ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ  ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ  ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ   ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ "ΠΟΡΦΥΡΟΓΕΝΝΗΤΟΣ"
ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ
  ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΑΓ. ΒΑΡΒΑΡΑΣ   ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟ    ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
Φωνή Κυρίου | Διακονία | Εορτολόγιο | Πολυμέσα

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ

ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

ΒΙΒΛΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΤΕΧΝΗ

ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ

ΚΑΝΟΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Τα σχέδια των Πανσλαυϊστών εις την Παλαιστίνην

Aρχιμ. Δαμασκηνού Γκαγκανιάρα, «Καιρός», τιμητικός τόμος
στον ομοτ. Καθηγητ. Δαμιανό Αθ. Δόϊκο
, Θεσσαλονίκη 1995,
σελ. 25-34

Ι. Τα μεγάλα προβλήματα του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων

Το Πατριαρχείον Ιεροσολύμων μετά την πτώσιν του Βυζαντίου ήρχισε να αντιμετωπίζει τρομεράς δυσκολίας και αντίξοους καταστάσεις, προερχομένας κυρίως εκ των διαφόρων κατακτητών αλλά και εκ των άλλων Χριστιανικών δογμάτων, των Λατίνων και Αρμενίων πρωτίστως. Και αυτό διότι έπαψε πλέον να ενισχύεται οικονομικώς και ηθικώς από το Βυζάντιον. Σκληρά, κατηφής και αδυσώπητος εφάνταζε η μοίρα του μέλλοντος εις το Ελληνορθόδοξον Πατριαρχείον των Ιεροσολύμων.

Παρά ταύτα ο ακάματος ελληνικός κλήρος κατόρθωνε πάντοτε να επιβιοί και να συνεχίζει τον αγώνα του, αμυνόμενος υπέρ των δικαίων του Ελληνικού Έθνους επί των Παναγίων Προσκυνημάτων.

Ένα εκ των μεγαλυτέρων προβλημάτων που απησχόλησε το Πατριαρχείον κατά το μεγάλον διάστημα της ιστορίας του υπήρξεν αυτό της Ρωσικής και Πανσλαυϊστικής προπαγάνδας, λόγω της διακαούς επιθυμίας των να γίνουν αυτοί οι διάδοχοι των Ελλήνων επί των Παναγίων Προσκυνημάτων.

Αυτόπτης μάρτυς των καταχθόνιων ενεργειών των Ρώσσων εναντίον των Πατριαρχείων λέγει, "Την τακτικήν της αρπαγής ή υφαρπαγής δια της διπλωματικωτέρας και καταχθονιωτέρας ραδιουργικής οδού καταπατήσεως των απ' αιώνων Ελληνικών εν τη Αγία Γη Προσκυνημάτων και Ιερών" (1).

Προς επίτευξιν του σκοπού αυτού η Ρωσική διπλωματία έκανε χρήσι πολλών αθεμίτων μέσων. Εξεμεταλλεύθη την εμπιστοσύνην και την ελπίδα των πτωχών και ανυπεράσπιστων Ελλήνων μοναχών της Αγιοταφιτικής Αδελφότητος, οι οποίοι ηγωνίζοντο καταχρεωμένοι, νηστικοί, πάμπτωχοι να κρατήσουν την κυριότητα των Παναγίων Προσκυνημάτων από τας αρπακτικάς διαθέσεις των Λατίνων και των Αρμενίων (2).

Οι Λατίνοι μετά των Αρμενίων πάντοτε έκαναν χρήσιν της πανίσχυρου πολιτικής και οικονομικής των εξουσίας έναντι του Τούρκου κατακτητού των Ιεροσολύμων, όστις πάλιν ένεκα της απληστίας του έκλινε πάντοτε προς την πλευράν του περισσοτέρου χρυσίου και συμφέροντος, παρορών τα απαράγραπτα δικαιώματα των Ελλήνων επί των Αγίων Τόπων, δικαιώματα επικεκυρωμένα από της εποχής του πρώτου κατακτητού των Ιεροσολύμων Ομάρ Χατάμπ υπέρ του Έλληνος Πατριάρχου Ιεροσολύμων Σωφρονίου το 637 μ.Χ. (3)

Η Συνθήκη του Ομάρ Χατάμπ παρεχώρει σχετικήν ελευθερία και δικαιώματα εις τον Ελληνικόν κλήρον και εις τους Χριστιανούς και ανεγνωρίζετο και προσυπογράφετο υπό των εκάστοτε Μουσουλμάνων κατακτητών.

