Ένωση ή ενότητα Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών ;
Παναγιώτη Ι. Μπούμη
Ομότ. Καθηγητή Παν/μίου Αθηνών
 Παρακολούθησα με ενδιαφέρον στην εφημερίδα «Ορθόδοξος Τύπος» το διάλογο μεταξύ των υπευθύνων (ανωνύμως) της εφημερίδας και του παλαιού συνεργάτου της εφημερίδας Διονυσίου Πολυμενόπουλου.
Οι υπεύθυνοι του Ο.Τ. τιτλοφορούσαν το άρθρο τους ως εξής: «Περγάμου: Η "ένωσις" δεν πρόκειται να γίνει» (Ο.Τ. 29-3-2024) και ο κ. Πολυμενόπουλος ρωτούσε ως εξής στην επιστολή του: «Δεν θα γίνει η "ένωσις";» (Ο.Τ. 5-4-2024).
Και το ενδιαφέρον μου ενισχύθηκε από παλαιότερη μελέτη μου (2017) γύρω από το θέμα αυτό με βάση κα ερμηνεία των δύο μικρών (Β καί Γ ) επιστολών του αποστόλου και ευαγγελιστού Ιωάννου του Θεολόγου. Η ερμηνευτική αυτή μελέτη έφερε τον τίτλο: «Δύο «εκλεκτές αδελφές» ― Εκκλησίες και οι διαφορετικοί «πρώτοι» τους» (Εκδ. «Επτάλοφος»).
Σύμφωνα με το περιεχόμενο των δύο αλληλοεξαρτημένων αυτών επιστολών οι δύο εκλεκτές αυτές, αλλά ανώνυμες, αδελφές, συμβολίζουν τις δύο μεγάλες Εκκλησίες και με τις διαρθρώσεις τους. Για να υποστηρίξουμε αυτήν την ερμηνεία παραθέτουμε τα εξής:
Μία πρώτη πρόκληση-υπόδειξη για την ερμηνεία αυτή είναι το παράδοξο φαινόμενο στη Β Ἐπιστολή ότι, ενώ μιλάει για δύο εκλεκτές αδελφές, εν τούτοις τις αναφέρει ανωνύμως (Β I ωάν., στιχ. 1 και 13), πράγμα που προβληματίζει τον αναγνώστη και τον αναγκάζει να αναζητήσει τι κρύβεται πίσω από τις εκλεκτές (= εκλεγμένες) «αδελφές».
Σ' αυτό βοηθάει και η Γ Ἐπιστολή, την οποία συνδέει ο Ιωάννης με τη Β διά της αυθεντικής εκφράσεως «Έγραψά τι (= κάτι τι) τη Εκκλησία» (στ. 9). Αυτό το «τι», αυτό το «μικρό» μας κατευθύνει να εννοήσουμε τη Β , αυτήν τη μικρή επιστολή, όπου αναφέρονται οι δύο αδελφές Εκκλησίες και μάλιστα «ως Εκκλησία μία».
Και ενισχύεται η άποψη ότι πρόκειται περί των μεγάλων Εκκλησιών (και εδώ περί της Δυτικής), γιατί η εν συνεχεία πρόταση, «αλλ' ο φιλοπρωτεύων αυτών Διοτρεφής», μας υποδεικνύει τον αγαπώντα το πρωτείον (όχι πρωτεύοντα) Διοτρεφή. Αλλά μήπως και η ονομασία Διοτρεφής δεν μας παραπέμπει στον Δία, τον πατέρα των θεών; Στον Διοτρεφή, τ.ε. τον εμφορούμενο ή μάλλον τρεφόμενο με τις περί θεού Διός ιδέες των Εθνικών. Με αυτούς τους χαρακτηρισμούς ευχερώς εννοούμε τον παπικό θεσμό της Δύσεως.
Βεβαίως και ευτυχώς, εκτός από αυτήν την κακή όψη του παπικού θεσμού και την αγάπη του προς το πρωτείον, έχουμε και την καλή του όψη και πλευρά, την οποία αντιπροσωπεύει ο «Δημήτριος» (Γ Ἰω. 12): «Δημητρίω μεμαρτύρηται και ημείς δε μαρτυρούμεν, και οίδατε ότι η μαρτυρία ημών αληθής εστι». Αναφέρεται δηλ. και στους καλούς Πάπες, αφού προηγουμένως είχε αναφερθεί στους μη καλούς. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι το Δημήτριος σημαίνει τον προσγειωμένο, τον μετρημένο και ακόμη τον ταπεινόφρονα (Δα=Δη=Γη=Γήινος).
Και τώρα ας σχολιάσουμε μερικά δεδομένα των δύο επιστολών του Ιωάννου του Θεολόγου και του διαλόγου των δύο συνεργατών του Ο.Τ., για να καταλήξουμε σε ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα.
Το πρώτο σχόλιο είναι ότι ο Ιωάννης με τις δύο επιστολές, μία (την Β) για τις δύο αδελφές Εκκλησίες ως σύνολο, και την άλλη (την Γ ) με τους ηγέτες τους δείχνει ότι διακρίνει την μεταξύ τους ύπαρξη. Άλλο η Εκκλησία ως σύνολο και άλλο ο ηγέτης της, ο πρώτος. Τους αναφέρει χωριστά Εκκλησίες και ηγέτες τους όχι όμως ότι είναι χωρισμένοι. Αποτελούν ένα σύνολο η κάθε μια αδελφή.
