Ο Μωσαϊκός νόμος στα τέσσερα Ευαγγέλια

Αρχιμ. Χρυσοστόμου Συμεωνίδη,  Οι Δέκα Εντολές στην Κανονική παράδοση της Ορθοδόξου Εκκλησίας, εκδ. Παρρησία, Αθήνα 2009, σελ. 45-50.

Εκτός από την επί του Όρους Ομιλία, προβάλλεται στο κατά Ματθαίον ευαγγέλιο, και σε αρκετά άλλα χωρία των άλλων Ευαγγελίων ο Ιησούς να αναφέρεται στο Νόμο και τις εντολές του και να διορθώνει τις παρερμηνείες των Γραμματέων και των Φαρισαίων. Έτσι, στο κατά Ματθαίον ευαγγέλιο (1) ο Ιησούς, αφού θεράπευσε τον λεπρό (2), τον συμβουλεύει να προσφέρει δώρο στον ιερέα, προκειμένου εκείνος να πιστοποιήσει, όπως προέβλεπε ο Μωσαϊκός νόμος, τη θεραπεία του από την ασθένεια. Με αυτή του τη συμβουλή ο Χριστός αποδεικνύει ότι σέβεται το Νόμο και τον τηρεί σε όσα σημεία αυτός δεν αντιπαρατίθεται σε υψηλότερη δική Του διδασκαλία (3).. Το ίδιο ακριβώς περιστατικό μνημονεύεται και από τον ευαγγελιστή Μάρκο (4).. Αρκετά συχνά συναντούμε στα Ευαγγέλια την αντίδραση των Φαρισαίων στις θαυματουργικές θεραπείες του Χριστού, όταν διενεργούνταν κατά την ημέρα του Σαββάτου, ημέρα καθιερωμένη από το Νόμο ως αργία αφιερωμένη στον Θεό. Στο κατά Ματθαίον (5) ευαγγέλιο ο Ιησούς θεραπεύει άνθρωπο, του οποίου το χέρι ήταν παράλυτο, γεγονός που μνημονεύεται και στο ευαγγέλιο του Λουκά (6) και του Μάρκου (7). Στις κατηγορίες των Φαρισαίων απαντά: «έξεστι τοις σάββασιν αγαθοποιήσαι ή κακοποιήσαι, ψυχήν σώσαι ή άποκτείναι;» (8).
Σύμφωνα προς την ιουδαϊκή παράδοση κατά την ημέρα του Σαββάτου απαγορευόταν η πραγματοποίηση οποιασδήποτε εργασίας ή άλλου έργου, ακόμη και θεραπευτικού, εκτός αν αφορούσε την αντιμετώπιση θανατηφόρου ασθενείας. Ο Ιησούς, όμως, με τα λόγια και τις πράξεις Του, αναδεικνύει την ερμηνευτική πλάνη και επαναπροσδιορίζει την εντολή και επαναφέρει το πραγματικό νόημα της: το Σάββατο τίθεται στην υπηρεσία του ανθρώπου και όχι το αντίστροφο. Στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο υπάρχει μία διαφορετική εκδοχή της απάντησης του Χριστού στους επικριτές Του. Ο Κύριος, στην κατηγορία τους ότι το Σάββατο θεραπεύει ασθενείς, απαντά: « Ο πατήρ μου έως άρτι εργάζεται, καγώ εργάζομαι» (9). Σύμφωνα με την απάντηση αυτή, η αργία του Σαββάτου δεν είναι παρά η απόδειξη της συνεχούς προνοίας, αλλά και του έργου που τελεί ο Θεός για τη σωτηρία του ανθρώπου και όχι προτροπή για ραθυμία (10). Γενικά στα Ευαγγέλια διαφαίνεται ότι οι θαυματουργικές θεραπείες του Χριστού είχαν ως κύριο σκοπό τους την ανακούφιση του ανθρωπίνου πόνου και ως κίνητρο την ευεργετική διάθεσή Του για τον άνθρωπο, γι’ αυτό είναι πολύ συχνές οι αναφορές μέσα στα κείμενα για παραβίαση της αργίας του Σαββάτου προκειμένου ο Κύριος να θεραπεύσει κάποιον ασθενή (11).
