Κριτόβουλος, Ξυγγραφής Ιστοριών Α΄ ,

Δήμητρας Ι. Μόνιου, Μνήμες Αλώσεως Κωνσταντινούπολη 1453,
εκδ. Π. Κυριακίδη, Αθήνα 2006, σ. 180 κεξ.

[28] [1] Αφού, λοιπόν, κατέταξε τον στρατό του κατ' αυτόν τον τρόπο και απέκλεισε το τείχος με τους στρατιώτες του, αναθέτει τον πόλεμο στη θάλασσα στον Παλτόγλη, σε έναν άνδρα γενναίο, έμπειρο στις ναυμαχίες, καλό στρατηγό και σατράπη της Καλλιπόλεως, τον οποίο επέλεξε ως αρχηγό του στόλου και ιών παραθαλάσσιων περιοχών της Ευρώπης και της Ασίας.

[2] Αυτός απέκλεισε με τα πλοία όλο το παραθαλάσσιο τείχος από την άκρη της Χρυσής Πύλης μέχρι τα ναυπηγεία του Γαλατά, μία έκταση περίπου σαράντα τριών σταδίων, μαζί με τις αλυσίδες και τα πολεμικά και εμπορικά πλοία που είχαν προσορμισθεί εκεί. Στο σημείο αυτό ο Παλτόγλης πολεμούσε καθημερινά με επιθέσεις, επιδιώκοντας να εισβάλει στο λιμάνι, ώστε να ανοίξει όλο το τείχος κατά μήκος του Κερατίου για τον πόλεμο.

[3] Συνολικά η περίμετρος της Πόλεως που ήταν αποκλειόμενη από τον τουρκικό στρατό στη στεριά και στη θάλασσα, ήταν ακριβώς εκατόν είκοσι έξι στάδια (1) · ήταν αφύλακτο μόνο το τείχος του Κερατίου που βρισκόταν μέσα στην αλυσίδα, εκτάσεως περίπου τριάντα πέντε σταδίων.

[29] [1] Μόλις ο Μεχμέτ τα οργάνωσε έτσι, καλεί τους μηχανουργούς (2) και συζητεί μαζί τους για τα μηχανήματα και το τείχος, πώς θα μπορούσε ευκολώτερα να γκρεμιστεί. Αυτοί του υπόσχονται ότι είναι εύκολη η ισοπέδωση του, αν εκτός από τα υπάρχοντα μηχανήματα (γιατί είχαν ήδη κατασκευάσει πρωτύτερα κι άλλα) έφτιαχναν κι ένα ακόμη, που, όπως πίστευαν, θα ήταν ικανό να κλονίσει και να γκρεμίσει το τείχος· χρειάζονταν όμως πολλά έξοδα, μεγάλη ποσότητα χαλκού και άλλα πολλά υλικά.

[2] Τότε, ο σουλτάνος αμέσως, χωρίς πολλά λόγια, τους παρέχει άφθονα όσα χρειάζονταν κι εκείνοι κατασκευάζουν το κανόνι, ένα μηχάνημα φοβερώτατο για όποιον το έβλεπε και εντελώς απίστευτο και ασύλληπτο για όποιον το άκουγε. [...]

[30] [6] Τόσο απίστευτο και απίθανο ήταν αυτό το είδος μηχανήματος, το οποίο δε διέθεταν, ούτε γνώριζαν οι παλιοί βασιλιάδες και στρατηγοί· γιατί αν το είχαν, δε θα υπήρχε τίποτα που να τους εναντιώνεται ή να τους προβάλλει αντίσταση στις πολιορκίες, ούτε θα χρειάζονταν πολλά μηχανήματα για να κλονίσουν και να γκρεμίσουν ακόμη και τα πιο ισχυρά τείχη ούτε θα ήταν ανάγκη να καταβάλουν μεγάλες προσπάθειες για να κτίσουν τείχη, να σκάψουν τάφρους, να σηκώσουν προχώματα, να σκάψουν υπογείως και να κάνουν άλλα παρόμοια, για να κυριεύσουν πόλεις και να καταλάβουν φρούρια· όλα θα υποχωρούσαν μπροστά τους και θα τους παραδίδονταν, καθώς θα κλονίζονταν και θα σωριάζονταν κάτω από τα μηχανήματα. Όμως, αυτά δεν υπήρχαν.

