Η Σεβηριανή Χριστολογία είναι Μονοφυσιτισμός (*)
Αθανασίου Γιέβτιτς
Επισκόπου πρώην Ζαχουμίου και Ερζεγοβίνης
Νέα Σιών , ἔτη ρ-ρ Ϛ ΄ (2008-2014), σελ. 19-36
 Αγαπητέ πάτερ Αλέξανδρε,
σου εύχομαι κάθε καλό από τον Κύριο κάθε καλού. Σε χαιρετώ και προσεύχομαι ο άγιος προφήτης Ηλίας να ευλογή όλους μας από ψηλά, όπως ευλόγησε τον μαθητή του, τον προφήτη Ελισαίο.
Στη Σύνοδο της Ιεραρχίας μου έδωσες 4 τεύχη του περιοδικού " Teoloski Pogledi " (ΤΠ), τευχ. 23 /2008, 13 /2009,13 /2010 και 1/2011, και σε ευχαριστώ. Κατόπιν, μου ζήτησες ένα άρθρο για το ΤΠ και σου το υποσχέθηκα. Όμως, ακόμη είμαι διστακτικός, κυρίως λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων και εκκρεμών εργασιών, παρ' ότι στο παρελθόν συνεργαζόμουν με το περιοδικό αυτό. Δεν βρήκα χρόνο να κοιτάξω λεπτομερώς τα τεύχη αυτά του ΤΠ, παρά μόνο τώρα, και πάλιν όχι όλα. Υπάρχουν καλά κείμενα, και Αγίων Πατέρων και νεώτερα. Δυστυχώς, όμως, υπάρχουν και κείμενα, τα οποία θεωρώ πως για τους αναγνώστες μας είναι άχρηστα και απαράδεκτα. Τέτοιο είναι π.χ. το άρθρο «Πως ο Χριστός ερμήνευσε την Αγία Γραφή» «χρησιμοποιώντας και κανόνες των Εβραίων ραββίνων », συγκεκριμένα του Hillel ( ΤΠ 1/2011), που μόνο ένας φαντασμένος αλλά άμυαλος Προτεστάντης ή κάποιος άλλος μοντέρνος «Βιβλιστής» θα μπορούσε τόσο εύκολα να επιβεβαιώση, αντίθετα προς την σαφή Ευαγγελική μαρτυρία: Ματθ. 7, 29· Ίω. 7, 1516. Εάν κάτι τέτοιο έλεγαν για τον Σαύλο, πάει κι' έρχεται. Αλλά, ούτε για τον Παύλο θα ήταν δυνατόν να λεχθή κάτι τέτοιο. Δεν ξέρω ποιός είναι ο ρόλος των εκδοτών των θεολογικών μας περιοδικών, εάν δημοσιεύουν ό,τι η Αγγλο- ή Γερμανομαθής γενεά σας διαβάζει ή μεταφράζει (1).
Και στο δικό σας περιοδικό ΤΠ, πέραν από τις χρήσιμες σε εμάς μεταφράσεις αγιοπατερικών έργων, υπάρχουν τέτοιες προβληματικές μεταφράσεις.
Το πιο προβληματικό είναι το άρθρο του Πήτερ Φάρινγκτον «Η Ορθόδοξη Χριστολογία του Σεβήρου Αντιόχειας» ( περιοδ. ΤΠ, τευχ . 23 /2008). Στην πρώτη υποσημείωση αυτού του άρθρου φαίνεται ότι ο συγγραφεύς είναι «κληρικός του προχαλκηδονίου» Κοπτικού Πατριαρχείου και Γραμματεύς της «Αρχαίας Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας» στην Αγγλία δηλαδή, Κόπτης μονοφυσίτης [σημ. μεταφρ.: οι εμφάσεις εδώ και κατωτέρω με τα έντονα γράμματα είναι του συγγραφέως].
Το ότι οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται, έτσι όπως αποκαλούνται, χρειάζεται τουλάχιστον κάποια διευκρίνηση για τον μέσο μας αναγνώστη, και, εν προκειμένω, ο τίτλος του άρθρου «Η Ορθόδοξη Χριστολογία του Σεβήρου Αντιόχειας». Για τον Σεβήρο, ο συγγραφεύς λέγει, ευθύς εξ αρχής, ότι είναι ο «εξόριστος πατριάρχης Αντιόχειας». Όμως, πρέπει να λεχθή, και μόνο παρεμπιπτόντως, ότι οι Μονοφυσίται με αιματοχυσία κατέλαβαν τους θρόνους των Ορθοδόξων Πατριαρχείων. Ο Τιμόθεος ο Αίλουρος εφόνευσε τον άγιο Προτέριο στην Αλεξάνδρεια (457). Λίγο αργότερα ο Πέτρος ο Κναφεύς με την τυραννική εξουσία του Βασιλίσκου, του σφετεριστού του αυτοκρατορικού θρόνου, εκθρόνισε τον Ορθόδοξο Πατριάρχη Μαρτύριο και κατέλαβε τον θρόνο της Αντιόχειας. Αλλά και αυτός ο ίδιος και ο Σεβήρος έπεισαν τον σφετεριστή να αναθεματίση τη Σύνοδο της Χαλκηδόνος ( Ευαγρίου, Εκκλησιαστική Ιστορία 3, 47). Επίσης, λίγο αργότερα, ο Σεβήρος με τη βοήθεια του μονοφυσίτου Φιλοξένου Ιεραπόλεως, του επικαλουμένου Ξεναΐα, και φανατισμένων μοναχών, οι οποίοι αιματοκύλησαν την πόλη, εκθρόνισε τον Χαλκηδόνιο Πατριάρχη Αντιόχειας Φλαβιανό Β' (498512) και κατέλαβε τον θρόνο του. Κατόπιν δε, εκθρονίζει και εξορίζει τον επίσκοπο Τύρου Επιφάνιο, ως Χαλκηδόνιο, και αναθεματίζει τη Σύνοδο της Χαλκηδόνος και τον Τόμο του Πάπα Λέοντος [όπως δραματικά τα περιγράφει ο ιστορικός Ευάγριος, Εκκλησιαστική Ιστορία 3, 3033· βλ. και την Εκκλησιαστικη Ιστορία του συγχρόνου του Θεοδώρου Αναγνώστου και τη μεταγενέστερη Χρονογραφία του Θεοφάνους του Ομολογητού· περί αυτού γράφει και ο J . Lebon , Monophysisme Severien , Luvain 1909, ο οποίος είναι γνωστός για το ότι πρώτος επιχείρησε να « αποκαταστήση» τον Σεβήρο ως «Ορθόδοξο» διάδοχο της Κυριλλείου Θεολογίας, και έκτοτε, όπως σημειώνει ο π. Ιωάννης Μέγεντορφ ( Christ in the Eastern Christian Thought , 1967· ε πίσης η Γαλλική και Σερβική μετάφραση, Χιλανδάρι 1994), με τη δημοσίευση «των έργων του J . Lebon περί Μονοφυσιτισμού έχει γίνει ευρύτατα δεκτό (στη Δύση) ότι η μονοφυσιτική διδασκαλία περί ενσαρκώσεως, ιδίως στη λογία μορφή που της έδωσε ο Σεβήρος, είναι Κυρίλλειος Χριστολογία», κάτι που δεν είναι καθόλου σωστό. Ο Σεβήρος, βεβαίως, εκμεταλλεύθηκε τα αυτοκρατορικά προνόμια επί της εποχής του αντιχαλκηδονίου αυτοκράτορος Αναστασίου Α' (491518) και αναγνώρισε το Ένωτικόν του Ζήνωνος, το οποίο κατόπιν απέρριψε και, γι' αυτό, κατέφυγε στην Αίγυπτο, και στη συνέχεια, αναστάτωσε την περιοχή και την Ανατολή, όπως ενωρίτερα είχε κάνει και στην πρωτεύουσα.
