Ὁ ὡραιότατος, κατά τήν ὑμνογραφία μας, καιρός τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ἤδη φθάνει στό τέλος του· καί καθώς "ἀναβαίνωμεν"πρός τά πνευματικά Ἱεροσόλυμα γιά νά συνατήσουμε τόν Παθόντα καί Ἀναστάντα δι᾿ ἡμᾶς Κύριο, ἡ ὡραιοτέρα αὐτή περίοδος καθίσταται ὅλο καί πιό ἱερωτέρα. Γι᾿ αὐτό ἔχοντας ὑπόψη μου τά παραπάνω καί τό ὅτι ἡ νῆσος αὐτή ὑπῆρξε καί συνεχίζει νά εἶναι ἕνα ἀπό τά ζωντανά κύτταρα τῆς Ὀρθοδόξου λειτουργικῆς πνευματικότητος καί ζωῆς, θεώρησα σωστό ν'ἀναφερθῶ στήν πνευματική της γεωγραφία, ὅπως αὐτή νοητά ὁριοθετεῖται ἀνάμεσα στούς 17 ο καί 19 ο αἰ. Παρακαλῶ δέ θερμά τήν ἀγάπη σας νά μοῦ ἀνεχθεῖ, τόσο τό ἄτεχνο τῆς γραφῆς, ὅσο καί τό ἀκαλάισθητο τῆς ὁμιλίας μου, στοιχεῖα πού ἀσφαλῶς ἀναγνωρίζω, ὡς ἄνθρωπος ἀτελής πού εἶμαι, ἕνεκα τῆς πτώσεως τῶν προπατόρων μας.

Ἀδελφοί καί πατέρες· φιλόχριστε καί εὐλογημένε λαέ τῆς χάριτος τοῦ Κυρίου. Ἔχω τή γνώμη ὅτι αὐτοί πού ἐτυμολόγησαν τή λέξη ΣΚΙΑΘΟΣ μέ τό Σκιά τοῦ Ἄθω, οὐσιαστικά πρόσφεραν σέ ὄλους ἐμᾶς τή δυνατότητα, νά προσδιορίσουμε ἕναν παράλληλο, ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ ὁ ὅρος, βίο μεταξύ τῆς νήσου αὐτῆς καί τοῦ Ἁγίου Ὄρους, τοῦ ἐπικαλουμένου "Περιβόλι τῆς Παναγίας". Θέλω δηλαδή νά πῶ ὅτι, ὅπως ὁ ἱερός Ἄθωνας ἔχει ἔφορο, προστάτη, βοηθό καί Γερόντισσα, δηλαδή πνευματικό ὁδηγό, τήν Παναγία μας, τό ἴδιο συμβαίνει καί σ᾿ αὐτό τό νησί. Γιατί σκέπη Οὐράνια, βοηθός τῶν 'ἐν νόσοις καί ἀναγκαις" εὑρισκομένων, πολιοῦχος καί ἀνύστακτος φύλακας, εἶναι ἠ Παναγία, πού φέρει μἀλιστα τήν ἐπωνυμία Εἰκονίστρια ἤ Κουνίστρα, παλιότερα δέ, καί "Ἐγγενήστρια". Γι᾿ αὐτό πολύ σωστα ὁ μακαριστός Γέροντας Ἀνδρόνικος, ὁ κατά κόσμος Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης ἀναφέρει πώς ἡ τῆς Εἰκονιστίας ἰερά Εἰκών ἀποτελεῖ "τόν ἀτίμητον θησαυρόν τῆς τρισευτυχοῦς ἠμῶν πατρίδος".

Δέν ἐπιθυμῶ νά ἐπαναλάβω ἐδῶ τό χρονικό τῆς εὑρέσως τῆς περιπύστου Εἰκόνος τῆς Παναγίας. Θ᾿ ἀρκεσθῶ μόνο νά πῶ ὅτι κατά τήν ἐποχή ἐκείνη, κατά παραχώρηση Θεοῦ εὑρέθη καί στή Σκόπελο ἡ θαυματουργός εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Λιβαδιώτισσας, στή γείτονα Σκόπελο, ἐνῶ , καθώς ἀναφέρει ὁ Μωραϊτίδης "τό ἔτος ἐκεῖνο καί ἄλλαι θαυματουργαί εἰκόνες τῆς Θεοτόκου εὑρέθησαν ἀλαχόσε καί ἰδίωςἡ Παναγία ἠ Προυσιώτισσα ἐν Εὐρυτανίᾳ. Τά ἔτη δέ ἐκεῖνα ὡσαύτως ὡμίλησε καί ἐν τῇ Μονῇ Δοχειαρίου ἐν Ἁγίῳ Ὄρει εἰκών Παναγία Γοργοϋπήκοος, παρά τήν εἴσοδον τῆς Τραπέζης ζωγραφισμένη".

Ἡ χἀρις τοῦ Θεοῦ βλέπετε, φανεροῦται ἀπό τῆν ἐποχή τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὅταν διά τῶν θεοφανειῶν ἀπεκαλύπτετο στόν περιούσιο λαό Του(πρβλ. Ἐξ. ), μέχρι σἠμερα διά σημείων διαφόρων (ὅπως εἶναι οἱ θαυμαουργές καί μυροβλύζουσες εἰκόνες τά Ἅγια Λείψανα κ. ἄ). Κι ἐπειδή πιστεύω ὅτι ἡ Παναγία εἶναι Αὐτή πού προσδιορίζει τά πρῶτα καί οὐσιαστικά ὅρια τῆς ὀρθοδόξου πνευματικῆς Γεωγραφίας τῆς Σκιάθου, γι᾿ αὐτό ἀναφέρθηκα στή Χάρη Της, συνεχίζοντας, γιά νά σᾶς ἐξηγήσω τί θέλω νά πῶ, ὅταν μιλῶ γι᾿ αὐτή τήν πνευματική Γεωγραφία.