[7] Το κανόνι αυτό είναι καινούργια εφεύρεση των Γερμανών και των Κελτών, εδώ και περίπου εκατόν πενήντα χρόνια ή λίγο περισσότερα. Ένα μηχάνημα πολύ έξυπνο και πολύπλοκο, ιδιαίτερα η σύνθεση και η κατασκευή της βοτάνης, η οποία αποτελείται από πολύ θερμά και ξηρά υλικά, από νίτρο, θειάφι, κάρβουνο και διάφορα βότανα, που προκαλούν ένα ξηρό και θερμό αέριο· αυτό καθώς συμπιέζεται μέσα στο στεγανό, ισχυρό και συμπαγές σώμα του χαλκού και καθώς δεν έχει από άλλο σημείο διέξοδο, ωθείται από μέσα με τη βία και προκαλεί όχι μόνο τη δυναμική εκτόξευση της πέτρας, αλλά πολλές φορές και τη ρήξη του χαλκού.

[8] Το μηχάνημα αυτό δεν έχει κάποια παλιά ονομασία, έκτος αν θα μπορούσε κάποιος να το ονομάσει ελέπολιν ή α φετήριον , ενώ οι σύγχρονοι το ονομάζουν σκευή. [...]

[31] [1] Ο Μεχμέτ, όταν ολοκληρώθηκαν με τον καλύτερο τρόπο οι προετοιμασίες σχετικά με τα μηχανήματα, διέταξε τους μηχανουργούς να τα στήσουν κοντά στα τείχη και να τοποθετήσουν στο Μεσοτείχιο (3), όπου είχε στρατοπεδεύσει, τρία από τα μεγαλύτερα και πιο ισχυρά κανόνια, για να χτυπήσουν και να κλονίσουν το τείχος τα άλλα κανόνια διέταξε να τα στήσουν σε διάφορα σημεία του τείχους, επιλέγοντας τα πιο ευάλωτα και τα πιο ασθενή τμήματα (4). Ο σουλτάνος είχε αποφασίσει να ρίξει το τείχος σε πολλά μέρη, ώστε να είναι πιο εύκολο να το κυριεύσει κι έτσι να αλωθεί χωρίς δυσκολίες, όπως ακριβώς έγινε...

[38] [5] Αυτό το παράδοξο συμβάν αναστάτωσε τους κατοίκους της Πόλεως και τους έκανε να αγωνιούν και να φοβούνται. Έτσι, μετακίνησαν τα υπόλοιπα καράβια, τα οδήγησαν σε ασφαλές σημείο και τα φρουρούσαν. Στο εξής δεν υπέστησαν καμία άλλη ζημία από τις πέτρες των κανονιών, αλλά αντιθέτως προφύλασσαν σθεναρά το λιμάνι και το Κέρας.

[39] [1] Ενώ επικρατούσε αυτή η κατάσταση, εμφανίστηκαν τρεις ή τέσσερις μέρες αργότερα να πλέουν ανοιχτά στο πέλαγος τρία από τα μεγάλα εμπορικά πλοία, τα οποία είχε στείλει ο πάπας της Ρώμης με τρόφιμα και βοήθεια για την Πόλη (5). Είχε ήδη πληροφορηθεί τον πόλεμο και την αναμενόμενη πολιορκία και έστειλε αυτά τα πλοία εκ των προτέρων για να βοηθήσουν, μέχρι να επανδρώσει τον υπόλοιπο στόλο του. Ετοίμαζε να στείλει από την Ιταλία τριάντα πολεμικά πλοία και μετά απ' αυτά και εμπορικά πλοία, για να βοηθήσουν τους Ρωμαίους και τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο. Αυτά, όμως, δεν ήλθαν ποτέ (6).

[2] Όταν είδαν οι Τούρκοι τα εμπορικά πλοία να πλέουν μεσοπέλαγα, ενημέρωσαν αμέσως τον σουλτάνο· εκείνος κάλεσε τον Παλτόγλη, τον αρχηγό του στόλου, και τον διέταξε να εξοπλίσει το συντομότερο όλο τον στόλο, τους ναύτες, τους κωπηλάτες και τους υπολοίπους του πληρώματος, να παρατάξει τους πολεμιστές στα καταστρώματα και να τους εξοπλίσει καταλλήλως. [...] Αφού ετοίμασε και επάνδρωσε τον στόλο, τους έστειλε με την εντολή η να καταλάβουν τα εμπορικά πλοία και να τα φέρουν μπροστά του η να μην επιστρέψουν ζωντανοί. Επίθεση του στόλου του σουλτάνου εναντίον των εμπορικών πλοίων που έκαναν την εμφάνιση τους στο πέλαγος, σφοδρή ναυμαχία και αποτυχία.