Η αντίθετη στα καθιερωμένα αντίληψη του Χριστού περί της αργίας του Σαββάτου διακρίνεται και στο περιστατικό εκείνο, κατά το οποίο οι μαθητές Του «επείνασαν, και ήρξαντο τίλλειν στάχυας και εσθίειν» (12). Για την πράξη τους αυτή κατηγορήθηκαν τόσο οι ίδιοι, όσο και ο Διδάσκαλός τους από τους Φαρισαίους για ασέβεια. Στο κατά Ματθαίον ευαγγέλιο 12, 1-8 ο Ιησούς απαντά με τεσσερα επιχειρήματα: α) ο ίδιος ο Δαβίδ κατέλυσε την αργία του Σαββάτου τρώγοντας τους άρτους της Προθέσεως όταν βρέθηκε σε ανάγκη, β) οι ιερείς του Ναού παραβαίνουν το Νόμο, αφού κατά την ημερα αυτή επιδίδονται σε διάφορες έργασίες, έστω και αν αυτές αφορούν τη λατρεία, γ) αν οι Γραμματείς είχαν καταλάβει το πνεύμα του Νόμου θα επιδείκνυαν ευσπλαχνική διάθεση και δε θα ήταν ικανοποιημένοι μόνο με τυπικές θυσίες, και δ) ο Ιησούς ως Υιός του Θεού είναι ο Κύριος του Σαββάτου (13)..
Η ίδια επιχειρηματολογία επαναλαμβάνεται και στο κατά Λουκάν ευαγγέλιο (14), καθώς και στο κατά Μάρκον, όπου αναφέρεται ρητά ότι «Το σάββατον δια τον άνθρωπον εγένετο, ουχ ο άνθρωπος δια το σάββατον» (15). Εξάλλου, στο κατά Ιωάννη ευαγγέλιο (16) ο Ιησούς απαντά στις κατηγορίες των Φαρισαίων, υπενθυμίζοντάς τους ότι οι ίδιοι, τηρώντας την παράδοση, κάνουν περιτομή την ημέρα του Σαββάτου, κάτι όμως που αντιτίθεται στην έννοια που οι ίδιοι έχουν δώσει στην αργία αύτή.
Μια άλλη αντίθεση του Ιησού στην ιουδαϊκή παράδοση που μπορεί κανείς να διακρίνει στα Ευαγγέλια είναι αυτή που αφορά τη νηστεία (17). Οι Φαρισαίοι επικρίνουν τους αποστόλους επειδή δεν νηστεύουν, όπως έκαναν οι μαθητές του Ιωάννη του Προδρόμου, θέλοντας να εξυψώσουν τους εαυτούς τους, αφού οι ίδιοι νήστευαν δύο φορές την εβδομάδα, προκειμένου να προβάλλουν στον λαό την εικόνα τους ως ευσεβών ανθρώπων. Είναι πολύ χαρακτηριστική σε αυτό το σημείο η σύνδεση της λατρείας τους με τους εξωτερικούς τύπους, αφού ο Μωσαϊκός νόμος αναγνώριζε την ανάγκη για νηστεία μόνο μία φορά τον χρόνο (18). Ο Κύριος απαντά στην κατηγορία αυτή ότι η νέα πραγματικότητα, η οποία εισάγει νέο πνευμα και θέτει την ηθική σε μία νέα βάση, δεν είναι δυνατό να ντυθεί με πεπαλαιωμένους τύπους, γιατί αυτό θα αποτελέσει ολέθριο λάθος: «ουδείς βάλλει οίνον νέον εις ασκούς παλαιούς· ει δε μήγε, ρήξει ο οίνος νέος τους άσκούς, και αυτός εκχυθήσεται και οι ασκοί απολούνται· αλλά οίνον νέον εις ασκούς καινούς βλητέον, και αμφότεροι συντηρούνται» (19). Ομοίως και στο κατά Μάρκον 12, 6-13 ο Χριστός κατηγορεί τους Φαρισαίους ότι τηρούν τους τύπους και χάνουν την ουσία, παραβαίνοντας εντολές ανώτερης ηθικής αξίας, όπως η παραπάνω.