Ο Σεβήρος ήταν, αναμφίβολα, ο μεγαλύτερος Μονοφυσίτης θεολόγος, και βεβαίως μετριοπαθέστερος των άλλων « ακεφάλων» αντιχαλκηδονίων, αντορθοδόξων, ρευμάτων και παρατάξεων. Όμως, ο Σεβήρος δεν ήταν Ορθόδοξος, ούτε « Κυρίλλειος» θεολόγος. Ούτε η Χριστολογία του ήταν ορθόδοξη, ούτε « Κυρίλλεια», έστω κι' αν έτσι νομίζουν ο Σεβήρος και ο συγγραφεύς του ως άνω άρθρου (σελ. 143 και 155, ΤΠ 23 /2008), το οποίο, έτσι κι' αλλιώς, δεν έχει βάθος, αλλά δημιουργεί μόνο εντυπώσεις. Επιπόλαιο, αστήρικτο και κακόβουλο είναι και το τελικό συμπέρασμα του συγγραφέως του άρθρου (σελ. 155-156, για να μην αναφερθώ σε όλα ανεξαιρέτως): ότι η Χριστολογία του Σεβήρου είναι «από πάσης απόψεως σύμφωνη προς τον άγιο Κύριλλο ... βαθέως και πλήρως ορθόδοξη ... Δεν υπάρχει ούτε ένα ιώτα, δια του οποίου μπορούν να δικαιολογηθούν τα αναθέματα, τα οποία ιστορικώς (!) επιβλήθησαν από πλευράς της Βυζαντινής Ορθοδοξίας, και αυτά τα αναθέματα μπορούν να τα προφέρουν μόνο εκείνοι που δεν έχουν διαβάσει ούτε το παραμικρό (!) από αυτές τις διδασκαλίες»!
Σε αυτόν τον παράλογο ισχυρισμό του συγγραφέως αξίζει να απαντήσουμε με το ερώτημα: Μήπως ο συγγραφεύς του άρθρου διάβασε την κριτική του Σεβήρου στα χριστολογικά ( προχαλκηδόνια) χωρία των αγίων Πατέρων και του ίδιου του αγίου Κυρίλλου, τα οποία δεν του άρεσαν; Ότι αυτό έκανε ο Σεβήρος, το δείχνουν και το αποδεικνύουν τα έργα του, στα οποία κατά λέξιν παραπέμπει π.χ. ο άγιος Αναστάσιος ο Σιναΐτης (στον Οδηγό του, όπου ανευρίσκονται στο Ελληνικό πρωτότυπο πολλά άποσπάσματα του Φιλαλήθους του Σεβήρου βλ. κριτική έκδοση του Οδηγού, Κ.Η. Uthemann , στο CCSG 8, Luvain 1981· βλ. επίσης και Le Floril è ge Cyrillien refut é par S é v è re d ' Antioche , Etudes et edition critique par R . Hespel , Luvain 1955). Γράφει ο Σεβήρος και παραθέτει ο άγιος Αναστάσιος: «Απόβλητοί εισιν αι των αγίων Πατέρων περί δύο φύσεων ηνωμένων εν Χριστώ χρήσεις, καν Κυρίλλου υπάρχουσι»! Και στη συνέχεια, γράφει ο Σεβήρος: «Προς τους καιρούς, και τας εναλλαγάς των αιρέσεων δει, φησί, παραλλάττειν και μεταφέρειν τα του Χριστού δόγματα. Όθεν Αρειανών φησί λεγόντων μίαν φύσιν εν Χριστώ, καλώς εποίησαν οι Πατέρες ειπόντες δύο φύσεις, και συγγνώμην αυτοίς δίδωμι. Νεστορίου δε λέγοντος δύο φύσεις εν Χριστώ, απόβλητοι λοιπόν εισίν αι των Πατέρων φωναί καν αυτού μακαρίου Κυρίλλου εισί» (Οδηγός 6, 1· εκδ. CCSG , 8, 96-97 = PG 89,104-105). Ακολούθως, συνεχίζει ο άγιος Αναστάσιος ο Σιναΐτης και περιγράφει τα «πεισματάρικα κατορθώματα» του αντιχαλκηδονίου, του Μονοφυσίτου (αλήθεια, μετριοπαθέστερου) Σεβήρου, ο οποίος « όρον εξέθετο και απόφασιν ο νομοθέτης και κριτής» περί της διδασκαλίας των Πατέρων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο Μέγας Αθανάσιος, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Κύριλλος, ο Πρόκλος! Στη συνέχεια, ο άγιος Αναστάσιος ο Σιναΐτης παραθέτει και υποβάλλει σε ανελέητη κριτική τη Σεβηριανή «Χριστολογία», στην οποία και αφιέρωσε το έργο του Οδηγός.
