τούς Μοραβούς. Τό ἔργο τό δέχεται ὁ Κωνσταντίνος ὑπό τήν προϋπόθεση τῆς δημιουργίας γραφῆς στή γλώσσα τῶν Μοραβῶν. Μετά ἀπό μελέτες φτιάχνει τό λεγόμενο γλαγολιτικό (ὄχι τό κυριλλικό) ἀλφάβητο καί ἀρχίζει τή μετάφραση τοῦ Εὐαγγελίου καί τῆς Βυζαντινῆς Λειτουργίας, καθώς καί ἄλλων βιβλίων.

Τήν ἄνοιξη τοῦ 863 μ.Χ., ὁ Κωνσταντίνος παίρνει τόν ἀδελφό του Μιχαήλ, πού εἶχε γίνει μοναχός μέ τό ὄνομα Μεθόδιος, καί φθάνει στήν αὐλή τοῦ Ραστισλάβου. ῾Η ἐργασία τους διαρκεῖ τρία χρόνια. ῎Εκαναν σπουδαῖες μεταφράσεις, εἰσήγαγαν τή βυζαντινή παράδοση τῆς Μεγάλης ᾿Εκκλησίας στή Μοραβία. ῎Ανοιξαν τούς πολιτιστικούς ὁρίζοντες τοῦ εὐαγγελιζόμενου λαοῦ. ῎Εγιναν οἱ πραγματικοί φωτιστές του. Μέ ἀφετηρία τήν ἀρχή ὅτι κάθε λαός ἔχει τό δικαίωμα νά λατρεύει τόν Θεό στή μητρική του γλώσσα, οἱ ἅγιοι ἀδελφοί συγκρότησαν γραπτή σλαβική γλώσσα, μετέφρασαν τά λειτουργικά βιβλία στή γλώσσα αὐτή, καθιέρωσαν τή σλαβική ὡς λειτουργική γλώσσα, ἔγραψαν καί πρωτότυπα ἔργα καί κατέστησαν διδάσκαλοι δεκάδων μαθητῶν γιά τήν ἐπάνδρωση τῆς τοπικῆς ᾿Εκκλησίας μέ διακόνους καί πρεσβυτέρους, ἄριστους γνῶστες τῆς λειτουργικῆς παλαιοσλαβικῆς γλώσσας.

῾Η διείσδυση ὅμως αὐτή ἐνόχλησε τούς Φράγκους καί τή Ρώμη πού ἄρχισαν νά ὑποσκάπτουν ἀδιάκοπα τήν ἱεραποστολική ἐργασία τους.

῾Η θέση δική τους, καθώς καί τῶν συνεργατῶν τους μοναχῶν, ἔγινε δύσκολη, ὅταν στήν Πόλη τήν ἐξουσία κατέλαβε ὁ Βασίλειος ὁ Βύ, πού ξαναέφερε στό θρόνο τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὡς Πατριάρχη τόν ᾿Ιγνάτιο καί ἐπανασύνδεσε τό Βυζάντιο μέ τήν ᾿Εκκλησία τῆς Ρώμης. Τό 866 μ.Χ. καί οἱ Βούλγαροι εἶχαν συνδεθεῖ μέ τή Ρώμη. ῎Ετσι ἱεραποστολή ἀπομονώθηκε ἀπό τίς ρίζες της καί ἀναγκάσθηκε νά ἔλθει σέ συνδιαλλαγή μέ τούς Λατίνους.

Στίς ἀρχές τοῦ 868 μ.Χ., ὁ Κωνσταντίνος καί ὁ Μεθόδιος φθάνουν στή Ρώμη κομίζοντας τά ἱερά λείψανα τοῦ ἱεραποστόλου Κλήμεντος, πού εἶχε μαρτυρήσει στή χώρα τῶν Χαζάρων. Προσπαθοῦν νά τακτοποιήσουν τίς διαφορές τους μέ τούς Λατίνους ἱεραποστόλους ἐνώπιον τοῦ Πάπα ᾿Ανδριανοῦ Βύ. ῾Η μόρφωση καί εὐσέβεια τῶν δύο ἀδελφῶν κατέπληξε τούς Ρωμαίους κληρικούς. ῾Ο Πάπας ἀνεγνώρισε τό ἔργο τους πανηγυρικά, ἀλλά ἐπεδίωξε νά τό ἀποσυνδέσει ἀπό τήν ᾿Εκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί νά τό προσεταιρισθεῖ. ῾Ο Πάπας ᾿Ανδριανός παρέλαβε ἀπό τούς ἱεραποστόλους τά σλαβικά βιβλία, τά εὐλόγησε, τά ἀπέθεσε στό ναό τῆς ἁγίας Μαρίας, τόν ἀποκαλούμενο Φάτνη, καί ἐτέλεσε μ᾿ αὐτά τή Θεία Λειτουργία. Στό σημεῖο αὐτό πρέπει νά ὑπογραμμισθεῖ ὅτι ὁ Πάπας ἀπέθεσε τά σλαβικά βιβλία στήν ῾Αγία Τράπεζα καί τά προσέφερε ὡς ἀφιέρωμα στό Θεό. ῎Εδωσε μάλιστα ἐντολή σέ δυό ᾿Επισκόπους, τόν Φορμόζο καί τόν Γκόντριχον, νά προχωρήσουν στή χειροτονία τῶν μαθητῶν τοῦ ῾Αγίου Κυρίλλου καί Μεθοδίου, τῶν μελλοντικῶν κληρικῶν τῶν Σλάβων στή μητρική τους γλώσσα. Καί μετά ταῦτα ἐδόθηκε ἄδεια σ᾿ αὐτούς, τούς νεοχειροτόνητους κληρικούς, νά τελέσουν τή θεία λειτουργία σλαβιστί στούς ναούς τοῦ ῾Αγίου Πέτρου, τῆς ῾Αγίας Πετρωνίλλας καί τοῦ ῾Αγίου ᾿Ανδρέου.

