ΟΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΜΑΣ

Μητροπολίτου Φαναρίου Ἀγαθαγγέλου
Γενικοῦ Διευθυντοῦ τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας
τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος

Οἱ Εἰκόνες τῆς Θεοτόκου, κατά πρῶτον, φανερώνουν, μέσα ἀπό τήν βαθύτατη «σημαντική» τῆς ὀρθόδοξης ἁγιογραφίας, τήν Παρθένο Μαρία ὡς «οὐρανόν» καί «γῆν ἀγαθήν» καί «ὅρος ἀλατόμητον» καί «μήτραν εὐθυνοῦσαν» - ὡς Μητέρα τοῦ Θεοῦ. Δηλαδή, ὡς τήν Κόρη πού «ταύτισε στήν ὕπαρξή της τήν ζωή τοῦ κτιστοῦ μέ τήν ζωή τοῦ ἀκτίστου, ἕνωσε στήν δική της ζωή τήν κτίση μέ τόν κτίστη της». Ὡς «ἐκεῖνο τό κτίσμα πού - μόνο αὐτό μέσα σέ ὅλη τήν δημιουργία τοῦ Θεοῦ, τήν ὑλική καί πνευματική - ἔφθασε στήν πληρότητα τοῦ σκοποῦ γιά τόν ὁποῖο ὑπάρχει ἡ κτίση: στήν πληρέστερη δυνατή ἑνότητα μέ τόν Θεό, στήν πληρέστερη πραγματοποίηση τῶν δυνατοτήτων τῆς ζωῆς». Γι' αὐτό, ἀμφισβητώντας οἱ εἰκονομάχοι τήν Εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, ἀμφισβητοῦσαν τελικά τήν δυνατότητα πού ἔχει ὁ ἄνθρωπος, ἑνωμένος μέ τόν Χριστό, νά γίνει κατά χάριν Θεός, ἀφοῦ τό «Θεοτόκος» νοεῖται καί λέγεται «οὐ μόνον διά τήν φύσιν τοῦ Λόγου, ἀλλά καί διά τήν θέωσιν τοῦ ἀνθρώπου».

Αὐτήν τήν θείᾳ χάριτι θέωση τοῦ ἀνθρώπου φανερώνουν, κατά δεύτερο λόγο, οἱ Εἰκόνες τῶν Ἁγίων. Οἱ Ἅγιοι τῆς ὀρθόδοξης εἰκονογραφίας εἶναι τά πρόσωπα πού συνάντησαν ὀντολογικά τόν Χριστό καί ἑνώθηκαν ὑπαρκτικά μαζί Του. Καί μέσα ἀπό αὐτή τήν ἕνωση ἀλλοιώθηκαν «τ ήν μακαρίαν ἀλλοίωσιν», ἀναστήλωσαν ἐν- τός τους τήν πεπτωκυΐα εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ἀποκαθιστώντας την στό ἀρχέγονο κάλλος, καί μεταμορφώθηκαν ἔτσι σέ ναούς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί κατοικητήρια τοῦ Θεοῦ, σέ δόξα τοῦ Θεοῦ.

Σύμφωνα μέ τήν πίστη τῆς Ἐκκλησίας ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ. Στό πρόσωπο τῶν μεταμορφωμένων καί θεωμένων μελῶν τῆς Ἐκκλησίας δοξάζεται ὁ Θεός. Αὐτήν ἀκριβῶς τήν θεία δοξολογία ἐκφράζουν οἱ εἰκόνες τῶν Ἁγίων, ὥς καί τά ἱερά λείψανά τους. Ἀποκαλύπτουν μπροστά στά μάτια μας τόν δρόμο πού πορεύθηκαν, γιά νά συναντήσουν τόν Χριστό καί νά γίνουν ἡ δόξα τοῦ