Ας προσθέσουμε ότι και στη Σύνοδο του Λατερανού (649) παρατέθηκαν φράσεις του Σεβήρου, τις οποίες είχε γράψει κατά του Νηφάλιου, ενθέρμου Χαλκηδονίου, πρώην αντιχαλκηδονίου συναδέλφου του αλλά κατόπιν δια μετανοίας αξιωθέντος παρά Χριστού « νοός προς επίγνωσιν Αλήθειας»: «Το δε λέγειν δύο φύσεις επί Χριστού πάσης κατηγορίας επίμεστον, ει και υπό πλειόνων των αγίων πατέρων αμέμπτως είρηται. Και μετ’ ολίγα πάλιν ο αυτός Σευήρος· και μη πάλιν είπης ως τη λέξει τη των δύο φύσεων τινές των πατέρων εχρήσαντο, εχρήσαντο γαρ αδιαβλήτως, ως προείπομεν, κατά δε τον χρόνον του εν αγίοις Κυρίλλου της νόσου των Νεστορίου καινοφωνιών τας εκκλησίας επινεμομένης επί πλέον η λέξις απεδοκιμάσθη· και γαρ δια τας νόσους τα φάρμακα, ου δύνανται τοίνυν αι των άλλων πατέρων φωναί των αδιαβλήτως χρησαμένων τη λέξει κατά του αγίου Κυρίλλου προφέρεσθαι προς την ενσκήψασαν νόσον την θεραπείαν επινοήσαντος, το πλέον φημί, καν αυτού Κυρίλλου είεν φωναί προ τούτου λεχθείσαι» ( ACO 2, 1, 242 = Mansi 10, 1061Β· στα Πρακτικά της ιδίας Συνόδου [υπάρχει νεωτάτη κριτική έκδοσις] καταχωρήθηκαν και άλλα αποσπάσματα από τα έργα του Σεβήρου). Και να, επ' ευκαιρία, δύο Κυρίλλεια « Χαλκηδόνια», δηλαδή δυοφυσιτικα χωρία: Στην επιστολή 41, Προς Ακάκιον Μελιτηνής (μετά το 433), ο Κύριλλος ομολογεί ότι (ο Χριστός) «εις ην ο εν αμφοίν» ( PG 77, 220C), και στην επιστολή 53, Προς Σίξτον Ρώμης (επίσης μετά το 433): «Οίδα δε απαθή την του Θεού φύσιν και άτρεπτον και αναλλοίωτον, καν τη της ανθρωπότητος φύσει, και ένα εν αμφοίν και εξ αμφοίν τον Χριστόν» ( PG 77, 285288). Ο Πήτερ Φάρινγκτον είναι αναμφισβήτητα Μονοφυσίτης, όπως άλλωστε και ο Σεβήρος. Αυτό φαίνεται από το ακόλουθο συμπερασματικό του κείμενο στο τέλος του άρθρου. Σε αυτό, όπως και ο Σεβήρος, ομιλεί μόνο για «θεότητα και ανθρωπότητα» εν Χριστώ και «ένωση της ανθρωπότητος με τη θεότητα» εν Χριστώ. Αυτό όμως σημαίνει ότι αμφότερες διατηρούνται εν Χριστώ μόνο ως ιδιότητες θεότητος και ανθρωπότητος και όχι ως πλήρεις δύο φύσεις με όλα τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες, οι οποίες τις κάνουν αυτό που είναι και το να μένουν σε ενότητα. Γι' αυτό, ο Σεβήρος, όπως είναι γνωστό σε εκείνους που σοβαρά και απροκατάληπτα και αμερόληπτα τον μελετούν, ομιλεί και γράφει για «μία σύνθετη φύση» του Χριστού, γεγονός το οποίο ο άγιος Μάξιμος θα δείξη και θα αποδείξη ως καθαρό Μονοφυσιτισμό του Σεβήρου, αφού τον ονομάζει, άλλωστε, ως «τον πιο πονηρό» μεταξύ των Μονοφυσιτών, και αργότερα των Μονοθελητών θεολόγων (καθώς είναι γνωστό ότι «ο Σεβήρος με μεγάλη ακρίβεια προανήγγειλε την μονοενεργητική και μονοθελητική κινησι του 7 ου αιώνος», κατά τον Μέγιεντορφ). Από την ανελέητη κριτική του Μαξίμου κατά της αιρέσεως του Σεβήρου, τόσο στη Θεολογία όσο και στην Οικονομία, και των οπαδών του, Σεβηριανών, τους οποίους εγνώρισε καλά στην Κύπρο και την Κρήτη, ας αναφέρουμε π.χ. μόνο το 3° από τα θεολογικά και πολεμικά εγχειρίδια, Προς Μαρίνον τον πρεσβύτερον Κύπρου κατά Σεβήρον ( PG 91, 4556). Ο Μάξιμος εδώ δείχνει ότι η παραδοχή από τον Σεβήρο μόνο μιας θελήσεως εν Χριστώ, για να διαφυλαχθή δήθεν έτσι η ενότης του Χριστού, αναμφίβολα οδηγεί σε αναπότρεπτη άρνηση της πληρότητος της ανθρωπίνης φύσεως εν Χριστώ, αλλά έχει και τριαδολογικές συνέπειες. Γι' αυτό, ο Μάξιμος κατατάσσει τον Σεβήρο στους Αρειανούς και τους Σαβελλιανούς, την δε Χριστολογία του θεωρεί ως ένα κράμα της Νεστοριανής και της Ευτυχιανικής αιρέσεως. Ο Σεβήρος ομιλεί για «μία σύνθετη φύση» εν Χριστώ, την οποία θα ονομάσει «μία υπόστασι». Αυτή όμως δεν είναι πλέον εκείνη η αΐδιος και αναλλοίωτος Υπόστασις του Θεού Λόγου. Ο Λόγος, κατά τον Σεβήρο, ων προ της ενσαρκώσεως «απλή» φύσις, γενόμενος άνθρωπος, έγινε «σύνθετος δια την σάρκα». Γι' αυτό, Εκείνος, κατά τον Σεβήρο, έχει μία «μερική φύση», κατά την οποία διαφέρει από τον Πατέρα και το Πνεύμα. Εδώ ο Σεβήρος πλησιάζει τον τριθεϊσμό του Ιω. Φιλοπόνου, ασχέτως του ότι τον ήλεγξε για τρ i θεϊσμό. Ο Σεβήρος ήταν αντίθετος στη « σύγχυσι των φύσεων» εν Χριστώ. Εν τούτοις, εξ όσων λέγει, προκύπτει ότι εν Χριστώ δεν υπάρχει πλήρης ανθρωπίνη φύσις, αλλά ο Χριστός έχει μόνο τα «φυσικά ιδιώματα της ανθρωπότητος». Γράφει ο Σεβήρος: «Δεν μας επιτρέπεται να αναθεματίζωμε όσους ομιλούν για φυσικές ιδιότητες: θεότητος και ανθρωπότητος, οι οποίες αποτελούν τον ένα και μοναδικό Χριστό. Η σαρξ δεν παύει να είναι σαρξ, και όταν ακόμη γίνεται Θεού σαρξ. Και ο Λόγος δεν εγκαταλείπει τη δική Του φύση, ακόμη και όταν υποστατικά ενώνεται με τη σάρκα, η οποία έχει λογική και νοερά ψυχή. Η διαφορά όμως διατηρείται, καθώς και η ταυτότης, υπό τη μορφή των φυσικών ιδιωμάτων, τα οποία αποτελούν τον Εμμανουήλ, καθώς η σαρξ δεν μετεβλήθη στη φύση του Λόγου, και ο Λόγος δεν μετεβλήθη σε σάρκα» (Επιστολή προς Οικουμένιον, εκδ . Ε. Ν. Brooks , ΡΟ 12, 2, 176-177· παρά Μέγιεντορφ ). Ο Σεβήρος αποφεύγει να ειπή ότι ο Χριστός είναι μία ουσία, διότι έτσι θα απέκλειε το διπλούν των ιδιωμάτων στον ένα Χριστό. Γι' αυτό, λοιπόν, ομιλούσε για «μία σύνθετη φυσι». Όμως, ενώ κατά τους Πατέρας ταυτίζονται φύσις και ουσία, ο Σεβήρος ήταν υποχρεωμένος να επιγράψη στον Χριστό μία «μερική φύσι», όπου οι εκφράσεις φύσις και υπόστασις είναι συνώνυμες (2). Αυτήν την εσφαλμένη Σεβηριανή διδασκαλία θα ελέγξουν ως αιρετική και ο άγιος Μάξιμος και ιδιαιτέρως ο άγιος Δαμασκηνός. Εκείνο που ο συγγραφεύς του άρθρου, και βεβαίως ο Σεβήρος, επικαλείται στην Κυρίλλεια φράση «μία φύσις του σεσαρκωμένου Θεού Λόγου» (έτσι υπάρχει στο άρθρο, ενώ στον Κύριλλο συναντάται ως «μία φύσις του Θεού Λόγον σεσαρκωμένη », που δεν είναι το ίδιο), έχει μία μεγάλη Ιστορία. Η φράση είναι κατά λέξιν του Απολλιναρίου, φερομένη υπό το όνομα του Μεγ. Αθανασίου, ο δε Κύριλλος την εξέλαβε ως Αθανασιανή. Όμως, οι Ορθόδοξοι Πατέρες και Χαλκηδόνιοι θεολόγοι (και οι « Νεοχαλκηδόνιοι», όπως τους ονομάζουν τα τελευταία χρόνια, παρ' ότι ο όρος δεν είναι επιτυχής, όπως δεν είναι επίσης ο όρος «Νέο- Νικαιανοί» για τους Καππαδόκες), και βεβαίως ο άγιος Μάξιμος και ο άγιος Δαμασκηνός, και αποδέχθηκαν αυτήν την έκφραση του Κυρίλλου και την έρμήνευσαν (3) ορθά (= ορθόδοξα) με Χαλκηδόνιο πνεύμα, δηλαδή στο πνεύμα της Κυριλλείου Χριστολογίας, η οποία προβάλλει στα έργα του μετά το 433, οπότε ο Κύριλλος απεδέχθη τον « όρον της συμφωνίας» με τους Ανατολικούς, που διατυπώθηκε με γλώσσα Χαλκηδόνια προ της Χαλκηδόνος. Αυτόν τον «όρο συμφωνίας» του 433 οι Μονοφυσίται και ο μεγάλος τους θεωρητικός Σεβήρος με κανένα τρόπο δεν αναγνωρίζουν ή αποδέχονται. Οπότε, έτσι, στην πραγματικότητα, δεν αποδέχονται πλήρως ούτε τον άγιο Κύριλλο. Γι' αυτό μάλιστα, δεν αποδέχονται, εκτός από τη Σύνοδο της Χαλκηδόνος, ούτε και την Πέμπτη Οικουμενική Σύνοδο, η οποία είναι απολύτως Κυρίλλειος. Πάντως, και η Σύνοδος της Χαλκηδόνος είναι Κυρίλλειος, διότι αποτελεί φυσική συνέχεια των Συνόδων Νίκαιας, Κων/πόλεως και Εφέσου, καθώς και της δικής τους Θεολογίας και Χριστολογίας.
Ας μού επιτραπή να αναφέρω εδώ τη συνάντησι και τη συζήτησι που είχαμε εμείς ως νέοι Ορθόδοξοι θεολόγοι (ήσαν ο μακαρίτης Π. Νέλλας και επίσης 2 Έλληνες και 2 Σέρβοι) με τους νέους Μονοφυσίτες αντιχαλκηδονίους θεολόγους (τον Σαμουήλ από την Αίγυπτο και τον Γεώργιο από την Ινδία, που σπούδαζε στο Παρίσι κοντά σε Ρωμαιοκαθολικούς, οι οποίοι κατόπιν παρεμπόδισαν τον περαιτέρω διάλογο αυτών με τους Ορθοδόξους) στη Μονή Νεάμτς της Ρουμανίας, το 1976. Οι Μονοφυσίται ζητούσαν να «αναθεωρήσουμε», δηλαδή να επανεξετάσουμε από την αρχή τη Σύνοδο της Χαλκηδόνος. Εμείς σε αυτό απαντήσαμε: «Μάλιστα, αλλά με την προϋπόθεση ότι και εσείς θα δεχθήτε να «επανεξετάσουμε» και τις τρεις προγενέστερες Οικουμενικές Συνόδους, από τη Σύνοδο της Νίκαιας μέχρι τη Σύνοδο της Εφέσου». Εκείνοι δεν το δέχθηκαν. Εμείς όμως είχαμε υπ' όψιν το γεγονός ότι η αληθινή γραμμή της αποκαλυφθείσης από τον Θεό Πίστεως και Θεολογίας της Εκκλησίας περί Χριστού, διαβαίνει από τη Νίκαια στη Χαλκηδόνα. Έτσι, θα φθάναμε πάλι στο ίδιο αποτέλεσμα. Όμως, η επιτυχία γι' αυτό είναι των Αγίων Πατέρων, ιδιαιτέρως των αγίων Καππαδοκών, οι οποίοι « επανερμήνευσαν» τη Νίκαια και διατύπωσαν το τελικό Σύμβολο της Πίστεως της Νικαίας- Κων/πόλεως , και ουσιαστικά συνετέλεσαν, ώστε η τριαδολογική τους ορολογία να τεθή ως βάσις της Ορθοδόξου Χριστολογικής ορολογίας, η οποία προβαίνει εις το εξής μέχρι την Έκτη και την Εβδόμη Οικουμενική σύνοδο και μέχρι τον Μάξιμο, τον Δαμασκηνό, τον Φώτιο, τον Παλαμά.
Ο τότε κορυφαίος θεολόγος των Μονοφυσιτών αντιχαλκηδονίων, ο mar Paulus Gregorius ( Vergese , α πό την Ινδία, Γραμματέας του αυτοκράτορος Χαϊλέ Σελασιέ, ο οποίος τους προέτρεψε σε μεταξύ τους προσέγγιση και λειτουργική κοινωνία, οπωσδήποτε πολύ σπάνια, διότι δεν έχουν μεταξύ τους εμπιστοσύνη), μου είπε εκείνα τα χρόνια ότι εκείνοι, οι λεγόμενοι Προχαλκηδόνιοι, δεν θέλουν τους Καππαδόκες Πατέρες, διότι η Χριστολογία τους δεν είναι όρθή! Η Σύνοδος της Χαλκηδόνος όμως άρθρωσε την Ορθόδοξο, Κυρίλλειο, Χριστολογική Πίστη με τη θεολογική γλώσσα των Καππαδοκών, την οποία ο άγιος Κύριλλος ήδη ενωρίτερα είχε αποδεχθή, το 433, όταν ήλθε σε συνδιαλλαγή με τον Ιωάννη Αντιόχειας. Έτσι, με βεβαιότητα μπορεί να λεχθή ότι ο άγιος Κύριλλος, εάν ήταν τότε εν ζωή στην γη, θα είχε αποδεχθή την Χαλκηδόνα. Δυστυχώς, μετά από αυτόν ήλθαν ανάξιοί του επίγονοι, ο Ευτυχής και ο Διόσκορος, και άρχισε κατά της Χαλκηδόνος ένας πόλεμος άγριος, που έφερε αναστάτωση και που, όσον αφορά στον Σεβήρο, ήταν επίσης πολύ πονηρός, φιλοσοφικά επιτηδευμένος. Γι' αυτό, η Πέμπτη και κατόπιν η Έκτη Οικουμενική Σύνοδος αποκατέστησαν την «ισορροπία», την Χαλκηδόνια, τη θεανθρωπίνη, την οποία ορθότατα εξέφρασε ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής (4).