῾Ο Πάπας κατεδίκασε ἀκόμη τούς πιστούς πού ἀντιδροῦσαν στή λειτουργική χρήση τῆς σλαβικῆς γλώσσας καί τούς ἀποκάλεσε Πιλατιανούς καί Τριγλωσσίτες. Μάλιστα ὑποχρέωσε ἕναν ᾿Επίσκοπο, πού ὑπῆρξε ὀπαδός τοῦ Τριγλωσσισμοῦ, νά χειροτονήσει τρεῖς ἱερεῖς καί δυό ἀναγνῶστες ἀπό τούς Σλάβους μαθητές τῶν δυό ῾Αγίων ἀδελφῶν.

Καί τό ἐπιστέγασμα τῆς λειτουργικῆς πανδαισίας σλαβιστί συνδέθηκε μέ τόν ᾿Απόστολο τῶν ἐθνῶν Παῦλο. Οἱ Σλάβοι μαθητές-κληρικοί ἐλειτούργησαν τή νύχτα ἐπάνω στόν τάφο τοῦ μεγάλου διδασκάλου τῶν ἐθνικῶν, τοῦ Παύλου. Καί μάλιστα εἶχαν ὡς συλλειτουργούς τους τόν ᾿Επίσκοπο ᾿Αρσένιο, δηλαδή ἕναν ἀπό τούς ἑπτά ἐπισκόπους συμβούλους τοῦ Πάπα, καί τόν ᾿Αναστάσιο τό Βιβλιοθηκάριο. ῾Η πράξη αὐτή δέν ἦταν τυχαία. Εἶχε συμβολικό χαρακτήρα. Συνέδεε καί παραλλήλιζε τό ἔργο τῶν ῾Αγίων Κυρίλλου καί Μεθοδίου μέ τούς ἱεραποστολικούς ἄθλους τοῦ Παύλου. Σημειωτέον ὅτι ὁ ναός τοῦ ἀποστόλου Παύλου εὑρισκόταν ἔξω ἀπό τά τείχη τῆς πόλεως. Καί συνεπῶς μετάβαση καί τέλεση Λειτουργίας σ᾿ αὐτόν σλαβιστί καί μάλιστα ἐπάνω στόν τάφο τοῦ ᾿Αποστόλου δέν ἀποτελοῦσε πράξη ρουτίνας, πού ἀπέβλεπε ἁπλῶς στήν τέλεση ὁρισμένων λειτουργιῶν στή σλαβική γλώσσα. ῏Ηταν πανηγυρική ἔγκριση τῆς σλαβικῆς ὡς λειτουργικῆς γλώσσας ἀπό τόν ᾿Απόστολο τῶν ἐθνῶν καί τῆς ἀκροβυστίας.

Στό διάστημα τῆς παραμονῆς τους στή Ρώμη, ὁ Κωνσταντίνος ἀρρωσταίνει βαριά. Προαισθάνεται τό τέλος του καί ζητᾶ νά ἀποθάνει ὡς μοναχός. Κείρεται μοναχός καί ὀνομάζεται Κύριλλος. Στίς 4 Φεβρουαρίου τοῦ 869 μ.Χ. ὁ πύρινος ἱεραπόστολος, πού ἄναψε τή φωτιά τῆς πίστεως καί τοῦ πολιτισμοῦ στό Σλαβικό κόσμο, ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη. ῾Ο Μεθόδιος θέλει νά μεταφέρει τό σκήνωμά του στή Θεσσαλονίκη, ἀλλά ὁ Πάπας ᾿Ανδριανός δέν τό ἐπιτρέπει καί τόν θάβει στόν ναό τοῦ ῾Αγίου Κλήμεντος, ὅπου μέχρι καί σήμερα δείχνεται ὁ τάφος του.

Στή συνέχεια, ὁ Μεθόδιος χειροτονεῖται ἀπό τόν Πάπα ᾿Αρχιεπίσκοπος Σιρμίου, γιά νά ἐγκατασταθεῖ στήν Παννονία. ῾Η Ρώμη ἐπιδέξια οἰκειοποιεῖται τό ἱεραποστολικό ἔργο τῆς ᾿Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως.