Η Εκκλησία Ιεροσολύμων κάτω από αυτάς τας τρομεράς πιέσεις και καταστάσεις ουδαμού ήλπιζεν εκτός του Θεού και εβασίζετο εις την Αγίαν Ρωσικήν Αυτοκρατορίαν, ήτις απελάμβανε της τιμής ότι ήτο προστάτις όλων των Χριστιανών ορθοδόξων εις την Ανατολήν (4).

Ομολογουμένως, η Ορθόδοξος Ρωσσία εβοήθησε το Πατριαρχείον Ιεροσολύμων εις πολλάς και δυσκόλους περιστάσεις, πάντοτε όμως με υστεροβουλίαν. Η βοήθεια απεσκόπει να παραμείνουν μεν τα προσκυνήματα εις ορθοδόξους χείρας ευκαίρως δε να αποβληθούν οι Έλληνες και να καταστή η Ρωσσία κάτοχος των Παναγίων Προσκυνημάτων.

Του καιρού εξευρεθέντος ήρχισε να ενεργή η Ρωσσία υπέρ του σκοπού της, αλλά οι ακάματοι αγώνες των Αγιοταφιτών Πατέρων οι οποίοι υπήρξαν οι αιώνιοι φρουροί της δευτέρας μετά το Ευαγγέλιον Ιεράς παρακαταθήκης των Αγίων Τόπων, δεν επέτρεψαν το Πανσλαυϊστικόν σχέδιον να εφαρμοσθή, το οποίον τελικώς απεδυνάμωσε η ρωσική επανάστασις των κουμουνιστών. Εν τούτοις πρέπει να διασαφισθή ότι αι βλέψεις των Ρώσσων δεν έπαψαν υφιστάμεναι και έως της σήμερον.

Η Ρωσσία δεν επεθύμει μόνον τα Πανάγια Προσκυνήματα των Ιεροσολύμων, αλλά είχεν βλέψεις και επί του Αγίου Όρους· συγκεκριμένα φανερώς διεκύρηττον ότι, "...η αγιότης της ορθοδόξου Ανατολής συγκεντρούται εις τα δύο ταύτα θρησκευτικά κέντρα, το' Αγιον Όρος και την Ιερουσαλήμ..." (5) και επομένως έπρεπε να τα κατέχουν οι Ρώσσοι.

Αστοχεί εντελώς η γνώμη αυτή, διότι άγιον μέρος είναι και η Ρώμη, με το Κολοσσαίον, όπου οι χιλιάδες υπέρ της πίστεως μάρτυρες επότισαν το χώμα με το αίμα τους. Επίσης άγιον και πνευματικόν χώρον δεν έπαψε ποτέ ν' αποτελεί και το Οικουμενικόν Πατριαρχείον με τους τόσους Αγίους και τόσας Αγίας Συνόδους αλλ' ίσως να ήτο άκρως παρακεκινδυνευμένη δραστηριότης ν' απλώσουν οι Ρώσσοι τα πλοκάμια τους επί της Ρώμης ή επί του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Ίσως, ήθελε τις δικαιολογήσει την στάσιν αυτήν της ορθοδόξου Ρωσσίας, σκεπτόμενος, ότι εφ' όσον η Ρωσσία παρέμενε το μοναδικό ελεύθερον και ισχυρόν κράτος, εύλογος και η επιθυμία αυτής να επιβάλη την άμεσον επίβλεψίν της εις τοιαύτα χριστιανικά κέντρα, το 'Αγιον Όρος και την Ιερουσαλήμ.

Εάν ο σκοπός των Ρώσσων απέρρεε εκ της αγαθής προθέσεως αυτών, καλώς είχεν αλλ' η προσεκτική εξέτασις του όλου ζητήματος αποκαλύπτει τα πραγματικά κίνητρα του Ρωσσικού Πανσλαυϊσμού.

Ο Πανσλαυϊσμός σαν πρώτο στάδιον προς επίτευξιν του σκοπού του εχρησιμοποίησε την Εκκλησίαν. Αρχικώς λοιπόν, έθετε την ηθικήν εξάρτησιν, την πολιτικήν δε την άφηνε μετέπειτα. Έπρεπε η Αγία Ρωσσία ν' ασκή επιρροή εις την Ανατολήν μέσω της Εκκλησίας δια του εκσλαυϊσμού των Ελληνικών Πατριαρχείων, δια την πραγμάτωσιν της μεγάλης ιδέας των Ρώσσων περί της ιδέας Τρίτης Ρώμης (6).