Ο Καθηγητής στη Θεσσαλονίκη Γ. Μαρτζέλος, μέλος της « Επιτροπής του Διαλόγου μετά των Προχαλκηδονίων», που συστάθηκε και εργάσθηκε στη Γενεύη, υπερασπίζεται τον Σεβήρο από την ονομασία του αιρετικού, επικαλούμενος προς τούτο φράσεις του Δαμασκηνού από το Περί αιρέσεων, με τις οποίες αυτός ο άγιος Πατήρ περιγράφει την 83 η αίρεση των Μονοφυσιτών από Ευτυχούς και Διοσκόρου έως του Σεβήρου, τον οποίον άλλωστε αλλού αποκαλεί « θεήλατον» (Περί της Ορθοδόξου Πίστεως, 3, 3), και « φθορέα της Αντιοχέων», λέγοντας ότι αυτοί απορρίπτουν μόνο τον Όρο της Χαλκηδόνος, «καθ' όλα δε τα άλλα είναι Ορθόδοξοι» ( αγ. Ιω. Δαμασκηνού, Έργα, κριτική εκδ. Β. Kotter , Berlin 1981, 449-450 = PG 94, 741-744). Ο κ. Μαρτζέλος, όμως, δεν διαβάζει τη συνέχεια αυτής της παραγράφου του Δαμασκηνού, ο οποίος αμέσως παρακάτω (πραγματικά, όχι σε όλα τα χειρόγραφα αλλά σε δύο από τα αρχαιότερα) εκθέτει την αιρετική αντίληψη του Ιω. Φιλοπόνου και του Σεβήρου περί της «μερικής φύσεως» εν Χριστώ ( Kotter , ’ Εργα, 4, 5055), και το ίδιο επαναλαμβάνει και στο άλλο έργο του «Περί συνθέτου φύσεως κατά Ακεφάλων» (Σεβήρου, Kotter , 4, 411 = PG 95, 116), όπου (ο Δαμασκηνός) μεταξύ άλλων γράφει: « Λείπεται ουν των φύσεων λέγειν υμάς την διαφοράν, ως και ομολογείτε, και την των φύσεων διαφοράν ομολογούντας πρώτον τας φύσεις ομολογείν, ων εστιν η διαφορά· των γαρ ουσιών μη ουσών ουδέ αι ουσιώδεις έσονται διαφοραί. Ει δε μία φύσις έστιν ώσπερ και μία υπόστασις επί Χριστού, δια τι φύσεων διαφοράν λέγοντες ου λέγετε και υποστάσεων διαφοράν επ' αυτού; Δια τι δε εκ φύσεων λέγοντες δύο τον Χριστόν ου φάτε αυτόν και εκ δύο υποστάσεων; Ει μιας συνθέτου φύσεώς εστιν ο Χριστός, ουκ εστιν ομοούσιος τω Πατρί· απλής γαρ φύσεως ο Πατήρ. Το δε απλούν και σύνθετον ουχ ομοούσια. Ει κατά την αυτήν ουσίαν ομοούσιός εστι τω Πατρί και ομοούσιος ημίν ο Χριστός, μιας ουσίας έσται ο Πατήρ και ημείς. Ει ομοφυής ο Χριστός τω Πατρί και ομοούσιος απλής όντι φύσεως, έχει δε και σύνθετον φύσιν ο Χριστός, δύο έξει φύσεις, μίαν απλήν και μίαν σύνθετον. Ει ταυτόν φύσις και υπόστασις καθ’ υμάς, ή τριών ουσών υποστάσεων της αγίας θεότητος τρεις έσονται αυτής και φύσεις ή μιας ούσης φύσεως μία έσται και η υπόστασις. Ει ετέραν την κοινήν φύσιν φατέ και ετέραν την εν ετόμω θεωρουμένην, ην και μερικήν ονομάζετε, ου μόνον τον Χριστόν, αλλά και τον Πατέρα και το Πνεύμα το ΄Αγιον δύο έχειν φύσεις ομολογείν αναγκασθήσεσθε, μίαν κοινήν και μίαν σύνθετον. Ει άκτιστος και άναρχος η θεότης, κτιστή δε καί ηργμένη η ανθρωπότης, πως το άναρχον και το ηργμένον μιας έσται φύσεως;».
Στη συνέχεια, ο άγιος Δαμασκηνός, μετά τον άγιο Μάξιμο, αναιρεί και άλλες θέσεις του Σεβήρου και των Μονοφυσιτών, οι οποίοι μονόπλευρα και λανθασμένα επικαλούνται τον άγιο Κύριλλο. Η εκτενής αναφορά όμως σε όλα αυτά θα χρειαζόταν πολύ χώρο και χρόνο.
Με αυτόν τον Καθηγητή της Θεσσαλονίκης, τον Γ. Μαρτζέλο, ο οποίος ήταν μέλος της μνημονευθείσης «Επιτροπής του Διαλόγου μετά των Προχαλκηδονίων» και πίστευε απόλυτα ότι οι αρχηγοί των Μονοφυσιτών, Διόσκορος και Σεβήρος, «ήσαν ορθόδοξοι», είχαμε συναντηθή και είχαμε συζητήσει στην Ιερουσαλήμ για τα 2000 χρόνια του Χριστιανισμού. Ήσαν επίσης και πολλοί άλλοι ορθόδοξοι θεολόγοι και καθηγηταί. Τέθηκε το ερώτημα: Διάβασε, άραγε, ο κ. Μαρτζέλος Μάξιμο και Δαμασκηνό, και τι αυτοί λέγουν για τον Διόσκορο και τον Σεβήρο, όπως επίσης και η σειρά των Αγίων Συνόδων (οι οποίες τους ανεθεμάτισαν); Αυτός απάντησε: «Η ιστορικοδογματική έρευνα απέδειξε ότι αυτοί ήσαν ορθόδοξοι, όπως το δείχνουν τα έργα τους(!), και ότι δεν είναι μεθοδολογικά ορθό να επικαλούμεθα μεταγενέστερες περί αυτών γνώμες». Επ' αυτού του είπαμε: «Αγαπητέ συνάδελφε, εσείς ασχολείσθε με τη « θεολογικοιστορική έρευνα», ενώ εμείς οι υπόλοιποι βόσκουμε πρόβατα στα λιβάδια των Βαλκανίων; Όμως, κ. Καθηγητά, πως τότε είναι «μεθοδολογικά ορθό» να επικαλούμεθα τον J . Lebon του 20 ου αιώνος και την περί Σεβήρου άποψή του;». Επ' αυτού ένας καθηγητής της Πατρολογίας από την Αθήνα, ο Στυλιανός Παπαδόπουλος, είπε: « Βρε αδελφοί, εγώ από καιρό λέγω ότι είναι απαραίτητος ένας ενδοορθόδοξος διάλογος, ώστε εμείς να συμφωνήσουμε μεταξύ μας και όχι να έρχωνται τα επιλεκτικά εκλεγμένα μέλη της Επιτροπής και να μας λένε εκείνο που όλοι ξέρουμε πως δεν είναι έτσι».