[40] [1] Ο Παλτόγλης, αφού πήρε μαζί του όλα τα πλοία του στόλου (7), κατέπλευσε αμέσως κατά των φορτηγών με μεγάλη ορμή, ζήλο, αλλά και με τη φιλοδοξία και την ελπίδα να νικήσει, θεωρούσε, άλλωστε, ότι τα είχε σχεδόν στα χέρια του. Όταν έφθασαν στο πεδίο της μάχης, αρχικά αφού κράτησαν για λίγο τα πλοία τους πιο πίσω, άρχισαν ισχυρούς ακροβολισμούς με βέλη και πέτρες που εκτόξευαν από τα κανόνια και επιπλέον με πύρινα βέλη, που έριχναν στα ιστία των πλοίων, αλλά και στα ίδια τα πλοία, έχοντας κατά νου να τα πυρπολήσουν.

[2] Στο μεταξύ τα πληρώματα των φορτηγών πολεμούσαν με γενναιότητα, καθώς μάχονταν από ψηλά, χτυπώντας με σφοδρότητα από τα ιστία και από τους ξύλινους πύργους με βέλη, δόρατα και πέτρες με μεγάλη ευστοχία, ενώ κι από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές υπήρχαν κραυγές, τραυματισμοί και σκοτωμοί.

[3] Όταν επήλθε ο κορεσμός, ο Παλτόγλης αμέσως κραυγάζοντας και δίνοντας εντολή στους υπολοίπους να πράξουν παρόμοια, επιτέθηκε με ορμή και θόρυβο στα φορτηγά κι έτσι η μάχη γινόταν σώμα με σώμα, καθώς όλοι τον ακολουθούσαν με όπλα στα χέρια. Τότε, γίνονταν ταυτόχρονα πολλά φοβερά· άλλοι έβαζαν φωτιά στο κάτω μέρος των φορτηγών, άλλοι χτυπούσαν με κοντάρια και γιαταγάνια θέλοντας να σπάσουν τα τοιχώματα των πλοίων, άλλοι με μακριά δόρατα κι ακόντια χτυπούσαν από κάτω τους υπερασπιστές, άλλοι επιτίθονταν με βέλη και πέτρες, άλλοι σκαρφαλώνοντας από τις αλυσίδες της άγκυρας και τους κάβους προσπαθούσαν να ανέβουν στα πλοία, ενώ κάποιοι πολεμούσαν με διαφορετικούς τρόπους και όλοι ταυτοχρόνως χτυπούσαν και χτυπιόνταν με οργή και θυμό. [...]

[6] Όμως, αν και αγωνίζονταν γενναία όσοι βρίσκονταν στα φορτηγά πλοία, υπερτερούσε ο τουρκικός στόλος λόγω του πολύ μεγάλου αριθμού τους· έτσι πολεμούσαν διαδοχικά και αντικαθιστούσαν άλλοι τις θέσεις και τις τάξεις όσων τραυματίζονταν η σκοτώνονταν. Σίγουρα, λοιπόν, θα είχαν παραιτηθεί λόγω της κούρασης οι πολεμιστές στα φορτηγά, αν ξαφνικά πνέοντας με σφοδρότητα νότιος άνεμος δεν ωθούσε δυνατά τα πλοία φουσκώνοντας τα πανιά τους. Καθώς έμειναν πιο πίσω τα πολεμικά πλοία, αδύναμα πλέον να ακολουθήσουν τα φορτηγά και καθώς η ναυμαχία σταδιακά σταματούσε, έφθασαν στα πλοία στην είσοδο του λιμανιού και ξέφυγαν ανέλπιστα από τον κίνδυνο. Τόσο πολύ κινδύνευσαν.