Επίτευγμα του Πανσλαυϊσμού υπήρξεν και ο Κριμαϊκός πόλεμος. Αφορμήν έδωκεν μία έρις μεταξύ Ορθοδόξων και Λατίνων στα Πανάγια Προσκυνήματα, αλλ' ο πόλεμος έγινε δια να δείξη η Ρωσσία ότι αγωνίζεται υπέρ των ορθοδόξων της Ανατολής (7). Βασικώς δύο υπήρξαν τα αίτια αυτού του πολέμου, πρώτον ν' αναγνωρισθή η Ρωσσία ως προστάτης των χριστιανών της ανατολής με πολιτικόν βέβαια συμφέρον και δεύτερον να βάλη πόδα εις τα στενά του Ελλησπόντου, πράγμα που δεν της το επέτρεψε η Αγγλία και η Γαλλία. Εάν εκείνος ο πόλεμος δεν έκρυβε πολιτικήν σκοπιμότητα μπορούσε να χαρακτηρισθή ηλίθιος μετά τον Τρωικόν πόλεμον, όπου η κλοπή της Ελένης καλύπτει τα κρυφά σχέδια των Ελλήνων να κυριεύσουν την πλουσίαν Τροίαν.

Ευκόλως συμπεραίνει τις, ότι άπασαι αι φαινομενικοί θυσίαι της Ρωσσίας είχον κρυφόν κίνητρον την αρπαγήν και μεταβίβασιν της κυριότητος των Παναγίων Προσκυνημάτων της Παλαιστίνης εκ των Ελληνικών χειρών εις τα Ρωσσικάς προς συμφέρον πολιτικόν και δόξαν του Ρωσσικοϋ λαού.

Οι Σλάβοι έλεγον ότι προωρίσθησαν υπό του Θεού να διατηρήσουν καθαράν την χριστιανικήν πίστιν και ότι η Ρωσσική ορθοδοξία και το κράτος ήσαν φύλακες του χριστιανισμού και της ιδεώδους κοινωνίας (8).

Με αυτάς τας ιδέας οι Σλάβοι έφθασαν στο σημείον να ιδρύσουν εις την Παλαιστίνην την περίφημον " Παλαιστινιακήν Εταιρείαν " με τα γνωστά καταστροφικά αποτελέσματα δια την Ελληνικήν ορθοδοξίαν της Ανατολής.

 

2.' Ιδρυσις Ρωσσικής αποστολής εν Ιερουσαλήμ

Κατά τας αρχάς του 19ου αιώνος το Πατριαρχείον Ιεροσολύμων ευρίσκετο οικονομικώς εις οικτράν κατάστασιν. Το ορθόδοξον ποίμνιον ήρχισεν να εξαγοράζηται κατόπιν σχετικής προπαγάνδας από τους Λατίνους και Προτεστάντας, οίτινες δεν εδίστασαν να εξοδεύσουν τεράστια χρηματικά ποσά δια τον προσηλυτισμόν του ιθαγενούς στοιχείου της Παλαιστίνης. Οι ξένοι προπαγανδισταί ήρχισαν να κτίζουν σχολεία εις διάφορα μέρη της Παλαιστίνης και να περιμαζεύουν τα παιδιά. Γηροκομεία και ορφανοτροφεία ανηγέρθησαν, αποβλέποντα και αυτά εις τον προσηλυτισμόν του λαού (9).

Η πτωχεία και δυστυχία του Ελληνικού κλήρου ουδόλως ηδύνατο ν' αντιδράση ώστε να θέση τέρμα εις αυτήν την καταστρεπτικήν προπαγάνδα (10).

Το Πατριαρχείον εκείνην την εποχήν κατήντησε ν' αποστέλλη κληρικούς εις τα διάφορα χριστιανικά ορθόδοξα κράτη, και κυρίως εις την Ρωσσίαν, να αιτούν ελεημοσύνην υπέρ του Αγίου Τάφου (11). Την εποχήν αυτήν οι Ρώσσοι άρχισαν ενεργώς πλέον να επεμβαίνουν εις τα πράγματα της Εκκλησίας Ιεροσολύμων.

Το έτος 1839 διωρίσθη πρόξενος της Ρωσσίας εις Βηρυττόν ο Κωνσταντίνος Βασίλης, ο οποίος με πρόσχημα τους Ρώσσους προσκυνητάς, τους μεταβαίνοντας εις τους Αγίους Τόπους, προεκάλεσε το άμεσον ενδιαφέρον της Ρωσσικής Κυβερνήσεως.

Κατ' αρχάς επεκράτησε η σκέψις να ζητηθή εκ του Πατριαρχείου η Μονή του Τιμίου Σταυρού υπέρ των Ρώσσων και να συσταθή Ρωσσική αποστολή με ηγούμενον Ρώσσον αρχιμανδρίτην και Ρώσσους κληρικούς, δια την επίβλεψιν δήθεν των προσκυνητών.

