H ιστορική προσφορά της οικογενείας των ποντίων Υψηλαντών
Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Απόστολος Βαρνάβας 83 (Μάιος- Ιουνίος 2022), σελ. 349-354
Η 19η Μαΐου, με ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων το 1994, ορίστηκε ως «Ημέρα Μνήμης για τη γενοκτονία των Ελλήνων στον Μικρασιατικό Πόντο». Οι Πόντιοι, όπως όλοι οι Μικρασιάτες Έλληνες, με βάση την ιερή Παράδοσή μας, συμβάλλουμε στη διατήρηση της ταυτότητάς μας και συμμετέχουμε στην πρόοδο της Πατρίδας μας. Ένα από τα πολλά παραδείγματα Ποντίων, που συνέβαλαν στη διατήρηση της ιδιοπροσωπίας μας και στην ελευθερία της Ελλάδος είναι η οικογένεια των Υψηλαντών.
Ο αείμνηστος Μητροπολίτης Τραπεζούντος, και μετά Αθηνών, Χρύσανθος ο Φιλιππίδης στην Ιστορία που έγραψε περί της Εκκλησίας της Τραπεζούντος, περιγράφει το πώς οι Υψηλάντες γλύτωσαν από τη σφαγή των Οθωμανών. Κατά τα μέσα του 17 ου αιώνα ο Τριαντάφυλλος Υψηλάντης, υιός του Κυριάκου, ήταν πρώτος μεταξύ των προυχόντων της Τραπεζούντας και επίτροπος στο μοναστήρι της Παναγίας του Σουμελά και στον Πανάγιο και Ζωοδόχο Τάφο. Είχε μια 15χρονη πανέμορφη θυγατέρα και ο πασάς θέλησε να την πάρει στο χαρέμι του. Ο Τριαντάφυλλος ζήτησε διορία λίγες ημέρες, δήθεν για να την πείσει να γίνει μουσουλμάνα και να ακολουθήσει τον πασά. Μόλις γύρισε στο σπίτι του ειδοποίησε τους συγγενείς του και όλοι πήραν ό,τι πολύτιμο και χρήσιμο είχαν, επιβιβάστηκαν την ίδια νύχτα στο καράβι του και αναχώρησαν για την Κωνσταντινούπολη. Μαζί του τον ακολούθησαν και τα άλλα του καράβια.
Στη Βασιλεύουσα γρήγορα δημιούργησε μεγάλη περιουσία, και οι απόγονοί του, όπως ο Μανουήλ Υψηλάντης, απέκτησαν ισχύ, την οποία χρησιμοποίησαν υπέρ της Εκκλησίας και του Γένους. Συγκεκριμένα με ενέργειες του Μανουήλ Υψηλάντη το 1720 ανεγέρθηκε εκ θεμελίων ο καείς πατριαρχικός ναός του Φαναρίου, και το 1730 ενήργησε να ανοικοδομηθούν δώδεκα εκκλησίες της Κωνσταντινούπολης. Φυσικά δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς γιατί οι πυρκαϊές συνέβαιναν τακτικά μόνο σε εκκλησιές και σπίτια Ρωμιών. Προφανώς, ήταν εμπρησμοί.
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, πάππος του αρχηγού και ήρωα της Επανάστασης του 1821, διορίσθηκε το 1774 Μεγάλος Διερμηνέας της Πύλης, και μετά τα Ορλωφικά και τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή πέτυχε να ανακληθεί η απόφαση του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Α', περί γενικής σφαγής των Ελλήνων. Η σφαγή, δυστυχώς, δεν αποφεύχθηκε στην Πελοπόννησο, όπου οι Τουρκαλβανοί έσφαξαν χιλιάδες Ελλήνων. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ως ηγεμών της Βλαχίας, ανέπτυξε τη Σχολή του Βουκουρεστίου με άξιους διδασκάλους και με μαθήματα προωθημένα για την εποχή, συνδυασμένα με την Ορθόδοξη πνευματική γνώση. Κατά τον ρωσο-τουρκικό πόλεμο συνελήφθη ως ύποπτος και αποκεφαλίστηκε. Το σώμα του εξαγοράστηκε από τον Μητροπολίτη Νικομήδειας και ετάφη στην Ξηροκρήνη το 1807. ’ξιος υιός και διάδοχός του ήταν ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης, του οποίου τέσσερις υιοί ήταν ηγετικές μορφές της Επανάστασης του 1821. Οι Πόντιοι Υψηλάντες προσέφεραν μεγάλες υπηρεσίες στο Έθνος μας, χωρίς να υπολογίζουν τα υλικά αγαθά, τις ανέσεις τους, αλλά ούτε και την ίδια τη ζωή τους.