[41] [1] Ο σουλτάνος έφιππος παρακολουθούσε στην παραλία τις εξελίξεις δίνοντας θάρρος σ' αυτούς που τον έβλεπαν, ανυπομονώντας για την έκβαση της ναυμαχίας. Πίστευε ότι με κάθε τρόπο ο στόλος του θα κυρίευε τα φορτηγά και θα τα οδηγούσε ενώπιον του, γι' αυτό ήταν γεμάτος χαρά. Μόλις είδε τον άνεμο να πνέει με σφοδρότητα και τα εμπορικά πλοία να έχουν γλιτώσει, αλλάζοντας αμέσως διάθεση απογοητεύτηκε κι αποσύρθηκε σιωπηλός χτυπώντας το άλογο του.

[2] Από τους ναύτες των φορτηγών σκοτώθηκαν, όπως είπαν, συνολικά είκοσι δύο άνδρες, ενώ τραυματίστηκαν περισσότεροι από τους μισούς · από τον τουρκικό στόλο σκοτώθηκαν λίγο περισσότεροι από εκατό, ενώ τραυματίστηκαν πάνω από τριακόσιοι.

[3] Στη μάχη έχασε ο Παλτόγλης, ο αρχηγός του στόλου, το μάτι του από ρίψη πέτρας (8) κι αυτό βοήθησε αφ' ενός να σωθούν τα φορτηγά, αφ' ετέρου ο ίδιος να μην εκτελεσθεί ο σουλτάνος θεώρησε απαράδεκτη τη φυγή των φορτηγών και υπέφερε γι' αυτό, καταλογίζοντας στον Παλτόγλη (9) δειλία και ανανδρία, ή μάλλον πίστευε ότι αυτό που συνέβη ήταν αποτέλεσμα της αμέλειας και της οκνηρίας του Παλτόγλη και ταυτόχρονα προδοσία των συμφερόντων του.

[4] Ο Μεχμέτ θεωρούσε ότι αυτή η αποτυχία ήταν κακός οιωνός για την πολιορκία που επρόκειτο να επιχειρήσουν. Έτσι, αφαίρεσε από τον Παλτόγλη το αξίωμα του και παρέδωσε τον στόλο και τη σατραπεία της Καλλιπόλεως στον Χαμουζά, έναν από τους δικούς του, στον όποιο μάλιστα είχε μεγάλη εμπιστοσύνη για τέτοιου είδους θέματα.

[5] Το απροσδόκητο αυτό περιστατικό αναθάρρησε τους Ρωμαίους, τους παρηγόρησε και τους γέμισε με ελπίδες όχι μόνο μ' αυτά που συνέβησαν, αλλά και με τις ευχάριστες ειδήσεις που αχούσαν, μέχρι τη στιγμή που θα κακοπαθούσαν και θα υπέφεραν όλες τις συμφορές. Γιατί δεν επρόκειτο να χαρούν για πολύ, αφού θα συλλαμβάνονταν και θα διασκορπίζονταν λόγω της αιχμαλωσίας, της σκλαβιάς, των φόνων, της λεηλασίας, της κακοποίησης των γυναικών και των παιδιών. Έτσι είχαν προς το παρόν τα πράγματα.

[42] [1] Ο σουλτάνος Μεχμέτ θεωρώντας ότι θα ήταν συμφέρον να καταλάβει το λιμάνι και να αγκυροβολήσουν τα πλοία του στο Κέρας, και καθώς δεν είχε καταφέρει ακόμη να εισβάλει παρά την εμπειρία και τα τεχνάσματα του, σκέφτηκε ένα σοφό σχέδιο, αντάξιο της εξαιρετικής του ευφυΐας, το οποίο συνέβαλε στον προκείμενο σκοπό του κι έτσι όλα τα έφερε σε πέρας.

[2] Διέταξε τους υπεύθυνους των πλοίων να φτιάξουν το συντομότερο αυλάκια από την έξω πλευρά της θάλασσας προς τα μέσα, από το λιμάνι εννοώ και το Κέρας, και ιδιαίτερα στο Διπλοκιόνιο και να τα στρώσουν με σανίδες.

[3] Η περιοχή αυτή από τη μία πλευρά της θάλασσας ως την άλλη, αν μετρήσει κάποιος, είναι περίπου οκτώ στάδια (10), ενώ το περισσότερο από το μισό τμήμα είναι απότομα ανηφορικό, μέχρι να φθάσει κάποιος στην κορυφή κι από κει πάλι μέσω μεγάλου κατηφορικού δρόμου έρχεται στην εσωτερική θάλασσα του Κέρατος.