Αργότερα η σκέψις αύτη εγκατελείφθη αλλ' αντεκατεστάθη υφ' ετέρας, δυναμένης να θεωρηθή πλέον τολμηράς, προερχομένης και ταύτης εκ του προξένου Βασίλη· να καταλάβουν οι Ρώσσοι δι' εξαγοράς δύο Ελληνικά Μοναστήρια εις Ιερουσαλήμ, εκείνο το των Αγίων Θεοδώρων το οποίον έως σήμερον ευρίσκεται ακριβώς δίπλα εις το Πατριαρχεϊον, και εκείνον του Αβραάμ, το ευρισκόμενον εντός της Αγίας αυλής του Πανιέρου Ναού της του Κυρίου Αναστάσεως. Αμφότερα κείμενα εις επικέντρους και σημαντικάς τοποθεσίας.

Ο Πατριάρχης Αθανάσιος απέκρουσε σθεναρώς την πρότασιν των Ρώσσων, αντιτάσσων ότι η Αγιοταφιτική Αδελφότης είναι εις θέσιν να επισκευάση δι' ιδίων αυτής εξόδων δύο μοναστήρια δια τους Ρώσσους προσκυνητάς · εν δι' άνδρας, το των Αγίων Θεοδώρων και έτερον, το της Αγίας Αικατερίνης δια γυναίκας, και ουχί το του Αβραάμ το ευρισκόμενον έναντι του Παναγίου Τάφου, τονίζων άμα ότι παρέχονται προς χρήσιν και ουχί προς ιδιοκτησίαν των Ρώσσων.

Παρά τας εντόνους διαμαρτυρίας των, τελικώς εκάμφθησαν και συνεφώνησαν με την γνώμην και πρότασιν του Πατριάρχου Αθανασίου. Η πρότασις αύτη έγινεν δεκτή και υπό της συνόδου του Πατριαρχείου, ήτις συνέταξεν ιδιαίτερον Κανονισμόν εξ εξήκοντα οκτώ άρθρων και ώρισεν ειδικήν επιστασία των προσκυνητών, ην και ανέθηκε εις τον Πατριαρχικόν επίτροπον. Εις τας 26 Απριλίου 18 41 ο κανονισμός ούτος επεκυρώθη υπό της Ρωσσικής Κυβερνήσεως (12).

Εις την πραγματικότητα οι Ρώσσοι ουδόλως ικανοποιήθησαν εκ της αποφάσεως του Πατριάρχου Αθανασίου, διότι ούτω ημποδίζεχο η εφαρμογή του προγράμματος των περί αρπαγής των Αγίων Τόπων εκ των Ελλήνων. Διότι ακριβώς μετά παρέλευσιν έτους παρατηρούνται νέοι ελιγμοί εις βάρος του Ελληνικού Πατριαρχείου.

Ο Αρχικαγγελάριος του Ρωσσικού κράτους Κόμης Νεσελρώδ υπέβαλε εις τον Τσάρον υπόμνημα δια του οποίου "προς υποστήριξιν της Ελληνικής Εκκλησίας εν Παλαιστίνη κατά των προπαγανδιστών", υ πεδείκνυε την ανάγκην ν' αποσταλή Ρώσσος κληρικός εις Ιερουσαλήμ, ο οποίος υπό την ιδιότητα του αυτήν θα ηδύνατο λίαν ευκόλως να εισδύη εις τας υποθέσεις της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Θα ηδύνατο επίσης να μεταβιβάζη προς τον Ελληνικόν κλήρον το ενδιαφέρον της ορθοδόξου Ρωσσικής Εκκλησίας (13).

Ετονίζετο εισέτι εις το υπόμνημα ότι ο Ελληνικός κλήρος θα ενισχύετο ηθικώς εκ της παρουσίας Ρώσσου κληρικού. Εδίδετο δηλαδή η εικών ότι ο Ελληνικός κλήρος εχρήτο χειραγωγού προς ενίσχυσίν του και ήτο παντελώς διάφορος εκείνου, όστις επί σειράν ήδη χιλίων ετών υπέμεινεν καρτερικώτατα και ηγωνίζετο σθεναρώτατα προς επικράτησιν των δικαίων του (14).

Παραλλήλως προς το υπόμνημα εδόθησαν οδηγίες εις τον Γενικό Πρόξενο της Ρωσσίας εις Βυρητόν Βασίλη να κινηθή ώστε να παρουσίαση αδιαφορίαν δήθεν του Ελληνικού Πατριαρχείου έναντι των χριστιανών Αράβων αφ' ενός και αφ' ετέρου την ελευθερίαν με την οποίαν εργάζονται τα ξένα προπαγανδιστικά δόγματα, ως είναι οι Λατίνοι και οι Προτεστάνται.