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης μυείται στη Φιλική Εταιρεία από τον Εμμανουήλ Ξάνθο και ορίζεται ως ο Αρχηγός της Επαναστάσεως. Είχε, ήδη, ένα λαμπρό όνομα, γιατί διακρίθηκε για τη γενναιότητά του στους Ναπολεόντειους πολέμους και ο Τσάρος τον προήγαγε στον βαθμό του υποστράτηγου. Στις 22 Φεβρουάριου 1821, μετά από τις δέουσες προετοιμασίες, περνάει τον ποταμό Προύθο και υψώνει τη σημαία της Επανάστασης στο Ιάσιο της Μολδοβλαχίας. Δύο μέρες αργότερα, στις 24 Φεβρουάριου, εκδίδει συγκινητική επαναστατική προκήρυξη, στην οποία διαλάμπουν οι διαχρονικές αξίες της Φυλής μας, με τίτλο:
Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος
«Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος... Είναι καιρός να αποτινάξωμεν τον αφόρητον τούτον ζυγόν, να ελευθερώσωμεν την Πατρίδα, να κρημνίσωμεν από τα νέφη την ημισέληνον, να υψώσωμεν το σημείον, δι' ου πάντοτε νικώμεν: λέγω τον Σταυρόν, και ούτω να εκδικήσωμεν την Πατρίδα και την ορθόδοξον ημών Πίστιν από ασεβή των ασεβών καταφρόνησιν...».
Στις 26 Φεβρουάριου 1821 στο ναό των Τριών Ιεραρχών τελείται δοξολογία, κατά την οποία ο Μητροπολίτης Βενιαμίν ευλογεί την επαναστατική σημαία με έμβλημα το Σταυρό , και, κατά το βυζαντινό τυπικό, παραδίδει το ξίφος στον Αλέξανδρο Υψηλάντη.
Μία από τις πρώτες ενέργειές του ήταν η συγκρότηση του Ιερού Λόχου, ο οποίος στελεχώθηκε από νεαρούς φιλοπάτριδες σπουδαστές, οι οποίοι όμως ήταν τελείως αγύμναστοι και άπειροι περί τα πολεμικά. Δια τον λόγο αυτό και ηττήθηκαν κατά κράτος στην τραγική εκείνη μάχη στο Δραγατσάνι, στις 7 Ιουνίου 1821 από τους Τούρκους, οι οποίοι διέθεταν και στρατιωτική υπεροπλία και ιδιαίτερα ιππικό. Ο ηρωικός τους θάνατος πλημμύρισε με μεγάλη συγκίνηση κάθε ελληνική ψυχή και ιδιαίτερα τη φιλοπάτριδα ποιητική φλέβα του Ανδρέα Κάλβου, ο οποίος συνέθεσε μια μελίρρυτη ποιητική Ωδή την οποία τιμητικώς τιτλοφόρησε:
Εις τον Ιερόν Λόχον
Ας μη βρέξει ποτέ τό συννεφον, Ας το δροσίζη πάντοτε
και ο άνεμος σκληρός με τ' αργυρά της δάκρυα
ας μη σκορπίση το χώμα η ροδοπέπλος κόρη·
το μακάριον που σας σκεπάζει. και αυτού ας ξεφυτρώνουν
αιώνια τ' άνθη.
Ω γνήσια της Ελλάδος σας άρπαξεν η τύχη
Τέκνα· ψυχαί που επέσατε την νικητήριον δάφνην,
εις τον αγώνα ανδρείως, και από μυρτιά σας έπλεξε
τάγμα εκλεκτών Ηρώων, και πένθιμον κυπάρισσον·
καύχημα νέον· στέφανον άλλον.