[4] Όταν, λοιπόν, τα αυλάκια ετοιμάστηκαν, πριν καν ο σουλτάνος προλάβει να δώσει εντολή, λόγω των πολλών εργατικών χεριών, έφερε ο Μεχμέτ τα πλοία. Τοποθέτησε κάτω απ' αυτά μεγάλες καρίνες και δοκάρια κι από τις δύο τους πλευρές για να τα συγκρατούν και τα έδεσε γερά με σχοινιά. Επιπλέον προσέδεσε σχοινιά, που εκτείνονταν από τα ιστία προς την πλώρη και την πρύμνη των πλοίων και τα παρέδωσε στους στρατιώτες να τα τραβήξουν, άλλοι με τα χέρια τους κι άλλοι με μηχανήματα και βίντσια.

[5] Τα πλοία, μ' αυτόν τον τρόπο τραβιόνταν γρηγορότερα, ενώ οι επιβάτες τους, σαν να διασκέδαζαν και να περιγελούσαν αυτά που γίνονταν, αφού τα επάνδρωσαν κατάλληλα σαν να βρίσκονταν στη θάλασσα, άλλοι άνοιγαν τα πανιά με κραυγές σαν να κυβερνούσαν το πλοίο στη θάλασσα κι εκείνα γέμιζαν αέρα και φούσκωναν, άλλοι καθισμένοι για κωπηλασία, κρατούσαν τα κουπιά σαν να κωπηλατούσαν και οι κελευστές με σφυρίγματα και φωνές τρέχοντας πέρα δώθε στην καταρτιοδόχ ο και μαστιγώνοντας τους κωπηλάτες, τους πρόσταζαν να τραβήξουν κουπί. Έτσι, τα πλοία κινούμενα στη στεριά σαν να έπλεαν στη θάλασσα, άλλα ανέβαιναν μέσω της ανηφόρας στον λόφο και άλλα πάλι κατέβαιναν στο λιμάνι από την κατηφόρα με μαζεμένα τα ιστία τους, με πολλές φωνές και τρομερό θόρυβο.

[6] Και μπορούσε να δει κάποιος ένα παράξενο και απίστευτο θέαμα που θα το πίστευε μόνο οποίος ήταν παρών καράβια που μετακινούνταν στην ξηρά σαν να έπλεαν σε θάλασσα με τα πληρώματα τους, τα ιστία και τον εξοπλισμό τους. [...]

[8] Μεταφέρθηκαν, έτσι, στον κόλπο που ονομαζόταν των Ψυχρών Υδάτων (11), λίγο πιο πέρα από τον Γαλατά κι εκεί αγκυροβόλησαν ένας στόλος πολυάριθμος, εξήντα επτά πλοία στο σύνολο (12).

[43] [1] Οι Ρωμαίοι, μόλις είδαν αυτό το τόσο παράδοξο συμβάν και τα εχθρικά πλοία να βρίσκονται στον Κεράτιο, κάτι που δε θα περίμεναν ποτέ, έμειναν έκπληκτοι με το παράξενο αυτό θέαμα, αμήχανοι και απογοητευμένοι, μη ξέροντας στο εξής τι να κάνουν (13).

(1) Οι πληροφορίες σχετικά με την περίμετρος της Πόλεως ποικίλουν στους ιστορικούς [βλ. Φραντζής ΧΧΧ V, 6, σελ. 132 και Ψ-Φραντζής Γ΄ IV, 2, σελ. 382 και Χαλκ. Η΄ τ. ΙΙ, σ. 154].

(2) Ο Κριτόβουλος δεν δηλώνει το όνομα του Ούγγρου Ουρβανού, του οποίου η συμβολή υπήρξε καταλυτική στην κατασκευή των φοβερών πολιορκητικών μηχανώ ν [βλ. Δούκας ΧΧΧ V, 1 σ. 307-9].

(3) Ο σουλτάνος, σύμφωνα με την αφήγηση του Δούκα, πριν μεταφέρει τα κανόνια στην Κωνσταντινούπολη, διέταξε να γίνει γενική δοκιμή στην Αδριανούπολη. Μόλις, λοιπόν, πυροδοτήθηκε το κανόνι, ο θόρυβος ακούστηκε σε απόσταση 100 σταδίων, η βολή εκτοξεύθηκε ένα μίλι μακριά και άνοιξε τρύπα στο έδαφος μήκους μιας οργυιάς [βλ. Δούκας ΧΧΧ V, 3, σελ. 309-311]. Κατόπιν, κατά τον Φεβρουάριο ο Μεχμέτ πρόσταξε να μεταφερθεί το κανόνι στην Κωνσταντινούπολη. Έτσι, μετά από δύο μήνες και από πολλές προσπάθειες, τοποθετήθηκε σε μια περιοχή που απείχε περίπου πέντε μίλια από την Πόλη [βλ. Δούκας ΧΧΧ V ΙΙ, σελ. 321].

