Ὁ ΕΥΔΟΚΙΑΔΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΔΕΝΔΡΙΝΟΣ
Τοῦ Γεωργίου Θ. Πρίντζιπα

Στά χρόνια τοῦ Μεγάλου Ξεσηκωμοῦ ἡ λαχτάρα γιά τήν Λευτεριά ἦταν πού κράτησε τόν κάθε Ἕλληνα σ' ἐγρήγορση ἀγωνιστική. Παρά τίς μικρότητες, πού εἶναι ἀναπόφευκτες στούς ἀνθρώπους, παρά τήν ἐλαχιστότητα τῶν μέσων, ὁ πόθος γιά τήν ἀναγέννηση τοῦ Ἔθνους ἔμεινε ἀκοίμητος.

Αὐτός ὁ πόθος ὁδήγησε τά βήματα ἑνός ἐπισκόπου, τοῦ Εὐδοκιάδος Γρηγορίου, ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη στόν Μοριά. Μέ τήν ἔκρηξη τῆς Ἐπαναστάσεως ἐγκατέλειψε τήν ἐπισκοπική του θέση, γιά νά γίνει ἀγωνιστής στή Μεγάλη Ὑπόθεση. Γιά νά λάβει μέρος στήν πραγματοποίηση ἑνός ὀνείρου πολλῶν γενεῶν.

Γεννημένος στήν Ἰθάκη στά 1767 μεγάλωσε μέ τό ὅραμα τῆς ἐλεύθερης Ἑλλάδας. Ἀπό νωρίς ἀκολούθησε τόν μοναχισμό κι ἔτσι στήν ἡσυχία καί τήν πνευματικότητα τοῦ μοναστηριοῦ ἀνδρώθηκε τό πνεῦμα του. Μαθήτευσε καί στήν Ἀθωνιάδα, πού εἶχε μεγάλη φήμη ἐκείνη τήν ἐποχή. Γι' αὐτό καί ἡ μόρφωσή του δέν ἦταν τυχαία. Ἡ Θεολογία καί ἡ Φιλοσοφία τόν συγκινοῦσε ἰδιαίτερα. Μίλαγε καί ξένες γλῶσσες. Ἐκτός ἀπό τά τουρκικά, γνώριζε τήν ἀραβική καί τήν γαλλική, πράγμα σπάνιο γιά κεῖνα τά χρόνια.

Τό 1808 χειροτονήθηκε ἐπίσκοπος Εὐδοκιάδος καί ἔγινε βοηθός τοῦ Μητροπολίτου Χίου. Μετά ἀπό λίγο, τό 1811, τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, πού γνώριζε τήν ἀξία του, τόν τοποθέτησε Ἀρχιερατικό προϊστάμενο στή συνοικία Μεγάλο Ρεῦμα τῆς Βασιλεύουσας. Ἐκεῖ τόν βρῆκε ἡ Ἐπανάσταση τοῦ 1821.

Ἀπό κοντά γνώρισε τά φοβερά γεγονότα στήν Πόλη, μόλις μαθεύτηκε ἡ ἔναρξη τοῦ Ἀγώνα. Τόν ἀπαγχονισμό τοῦ Πατριάρχη καί τή σφαγή τῶν Μητροπολιτῶν καί χιλιάδων λαοῦ. Ἀντί, ὅμως, νά πτοηθεῖ καί νά κάτσει ἥσυχος, ὅπως πολλοί "συνετοί" τόν συμβούλευαν, σηκώθηκε καί πῆρε τόν δρόμο γιά τήν Πελοπόννησο.

Στήν ἀρχή βρέθηκε στά ἴδια μετερίζια μέ τόν Κολοκοτρώνη, τόν Παπαφλέσσα κι ἄλλους ἀγωνιστές. Ἀργότερα, ὅμως, τό Ἐκτελεστικό τόν κάλεσε κοντά του, γιατί εἶχε ἀνάγκη ἀπό τήν πολύτιμη μόρφωσή του καί τήν πείρα του.