Θεοῦ . Καί ἡ ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἰκονογραφώντας τούς Ἁγίους της, μᾶς ὑπενθυμίζει «ἐπώνυμα τήν προσωπική ταυτότητα τῶν δοξασμένων μελῶν της· δηλώνει δηλαδή τήν ἰδιαιτερότητα τῶν εἰκονιζομένων προσώπων μέ τήν νέα ἐν Χριστῷ ὑπόστασή τους, ἡ ὁποία βεβαιώνει καί τήν ἀσύγχυτη μετοχή τῶν εἰκονιζομένων στή θεία δόξα καί τή χάρη τοῦ Χριστοῦ». Οἱ εἰκόνες, συνεπῶς, τῶν Ἁγίων «ἀποκαλύπτουν τίς ὀντολογικές - ἠθικές συνέπειες τοῦ Χριστολογικοῦ δόγματος στήν ἐν Χριστῷ ὕπαρξη τῶν εἰκονιζομένων προσώπων», δηλαδή τή θεώση. Ἀποτελοῦν, μέ ἄλλα λόγια, εἰκαστική ἔκφραση καί (δια) τύπωση τῆς γνωστῆς φράσης τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου: «αὐτός γάρ (= ὁ Θεός) ἐνηνθρώπισεν, ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν».

Θά μπορούσαμε, λοιπόν, νά ποῦμε ὅτι ἡ ὀρθόδοξη εἰκόνα αἰσθητοποιεῖ εἰκαστικά τήν ὡραία περιγραφή τοῦ Ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου, τήν ἀναφερόμενη στήν διά τοῦ θείου πυρός, δηλα- δή τῆς ἄκτιστης χάρης τοῦ Θεοῦ, μεταμόρφωση τοῦ σώματος τῶν Ἁγίων: «Οὕτω δή καί τά σώματα τῶν ἁγίων ὑπό τῆς ἑνωθείσης τῇ ψυχ·ῇ αὐτῶν χάριτος, ἤτοι τοῦ θείου πυρός μεταλαμβάνοντα, ἁγιάζονται καί ἐκπυρούμεαν διαυγῆ καί αὐτά γίνονται καί πολύ τῶν ἄλλων σωμάτων διαφορώτερα καί τιμιώτερα ἀποκαθίστανται».

Στό πλαίσιο αὐτῆς τῆς ὀρθόδοξης διδασκαλίας, θά συνοψίζαμε λέγοντας ὅτι ἡ εἰκόνα δέν ἀναπαριστᾶ τόν φυσικό κόσμο τῆς φθορᾶς καί τοῦ θανάτου. Ἀπεναντίας: ἀποκαλύπτει στά μάτια μας τό μεταμορφωμένο ἀπό τήν θεία χάρη παραδεισιακό χῶρο-χρόνο τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Ὁ κόσμος τῆς εἰκόνας εἶναι «ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐληλυθυῒα ἐν δυνάμει», εἶναι ὁ κόσμος πού κοινωνεῖ τήν αἰωνιότητα. Ἡ ὀρθόδοξη εἰκόνα παρουσιάζει πῶς τό φθαρέν ἀπό τήν πτώση «κατ' εἰκόνα» , μπορεῖ νά ἀποκατασταθεῖ στό «ἀρχέγονον κάλλος», στήν πρώτη ὀμορφιά τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου. Ἡ εἰκόνα φανερώνει «τήν δυνατότητα πού ἔχει τό ταπεινό ὑλικό τοῦ κόσμου, ἡ σάρκα τῆς γῆς καί τοῦ ἀνθρώπου, νά ἑνωθῆ μέ τήν θεία ζωή, νά ἐνδυθῆ τό φθαρτό ἀφθαρσία». Αὐτή τήν ἀλήθεια «ἀρθρώνει» ὁ ἁγιογράφος«ὄχι σχηματικά καί ἀλληγορικά, ἀλλά ἀποτυπώνοντας στό σχέδιο καί στό χρῶμα τήν ἀφθαρτοποίηση καί τήν δόξα τῆς ἀνθρώπινης καί τῆς κοσμικῆς σάρκας».