Ο Καθηγητής της Θεσσαλονίκης συνέχισε να έχη την ίδια γνώμη και όταν πια είχε αποτύχει η περίφημη «συμφωνία με τους Προχαλκηδονίους». Διότι στο αποκορύφωμα εκείνου του Διαλόγου ο Κόπτης Πατριάρχης Σενούντα ο Γ' (ο οποίος, ούτως ή άλλως, πίσω από τη σκηνή κατηύθυνε την Επιτροπή των Μονοφυσιτών), έγραψε βιβλίο (στα Αραβικά, αλλά το χειρόγραφο αμέσως μεταφράσθηκε στα Αγγλικά και από τα Αγγλικά στα Ελληνικά), το οποίο το 1996 εκδόθηκε στην Αθήνα ( εκδ. Αρμός) με τον τίτλο «Η Φύση τον Χριστού. Η Θεότητα του Χριστού» και στο οποίο ευθύς εξ αρχής ο Σενούντα επαναλαμβάνει την κλασική μονοφυσιτική φόρμουλα: «Η Ορθόδοξη αντίληψη για τη φύση του Χριστού: ... Συνέπεια της ένωσης των δύο φύσεων, της θείας και της ανθρώπινης, στην κοιλία της Παρθένου ήταν ο σχηματισμός μιας φύσης εκ των δύο ... Η έκφραση «Μία Φύση» δεν δηλώνει μόνον τη Θεία ή μόνον την ανθρώπινη φύση χωριστά, αλλά δηλώνει την ένωση των δύο φύσεων σε Μία Φύση, που είναι «η Φύση του Ενσαρκωμένου Λόγου» ... Η φύση του Ενσαρκωμένου Λόγου είναι μία φύση που εμπεριέχει όλα τα θεϊκά και όλα τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά» (σελ. 1619 και 25). Έτσι έλεγαν «ο άγιος Διόσκορος και ο άγιος Σεβήρος». Έτσι, λοιπόν, με τον Σενούντα ήλθε το τέλος του Διαλόγου! Καθώς, συν τω χρόνω, δημοσιεύονταν οι Κοινές Δηλώσεις της Μικτής Επιτροπής περί «της επιτευχθείσης συμφωνίας», αντέδρασαν οι Ορθόδοξοι από πολλές πλευρές, αλλά δεν εισακούσθηκαν από τους σπεσιαλίστες της Επιτροπής. Αντέδρασε παρομοίως και το Άγιον Όρος πολλές φορές («Είναι οι Αντιχαλκηδόνιοι Ορθοδοξοι ; Κείμενα της Ιεράς Κοινότητος του Αγίου Όρους και άλλων Αγιορειτών πατέρων περί του Διάλογου Ορθοδόξων και Αντιχαλκηδονίων», βιβλίο 206 σελίδων, εκδ. Ι. Μονής Γρηγορίου, Άγιον Όρος 1995). Γραπτή αντίδρασις υπήρξε και από δυσαρεστημένα μέλη της μνημονευθείσης Επιτροπής που εκπροσωπούσαν την Εκκλησία της Κύπρου. Στη Ρωσία, ο ιερεύς θεολόγος ΄Ολεγκ Νταβιντένκο έγραψε βιβλίο, κριτική, για το ίδιο θέμα («Η παραδοσιακή Χριστολογία των Μη Χαλκηδονίων εξ επόψεως των Αγίων Πατέρων και των Οικουμενικών Συνόδων της Ορθοδοξου Εκκλησίας, Θεολογικό Ινστιτούτο Αγίου Τύχωνος, Μόσχα 1998, σελ. 208). Περί του διαλόγου με τους Αντιχαλκηδονίους έγραψε ο ορθόδοξος Γάλλος δρ. J . Cl . Larchet («Το Χριστολογικό πρόβλημα. Περί της μελετωμένης ενώσεως της Ορθοδόξου Εκκλησίας και των μη Χαλκηδονίων εκκλησιών: εκκρεμούντα θεολογικά και εκκλησιολογικά προβλήματα», γαλλιστί στο περιοδικό Le Messager Orthodoxe , Paris , 134/2000· αν αδημοσιεύθηκε στο περιοδικό Θεολογία των Αθηνών, τευχ. 12/2003 και 1/2004· Σερβική μετάφρασις στο περιοδικό Vidoslov , τευχ . 23 και 24 /2001). Ο Larchet στο άρθρο του πραγματεύθηκε σε βάθος όλο αυτό το πρόβλημα, και ιδιαίτερα την στάση έναντι του Σεβήρου Αντιόχειας και της Χριστολογίας του, χρησιμοποιώντας έργα τόσο απολογητών του Σεβήρου ( Lebon , Torrance , τον οποίο ευρύτατα χρησιμοποιεί ο συγγραφεύς αυτού του άρθρου [ο Φάρινγκτον]), όσο και παλαιότερων (Ιουστινιανού, Αναστασίου Σιναΐτου, άγιων Μαξίμου, Δαμασκηνού και Φωτίου) και νεώτερων ( Florovsky , Sherwood , Grillmeier ) κριτικών του Σεβήρου.
Ο Καθηγητής Γ. Μαρτζέλος φρόντισε, ώστε δύο φοιτηταί του στη Θεολογική Σχολή Θεσ/νίκης να κάνουν διδακτορικές διατριβές για τον Διόσκορο και τον Σεβήρο, και να τους αποδείξουν «Ορθοδόξους» (παρά την αντίθετη γνώμη ενός μέλους της επιτροπής των Καθηγητών). Σε αυτές απάντησε ο ιερομόναχος π. Λουκάς Γρηγοριάτης (« Διόσκορος και Σεβήρος, οι αντιχαλκηδόνιοι αιρεσιάρχαι. Κριτική δύο διδακτορικών διατριβών, Ι. Μονή Γρηγορίου, Άγιον Όρος 2003, σελ. 228). Κατόπιν, με ιδιαίτερη εργασία (των 90 σελίδων) απάντησε και ο ίδιος ο Ηγούμενος της Ι. Μονής Γρηγορίου, π. Γεώργιος ( Καψάνης), παλαιότερα διδάξας στη Θεολογική Σχολή Αθηνών, και βεβαίως ευρύτερα γνωστός στην Ορθοδοξία ως έμπειρος Πνευματικός. Ο Καθηγητής Μαρτζέλος σε όλα αυτά απήντησε με περιφρονητική ειρωνεία. Οι κύριοι του «Διαλόγου» δεν γνωρίζουν άλλον διάλογο εκτός από τον δικό τους, όπως ουσιαστικά και όλοι οι ευρωπαΐζοντες, οι γνωστοί intolerant defenders of tolerance , που δεν ανέχονται τίποτε διαφορετικό από τη δική τους γραμμή.
Αγαπητέ μου π. Αλέξανδρε, συγχώρεσέ με. Καιρός είναι να σταματήσω εδώ. Έγραφα χωρίς και εγώ να ξέρω γιατί. Αν νομίζετε ότι κάπου θα δημοσιευθή, μπορώ, όπου χρειάζεται να συντομεύσω το κείμενο, να παραλείψω κάτι, να συμπληρώσω. Διαφορετικά, άφησέ το στην ησυχία του...Και πάλι εύχομαι κάθε καλό από τον Κύριο κάθε καλού).