Και εκείνος με επιστολή του προς τον Αρχιεπίσκοπον Θαβωρίου Ιερόθεον, κατηγορεί τους Αγιοταφίτας πατέρας ότι ασχολούνται μόνον με την καλογερικήν, και δεν κάνουν τίποτα δια να μορφώσουν τον κλήρον και ότι έχουν αφήσει το ορθόδοξον ποίμνιον στην τύχην του.

Περιγράφει με τα μελανώτερα χρώματα την κατάστασιν των Ελλήνων, οι οποίοι αντέστησαν γενναίως επί πολλά έτη υπό το πέλμα του μουσουλμανικού ζυγού. Κλήρος ο οποίος επώλησε ό,τι είχεν και δεν είχεν δια να χόρταση τον άπληστο Τούρκο και να κράτηση με τα νύχια του τα Πανάγια Προσκυνήματα (15).

Την εποχήν εκείνην δια τον υπόδουλον ορθόδοξον Χριστιανισμόν τα Πανάγια Προσκυνήματα υπήρξαν φάρος εις το σκότος και η πίστις στην ανατολική ορθοδοξία συνετήρησαν τα ιδεώδη του χριστιανικού γένους.

Ο Ρώσσος πρόξενος Βασίλης συγκρίνει τους Ισπανούς, Γάλλους και Αμερικανούς, οι οποίοι υπεστηρίζοντο υφ' ολοκλήρου του δυτικού κόσμου και το Βατικανό, προς τους ραγιάδες Έλληνας· τους πτωχούς μοναχούς, των οποίων μοναδικόν των στήριγμα απετέλει η ελπίς των προς τον Θεόν.

Προτείνει λοιπόν αλλαγήν του συστήματος ο Ρώσσος Πρόξενος, και δια να επιτευχθή η αλλαγή συνομωτεί εναντίον του Ελληνικού Ορθοδόξου Πατριαρχείου και υποβάλλει τας γνωστός πλέον θέσεις του περί εξαγοράς των Ελληνικών Μοναστηριών και Ιδρύσεως, κρυφίως εν αρχή Ρωσσικής Αποστολής εις Ιερουσαλήμ.

Τελικά το υπόμνημα του Κόμητος Νεσελρώδ επεκύρωσεν ο Τσάρος εις τας 12 Ιουνίου 18 42 και η Ρωσσική Σύνοδος υπέδειξεν ως καταλληλότερον κληρικόν τον Αρχιμανδρίτην Πορφύριον Ουσπένσκην.

Μετά τον διορισμόν του ο ειρημένος Αρχιμανδρίτης μετέβη εις την Πετρούπολιν δια να λάβη τας προσήκουσας οδηγίας, αίτινες τον απησχόλησαν επ' αρκετούς μήνας. Τελικώς το Υπουργείον εξωτερικών διετύπωσε προς αυτόν οδηγίας λίαν διπλωματικάς.

Αι οδηγίαι που εδόθησαν έλεγον ότι ο Πορφύριος θα έπρεπε να κάνη την εμφάνισίν του ως απλός προσκυνητής χωρίς να δώση την παραμικρή υποψία εις τους Πατέρας Αγιοταφίτας ότι βρισκόταν στην Αγία Πόλι δια διπλωματικήν αποστολήν, επίσης να περισυλλέξη όσον το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες δια τας αδυναμίας των Ελλήνων, και να ενημερώνη περί των πραγμάτων τον Πρόξενον Βασίλη εις Βυρητόν και μόνον εις εξαιρετικάς περιπτώσεις το Υπουργείον εξωτερικών.

Δεν πρέπει σε καμίαν περίπτωσιν να εννοηθή ότι ο Ρωσσικός Λαός εν τω συνόλω του διέκειτο εναντίον των Ελλήνων εις τα Πανάγια Προσκυνήματα.

Το μεγάλο πρόβλημα του " Πανσλαυϊσμού " θα πρέπει να κατανοηθή εντός των δικών του διαστάσεων, με το βαθύτερον πολιτικόν νόημα του.

 

3. ΠανσλαυϊσμόςΠαλαιστίνειος Εταιρεία

Οι Ρώσσοι προ του Κριμαϊκού πολέμου εχαρακτηρίζοντο ως " προστάται των εν Τουρκία ορθοδόξων χριστιανών" και ουδόλως εσκέπτοντο σοβαρώς το θέμα ιδιαιτέρων συμφερόντων εις την Ανατολήν (16).