῾Η ζωή ὅμως τοῦ Μεθοδίου, ὡς ᾿Αρχιεπισκόπου, περιπλέκεται στούς ἀνταγωνισμούς τῶν Λατίνων καί Φράγκων ᾿Επισκόπων, στίς δολοπλοκίες τῶν γεμόνων καί τῶν ἀρχόντων καί γίνεται μαρτυρική. Τόν φυλακίζουν δυόμισι χρόνια σέ μοναστήρι τοῦ Μέλανος Δρυμοῦ καί μόλις τό 873 μ.Χ. ὁ Πάπας ᾿Ιωάννης Ηύ τόν ἐλευθερώνει καί τόν ἀποκαθιστᾶ. ῾Η λατρεία ὅμως στά σλαβονικά ἀπαγορεύεται καί μόνο τό κήρυγμα ἐπιτρέπεται. Τό 885 μ.Χ., στή Μοραβία, ὁ Μεθόδιος παραδίδει τό πνεῦμα του μέσα σ᾿ ἕνα κλίμα ἀντιδράσεων καί ραδιουργιῶν. Εἶχε ὅμως προετοιμάσει διακόσιους νέους ἱεραποστόλους. Αὐτοί ξεχύθηκαν στήν ᾿Ανατολική Εὐρώπη, διέδωσαν καί ἐστερέωσαν τήν ᾿Ορθοδοξία στά σλαβικά ῎Εθνη. ῏Ηταν τέτοια δέ δύναμη καί τό ρίζωμα τοῦ ἔργου τους, ὥστε οὔτε λαίλαπα τῆς Οὐνίας τοῦ 16ου αἰῶνος μ.Χ. κατόρθωσε νά ἐξανεμίσει τό θεολογικό καί πολιτισμικό ἔργο τῶν δύο ᾿Ισαποστόλων ἀδελφῶν, τοῦ Κυρίλλου καί τοῦ Μεθοδίου.

Κατά τήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ ῾Αγίου Μεθοδίου ἀναρίθμητος λαός, ἀφοῦ συγκεντρώθηκε, τόν συνόδευσε μέ λαμπάδες καί ἐθρήνησε τόν ἀγαθό διδάσκαλο καί ποιμένα· ἄνδρες καί γυναῖκες, μικροί καί μεγάλοι, πλούσιοι καί φτωχοί, ἐλεύθεροι καί δοῦλοι, χῆρες καί ὀρφανά, ξένοι καί ντόπιοι, ἀσθενεῖς καί ὑγιεῖς, ὅλοι τόν συνόδευσαν, γιατί ἔδινε τά πάντα σέ ὅλους, γιά νά τούς κερδίσει.

῾Η ἱεραποστολική πορεία τους, παρά τά τόσα θρησκευτικά καί πολιτιστικά ἐπιτεύγματά της γιά ὁλόκληρο τό Βορρά, δέν μᾶς εἶναι γνωστή ἀπό τούς Βυζαντινούς. ῎Αν καί ἐργάσθηκαν ὅσο λίγοι γιά τή δόξα τῆς ᾿Ορθοδοξίας, ἄργησαν οἱ ῾Ελληνόφωνες ᾿Ορθόδοξες ᾿Εκκλησίες νά τούς περιλάβουν στόν κατάλογο τῶν ἐκλεκτῶν τοῦ Θεοῦ ῾Αγίων. Τή ζωή καί τή δράση τους τή μαθαίνουμε ἀπό σλαβικές καί λατινικές πηγές καί ἀπό δυό παλαιοσλαβονικές βιογραφίες102.

Οἱ δύο ῞Αγιοι ἀνεδείχθησαν ἄξιοι μιμητές τοῦ ᾿Αποστόλου Παύλου σέ πολλούς τομεῖς τοῦ βίου καί τῆς δράσεώς τους. Κατ᾿ ἀρχάς ἐντάσσονται μέσα στό σχέδιο τῆς Θείας Οἰκονομίας. Καί μετά τήν ἔλευση τοῦ Κυρίου μας ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ στή γῆ Θεία Οἰκονομία ἐκφράζεται κατά τόν καλύτερο τρόπο μέ τή φράση τοῦ ᾿Αποστόλου Παύλου «ὅς πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι καί εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν»103, τήν ὁποία ἐπαναλαμβάνει ὁ βιογράφος τοῦ ῾Αγίου Μεθοδίου, τόν ὁποῖο ὁ Θεός ἀνέστησε ὡς διδάσκαλο στούς καιρούς του χάριν τοῦ Σλαβικοῦ γένους, γιά τό ὁποῖο κανείς ποτέ δέν εἶχε ἐνδιαφερθεῖ.