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, συντετριμμένος και ηθικά εξουθενωμένος από την όλη έκβαση του Αγώνα του, συνελήφθη από τους Αυστριακούς, φυλακίστηκε και έζησε μέσα σε άθλιες συνθήκες μέχρι τις 24 Νοεμβρίου 1827, οπότε και απελευθερώθηκε, σχεδόν ημιθανής. Πέθανε δύο μήνες αργότερα στις 31 Ιανουαρίου 1828 στη Βιέννη. Ενσυνείδητα αντάλλαξε τα επίσημα ρωσικά αξιώματά του και τις τσαρικές δόξες με τον θάνατο, για την ελευθερία της Ελλάδας. Δια τον λόγο αυτό και η ελληνική ιστορία τον κατέταξε ανάμεσα στους πρωταγωνιστές της Εθνεγερσίας και της Ελευθερίας της. Η δε ελληνική μούσα τον αποχαιρέτισε με τους συγκινητικούς στίχους του Κάλβου:
'Αλλ ' άν τις απεθάνη
διά την πατρίδα, η μύρτος
είναι φύλλον άτίμητον
και καλά τα κλαδιά
της κυπαρίσσου.
Ο αδελφός του Δημήτριος Υψηλάντης στις 12 Ιουνίου 1821 αναγγέλλει την έλευσή του στην Ελλάδα, προκειμένου να αγωνιστεί για την ερατεινή και ηδυπόθητη Ελευθερία της και εκδίδει διακήρυξη, στην οποία, μεταξύ άλλων, αναφέρει: «Ομογενείς φιλελεύθεροι Έλληνες... Όσοι ελάβατε τα όπλα υπέρ της ελευθερίας του Ορθοδόξου ημών Γένους, φιλοτιμηθήτε να φανήτε άξιοι πολεμισταί, δεικνύοντες εις τον κατά του ασεβούς τυράννου πόλεμον ανδρείαν ακαταμάχητον, ομόνοιαν αδιαίρετον και εις τους στρατηγούς ευπείθειαν απαράβατον.Τό τέλος των αγώνων μας είναι η Ελευθερία ή ο ένδοξος θάνατος. Αιώνιος δόξα παρά Θεώ και ανθρώποις...». Τόσο ο Δημήτριος όσο και τα δύο άλλα του αδέλφια απέθαναν σε νεαρή ηλικία, λόγω των πολλών πολεμικών και άλλων κακουχιών που υπέστησαν στη ζωή τους κατά τη διάρκεια της Εθνεγερσίας.
Όμως, η οικογένεια των Υψηλαντών είχε την ύψιστη τιμή να ταυτίσει το όνομά της με την Εθνεγερσία και να ηγηθεί αυτής. Ο Αλέξανδρος σάλπισε τον Θούριο της Ελευθερίας στη Μολδοβλαχία, η οποία την περίοδο εκείνη ήταν μια άλλη Ελλάδα, λόγω της ανθούσας ελληνικής κοινότητας. Και τον πολεμικό εκείνο παιάνα τον ολοκλήρωσε νικηφόρα ο αδελφός του Δημήτριος , κατά την ιστορική μάχη της Πέτρας της Βοιωτίας , στις 12 Σεπτεμβρίου 1829.