Το όλον πολιτικόν πρόγραμμα προ του Κριμαϊκού πολέμου εβασίζετο εις την προστασίαν των ομόδοξων της Ρωσσίας. Μετά την ήττα της Ρωσσίας εις τον Κριμαϊκόν πόλεμον η Ρωσσία διαιρέθη προς εαυτήν. Η πολιτική της παραδόσεως θέλει τον Τσάρον προστάτην της ορθοδοξίας να σφαγιάζεται ανηλεώς υπό της τοιαύτης της αναγκαιότητος.

Εις τας 3 Ιουλίου 18 40 εις το Λονδίνον υπεγράφη η Συνθήκη μεταξύ όλων των Ευρωπαϊκών δυνάμεων περί ακεραιότητος της Τουρκίας. Έκτοτε εκ των πραγμάτων η Ρωσσία βλέπει τα Ελληνικά προσκυνήματα της Ανατολής ως το μοναδικόν πλέον μέσον, κατάλληλον προς κάλυψιν των γνησίων αυτής συμφερόντων εφ' όσον τα προσκυνήματα αποτελούν τα μοναδικά και ασφαλή αντικρύσματα εις την Μέσην 'Ανατολήν.

Η Εκκλησία Ιεροσολύμων μνημονεύει μετά μεγάλης θλίψεως πάντοτε τα τρία ονόματα, εκείνο του Ουσπένσκη και του Κυρίλλου Ναούμωφ που διετέλεσαν αρχηγοί της Ρωσσικής αποστολής στα Ιεροσόλυμα, και του στρατηγού Κόμητος Νικολάου Ιγνάτιεφ, ως κυριωτέρου συντονιστού του όλου προγράμματος της αποβολής των Αγιοταφιτών πατέρων από τα Πανάγια προσκυνήματα προς συμφέρον και δόξαν του ρωσσικού λαού.

Εκ των τριών αυτών ανδρών διεδόθη και διεμορφώθη η πεποίθησις ότι η Ελληνική Ανατολή διεφθάρη· ότι νοσεί βαρέως και ότι επιβάλλεται γρήγορος ενέργεια προς υποκατάστασιν των Ελλήνων εν τοις υπ' αυτών κατεχομένοις κτήμασι και δικαιώμασι της Ορθοδοξίας (17).

Πολλά και ποικίλα τα προβλήματα που εδημιούργησαν οι Ρώσσοι εις την Εκκλησίαν Ιεροσολύμων, τα οποία βεβαίως με την εκ Θεού βοήθειαν και τον ακαταμάχητον ζήλον των Ελλήνων Αγιοταφιτών πατέρων διεσκεδάσθησαν.

Εκ των προβλημάτων τούτων υπάρχουν και τινά τα οποία η Αδελφότης δεν δύναται να ξεπεράση και διασκέδαση και ενίοτε ως πληγαί ανοίγουν και αιμάσουν.

Το μεγαλύτερον εξ αυτών υπήρξεν η δήθεν διαφώτισις του Αραβικού ορθοδόξου ποιμνίου εναντίον του Πατριαρχείου. Το άθλιον αυτό πρόγραμμα ήρχισε να εφαρμόζηται ευθύς ως ο Ουσπένσκη έθεσε τον πόδα του επί του εδάφους των Εκκλησιών της Ανατολής, αρχής γενομένης από του θρόνου Αντιοχείας με τα γνωστά τοις πάσι αργότερα αποτελέσματα, ήτοι της αποβολής του Ελληνικού ορθοδόξου κλήρου.

Ακόμη και 'Αραβας πατριάρχας επενόησαν οι Πανσλαυϊσταί δια να ξεσηκώσουν τους 'Αραβας ορθοδόξους, αποτελέσματα θετικά εν τοις Αγίοις προσκυνήμασι δεν επέτυχον τελικώς και με την θεωρίαν αυτήν.

Κατόπιν της κατασκοπευτικής εκστρατείας, ο Ουσπένσκη υπέβαλε προς το Υπουργείον εξωτερικών σχέδιον περί ιδρύσεως και οργανώσεως αποστολής.

Ώριζεν λοιπόν ο Σλαύος Αρχιμανδρίτης, ως έδραν της αποστολής την Ιερουσαλήμ, εν αντιθέσει προς τον Πρέσβυν, όστις υπεδείκνυε τον Λίβανον ή την Πόλιν. Ως κατάλληλον δε μοναστήριον δι' εγκατάστασιν της αποστολής επέλεξεν το Ελληνικόν Μοναστήριον των Αγίων Αρχαγγέλων. Παραλλήλως ετόνιζε ότι, πάση θυσία, έπρεπε ν' αγορασθή υπό των Ρώσσων το οίκημα των Αλεμιδών, ευρισκόμενον έως της σήμερον ακριβώς όπισθεν του Αγίου Τάφου.