῾Ο ῞Αγιος Μεθόδιος ἐμιμήθηκε τόν ᾿Απόστολο Παῦλο στήν περιφρόνηση τῶν κινδύνων, ἰδίως στά ταξίδια καί τίς περιπλανήσεις του. Γι᾿ αὐτό καί ὁ βιογράφος του σημειώνει ὅτι σ᾿ ὅλα τά ταξίδια του ὁ Μεθόδιος περιέπεσε σέ πολλούς κινδύνους, πού προκλήθηκαν ἀπό τόν κακό ἐχθρό (τό διάβολο). ᾿Εκινδύνευσε στίς ἐρήμους ἀπό τούς ληστές, στή θάλασσα ἀπό τρικυμίες, στά ποτάμια ἀπό θανάσιμους κινδύνους, καί ἔτσι ἐκπληρώθηκε σ᾿ αὐτόν ὁ λόγος τοῦ ᾿Αποστόλου· «Κινδύνοις ληστῶν, κινδύνοις ἐν θαλάσσῃ, κινδύνοις ποταμῶν, κινδύνοις ἐν ψευδαδέλφοις, ἐν κόπῳ καί μόχθω, ἐν ἀγρυπνίαις πολλάκις, ἐν λιμῷ καί δίψῃ» καί σ᾿ ὅλα τά ἄλλα παθήματα, τά μνημονευόμενα ἀπό τόν ᾿Απόστολο. Καί ὀφείλουμε νά ὑπογραμμίσουμε ὅτι στό σχόλιο αὐτό δέν ὑπάρχει κάτι τό ὑπερβολικό, ἄν ἀναλογισθοῦμε τά ταξίδια του στήν Κριμαία, τή Χαζαρία καί τή χώρα τῶν Φούλλων, τή μετάβασή του στή Μοραβία, τό ταξίδι στή Ρώμη μέσῳ Παννονίας καί Βενετίας, τήν ἐπιστροφή στήν Παννονία καί τή Μοραβία, τή σύλληψή του ἀπό τούς Φράγκους, τή δίκη καί καταδίκη του, τή φυλάκισή του ἐπί δυόμισι ἔτη, τήν ἀπελευθέρωσή του, τίς συκοφαντίες σέ βάρος του, τή μετάβασή του στή Ρώμη καί τήν Κωνσταντινούπολη.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τῶν ἁγίων Κλήμεντος, Σάββα, ᾿Αγγελαρίου, Γοράσδου καί Ναούμ, τῶν Θαυματουργῶν καί ᾿Ισαποστόλων.

Οἱ ῞Αγιοι Κλήμης, Σάββας, ᾿Αγγελάριος, Γοράσδος καί Ναούμ ἦσαν συνεργάτες καί βοηθοί τῶν ῾Αγίων ᾿Ισαποστόλων Κυρίλλου καί Μεθοδίου. ῎Εζησαν καί ἔδρασαν κατά τόν 9ο αἰώνα μ.Χ.

Οἱ ῞Αγιοι ᾿Αγγελάριος, Ναούμ καί Κλήμης ἦλθαν στή Βουλγαρία, ὅπου καί ἐκοιμήθησαν ὁσιακά μετά ἀπό τίς μύριες διώξεις καί κακουχίες τῶν Φράγκων κληρικῶν καί τῶν Γερμανῶν στρατιωτῶν104.

Τόν ῞Αγιο Γοράσδο, πού συνέχισε τό ἔργο τῶν ῾Αγίων Κυρίλλου καί Μεθοδίου, λίγο πρίν τήν κοίμησή του, τόν βλέπουμε νά ἀγωνίζεται μαζί μέ τόν ῞Αγιο Κλήμη ἐναντίον τῶν Φράγκων ὑποστηρικτῶν τοῦ ὺἂ῝ἂ῏ἦ῟ὸ ἤ τῆς «υἱοπατρικῆς αἱρέσεως». Τή μετέπειτα ἱεραποστολική του δράση δέν μποροῦμε νά τήν ἐλέγξουμε ἀπόλυτα. Οἱ ὑποθέσεις εἶναι δύο· μέν πρώτη πού τόν θέλει νά ἐργάζεται στό νότια Πολωνία, ὅπου τελεῖται μνήμη του στίς 17 ᾿Ιουλίου. ῾Η δεύτερη θεωρεῖ ὅτι ἐργάζεται στό Βεράτι τῆς ᾿Αλβανίας, ὅπου κατά τό Ρῶσο ἱστορικό Γολθβίνσκϊυ στήν πόλη αὐτή ὑπάρχει μονή πρός τιμήν τοῦ ῾Αγίου Γοράσδου. Στόν καθεδρικό ναό τῆς Παναγίας στήν πόλη αὐτή ὑπάρχει μία λειψανοθήκη, πού μαρτυρεῖ τή φύλαξη τῶν ἱερῶν λειψάνων τῶν ῾Αγίων, πρωτίστως δέ τῶν ῾Αγίων Γοράσδου καί ᾿Αγγελαρίου105.

Τό 1742 μ.Χ. ἐκδόθηκε στή Μοσχόπολη τῆς Μακεδονίας «᾿Ακολουθία τῶν ἁγίων ἑπταρίθμων, ποιηθεῖσα παρά τοῦ ἐν ἱερομονάχοις Γρηγορίου Μοσχοπολίτου», στήν ὁποία βέβαια ἀναγράφεται ὅτι μνήμη τῶν ῾Αγίων ᾿Ισαποστόλων Κυρίλλου καί Μεθοδίου καί τῶν σύν αὐτοῖς ἑορτάζεται στίς 17 ᾿Ιουλίου106. ᾿Επίσης, στό χειρόγραφο 201 τῆς μονῆς Παντελεήμονος τοῦ ῾Αγίου ῎Ορους οἱ ῞Αγιοι μνημονεύονται στίς 26 Νοεμβρίου, ὡς ἀκολούθως· «ἐν μηνί Νοεμβρίου 26 μνήμη τῶν ἁγίων καί δικαίων ἰσαποστόλων, θεοφόρων πατέρων, Κυρίλλου, Μεθοδίου, Γοράσδονος, Κλήμεντος, Ναούμ καί Σάββα».

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τῶν ἁγίων ὁσιομαρτύρων ᾿Ολυμπίας ἤ ᾿Ολυμπιάδος καί Εὐφροσύνης, τῶν ἐν τῇ ἱερᾷ μονῇ Καρυῶν Θερμῆς τῆς Λέσβου.