(4) Για την τοποθέτηση των κανονιών σε συγκεκριμένα σημεία και για το βάρος των βολών τους μας πληροφορεί ο Χαλκοκονδύλης [ Χαλκ. Η΄. τ. ΙΙ σ. 151-2].

(5) Ο Δούκας αναφέρει ότι ήταν τέσσερα γενουατικά, τα οποία είχε μισθώσει ο αυτοκράτορας από τη Χίο για τη μεταφορά αναγκαίων (σιτάρι, κρασί, λάδι, ξερά σύκα, μπιζέλια, κριθάρι και όλα τα υπόλοιπα είδη οσπρίων) και ένα αυτοκρατορικό φορτωμένο με σιτάρι από την Πελοπόννησο [Δούκας ΧΧΧ VIII, 7, σ. 335], ο Ψ-Φραντζής κάνει λόγο για τρία γενουατικά και ένα βασιλικό, το οποίο μετέφερε στάρι [Ψ-Φραντζής Γ΄ V,1, σ. 392]. Παρόμοια πληροφορία καταγράφει και ο άγνωστος χρονογράφος [βλ. Ζώρας, Χρονικόν, σ. 81 στ. 27-30]: καί εἰς αὐτό ἤρθανε τρία καράβια γενουβήσικα μέ ἕνα τοῦ βασιλέως, φορτωμένα στάρι, παξιμάδια καί ἄλλες τροφές, διά βοήθειαν τῆς Πόλης ἀπό τήν Χίον · ὁμοίως καί ἄρματα καί ἀνθρώπους εἰς βοήθειαν. Καί τό καράβι τοῦ βασιλέως ἐρχέτονε ἀπό τήν Τζιτζίλια φορτωμένο». Αντιθέτως ο Χαλκοκονδύλης αναφέρει ότι ήταν ένα γενουατικό κι ένα αυτοκρατορικό που έπλεαν προς την Κωνσταντινούπολη με σιτάρι [βλ. Χαλκ. Η΄ τ. ΙΙ σ. 154-5].

(6) Τα 30 αυτά πλοία είχαν αγκυροβολήσει στη Χίο λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών. Όταν ξεκίνησαν, πληροφορήθηκαν την ’λωση και πήραν πλέον τον δρόμο της επιστροφής [ Κριτοβ. Α΄ 70,1 σ. 80].

(7) Ο Ψ-Φραντζής αναφέρει ότι ήταν 150 τα πλοία που έλαβαν μέρος στη ναυμαχία [Ψ-Φραντζής Γ΄ V, 2 σ. 394], ενώ ο Δούκας δίνει διπλάσιο αριθμό (Δούκας XXXVIII, 7, σ. 335].

(8) Κάποιο από τους ναύτες του Παλτόγλη συνελήφθησαν ως ύποπτοι για τον τραυματισμό του ναυάρχου, αλλά τελικά δεν εκτελέσθηκαν, γιατί οι γενίτσαροι ζήτησαν από το σουλτάνο να χαρίσει τη ζωή στους συλληφθέντες [βλ. Χαλκ. Η'΄ τ. ΙΙ. σ. 158].