Με αγάπη Χριστού
+ Επίσκοπος Αθανάσιος
Του Προφήτου Ηλιού, 2011
Υποσημειώσεις
(*) Οι μεταφρασταί εκ του Σερβικού της παρούσης επιστολής του Σεβ. Αθανασίου θεώρησαν αναγκαία την δημοσίευσή της στα Ελληνικά, μαζί με το άρθρο του Ιερομονάχου Λουκά Γρηγοριάτου, που φέρει τον τίτλο «Θεολογικές επισημάνσεις σε πρόσφατες προτάσεις για μυστηριακή διακοινωνία Ορθοδόξων και Αντιχαλκηδονίων», στο φιλόξενο και εγνωσμένου κύρους περιοδικό «Νέα Σιών», προκειμένου να ενημερωθούν έγκυρα οι Ορθόδοξοι θεολόγοι για τις θεολογικές εξελίξεις, που ακολούθησαν την τυπική περάτωση του επισήμου διμερούς Διαλόγου Ορθοδόξων και Αντιχαλκηδονίων, και για τις εκκλησιαστικές συνέπειες αυτών των εξελίξεων, με την ελπίδα ότι προσφέρουν το ελάχιστο δυνατόν στο ποιμαντικό έργο της Εκκλησίας με κάθε σεβασμό προς τα πρόσωπα και τους εκκλησιαστικούς θεσμούς που διεκπεραίωσαν στους επισήμους θεολογικούς διαλόγους και προς όσους έλαβαν μέρος στον ενδοορθόδοξο διάλογο της τελευταίας εικοσαετίας.
(1) Π.χ. πρόσφατα στο περιοδικό " Otacnik" (έτος 3°, τευχ. 2/2009) μετά από τη θεματική ενότητα για τον πρώιμο χριστιανικό Γνωστικισμό (συλλογή κειμένων και σειρά άρθρων σχετικών προς το θέμα αλλά με τον ερασιτεχνικό «εισαγωγικό λόγο»: πως, για όνομα του Θεού, «σήμερα οι Ορθόδοξοι θεολόγοι δεν λέγει ποιοι, άρα, όλοι εκτός από τον ίδιο φέρονται προς τους γνωστικούς διδασκάλους σαν να είναι κατώτεροι διανοητές, οι οποίοι έχουν πλανηθή...» κ.ο.κ., και κατόπιν τη μεγαλόστομη φράση: «το γεγονός ότι η Εκκλησία του Μαρκίωνος επιβίωσε μέχρι τον 10° αιώνα»(!), αγνοώντας ως Ορθόδοξος θεολόγος ότι ο Μαρκίων τόσο αγαπητός στον Χάρνακ και οι οπαδοί του δεν ήσαν ποτέ Εκκλησία, αλλά αιρετική ομάδα, « διδασκαλείον», όπως και όλοι οι Γνωστικοί, κατά τον άγιο Ειρηναίο [ο οποίος, άλλωστε, ελάχιστα συναντάται σε αυτήν τη συλλογή, στην οποία « διδασκαλείον» σημαίνει: όπως τόσες άλλες ιδιωτικές σχολές εκείνης της εποχής], ο εκδότης και διευθυντής συντάξεως Β. Pantelic δημοσίευσε άρθρο του Μίλτου Ανάστου «Ο Νεστόριος ήταν ορθόδοξος», όπου ο Κύπριος βυζαντινολόγος σε 26 σελίδες (469-494, πριν από το δικό σου άρθρο περί αγίου Μαξίμου), χωρίς να είναι ειδικός (αν και με πλήθος παραπομπών, στις οποίες δεν υπάρχουν εργασίες κλειδιά περί Νεστορίου, όπως ούτε νεώτερη διδακτορική εργασία στα Ελληνικά) προσπαθεί να αποσαφηνίση το ζήτημα, αλλά με τον ερασιτεχνισμό του θολώνει περισσότερο τα πράγματα και μπερδεύει τους ανυποψίαστους αναγνώστες. Ίδιο μπέρδεμα δημιουργεί, όσον αφορά εμάς, και η παρόμοια εκδοτική αστοχία των εκδοτών του περιοδικού, που μεγαλόστομα τιτλοφορήθηκε «περιοδικό για την αγιοπατερική πράξι και θεωρία». Τέτοια πράγματα, που είναι για τον κάλαθο των αχρήστων, μπορεί να δη κανείς στο Αμερικάνικο περιοδικό " Dumbarton Oaks". Γιατί, όμως, να τα βλέπει μεταξύ των δικών μας Ορθοδόξων νέων θεολόγων;
Παρόμοια εκδοτική αστοχία είναι και η πρόσφατη δημοσίευση στο περιοδικό Βοgoslovlje (1/2009) μιας απίστευτης κατηγορίας (αληθινός ψόγος) κατά του αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου (όπως είναι εκείνος ο πολυδιαφημισμένος στη Δύση «Συριακός βίος», σκέτη ύβρις κατά του αγίου Μαξίμου, διαβολή την οποία πριν από έναν αιώνα ξεσκέπασαν οι Ρώσοι θεολόγοι Bolotov και Briljantov). Σε αυτήν, όπως συμπεραίνεται από πολλά στο κείμενο, ο πρώην Ρωμαιοκαθολικός μοναχός (τώρα Ρουμάνος πρωτοπρεσβύτερος στις ΗΠΑ) βγάζει τα συμπλέγματα του για τον Μοναχισμό, και μάλιστα για τον τόσο αυθεντικό Μοναχισμό του Συμεών και του Στηθάτου, του οποίου τον «Βίο Συμεών», ο συγγραφεύς του άρθρου διαβάζει με τα «μάτια», δηλαδή τις προκαταλήψεις, του Ιησουίτη Ι. Χάουσερ, χωρίς να έχει διαβάσει είμαι σίγουρος, σοβαρά ούτε ένα έργο του Συμεών (παραπέμπει σε ένα και μοναδικό), και, βεβαίως, χωρίς προηγουμένως να προσευχηθή σε αυτόν ως εις τον Τρίτο Θεολόγο της Εκκλησίας, στην οποία τώρα ανήκει. Η συντακτική ομάδα του περιοδικού Bogoslovlje στην αρχή κάπως συνεσταλμένα αποποιήθηκε την ευθύνη, αλλά παραμένει το ερώτημα: σε ποιούς από τους δικούς μας χρειάζονται οι μεταφράσεις τέτοιων γελοίων κειμένων; Εάν αυτό είναι προσφορά στο περιοδικό Bogoslovlje και στη Θεολογία, δεν επιστρέφουμε λοιπόν στη « Βαβυλώνεια αιχμαλωσία» της Δύσεως, από την οποία η Ορθόδοξη Ακαδημαϊκή Θεολογία μόλις ελευθερώθηκε; Το πιο ανησυχητικό, και μιλάω ως Επίσκοπος, είναι ότι απουσιάζει από αυτούς τους μεταφραστές και εκδότες εκκλησιαστική συναίσθησις και συνείδησις. Διερωτώμαι: έχουν άραγε αυτοί «καθολική γνώσι και αίσθησι μετά πάντων των Αγίων» (π. Ιουστίνος), δηλαδή των Πατέρων, των Συνόδων, του Συνοδικού, των λειτουργικών βιβλίων, τα οποία διαβάζουμε και ψάλλουμε; Αλλά, ας μη γίνομαι εδώ κουραστικός (έχω αναφερθή εν μέρει σ' αυτό και στις πρόσφατες παραδόσεις στη Θεολογική Σχολή). Τα γράφω όμως αυτά σε έναν νέο και ξύπνιο θεολόγο και ιερέα, ο οποίος ιερουργεί για τον «λαό του Θεού», το Ζων Σώμα του Χριστού, και, ας προσθέσουμε, διευθύνει τον καλό, περιεκτικό, με πλούσια ύλη, και για τους αναγνώστες μας χρήσιμο ιστότοπο, όπως είναι ο ιστότοπος BEPYJEM.