Οἱ ῾Οσίες ᾿Ολυμπία ἤ ᾿Ολυμπιάς καί Εὐφροσύνη ἔζησαν τό 13ο αἰώνα μ.Χ. ῾Η ῾Αγία ᾿Ολυμπία ἐγεννήθηκε ἀπό εὐσεβεῖς καί φιλόθεους γονεῖς, οἱ ὁποῖοι κατάγονταν ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη. ῾Ο πατέρας της ἦταν ἱερέας καί μητέρα της θυγατέρα ἱερέως. ῾Η οἰκογένεια τῆς ῾Αγίας ἔφυγε ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη καί κατοίκησε στήν Πελοπόννησο. Σέ λικία δέκα ἐτῶν ᾿Ολυμπία ἔχασε τούς γονεῖς της καί οἱ οἰκεῖοι της τήν ἔστειλαν στή μονή τῶν Καρυῶν τῆς Θερμῆς Λέσβου, τή σημερινή μονή τοῦ ῾Αγίου Ραφαήλ, στήν ὁποία ἦταν γουμένη θεία της, μοναχή Δωροθέα. ᾿Εκεῖ, σέ λικία δέκα ἐννέα ἐτῶν ῾Αγία ἐκάρη μοναχή καί σέ λικία εἴκοσι πέντε ἐτῶν, ὅταν θεία της ἀπέθανε, ἔγινε γουμένη.

Μετά παρέλευση δέκα ἐτῶν, τό 1235, πειρατές ἐπετέθησαν κατά τῆς μονῆς. Οἱ μοναχές διεσκορπίσθησαν καί ὅσες δέν πρόλαβαν νά φύγουν, τίς ἐκακοποίησαν. ῾Η γουμένη ᾿Ολυμπία καί μοναχή Εὐφροσύνη ἐβασανίσθηκαν ἀνηλεῶς. Τήν Εὐφροσύνη, ἀφοῦ τήν ἐκρέμασαν σέ δένδρο, τήν ἔκαψαν. Τήν ᾿Ολυμπία τήν ἔκαψαν σέ ὅλο τό σῶμα μέ λαμπάδες, διεπέρασαν τά αὐτιά της μέ πυρωμένη σιδηρόβεργα καί τέλος, τήν ἐκάρφωσαν σέ ξύλο μέ εἴκοσι καρφιά.

῎Ετσι οἱ δύο ῾Αγίες εἰσῆλθαν στή χαρά τοῦ οὐράνιου Νυμφίου τους.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός ἠμῶν Σωφρονίου, τοῦ ᾿Εγκλείστου.

(Βλ. † 11 Μαρτίου).

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός ἠμῶν Νικοδήμου, ἀρχιεπισκόπου Σερβίας.

῾Ο ῞Αγιος Νικόδημος, ᾿Αρχιεπίσκοπος Σερβίας, ἦταν γούμενος τῆς ἱερᾶς μονῆς Χιλανδαρίου τοῦ ῾Αγίου ῞Ορους καί ἐχειροτονήθηκε ᾿Επίσκοπος τό 1316. Τό 1319 μετέφρασε τό Τυπικό τοῦ ῾Αγίου Σάββα τοῦ ῾Ηγιασμένου τῆς ῾Ιερουσαλήμ στή Σλαβονική γλώσσα καί ἀπαίτησε νά χρησιμοποιεῖται ἀνελλιπῶς στήν ᾿Εκκλησία τῆς Σερβίας.

῾Ο ῞Αγιος Νικόδημος ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη τό 1324.

† Τῇ αὐτῆ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος ᾿Ιωσήφ, μητροπολίτου ᾿Αστραχάν.

῾Ο ῞Αγιος ῾Ιερομάρτυς ᾿Ιωσήφ, πρῶτος Μητροπολίτης ᾿Αστραχάν, ἐγεννήθηκε στό ᾿Αστραχάν τό 1579. ᾿Εκάρη μοναχός καί ἔγινε γούμενος τῆς μονῆς τῆς ῾Αγίας Τριάδος ᾿Αστραχάν σέ λικία πενήντα δύο ἐτῶν.

Τό 1656 ἐξελέγη Μητροπολίτης ᾿Αστραχάν. Στίς 11 Μαΐου τοῦ 1672, καί κατά τή διάρκεια μιᾶς ἐπαναστάσεως τῶν κατοίκων τῆς πόλεως, ὁ ῞Αγιος ᾿Ιωσήφ ἐτελειώθηκε μαρτυρικά. Τό μαρτύριό του καταγράφηκε μέ λεπτομέρεια ἀπό δύο αὐτόπτες μάρτυρες, ἱερεῖς τοῦ καθεδρικοῦ ναοῦ τοῦ ᾿Αστραχάν, τόν π. Κύριλλο καί τόν π. Πέτρο.

Οἱ ἱερεῖς πῆραν τό τίμιο λείψανο τοῦ ῾Ιερομάρτυρος, τό ἐνέδυσαν μέ ἀρχιερατικά ἄμφια καί τό ἐτοποθέτησαν σέ ἕνα ἑτοιμασμένο μνημεῖο. Τήν ἑπόμενη μέρα, μετά τήν τέλεση τῆς Παννυχίδος, τό λείψανο τοῦ ῾Αγίου μεταφέρθηκε στό παρεκκλήσι καί παρέμεινε ἄταφο γιά ἐννέα μέρες. Τά λείψανα τοῦ ῾Αγίου ῾Ιεράρχου ἐτοποθετήθηκαν μέσα σέ μνημεῖο καί ἐπιτελοῦσαν θαύματα σέ ἐκείνους πού προσέτρεχαν μέ πίστη.