Έκτοτε, η Ελλάδα πορεύεται εν μέσω δυσκολιών και πολλών αντιξοοτήτων την ιστορική της πορεία. Οι αγώνες της, όταν έχει εμπνευσμένη ηγεσία, αποβαίνουν καρποφόροι, όπως οι Βαλκανικοί. Όταν όμως απουσιάζει η ομόνοια και η ικανή ηγεσία καταλήγουν σε τραγικές αποτυχίες, όπως συνέβη με τη μικρασιατική καταστροφή και τη μεγαλόνησο Κύπρο. Από το 1974 και εξής διερχόμαστε και πάλι πολύ δύσκολους καιρούς. Εκτός από την τραγική περιπέτεια της Κύπρου με την κατάληψη του 38% των εδαφών της και τον ξεριζωμό 180 και πλέον χιλιάδων Ελλήνων από τις πατρογονικές τους εστίες, αντιμετωπίζουμε το αυξανόμενο πνεύμα του νεοοθωμανικού επεκτατισμού, το οποίο, οφείλουμε να καταλάβουμε σαφώς, δεν αποτελεί την πολιτική του Ερντογάν, αλλά είναι μια μακρόχρονη πολιτικο-στρατιωτική της τουρκικής ηγεσίας που χαράκτηκε το 1952 από τον Νιχάτ Ερίμ και την οποία η Τουρκία πραγματώνει με αργά αλλά σταθερά βήματα. Όλοι της οι εξοπλισμοί και όλες της οι διπλωματικές κινήσεις, πότε με το καρότο και πότε με το μαστίγιο, σ αυτό τον στόχο αποβλέπουν. Να ανασυστήσουν την άλλοτε κραταιά οθωμανική αυτοκρατορία και να καταστήσουν την Τουρκία ηγέτιδα χώρα στη Μεσόγειο θάλασσα. Αυτή την πολιτική άλλωστε την διακηρύττει και ο Αχμέτ Νταβούτογλου στο περίφημο βιβλίο του το «Στρατηγικό βάθος», στο οποίο διακηρύττει ότι πρέπει να ψάχνουμε συνεχώς να βρούμε έστω και ένα Τούρκο, οπουδήποτε υπάρχει εκτός Τουρκίας, για να τον βοηθήσουμε να δημιουργήσει τουρκική μειονότητα, για να μπορούμε αργότερα να εγείρουμε τις τουρκικές μας απαιτήσεις. Και αυτό έπραξαν με την Κύπρο και αυτό πράττουν τώρα με τη Θράκη.
Αλλά, εκτός από τους εξωτερικούς κινδύνους αντιμετωπίζουμε και εσωτερικούς, οι οποίοι είναι πολύ πιο επικίνδυνοι από τους εξωτερικούς. Αντιμετωπίζουμε μεγάλους ιδεολογικούς κινδύνους που τείνουν να υποσκάψουν ανεπανόρθωτα τις εθνικοθρησκευτικές μας παραδόσεις, το αγωνιστικό μας φρόνημα και την αγάπη μας προς την υψηλόφρονα έννοια της Ελευθερίας, για την οποία τόσο πολύ αίμα έχυσαν οι πρόγονοί μας. Μάς επιβάλλεται ένα πνεύμα συβαριτισμού από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και από τον κοινωνικό μας περίγυρο, το οποίο ανατρέπει τις διαχρονικές αξίες του Ελληνισμού και υποσκάπτει τα υγιή θεμέλια της κοινωνίας και της Πατρίδας μας.
Τα στατιστικά δεδομένα που διαβάζουμε από τους ιατρικούς κύκλους, για τους νέους που υποφέρουν από ψυχολογικά προβλήματα, λόγω της εκλύσεως των ηθών και οι οποίοι οδηγούνται στα ναρκωτικά είναι τρομακτικά. Στώμε καλώς Αδελφοί μου. Η Ελευθερία, η Δημοκρατία, η αξία του Ανθρώπου και όλες μας οι ιστορικές αξίες που κερδήθηκαν με το τίμιο αίμα των αγωνιστών μας απαιτούν το ίδιο θυσιαστικό και αγωνιστικό πνεύμα. Ιδιαίτερα, η Ελευθερία είναι έννοια πολύ απαιτητική και αγώνισμα δυσκατόρθωτο. Απαιτεί αγώνες αδιάλειπτους και μαχητικούς· πρώτιστα, εσωτερικούς, μετά εξωτερικούς, καθώς και πνεύμα αυτοθυσίας.
Όμως, είναι και έννοια ηδυπόθητη, γιατί είναι ταυτισμένη με την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, τη δημιουργικότητά του και την ευτυχία του. Το πνεύμα της προσφοράς προς την τλήμονα Πατρίδα μας και ιδιαίτερα το ηρωικό φρόνημα «του θνήσκειν υπέρ φίλης Πάτρης», που επέδειξαν οι αγνοί αυτοί αγωνιστές της φιλοπάτριδος οικογένειας των Υψηλαντών, ας εμπνέει και τη δική μας ζωή. Διότι, και πάλιν, κατά τον μελίρρυτο πατριδολάτρη ποιητή μας Ανδρέα Κάλβο:
«Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία»