(9) Διαφορετική είναι η αφήγηση των ιστορικών για την τύχη του Παλτόγλη αμέσως μετά τη ναυμαχία. Όλοι, ωστόσο, κάνουν λόγο για το τραυματισμό του στο μάτι. Ο Δούκας αναφέρει ότι ο Παλτόγλης δεν υπάκουσε στις διαταγές του Μεχμέτ που φώναζε από την ακτή, γιατί του έδινε παράλογα προστάγματα. Γι' αυτό ο σουλτάνος τον θεώρησε υπεύθυνο για τη πανωλεθρία και τον τιμώρησε αυστηρά. Τέσσερις φρουροί τον ξάπλωσαν κατά γης και ο ίδιος ο σουλτάνος του έδωσε εκατό χτυπήματα με το ραβδί του, το οποίο είχε βάρος 500 λίτρες και η άκρη του ήταν από ατόφιο χρυσάφι. Κατόπιν, κάποιος από τους αζάπηδες τον χτύπησε με πέτρα στο μάτι και του το έβγαλε ( βλ. Δούκας ΧΧΧ V ΙΙΙ, 7, σ. 337). Ο Ψ-Φραντζής αφηγείται ότι ο σουλτάνος ήταν πολύ οργισμένος με τον ναύαρχό του, γιατί δεν κατάφερε να κατατροπώσει τα λιγοστά βυζαντινά πλοία και ήθελε να τον θανατώσει παλουκώνοντάς τον. Τελικά, επενέβησαν κάποιοι αξιωματικοί, οι οποίοι επιβεβαίωσαν την ανδρεία του Παλτόγλη κι έτσι γλύτωσε τη θανατική ποινή. Όμως, του αφαιρέθηκε το αξίωμα που κατείχε και δημεύθηκε η περιουσία του, η οποία μοιράστηκε στους γενίτσαρους [βλ. Ψ-Φραντζής V, 1 σ. 394]. Σύμφωνα με τον Χαλκοκονδύλη ο Παλτόγλης τραυματίστηκε στο μάτι του κατά τη διάρκεια της μάχης, γι' αυτό δεν κατόρθωσε να αιχμαλωτίσει τα πλοία. Λόγω του τραύματός του γλίτωσε τη θανατική ποινή, αλλά πολλοί από τους ναύτες του θεωρήθηκαν υπεύθυνοι και συνελήφθησαν για να θανατωθούν [ Χαλκ. Η΄ τ. ΙΙ σ. 155]. Τέλος, ο άγνωστος χρονογράφος [βλ. Ζώρας, Χρονικόν, σ. 82 στ. 12-15] αφηγείται ότι ο Μεχμέτ θεώρησε τον Παλτόγλη υπεύθυνο για την ήττα του τουρκικού στόλου, αλλά τελικά με την παρέμβαση των άλλων πασάδων του χάρισε τη ζωή.

(10) Η έκταση της περιοχής υπολογιζόταν γύρω στα 3- 4,5 χλμ.

(11) Πρόκειται για τον Κόλπο του Χρυσού Κέρατος.

(12) Ο Δούκας δηλώνει ότι τα πλοία που διέσχισαν τη στεριά κι έφθασαν στον Κεράτιο ήταν 80 [βλ. Δούκας ΧΧΧ VIII, 8. σ. 339], ο Χαλκοκονδύλης ότι ήταν 70 [βλ. Χαλκ. Η΄τ. ΙΙ σ. 153], ενώ ο Ψ-Φραντζής δεν αναφέρει ακριβή αριθμό.

(13) Ο Κωνσταντίνος, σύμφωνα με το Δούκα, καθώς βρισκόταν πλέον σε πλήρη απόγνωση μετά την επιχείρηση μεταφοράς των πλοίων στον Κεράτιο, έστειλε πρεσβεία στον σουλτάνο παρακαλώντας τον να απομακρυνθεί και να συνάψουν ειρήνη. Ταυτόχρονα, υποσχέθηκε ότι θα πληρώνει ετησίως όσο φόρο του ζητήσει ο σουλτάνος ακόμη και πάνω από τις δυνατότητές του και ό,τι άλλο επιθυμεί εκείνος. Ο Μεχμέτ, όμως, αρνήθηκε κάθε πιθανότητα αποχώρησης, δήλωσε ότι ο μοναδικός του σκοπός είναι να κυριεύσει την Πόλη και πρότεινε ειρηνική αποχώρηση του Αυτοκράτορα και των πολιτών με αντάλλαγμα την σωτηρία τους και τη σωτηρία της Πόλης, αλλά και την Πελοπόννησο ως κτήση του Κωνσταντίνου, για να τη διοικεί [βλ. Δούκας ΧΧΧ VIII, 18 σ. 345-7]. Ο Χαλκοκονδύλης λανθασμένα αφηγείται ότι οι Βυζαντινοί πανικόβλητοι από την επιχείρηση αυτή των αντιπάλων, πραγματοποίησαν τη ναυμαχία με τον Κόκκο [βλ. Χαλκ. Η΄τ. ΙΙ. σ. 153].