῾Ο ῞Αγιος ᾿Ιωσήφ ἁγιοποιήθηκε στή Σύνοδο τῆς Ρωσικῆς ᾿Ορθόδοξης ᾿Εκκλησίας κατά τόν ᾿Απρίλιο τοῦ 1918.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου νεομάρτυρος ᾿Αργυρίου, τοῦ ᾿Επανομίτου.

῾Ο ῞Αγιος Νεομάρτυς ᾿Αργύριος ἐγεννήθηκε τό 1788 στήν ᾿Επανωμή Θεσσαλονίκης ἀπό τόν ᾿Αστέριο καί τή Βασιλική, τό γένος Ντουγιούδη. Σέ νεαρή λικία ἦλθε στή Θεσσαλονίκη, ὅπου προσλήφθηκε ἀπό κάποιον ράπτη ὡς ὑπηρέτης.

Κατά τίς μέρες ἐκεῖνες κάποιος Χριστιανός ἀπό τή Σοχό εὑρισκόταν κλεισμένος στή φυλακή τοῦ πασᾶ τῆς Θεσσαλονίκης γιά κάποιο ἔγκλημα πού εἶχε κάνει. Μή ἔχοντας νά πληρώσει τά χρήματα πού τοῦ ἐζητοῦσε ὁ πασᾶς, τόν ἀπειλοῦσε ὅτι θά τόν κρεμάσει. Μπροστά στήν ἀπειλή τοῦ θανάτου ὁ φυλακισμένος ἀποφάσισε νά ἀλλαξοπιστήσει. Τό γεγονός αὐτό ἐχαροποίησε τούς ᾿Αγαρηνούς, οἱ ὁποῖοι ἀμέσως τόν ἔβγαλαν ἀπό τή φυλακή καί τόν πῆγαν σ᾿ ἕνα καφενεῖο στήν τοποθεσία Ταχτάκαλα μέ σκοπό νά τόν μυήσουν στή μουσουλμανική θρησκεία.

῾Ο ᾿Αργύριος, πού εἶχε πληροφορηθεῖ τό γεγονός, εἰσῆλθε καί αὐτός στό καφενεῖο καί ἄρχισε νά τόν ἐλέγχει γιά τό παράπτωμά του καί ταυτοχρόνως νά τόν παρακινεῖ, γιά νά ἐπιστρέψει καί πάλι στήν ὀρθόδοξη πίστη. ῾Η στάση του αὐτή προκάλεσε τόσο πολύ τούς Γενίτσαρους, πού ὅρμησαν ἐπάνω του καί ἄρχισαν νά τόν γρονθοκοποῦν τόσο ἄγρια, ὥστε θά τόν ἐσκότωναν, ἐάν δέν ἀνέστελλε τήν ὀργή τους ἐλπίδα μήπως καί μπορέσουν νά τόν προσελκύσουν στή δική τους πίστη. Προσπάθησαν, λοιπόν, ἀπειλώντας τον ὅτι θά τόν σκοτώσουν, νά τόν ἀναγκάσουν νά ἀλλαξοπιστήσει. Σά βροντή ἀκούσθηκε φωνή τοῦ Νεομάρτυρος· «Εἶμαι Χριστιανός καί δέν ἀρνιέμαι τήν πίστη μου. Δόξα καί τιμή μου ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ. ᾿Επιθυμία μου εἶναι νά ἀποθάνω γιά τήν πίστη καί τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ».

Οἱ ᾿Αγαρηνοί τότε ὁδήγησαν τόν ᾿Αργύριο στόν κριτή ἐνώπιον τοῦ ὁποίου προσπάθησαν καί πάλι νά τόν μεταπείσουν μεταχειριζόμενοι πότε ἀπειλές καί πότε κολακεῖες καί ὑποσχέσεις γιά δῶρα καί ἀξιώματα. Μετά ἀπό δύο μέρες οἱ Γενίτσαροι ἐπανέλαβαν καί πάλι τίς προσπάθειές τους, χωρίς ὅμως ἀποτέλεσμα. ᾿Εζήτησαν λοιπόν ἀπό τόν κριτή νά διατάξει τήν ἐκτέλεσή του· αὐτός ὅμως βλέποντας ὅτι ὁ ᾿Αργύριος δέν εἶχε διαπράξει κάποιο ἀδίκημα ἄξιο θανάτου, προσπάθησε νά κατευνάσει τήν ὀργή τῶν ἐξαγριωμένων Τούρκων καί νά τούς πείσει πώς δέν εἶναι δίκαιο νά σκοτώσουν ἕναν ἀθῶο ἄνθρωπο. ᾿Εκεῖνοι ἐταράχθησαν καί ἐξαγριώθηκαν ἐναντίον του καί ἔτσι ὁ κριτής διέταξε τήν δι᾿ ἀπαγχονισμοῦ θανάτωσή του.

