Είναι δυνατόν κατά το βάπτισμα ενός ιθαγενούς των ιεραποστολικών χωρών να δώσουμε όνομα το οποίο δεν απαντάται στο Αγιολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας;

Παναγιώτη Ι. Μπούμη (Πάντα τα έθνη, Τεύχος 22, β΄ Τρίμηνο 1987, σελ. 8 - 9)

Απάντηση: Προεισαγωγικώς θα θέλαμε να παρατηρήσουμε, ότι για να δώσουμε τη σχετική απάντηση στο ανωτέρω ερώτημα, θα βασιστούμε στην Παράδοση, στην Αγ. Γραφή, στους κανόνες και στις κανονικές αρχές της Ορθοδόξου γενικώς Εκκλησίας και όχι στις διατάξεις ή τις συνήθειες μιας επί μέρους τοπικής ή εθνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Όπως είναι ευνόητο, τούτο πράττουμε, γιατί η Παράδοση της καθόλου Ορθοδόξου Εκκλησίας έχει καθολική ισχύ· ισχύει για όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες, υπάρχουσες και μέλλουσες. Αντιθέτως είναι δυνατόν οι διατάξεις, οι παραδόσεις και οι συνήθειες μιας τοπικής Εκκλησίας να έχουν ισχύ μόνο γι' αυτήν την ωρισμένη Εκκλησία και να μην έχουν εφαρμογή σε άλλη Ορθόδοξη Εκκλησία. Και όχι μόνον αυτό, αλλά είναι δυνατόν να έρχονται και σε αντίθεση με τους νόμους ή τα έθιμα του ενός ή του άλλου τόπου. Επομένως, δεν μπορούμε να τα επιβάλλουμε και στις εκκλησίες αυτές.

Αυτά προς το παρόν για το θέμα αυτό.

* * *

Ας έλθουμε τώρα στην εξέταση του υποβληθέντος ερωτήματος. Εν πρώτοις πρέπει να διευκρινιστεί ότι η ονοματοδοσία ή ονοματοθεσία δεν είναι συνδεδεμένη αρρήκτως με το βάπτισμα. Δεν διαπράττουμε, με άλλα λόγια, καμμία κανονική αταξία, ούτε παραβαίνουμε κανόνα της Εκκλησίας, εάν δώσουμε σε ένα άτομο το όνομα προ του βαπτίσματος. Τούτο επιβεβαιώνεται και από την εκκλησιαστική πράξη και τάξη, κατά την οποία και από τους πρώτους χρόνους του Χριστιανισμού τα ονόματα εδίδοντο προ της βαπτίσεως κατά την ογδόη ημέρα από τη γέννηση του παιδιού. Αυτό έγινε και στην περίπτωση του Ιησού Χριστού (Λουκ. 2,21).

Η αποσύνδεση ονοματοθεσίας και βαπτίσεως ισχύει και στην περίπτωση μάλιστα που σήμερα βαπτίζουμε ένα χριστιανό στις ιεραποστολικές, λεγόμενες, χώρες σε μεγάλη ηλικία και που είναι φυσικό να του έχει ήδη δοθεί το όνομα πολύ πριν μυηθεί στο Χριστιανισμό και «ενδυθεί το Χριστό» (Γαλ. 3,27). Με το όνομα αυτό γνωρίζεται και αναγνωρίζεται και με αυτό συναλλάσσεται. Έχει λοιπόν ο χριστιανός αυτός πολιτογραφηθεί στην κοινωνία και στην πολιτεία με το όνομα αυτό. Οπότε με το όνομα αυτό μπορεί να πολιτογραφηθεί και στην Εκκλησιαστική κοινωνία και στη βασιλεία των ουρανών με τη βάπτιση. Κανένας κανόνας της Εκκλησίας δεν του επιβάλλει να το αλλάξει.

Το γεγονός ότι το όνομα αυτό δεν περιλαμβάνεται στο γνωστό αγιολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας δεν έχει μεγάλη σημασία, ούτε είναι λόγος ανησυχίας. Αρκεί το γεγονός, όπως λέγει και ο Ιησούς Χριστός «ότι τα ονόματα υμών εγγέγραπται εν τοις ουρανοίς» (Λουκ. 10,20). Και αρκεί το γεγονός ότι λαμβάνει με τη βάπτιση το «καλόν όνομα» του Χριστιανού (Ιακ. 2,7).

Εξ άλλου το ότι δεν περιέχεται στον κατάλογο των γνωστών αγίων δεν έχει σημασία, γιατί δεν γνωρίζουμε ακριβώς, παρ' όλη την προσπάθεια της Αγιολογίας, ποια ονόματα συγκαταλέγονται στο χορό των αγίων. Το αγιολόγιο μόνον ελάχιστα έχει. Επομένως το εν λόγω όνομα μπορεί να ταυτίζεται με το όνομα ενός αγνώστου μέχρι στιγμής αγίου. Προς το τελευταίο αυτό ενδεχόμενο είναι σχετική και η δυνατότητα εκείνη, κατά την οποία το εν λόγω όνομα του βαπτισμένου μεταφραζόμενο έχει την ίδια ή παραπλήσια σημασία με το όνομα κάποιου γνωστού ή αγνώστου αγίου ή μάρτυρος της Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Επομένως θα έλεγε κανείς ότι μπορούμε γενικώς να αφήσουμε κατά τη βάπτιση των χριστιανών των ιεραποστολικών χωρών τα ονόματα, τα οποία φέρουν ήδη από της μικρής τους ηλικίας, ή επιθυμούν να λάβουν κατά τη βάπτιση τους. αλλά και κατά τη βάπτιση των μικρών παιδιών μπορούμε να δίνουμε το όνομα, το οποίο προτιμούν οι φυσικοί ή οι πνευματικοί ή οι νομικοί κηδεμόνες αυτού, ασχέτως του εάν παρέχεται ή δεν περιέχεται στο Αγιολόγιο.