Τό πρῶτο, πού σκέφτηκε ὁ Γρηγόριος, σάν ἔλαβε αὐτή τήν ἐντολή, ἦταν νά μήν ὑπακούσει. Ὁ πολεμιστής σκουριάζει μέσα στό γραφεῖο. Ἡ παρέμβαση, ὅμως, τοῦ ὑπουργοῦ τῆς Θρησκείας, Ἐπίσκοπου Δαμαλῶν Ἰωνᾶ, ἔκαμψε τήν ἀντίθεσή του. Πείσθηκε, πώς ἡ πατρίδα τόν χρειάζεται γιά μιά σπουδαία ἀποστολή. Γιά νά πραγματοποιήσει ἕνα μεγαλεπίβολο σχέδιο.

Πραγματικά, τό 1824 οἱ Ἕλληνες εἶχαν πληροφορηθεῖ, πώς οἱ ὑπόδουλοι στούς Τούρκους Λιβανέζοι παραδειγματίστηκαν ἀπ' αὐτούς καί σκόπευαν νά ἐπαναστατήσουν. Ζητοῦσαν, λοιπόν, τή βοήθεια τῶν Ἑλλήνων, πού εἶχαν ἀποκτήσει πείρα, τόσο στήν ὀργάνωση, ὅσο καί στήν ἐκτέλεση τέτοιων τολμημάτων. Ἀπό τήν πλευρά τους πάλι οἱ Ἕλληνες ἐνδιαφέρονταν γιά τή συμμαχία αὐτή, πού θά προκαλοῦσε ἀντιπερισπασμό στούς Τούρκους.

Ἡ ὑπόθεση ἦταν δύσκολη καί λεπτή. Ἔπρεπε νά ἀνατεθεῖ σέ ἄντρα ἱκανό, πού νά γνωρίζει τήν κατάσταση στίς περιοχές αὐτές. Σάν τέτοιος κρίθηκε ὁ Εὐδοκιάδος Γρηγόριος. Ἡ μόρφωσή του, ἡ γλωσσομάθειά του καί πρός παντός ὁ ὀξύνοιά του ἦταν ἐγγύηση γιά τήν ἐπιτυχία τῆς ἀποστολῆς. Ἐπιπλέον, ὁ Γρηγόριος εἶχε θητεύσει στούς κόλπους τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τοῦ μεγάλου σχολείου τῆς διπλωματίας γιά τό ὑπόδουλο Γένος.

Ἔτσι τό 1825 ἔφυγε γιά τή Συρία. Σάν ἔφθασε ἐκεῖ, πρώτη του δουλειά ἦταν νά ἔλθει σ' ἐπαφή μέ τόν Ἐμίρη τῶν Δρούζων Μπεσίρ Σεχάμπε, πού ἔδειχνε τάσεις γιά ἀνεξαρτησία. Ἔπειτα ἐπισκέφτηκε τούς ὀρθόδοξους Μητροπολίτες τοῦ Λιβάνου καί τῆς Συρίας. Σ' ὅλους αὐτούς εἶχε στείλει ἐπιστολές ὁ Δαμαλῶν Ἰωνᾶς κι ἔτσι εἶχε προετοιμαστεῖ κατάλληλα τό ἔδαφος. Γι' αὐτό παντοῦ γίνεται δεκτός μέ ἐνθουσιασμό, παντοῦ συναντᾶ προεπαναστατικό ὀργασμό.

Στίς 4 Μαΐου τοῦ 1826 τό Ἐκτελεστικό παίρνει γράμμα ἀπό τόν Γρηγόριο, πού τό προτρέπει νά βοηθήσει τούς χριστιανούς τῆς Συρίας στό δικό τους ἀγώνα. Οἱ Ἕλληνες μέ τή σειρά τους τόν εἰδοποιοῦν, πώς ἑτοιμάζεται ἐκστρατεία μέ ἀρχηγούς τόν Κριεζώτη, τόν Καρατάσο καί τόν Δυοβουνιώτη. Ἡ εἴδηση αὐτή γέμισε χαρά τούς ἐκεῖ χριστιανούς. Νέα "Ἁγία Λαύρα" ἀρχίζει νά ἑτοιμάζεται.

Δυστυχῶς, ὅμως, τό σχέδιο αὐτό τελικά ναυάγησε. Αἰτία ἡ παλιά κακοδαιμονία τοῦ ἀνθρώπινου γένους. Ἡ προδοσία. Πρίν προλάβει ὁ Γρηγόριος νά ἑτοιμάσει κατάλληλα τήν ἐξέγερση, προδόθηκε. Τόν συνέλαβαν Αἰγύπτιοι στρατιῶτες στό Χαλέπι τῆς Συρίας καί τόν ἔσυραν αἰχμάλωτο στήν Αἴγυπτο.