῎Ετσι, σέ λικία μόλις δέκα ὀκτώ ἐτῶν, τό 1806 καί μέρα Παρασκευή, ὁ ῞Αγιος Νεομάρτυς ᾿Αργύριος ὁδηγήθηκε σέ ἕναν τόπο λεγόμενο Καμπάν (σημερινό Καπάνι), στήν κεντρική ἀγορά τῆς πόλεως, ὅπου καί ἀπαγχονίσθηκε καί ἐπισφράγισε τήν ὁμολογία του στόν Χριστό μέ τή θυσία τοῦ αἵματός του.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρός ἠμῶν Χριστοφόρου, τοῦ ἐκ Γεωργίας.

῾Ο ῞Οσιος Χριστοφόρος ἦταν μοναχός στή μονή τοῦ ῾Αγίου ᾿Ιωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ στήν ἔρημο τοῦ Δαβιδγκαρέτζι, τή «Θηβαΐδα τῆς Γεωργίας». ᾿Αφοῦ ἀσκήτεψε θεοφιλῶς, ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη τό 1871.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός ἠμῶν Θεοφυλάκτου, ἐπισκόπου Σταυρουπόλεως.

῾Ο ῞Αγιος Θεοφύλακτος, κατά κόσμον Θεόδωρος Γκουμπίν, ἐγεννήθηκε σέ ἱερατική οἰκογένεια στό χωριό Μάκοβετς, κοντά στήν Ταρούσσα, τῆς ἐπαρχίας Καλούγκα. Τό 1838 ἐσπούδασε στό θεολογικό σεμινάριο τῆς Καλούγκα καί ἀργότερα εἰσῆλθε στή θεολογική ἀκαδημία τῆς Μόσχας. Στίς 8 Μαρτίου 1842 ἐκάρη μοναχός καί ἔλαβε τό ὄνομα Θεοφύλακτος. Στίς 15 Μαρτίου τοῦ ἰδίου ἔτους ἐχειροτονήθηκε διάκονος καί στίς 28 ᾿Ιουνίου πρεσβύτερος.

᾿Αφοῦ ἐδίδαξε σέ διάφορες θεολογικές σχολές, ἐξελέγη στίς 10 Φεβρουαρίου 1863 ᾿Επίσκοπος Σταυρουπόλεως. ᾿Αναδείχθηκε ἀληθινός ποιμένας καί διέπρεψε στόν ἀσκητικό του βίο.

῾Ο ῞Αγιος Θεοφύλακτος ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη τό 1872.

† Τῇ αὐτῇ μέρᾳ, μνήμη τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος ᾿Αλεξάνδρου, ἀρχιεπισκόπου Χάρκωβ.

῾Ο ῞Αγιος ῾Ιερομάρτυς ᾿Αλέξανδρος, κατά κόσμον Θεοφάνεβιτς Πετρόφσκϊυ, ἐγεννήθηκε στήν πόλη Λούκ τῆς περιοχῆς τῆς Βολυνίας τό 1851. ᾿Αφοῦ ὁλοκλήρωσε τίς σπουδές του στό τμῆμα Νομικῆς, μετά τό θάνατο τῆς μητέρας του παραδόθηκε σέ μία ζωή ἔκλυτη. Μιά μέρα τοῦ ἐπαρουσιάσθηκε στόν ὕπνο νεκρή του μητέρα, πού ὁ νέος τήν ἀγαποῦσε πάρα πολύ, καί τοῦ ἐζήτησε νά ἀλλάξει ζωή καί νά μπεῖ σέ μοναστήρι. ῾Ο ᾿Αλέξανδρος ὑπάκουσε στήν αἴτησή της, ἄφησε τόν κόσμο καί ἔγινε μοναχός.

Μετά τήν ἐπανάσταση τοῦ 1917 ὁ ἀρχιμανδρίτης ᾿Αλέξανδρος μαζί μέ ἄλλους ἱερωμένους τῶν ὁποίων οἱ ἐκκλησίες εἶχαν κλείσει, εὑρῆκε καταφύγιο στή γυναικεία μονή τοῦ Κοζέλσκινσκϊυ, στήν ἐπαρχία τῆς Πολτάβα. ᾿Εξ αἰτίας τῶν διωγμῶν πενήντα μοναχές ἐγκατέλειψαν τό μοναστήρι καί ἐγκαταστάθηκαν στίς ὄχθες τοῦ ποταμοῦ Πσέλ, ὅπου ἵδρυσαν μία σκήτη. ῾Ο ᾿Αλέξανδρος ἦταν ὁ ἐξομολόγος τους. Μέ τό κλείσιμο ὅλων τῶν μοναστηριῶν καί τίς ἐκκλησίες ἐκείνης τῆς περιοχῆς, σκήτη παρέμεινε τό μοναδικό κέντρο ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, προσελκύοντας ἕνα μεγάλο ἀριθμό πιστῶν μέ τήν εὐκαιρία τῶν διαφόρων τελετῶν. Τό 1932 σκήτη ἐλεηλατήθηκε ἀπό τίς σοβιετικές ἀρχές. Μετά ἀπό αὐτή τήν καταστροφή ὁ ἀρχιμανδρίτης ᾿Αλέξανδρος ἐχειροτονήθηκε ᾿Επίσκοπος τοῦ Οὐμάνσκ καί συνενώθηκε μέ τήν ἐκκλησιαστική ἱεραρχία τῆς ὁποίας γεῖτο ὁ Μητροπολίτης Σέργιος Σταρογκορόντσκϊυ. Τό 1933 μεταφέρθηκε στή θέση τῆς Βινίτσα καί τό 1937 στήν ἀρχιεπισκοπή τοῦ Χάρκωβ.