Στο κατά Ματθαίον 15, 3-6 ο Ιησούς κατηγορεί τους Γραμματείς και τους Φαρισαίους ότι παραβαίνουν το Νόμο, μένοντας προσκολλημένοι σε μία παράδοση που οι ίδιοι έχουν καθιερώσει και η οποία αντιτίθεται σε αυτόν. Πρόκειται για την εντολή που αφορά την επίδειξη σεβασμού προς τους γονείς, δηλαδή την εντολή «τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου», και για τον τρόπο που επινόησαν οι Φαρισαίοι, για να αποφεύγει κάποιος να περιθάλπει τους γονείς του, αφιερώνοντας την περιουσία τους στον Θεό, πράξη προς την οποία ωθούσαν τους Ιουδαίους σε συνεργασία με τους ιερείς του Ναού (20). Δίνει, ακόμη, νέα ερμηνεία στον Μωσαϊκό νόμο σχετικά με το διαζύγιο (21) και δηλώνει ότι η μοναδική αιτία για την οποία επιτρέπεται να χωρίσει κάποιος τη γυναίκα του είναι η πορνεία. Σε κάθε άλλη περίπτωση όταν απομακρύνει τη γυναίκα του και νυμφευφθεί ξανά, είναι μοιχός. Για να δηλώσει την ορθότητα της εντολής Του υπενθυμίζει ότι ο Θεός έπλασε τη γυναίκα από το πλευρό του Αδάμ, επομένως ο γάμος είναι θεσμός ιερός. Ο νόμος που θέσπισε ο Μωυσής για το διαζύγιο οφείλεται στο γεγονός ότι εκείνος αντιμετώπισε τον γάμο ως θεσμό αστικό και ότι με την επίδειξη ελαστικότητας ως προς τη διάλυσή του προσπάθησε να αντιμετωπίσει χειρότερες καταστάσεις που πιθανότατα θα προέκυπταν λόγω της σκληροκαρδίας των Ιουδαίων (22)..
Μέσα στα Ευαγγέλια διακρίνει κανείς την αναγνώριση της αξίας του Μωσαϊκού νόμου και ταυτόχρονα τη συμπλήρωσή του από τον Κύριο. Ο άνθρωπος που επιθυμεί να κερδίσει τη βασιλεία των ουρανών οφείλει να τηρεί τις εντολές, τόσο αυτές που αφορούν τη σχέση του με τον Θεό, όσο και αυτές που ρυθμίζουν τις σχέσεις του με τον συνάνθρωπο (23). Η κορυφαία όμως εντολή είναι «Αγαπήσεις τόν πλησίον σου ως σεαυτόν» και μάλιστα ο Χριστός σπεύδει να απαντήσει με μια παραβολή στην ερώτηση που Του θέτουν οι Φαρισαίοι  «Και εστί μου πλησίον;» (24). Με την παραβολή του καλού Σαμαρείτη ο Χριστός δίνει νέα ερμηνεία στην έννοια του πλησίον. Για τους Φαρισαίους πλησίον ήταν μόνο ο ομόθρησκος και ο ομοεθνής. Για τον Ιησού πλησίον είναι κάθε άνθρωπος, ανεξαρτήτου φυλής, φύλου ή θρησκείας, στον οποίο οι πιστοί Του οφείλουν να συμπεριφερονται με αγάπη. Στο κατά Λουκάν 6, 27-37 ο Χριστός παραδίδει στο ακροατήριό Του ένα νέο κώδικα ηθικής συμπεριφοράς ο οποίος σηματοδοτειται από την αγάπη προς τον πλησίον «Αλλά υμίν λέγω τοις ακούουσιν· αγαπάτε τους εχθρούς υμών» (25). Ο άνθρωπος οφείλει με μεγαλοθυμία να αγαπήσει τον εχθρό του, να ευεργετεί όποιον τον μισεί, να προσεύχεται ακόμη και για όσους τον βλάπτουν. Καταλύεται για μία ακόμη φορά ο νόμος της ανταποδόσεως και ο άνθρωπος καλείται να είναι μεγαλόψυχος, ελεήμων και φιλεύσπλαχνος, να μην κρίνει τους άλλους και να συγχωρεί όπως ακριβώς ο Κύριος.