(2) Η Σεβηριανή έκφρασις «μερική φύσις» είναι για τον Σεβήρο αντίθετη προς την έκφραση «κοινή φύσις», διότι αυτός δεν παραδέχεται ότι ο Χριστός προσέλαβε την κοινή άνθρώπινη φύση αλλά μόνο τη μερική, κατά την οποία ο Χριστός διαφέρει από τον Πατέρα και από εμάς τους ανθρώπους και η οποία, κατά τον Σεβήρο, είναι «σύνθετος φύσις». Επομένως ο Χριστός δεν είναι το ίδιο Ένα Πρόσωπο με τον προαιώνιο Μονογενή Υιό. Εναντίον αυτής της αιρετικής, και στη Χριστολογία και στην Τριαδολογία, Σεβηριανής αντιλήψεως (την οποία βαρειά πλάνη του Σεβήρου ελάχιστοι από τους κριτικούς του αναφέρουν και αποκρούουν) έγραψε ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός ιδιαίτερο έργο: «Περί συνθέτου φύσεως κατά Ακεφάλων» ( Kotter, Έργα, 4, 409417 = MPG 95,112-125), από το οποίο αρύομαι τα αποσπάσματα λίγο παρακάτω.
(3) Ως παλαιός Καθηγητής της Πατρολογίας και της Εκκλησιαστικής Ιστορίας, ας υπενθυμίσω ότι και οι Πατέρες της Νικαίας αποδέχθηκαν την έκφραση Ομοούσιος, η οποία είχε καταδικασθή στη Σύνοδο της Αντιόχειας το 268 ως αιρετική με την έννοια που είχε κατανοηθή από τον Παύλο τον Σαμοσατέα, και στη συνέχεια οι Καππαδόκες Πατέρες την « ορθοδοξοποίησαν» ουσιαστικότερα. Παρομοίως, ο άγιος Αθανάσιος στο 2° βιβλίο «Κατά Αρειανών» έκανε μία μεγαλειώδη ερμηνεία της εκφράσεως των Παροιμιών 8, 22: «Ο Κύριος έκτισέ με αρχήν οδών αυτού», όπου η λέξις «έκτισε» στα εβραϊκά σημαίνει «με είχε, με απέκτησε» και όχι «με δημιούργησε», όπως την κατενόησαν οι Αρειανοί για να αποδείξουν τον Υιό του Θεού «κτίσμα». Και μόνη λοιπόν η ερμηνεία του αγίου Αθανασίου δείχνει ότι το Πνεύμα, η Πίστις, η Εμπειρία, η Παράδοσις της Εκκλησίας, προέχει του «γράμματος», έστω και αν αυτό ήταν λόγος της Αγίας Γραφής. Με την έννοια που ο άγιος Αθανάσιος κατενόησε αυτήν τη λέξη, την κατενόησε και ο θεοεμφορούμενος ποιητής Κοσμάς, ο Επισκοπος Μαϊουμά, στον Κανόνα της Μεγ. Πέμπτης, στην θ' ωδή. Παρόμοια έπραξε και ο άγιος Μάξιμος στο μεγαλειώδες έργο Περί διαφόρων αποριών των αγίων Γρηγορίου και Διονυσίου με μία «απορία» στο κείμενο του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου.
(4) Μία ακόμη «Καθηγήτρια» παρατηρεί: Προσοχή με τη λέξη « Θεανθρωπίνη»! Και αυτό, γιατί δεν υπάρχει μία « θεανθρωπίνη φύσις» στον Χριστό, αφού δεν υπάρχει ούτε « θεανθρωπότης» ( αγ. Ίω. Δαμασκηνού, Περί δύο θελημάτων, 8, MPG 140Α). Οι Πατέρες, και ιδιαίτερα ο Μάξιμος και ο Δαμασκηνός, κατέβαλαν μεγάλη προσπάθεια να εξηγήσουν την Αρεοπαγιτική έκφραση « θεανδρική ενέργεια» του Ενός Χριστού με την έννοια «ενέργημα», δηλαδή το ένα αποτέλεσμα της εν κοινωνία εκφάνσεως των δύο φυσικών ενεργειών των δύο φύσεων, οι οποίες αποτελούν τη Μία Υπόσταση του Θεανθρώπου Χριστού [σημ. μεταφρ.: Επειδή ενδέχεται η μετάφρασίς μας να μη αποδίδη ακριβώς το λεπτό αυτό θεολογικό θέμα, για να απομακρύνουμε τη σκέψη του αναγνώστη από κάθε μονοενεργητική κατανόηση του όρου «ένα αποτέλεσμα», παραπέμπουμε στο παράδειγμα της πεπυρακτωμένης μαχαίρας (βλ. αγ. Ίω. Δαμασκηνού, Έκδοσις ακριβής, 63), κατά το οποίο ο μεν σίδηρος τέμνει, το δε πυρ καίει, αλλά επειδή η φύσις του σιδήρου και η φύσις του πυρός ενεργούν «εκάστη μετά της θατέρου κοινωνίας» και οι δύο αυτές ενέργειες εκφαίνονται ηνωμένως («εκατέρα συν τη ετέρα θεωρουμένη»), το αποτέλεσμα της ενεργείας της πεπυρακτωμένης μαχαίρας λέγεται κατά περίφρασιν μία τετμημένη καύσις ή κεκαυμένη τομή, χωρίς με την περίφραση αυτήν να υπονοήται ένα σύνθετο αποτέλεσμα των δύο ενεργειών]. Στα έργα του π. Ιουστίνου συναντάται ενίοτε χωρίς ενδοιασμό η φράσις « θεανθρωπίνη φύσις της Εκκλησίας», με την έννοια όμως του θεανθρωπίνου χαρακτήρος της Εκκλησίας ως ενιαίου Θεανθρωπίνου οργανισμού. Αυτό ο Μητροπ. Περγάμου το τονίζει, όταν λέγει ότι ο Χριστός είναι «Ένας και πολλοί» (βλ. επ' αυτού και το δικό μου άρθρο «ΙΣ ΧΣ χθες και σήμερον ο αυτός και εις τους αιώνας» [σημ. μεταφρ.: η ελληνική μετάφρασις του άρθρου δημοσιεύθηκε με τον τίτλο «Χριστός, αρχή και τέλος» στον τόμο: Αθανασίου Γιέφτιτς, Χριστός η Χώρα των Ζώντων, εκδ. Ίνδικτος, Αθήναι 2007, σελ. 275336].
(*) Μετάφρασις από τα Σερβικά: Ιερά Μονή Γρηγορίου. Ο τίτλος είναι των μεταφραστών. Το κείμενο αποτελεί επιστολή του Σεβ. Επισκόπου Αθανασίου Γιέβτιτς προς το περιοδικό " Teoloski Pogledi" [ΤΠ], στο Βελιγράδι, τεύχ. 2/2011).
|