Ἐκεῖ ὁ Γρηγόριος ὑπέστη τά πάνδεινα. Βασανίστηκε ἀπάνθρωπα γιά ν' ἀποκαλύψει πρόσωπα καί πράγματα. Γνώριζε, ὅμως, νά κρατᾶ τό στόμα του κλειστό. Ἡ ἐχεμύθειά του θά σώσει πολλούς χριστιανούς. Τελικά μιά κι οἱ ἀνακριτές δέν κατάφεραν νά τοῦ ἀποσπάσουν καμιά πληροφορία, πεισματωμένοι ἀπό τήν στάση του, τόν παρέδωσαν σκλάβο στά κτήματα τοῦ Βελῆ τῆς Αἰγύπτου Μεχμέτ Ἀλῆ, τοῦ Πατέρα τοῦ Ἰμπραήμ πασᾶ.

Νέες δοκιμασίες περίμεναν τόν ταλαιπωρημένο ἐπίσκοπο. Ἀνῆκε πιά σέ μιά κατηγορία ἀνθρώπων, πού οἱ ἄλλοι δέν τούς ἀναγνώριζαν κανένα δικαίωμα. Ἡ ζωή του δέν εἶχε καμιά ἀπολύτως ἀξία. Ἦταν στή διάθεση τῶν ἐπιστατῶν τοῦ Βελῆ, πού ἦσαν φημισμένοι γιά τή σκληράδα τους. Δέν φτάνει ἡ σκληρή δουλειά. Δέν φτάνουν οἱ ἀφάνταστες ταλαιπωρίες. Δέν φτάνει ἡ δυσεντερία καί οἱ ἄλλες ἀρρώστιες ἀπ' τό βρώμικο φαγητό, πού τόν ὑποχρέωναν νά τρώει. Εἶχε ν' ἀντιμετωπίσει καί τά πειράγματα τῶν στρατιωτῶν, πού ἔφταναν ὥς τή χυδαιότητα. Πολλές φορές ξυλοκοπήθηκε ἄγρια χωρίς αἰτία. Ἄν παραπονιόταν, κινδύνευε νά χάσει τή ζωή του.

Στό μεταξύ οἱ Ἕλληνες εἶχαν μάθει τήν τύχη τοῦ ἀπεσταλμένου τους. Ζήτησαν, λοιπόν, τή βοήθεια τῶν εὐρωπαϊκῶν κυβερνήσεων γιά τήν ἀπελευθέρωση τοῦ ἱεράρχη. Πραγματικά, μετά ἀπό δύο χρόνια ὁ Κόδριγκτων κατάφερε νά μάθει ποῦ βρισκόταν κι ἔτσι ν' ἀπαιτήσει τήν ἐλευθερία του. Τόν παρέλαβε σέ ἄθλια κατάσταση καί τόν ἔφερε στήν Ἑλλάδα, στά τέλη τοῦ 1828. Γιά νά τόν ἀνταμείψει τό νεοσύστατο ἑλληνικό κράτος τόν ἔκανε Μητροπολίτη Αἰγιαλείας τό ἔτος 1833. Ἀκολούθως τό 1842 μετατέθηκε στή Μητρόπολη Πατρῶν (1842-1852). Πέθανε στά 1855 σέ βαθύτατα γεράματα ὡς πρώην Πατρῶν.

Ἡ ἱστορία ἔχει κατατάξει τήν περιπέτειά του στίς μεγάλες προσφορές τῆς Ἐκκλησίας στή διάρκεια τοῦ Ἀγώνα. Ὁ ἴδιος, ὅμως, ἔζησε μέ τήν πίκρα τῆς ἀποτυχίας σέ μιά σημαντική ὑπόθεση. Ἡ μετριοφροσύνη του δέν δέχθηκε τόν χαρακτηρισμό τοῦ ἥρωα. Πάντοτε μίλαγε γιά ἐκτέλεση ἀρχιερατικοῦ καθήκοντος, ὅπως καί τόσοι ἄλλοι μάρτυρες ἐπίσκοποι, πού σήμερα φραγκοσπουδαγμένοι νεωτεριστές τούς κατηγοροῦν.