Τέλος, στο κατά Ματθαίον κεφ. 23 ο Χριστός στρέφεται εναντίον των Γραμματέων και των Φαρισαίων, διακρίνει πλήρως το Νόμο από αυτούς, γι’ αυτό και καλεί το ακροατήριό Του να συμμορφώνεται προς όσα εκείνοι τους συμβουλεύουν να κάνουν βάσει του Νόμου (26), αλλά σε καμία περίπτωση να μην ακολουθούν το παράδειγμα τους, επειδή οι πράξεις τους χαρακτηρίζονται από προσήλωσή στους εξωτερικούς τύπους, στην υποκρισία, στη σκληροκαρδία, στην έπαρση και στον εγωισμό. Η στάση λοιπόν του Κυρίου απέναντι στο Νόμο είναι στάση αποδοχής των βασικών του διαταξεων και απόρριψης όλων εκείνων των ανούσιων στοιχείων που συσσωρεύτηκαν από την παράδοση και από την ερμηνεία που δόθηκε από διάφορες τάξεις ανθρώπων, ανάλογα με τις συνθήκες κάθε εποχής. Ο Χριστός, όχι μόνο δεν θέλησε να καταργήσει το Νόμο, αλλ’ αντιθέτως τον συμπλήρωσε, και τον διηύρυνε, αποσαφήνισε αμφιλεγόμενα σημεία του και τον προσάρμοσε στη νέα ηθική στάση που ο ίδιος δίδαξε στους άνθρώπους με το όλο λυτρωτικό Του έργο.

Υποσημειώσεις
(1) Ματθ., 8, 4.
(2) Ματθ., 8, 2.
(3) Π. Ν. Τρεμπέλα, Υπόμνημα εις το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, σ. 148.
(4) Μάρκ., 11, 43.
(5) Ματθ., 12, 10-13.
(6) Λουκ., 6, 6-9.
(7) Μάρκ., 3, 1-15.
(8) Μάρκ., 3, 4.
(9) Ιωαν., 5, 17.
(10) Π. Ν. Τρεμπέλα, Υπόμνημα εις το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, Αθήναι 1954, σ. 180.
(11) Ιωαν., 9, 14-16. Λουκ., 13, 10-16 & 14, 1-5
(12) Ματθ. 12, 1-8.
(13) Π. Ν. Τρεμπέλα, Υπόμνημα εις το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, σ. 228-230.
(14) Λουκ., 6, 1-5.
(15) Μάρκ. 2, 28.
(16) Ιωάν., 7, 22-24.
(17) Ματθ., 9, 14-17. Λουκ., 5, 33-39. Μάρκ. 2, 18-21.
(18) Π. Ν. Τρεμπέλα, Υπόμνημα εις το κατά Μάρκον Ευαγγέλιον, Αθήνα 1951, σ. 52.
(19) Λουκ., 5, 37-38.
(20)Π. Ν. Τρεμπέλα, Υπόμνημα εις το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, σ. 287.
(21) Ματθ., 19, 7-9. Μάρκ., 10, 4-12.
(22)Π. Ν. Τρεμπέλα, Υπόμνημα εις το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο,σ. 346.
(23) Ματθ., 19, 18-20. Λουκ., 10, 26-28 και 18,20-22.  33-39. Μάρκ., 12, 29-31.
(24) Λουκ., 10, 30.
(25) Λουκ., 6, 27.
(26) Ματθ., 23,3.