Ένα ακόμη σχόλιο για άλλο ένα παράδοξο φαινόμενο της Β Επιστολής του Ιωάννου: Ενώ αναφέρεται σε δύο αδελφές, την πρώτη, την «Κυρία» (στ. 1 και 5), προς την οποία στέλνει την επιστολή, παραδόξως λοιπόν παρατηρούμε ότι τους «ασπασμούς», δηλ. τα χαιρετίσματα, τα στέλνει από τα τέκνα «της αδελφής της της εκλεκτής» και όχι από την ίδια την εκλεκτή αδελφή της. Τι συμβαίνει; Μήπως απεβίωσε; Μάλλον όχι, διότι εν τοιαύτη περιπτώσει θα την χαρακτήριζε μακαριστή και όχι εκλεκτή. Μάλλον προς άλλη λύση θα πρέπει να στραφούμε.
Μάλλον θα πρέπει να εννοήσουμε τις πολλές αυτοκέφαλες Ορθόδοξες Εκκλησίες («τα τέκνα»), οι οποίες καταλαμβάνουν το χώρο της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας και στις οποίες είναι διακλαδωμένη σήμερα. Οι αυτοκέφαλες Εκκλησίες αντικατέστησαν τους τελευταίους αιώνες τη Μία Ορθόδοξη Εκκλησία.
Αυτές ως συνέχεια, ως τέκνα, της Ενιαίας Ορθοδοξίας (της αδελφής της της εκλεκτής), έχουν επικοινωνία και μπορούν αυτοβούλως να στέλνουν τους ασπασμούς (π.χ. τις εορταστικές επιστολές) τους στη Δυτική Εκκλησία.
Ούτως εχόντων των πραγμάτων αγιογραφικώς, κανονικώς και ιστορικώς, άνετα μπορούμε να κατανοήσουμε και να συμβιβάσουμε τους δύο διαλεγομένους του Ο.Τ. και τις θέσεις που παίρνουν, καθώς και εκείνα, στα οποία αναφέρονται.
Έτσι θα λέγαμε προς τον εκπρόσωπο του Ο.Τ. ότι δεν οφείλεται σε διορατικότητα του Μητροπολίτου Περγάμου Ιωάννου η άποψή του ότι «δεν πρόκειται να γίνει η ένωση» Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών, επειδή «ο αντιοικουμενισμός έχει εδραιωθεί . . . ισχυρά» (Ο.Τ. 29-3-2024, σελ. 7).
Προς τούτοις πρέπει να προσέξουμε ότι ο Περγάμου λέει η ένωση, όχι η ενότητα. Την ένωση αποκλείει όχι την ενότητα. «Ένωση» σημαίνει μία ολότητα υπό ένα πρόσωπο, υπό ένα πρώτο, ένα πάπα. Αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει, επειδή η ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία εμφανίζεται με πολλές αυτοκέφαλες Εκκλησίες, οι οποίες δεν θα θελήσουν να υποταχθούν στον Πάπα, αλλά να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους και την αυτοτέλειά τους.
Για τον ίδιο λόγο στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν μπορεί να ευδοκιμήσει ένα παπικό πρωτείο εξουσίας και ας υπάρχει Οικουμενικός Πατριάρχης, ο οποίος έχει τα πρεσβεία τιμής στην Ορθοδοξία.
Έτσι δεν πρέπει να φοβούνται οι Ορθόδοξοι πιστοί Χριστιανοί για μια Ένωση Ρωμαιοκαθολικών και Ορθοδόξων.
Όμως εδώ χρειάζεται προσοχή. Μιλάμε, και ο Περγάμου μαζί, για μία Ένωση και όχι για μια ενότητα. Ένωση υπό ένα Πάπα ή Πατριάρχη δεν θα γίνει, αλλά ενότητα μεταξύ των Ορθοδόξων και των Ρωμαιοκαθολικών θα έχουμε ή μάλλον έχουμε αρχίσει να έχουμε.
Αυτό επιβεβαιώνεται και με τα γεγονότα, με τις επαφές και με τις επικοινωνίες που βλέπουμε ιδίως στους χρόνους μας μεταξύ των εκκλησιαστικών ηγετών. Αλλ' εκτός αυτού η ενότητα αποκαλύπτεται με τις δύο (Β και Γ ) μικρές επιστολές του Αποστόλου και Ευαγγελιστού Ιωάννου, όπου μιλάει για δύο αδελφές, οι οποίες δεν μπορούν να γίνουν μία.
Έτσι έχουμε συμφωνία στους δύο διαλεγομένους: α) Επιβεβαίωση του τίτλου του Ο.Τ. και β) θετική απάντηση στην ερώτηση του παλαιού του συνεργάτη (Διον. Πολυμενοπούλου). Τα επαναλαμβάνουμε: α) «Περγάμου: Η "ένωσις" δεν πρόκειται να γίνη». β) «Δεν θα γίνη η "Ένωσις";».
Επίσης και ο Περγάμου την άποψη αυτή δεχόταν, όχι επειδή με «τη νοημοσύνη του» (Ο.Τ.) έβλεπε να έχει εδραιωθεί το αντιοικουμενιστικό ρεύμα, αλλά γιατί με την εξυπνάδα του υπολόγιζε την αυτοκεφαλία που υπάρχει στην Ορθοδοξία. Και γι' αυτό είπε ότι η ένωση δεν θα γίνει. Δεν είπε η ενότητα δεν θα γίνει ή δεν υπάρχει καθόλου.
Τέλος, έτσι, νομίζουμε, ότι επαληθεύονται και οι συμβολικοί-προφητικοί λόγοι των δύο (Β και Γ ) επιστολών του Ευαγγελιστού Ιωάννου του Θεολόγου. |