῾Ο ῞Αγιος ᾿Αλέξανδρος γρήγορα ἐκέρδισε τή στοργή καί τήν ἐκτίμηση τῶν πιστῶν τοῦ ποιμνίου του. ῾Η κοινωνικότητα, ζωντάνια καί τό μειλίχιο ὕφος του συνοδεύονταν ἀπό τήν ἱκανότητα νά ἐπιλύει μέ ἁπλότητα καί σοφία τίς διαμάχες καί νά παρακινεῖ τούς ἐνορίτες στήν πίστη καί στή χριστιανική ζωή κατά τή διάρκεια τῶν διώξεων.

Κατά τό 1930 οἱ ἐκκλησίες τοῦ Χάρκωβ, πού εἶχαν ἐναπομείνει, ἦταν σέ μεγάλο βαθμό στά χέρια ἱερέων πού καθοδηγοῦνταν ἀπό τήν «᾿Αναδιοργάνωση» (Οὲὃ῏ἇ῝ὸὃὴὗ) ἤ τήν Αὐτοκέφαλη ᾿Εκκλησία τῆς Οὐκρανίας. Μονάχα ἐκκλησία τοῦ ῾Αγίου Νικολάου στή Λυσάγια Γκόρα, ἕνα μακρινό προάστιο τῆς πόλεως, ἀνῆκε στήν κοινότητα τῆς ᾿Ορθόδοξης Ρωσικῆς ᾿Εκκλησίας. ᾿Εδῶ, χάρη στήν ποιμαντικό ζῆλο τοῦ ῾Αγίου ᾿Αλεξάνδρου, ἐξελισσόταν μιά ζωντανή ἐκκλησιαστική δραστηριότητα. Κάθε ἑβδομάδα οἱ ἱερές ᾿Ακολουθίες τοῦ ᾿Αρχιεπισκόπου ᾿Αλεξάνδρου συγκέντρωναν χιλιάδες ἀνθρώπων καί κάθε Κυριακή Θεία Κοινωνία διαρκοῦσε ἀρκετές ὧρες. ᾿Επίσης, πάντοτε τήν Κυριακή, ὁ ᾿Αρχιεπίσκοπος ἐβάπτιζε δεκάδες ἀνθρώπων (μερικές φορές μέχρι καί ἑκατόν εἴκοσι).

῾Η ἐκκλησιαστική ἀφύπνιση τῶν κατοίκων τοῦ Χάρκωβ καί ὁ ἐνθουσιασμός τοῦ ᾿Αρχιεπισκόπου προεκάλεσαν τήν ἀποδοκιμασία τῶν ἀρχῶν. Στίς 28 ᾿Ιουλίου 1938 ὁ ῞Αγιος συνελήφθη καί στίς 17 ᾿Ιουνίου 1939 καταδικάσθηκε ἀπό τό στρατοδικεῖο σέ δεκαετή φυλάκιση μέ τήν κατηγορία τῆς «ἀντιεπαναστατικῆς προπαγάνδας». Στίς 5 ᾿Ιανουαρίου 1940 αὐτή καταδίκη ἀποσύρθηκε καί περίπτωση τοῦ ᾿Αλεξάνδρου ἐτέθηκε σέ συμπληρωματική ἔρευνα. ᾿Αλλά ὁ ᾿Αρχιεπίσκοπος δέν ἄντεξε τή διάρκεια τῆς προφυλακίσεώς του καί ἀπέθανε στίς 24 Μαΐου τοῦ 1940 στό ἀναρρωτήριο τῆς φυλακῆς. Μέσα ἀπό μεγάλες δυσκολίες καί κινδύνους, οἱ πιστοί κατόρθωσαν νά βγάλουν ἀπό τή φυλακή τό λείψανο τοῦ ῾Αγίου καί νά τό ἐνταφιάσουν μυστικά στό κοιμητήριο Ζαλγιούτνσκϊυ τοῦ Χάρκωβ. ῎Εκτοτε ὁ τάφος τοῦ ῾Αγίου ᾿Αλεξάνδρου ἔγινε τόπος ἱεροῦ προσκυνήματος καί γιά πολλά χρόνια οἱ πιστοί τοῦ Χάρκωβ συνέχισαν νά ἐναποθέτουν στόν τάφο του λουλούδια.

Τό 1993, Σύνοδος τῆς ᾿Ορθοδόξου Οὐκρανικῆς ᾿Εκκλησίας (Πατριαρχεῖο Μόσχας) ἐπεκύρωσε τήν τοπική τιμή τοῦ ῾Αγίου ᾿Αλεξάνδρου ἐντός τῶν ὁρίων τῆς Οὐκρανίας. ῾Η ἑορτή τοῦ ῾Αγίου τελεῖται, ἐπίσης, τήν μέρα πού ἀφιερώθηκε στή μνήμη τῶν Νεομαρτύρων τῆς Σλομπόντσκαγια Οὐκρανίας, τήν 9η Μαΐου.

Ταῖς αὐτῶν ἁγίαις πρεσβείαις, ὁ Θεός,

ἐλέησον μᾶς. ᾿Αμήν.