* * *

Μόνο στην περίπτωση κατά την οποία ένα πρόσωπο των χωρών αυτών φέρει ή θέλει να φέρει όνομα, το οποίο ανήκε σε ένα ειδωλολατρικό θεό, ή ναό, ή βωμό. Ή άγαλμα, η σε κάποιο μάγο, κ.τ.λ., επιβάλλεται η αλλαγή του ονόματος.

Και τούτο, γιατί είναι δυνατόν ψυχολογικώς να επηρεάζει δυσμενώς τον φέροντα το όνομα αυτό ή τους συναναστρεφόμενους με αυτόν. Π.χ. μπορεί να τους υπενθυμίζει παλαιές καταστάσεις, άνομες τάσεις ή πράξεις, ή να τους δημιουργεί φοβία. Στις περιπτώσεις αυτές οφείλουμε να αλλάζουμε το όνομα, για να απαλλάσσεται ο άνθρωπος από τη μία ή την άλλη μορφή της δουλείας. (Πρβλ. τα χωρία Γαλ. 4, 8-9 και 5,1, καθώς και Εβρ. 2,15).

Στην τακτική αυτή οδηγεί το παράδειγμα των Πατέρων της εν Καρθαγένη Συνόδου, του 419 μ.Χ., οι οποίοι έλαβαν δύο φορές την απόφαση να ζητήσουν από τους βασιλείς Ονώριο και Θεοδόσιο το Μικρό να απαλλάξουν τους νεοφώτιστους λαούς από «τα εγκατα-λείμματα των ειδώλων τα κατά πάσαν την Αφρικήν» (καν. πδ΄/ψβ), «ώστε να μη υπολειφθεί καμμία ανάμνηση αυτών» (Αριστηνός, Γ. Ράλλη - Μ. Ποτλή, Σύνταγμα, τομ. Γ΄, σελ. 511). Αυτή είναι η αληθινή έννοια των δύο τούτων αποφάσεων των πατέρων της εν Καρθαγένη Συνόδου, οι οποίες αποτελούν αιτήσεις προς τους αυτοκράτορες, και όχι εντολες προς τους χριστιανούς, να καταστρέφουν τους ναούς, τους βωμούς και τα αγάλματα ή τα άλλα καλλιτεχνήματα των προγόνων τους.

Για τους ανωτέρω, λοιπόν, ψυχολογικούς λόγους και κατά τη β'απτιση των προσερχομένων σε μεγάλη ηλικία στο Χριστιανισμό γίνεται μία αλλαγή του ονόματος, πράγμα το οποίο συγχρόνως αποτελεί και ένα σύμβολο της αλλαγής του βίου, η οποία επέρχεται με το βάπτισμα. Και για τους λόγους αυτούς διάφορες τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες υποδεικνύουν στα μέλη τους να μη δίδουν στα παιδιά τους ονόματα αιρετικών ή αθέων, ή εχθρών της Εκκλησίας, ή μεγάλων εγκληματιών και διαβεβλημένων προσώπων της κοινωνίας (Πρβλ. την υπ' αριθμ. 814/30.5.1955 Εγκύκλιο της Ι. Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος).

Για τους αυτούς ποιμαντικούς - ψυχολογικούς λόγους, αντιθέτως, ίσως θα πρέπει να επιδιώκεται από τους γονείς, αναδόχους, ιερείς να δίδεται στα βαπτιζόμενα παιδιά ένα όνομα, που να εκφράζει μία ωραία ιδέα, να παρουσιάζει την αρετή ή να προβάλλει κάποιο σπουδαίο πρόσωπο. Αυτό επηρεάζει θετικώς τις μικρές ψυχές των παιδιών. Γι' αυτό ωραία και η συνήθεια της Εκκλησίας μας να δίνει ονόματα αγίων και μάλιστα με ένα ουσιαστικό και θετικό περιεχόμενο.

Ήδη ο ’γιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος έλεγε, ότι οι χριστιανοί πρέπει να δίνουν στα παιδιά τους ονόματα ανδρών, οι οποίοι διέπρεψαν και διέλαμψαν στην αρετή, για να χρησιμεύουν σ' αυτά ως πρότυπα προς μίμηση. Και προσθέτει χαρακτηριστικώς: «Ου μόνον γαρ των γονέων εντεύθεν δείκνυται το φιλόθεον· αλλά και η πολλή περί τους παίδες αυτών επιμέλεια· και όπως άνωθεν και εξ αρχής επαίδευον τα τικτόμενα παιδία δια της προσηγορίας» (Ομιλία ΚΑ΄στη Γένεση, PG 53, 179ΑΒ).

Ίσως ακόμη θα έπρεπε και στο εύηχο των ονομάτων να δίδεται προσοχή, γιατί φυσικά κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι το όνομα, επειδή ακριβώς επαναλαμβάνεται πολλές φορές, ασκεί μία απόφασιστική επιρροή και στον φέροντα αυτό και στους άλλους και στις μεταξύ τους σχέσεις. Και όταν το όνομα ηχεί καλώς, ασκεί μία επίδραση ευεργετική, ενώ όταν είναι κακόηχο, ασκεί μία επίδραση αρνητική. Επομένως και αυτό πρέπει να λαμβάνει υπόψη, τόσο κατά την απονομή του ονόματος στις χώρες της Ιεραποστολής, όσο και κατά τη μεταφορά ή μετάφραση των ονομάτων των αγίων από χώρα σε χώρα, ή από γλώσσα σε γλώσσα.