Προς τούτοις επέμενε ότι η αποστολή έδει να είναι εντελώς ανεξάρτητος και να μη δεσμεύεται εκ του Ρωσσικού προξενείου Ιεροσολύμων, αλλά να διασυνδέεται αμέσως μετά της Ρωσσικής Συνόδου.

Τελικώς ο Ουσπένσκη καλείται εις Πετρούπολιν εις την οποίαν γίνεται δεκτός μετά ψυχρότητος, λόγω της κακής διαγωγής του εις Ιερουσαλήμ. Εις τας 11 Φεβρουαρίου 18 45 ο Αυτοκράτωρ κατόπιν πιέσεων επεκύρωσεν την ίδρυσιν της Ρωσσικής αποστολής εις Ιερουσαλήμ εις την οποίαν αρχηγός ωρίσθη ο Πορφύριος Ουσπένσκη.

Μεταξύ των άλλων τρομερών μέτρων που έκανε χρήσιν η Ρωσσική αποστολή εναντίον των Ελλήνων δια να επιτευχθή ο σκοπός της, επεδίωξαν να κατάσχουν την περιουσία του Πατριαρχείου και το Μετόχιον του Παναγίου Τάφου εις την Ρωσσίαν, πράγμα που εσήμαινε οικονομικήν καταστροφήν του Πατριαρχείου, προς μέγα όφελος της Πανσλαυϊστικής ιδέας.

Έτεραι ένέργειαι των Ρώσσων περιλαμβάνουν την εξαγοράν διαφόρων ερειπίων και αρχαίων κτισμάτων και την αξιοποίησιν αυτών· την αγοράν κτημάτων δια την ανέγερσιν σχολείων.

Γενικώς την ευθύνην δια την χρηματικήν επιχορήγησιν του προγράμματος των Ρώσσων εις την Αγίαν Γην έφερεν η " Παλαιστίνειος Εταιρεία", η οποία έδρα είχεν την Πετρούπολιν και μέλη επίλεκτα της αριστοκρατίας.

Η Παλαιστίνειος Εταιρεία ήτο υπεύθυνος δια την εφαρμογήν των προπαγανδιστικών προγραμμάτων της Εταιρείας εις Παλαιστίνην με το πρόσχημα, ότι η ίδρυσίς της ωφείλετο εις την ανάγκην στηρίξεως των Αγίων Τόπων και του Ορθοδόξου ποιμνίου εν αυτή.

Αξιοσημείωτον εκ πολλών πληροφοριών είναι ότι η Παλαιστίνειος Εταιρεία, προς επίτευξιν των σχεδίων των ουχί μόνον πράκτορας ιδικούς των διέθετον, αλλ' έτι σπουδαιότερον, επέτυχον να μετατρέψουν τον Έξαρχον του Παναγίου Τάφου εν Ρωσσία Νικόδημον, εις τοιούτον φανατικώτερον αυτών (18).

Ο Νικόδημος, τη βοηθεία των Ρώσσων, εξελέγη Πατριάρχης τω 1883. Ευθύς ως εγκατεστάθη εις Ιερουσαλήμ εξεδήλωσεν τα ρωσσόφιλα σχέδια του. Χαρακτηριστικόν είναι ότι έξεφράζετο υβριστικώς δια την Α γιοταφιτικήν Αδελφότητα, ήτις εξ απαλών ονύχων ανέθρεψεν αυτόν.

Η Αγιοταφιτική Αδελφότης εν τούτοις, πιστή εις το καθήκον της και ανθισταμένη εις την ρωσσόφιλον τακτικήν τοΰ Νικόδημου, υπεχρέωσεν αυτόν να παραιτηθή μετά παρέλευσιν 7ετούς πατριαρχίας και να μεταβή εις το Μετόχιον του Αγίου Τάφου εις Χάλκην, εις ην και απέθανε.

 

Επίλογος

Το πρόγραμμα των Πανσλαυϊστών ήτο εξ ολοκλήρου αντίθετον προς το πραγματικόν συμφέρον της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ανατολής και απεσκόπει εις τον εκτοπισμόν και μόνον των Ελλήνων.

Το πρόγραμμα, το οποίον προέβλεπεν την δημιουργίαν επίσης φυλετικών διακρίσεων, και διενέξεων εις την Ανατολήν άλλον δεν είχεν σκοπον ει μη την κατάρριψιν του κύρους και της δυνάμεως της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Την καταράκωσιν δε ταύτην επωφελήθησαν τα άλλα εν τη Ανατολή ξένα δόγματα.

Η Ρωσσία ίσως να επετύγχανε απολύτως εις τα ανατρεπτικά της σχέδια αν η κατάστασις δεν άλλαζε πολιτικώς, με την επανάστασιν της Ρωσσίας, και αν οι Αγιοταφίται πατέρες δεν ηγωνίζοντο, όπως καθ' όλην την διάρκειαν της ιστορίας των, μετά μεγάλου ζήλου και αφοσιώσεως εις τα ιδανικά της θρησκείας και του Έθνους των, "Προς την ιδέαν του αγώνος και της αγωνίας, δι' ων ο του Αγιοταφίτου βίος επιστέφεται".


ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Δημήτριου Αναστασοπούλου του Αθηναίου, Πανσλαυϊσταί οι μεγάλοι εχθροί τον γένους, Αθήναι 1906, σ. 17.

2. Αρχιμ. Δαμασκηνού Γκαγκανιαρα, Διαμάχες Ελλήνων και Αρμενίων για τα προσκυνήματα των Αγίων Τόπων, Θεσσαλονίκη 1987, σ. 109-110.

3. Όσον αφορά το αραβικόν κείμενον, τούτο ευρίσκεται εις χειρόγραφον της Εθνικής Βιβλιοθήκης των Παρισίων, Histoire de J é rousalem et d' Hebron, τμήμα του Saint Germain des Pres, αρ. 100. Βλ. Sesostris Sidarous Πασά, Des Patriarchats σ. 510 - 512.

4. Αρχιμ. Καλλίστου Μηλιαρα, Το Ζήτημα των Αγίων Τόπων εν τη Ρωσσική αλληλογραφία, Ιεροσόλυμα 1940, σ. 16.

5. Απάντησις ιδιώτου εις διατριβάς Ρώσσων περί των καθ' ημάς Εκκλησιαστικών πραγμάτων, Εν Αθηνησι κατά μήνα Νοέμβριον 1902, σ. 7.

6. Αντωνίου Αιμίλιου Ταχιαου, Ιστορία των Σλαβικών Ορθοδόξων Εκκλησιών, Θεσσαλονίκη 1976, σ. 157.

7. Μεγάλη Παγκόσμιος Εγκυκλοπαίδεια, τόμος δέκατος, Αθήναι 1978, σ. 211.

8. Ιωαν. Ε. Αναστασίου, Εκκλησιαστική Ιστορία, τ. Β', Θεσσαλονίκη 1978, σ. 579.

9. Καλλίστου Μηλιαρα, Οι 'Αγιοι Τόποι εν Παλαιστίνη και τα επ' Αυτών Δίκαια του Ελληνικού έθνους, Εν Ιεροσολύμοις 1933, σ. 85.

10. Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, Ιστορία της Εκκλησίας Ιεροσολύμων, Αθήναι 1970, σ. 7669.

11. Γρηγοριου Ιεροδιακόνου Παλαμά, Ιεροσολυμιάς, εν Ιεροσολύμοις ΑΩΞΒ', σ. χνε'.

12. Ν. Capterew, Σχέσεις των Πατριαρχών Ιεροσολύμων προς την ρωσσικήν Αρχήν από των μέσων του ιστ' μέχρι τέλους του ιη' αιώνος, (ρωσ.) Εν Πετρουπόλει 1895, σ. 657.

13. Υπάρχει και έτερον σχεδόν όμοιον υπόμνημα του θαλαμηπόλου Μουραβιέφ "Mé moires du Chabellan Mouravieff" το οποίον είναι δημοσιευμένο στις επιστολές του Αρχιμ. Καλλίστου Μηλιαρά, σ. 138.

14. J. De la Roi, Michael Solomon Alexander, der erste Evangelische Bischof in Jerusalem, Cutersloh 1897.

15. Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, Ιστορία της Εκκλησίας Ιεροσολύμων, εν Αθήναις 1970, σ. 683.

16. Μελετίου Μεταξακη, Το 'Αγιον Όρος και η Ρωσσική πολιτική εν Ανατολή, εν Αθήναις 1913, σ. 55.

17. Αυτόθι, σ. 60.

18. Μητροπολίτης Βηθλεέμ Ανθιμος, Αυτός Πταίει, Αθήναι 1891, σ. 18.

Για ενημέρωση σχετικά με τα νέα, τις εκδηλώσεις, τις εκδόσεις και το έργο μας παρακαλούμε συμπληρώσετε τα παρακάτω στοιχεία. Για τους όρους προστασίας δεδομένων δείτε εδώ.