Τό 1962 ὁ Κωστής Μπαστιᾶς γράφοντας τό ἐκτενές καί ἀναμφισβήτητα φιλορθόδοξο δοκίμιό του γιά τόν Παπαδιαμάντη σημείωνε καί τά ἑξῆς: "Ἄν ἡ Ὀρθοδοξία εἶχε σχεδιάσει τόν ἀληθινό της χάρτη πρωτεύουσα δέν θά ἦταν ἡ Ἀθήνα, γιατί πρωτεύουσα οὐσιαστική τοῦ ὀρθοδόξου Ἑλληνισμοῦ ἐδῶ καί χίλια χρόνια εἶναι τό Ἁγιονόρος ἔχοντας στά δεξιά του τή Θεσσαλονίκη καί στ᾿ ἀριστερά του τή Σκιάθο". Τό γιατί τό ἐξηγεῖ ὁ ἴδιος στή συνέχεια λέγοντας : " Ἠ Σκιάθος ....εἶναι ἕνα προχωρημένο κλιμάκιο Ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ ......(πού) μέ τήν μοναστική πνευατική προετοιμασία (ἐννοεῖ ἐδῶ τήν ἵδρυση καί λειτουργία τῶν παλαιότερων τῆς Εὐαγγελιστρίας μοναστηριῶν) καί κυριώτατα μέ τήν περιβόητη μονή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ μπαίνει στή σφαῖρα τῆς πνευματικῆς γεωγραφίας". Πού σημαίνει ὅτι Σκιάθος εἶναι ὁ χῶρος, ὅπου ἄνθισε καί ζωντάνεψε Ὀρθόδοξη πνευματική ζωή καί παράδοση , μέ τούς σεπτούς καί πνευματοτρόφους Γέροντες, μέ τούς ταπεινούς καί ὑπομονετικούς λευΐτες, τόν περιούσιο, μά καί βασανισμένο καί πονεμένο λαό, πού ὡστόσο ξέρει τίς χρονιάρες μέρες καί τίς τιμᾶ, μέ τίς εὐκατάνυκτες ἀγρυπνίες, τά πανίερα κολλυβαδικά ψαλσίματα, τή μυστηριακή ζωή καί τόσα ἄλλα.

Αὐτό εἶναι λοιπόν πού χαρακτηρίζει καί χαρτογραφεῖ τήν πνευματική γεωγραφία ἑνός τόπου καί συγκεκεριμένα τῆς φίλης Σκιάθου. Ἄς τήν περιηγηθοῦμε νοερά ἔχοντας πάντα μαζί μας τήν εὐχή καί τήν εὐλογία τῆς Παναγίας μας.

*******************

Ἄν τόν χῶρο τῆς γεωγραφίας τν ὁριοθετοῦν καί τόν προσδιορίζουν οἱ ἄνθρωποι, τόν χῶρο τῆς πνευματικῆς γεωγραφίας τόν ὁριοθετοῦ οἱ Γέροντες, οἱ πνευματικοί σύμβουλοι καί ὁδηγοί. Τοῦτο φυσικά γιά τούς "ἀλλόγους τεχνολόγους" εἶναι, ὅπως καί ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ, μωρία (πρβλ. Α΄ Κορ. 1,24). Ὅμως γιά τό φιλόθεο λαό εἶναι εὐλογία, ἀφοῦ ὁ Γέροντας μπορεῖ νά εἶναι, καί εἶναι, ὁ πνευματικός πατέρας τῆς ἐνορίας τους, ὁ ὁποῖος ἔχει καταστεῖ ὡς ὁ φύλακας τῆς ποίμνης πού τοῦ ἔχει ἀνατεθεῖ διά τοῦ Ἐπισκόπου ἀπό τό Θεό. Γιατί, ὅπως στό μοναστήρι ὑπάρχει ὁ Γέροντας-Ἡγούμενος ὡς τό κέντρο ἀναφορᾶς, ἔτσι καί στήν ἐνορία ἡγούμενος καί ἀχθοφόρος τῶν θλίψεων, τῶν ἀναγκῶν, ἀλλά καί τῶν στιγμῶν τῆς χαρᾶς, εἶναι ὁ παπᾶς.

Στούς αἰῶνες πού πέρασαν μιά σειρά ἀπό πρόσωπα εὐλογημένα καί ἰκανά, περικράτησαν καί διασφάλισαν εὐμενῶς καί ἀκατακρίτως τό Ὀρθόδοξο φρόνημα τοῦ λαοῦ αὐτοῦ. Ταπεινά ἄς τούς ἀνακαλέσουμε στή μνήμη μας, μάλιστα μέρες πού εἶναι καί πού ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ προεχόντως τίς ψυχές τῶν ἀποιχομένων ἐργατῶν της.

******************

Εἶχα πεῖ προηγουμένως ὅτι τά πρῶτα ὄρια τῆς πνευματικῆς γεωγραφίας τῆς Σκιάθου ἐτέθησαν ἀπό τήν Παναγία καί, μάλιστα, μέ τήν εὕρεση τῆς περιπὐστουΕἰκόνος. Κάι ἐξηγῶ ἀμέσως τί θέλω νά πῶ.

Ἡ Χάρις τῆς Παναγίας δέν ἐφάνη στόν ὁποιοδήποτε, ἀλλά στόν Γέροντα Σκιαθίτη ἱερομόναχο Συμεών, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε κατά τόν πολύ Ἐπιφάνιο Δημητριάδη, "ἀνήρ ἐναρέτου βίου καί ἡσυχαστής ". Ὑπογραμμίζω τή λέξη ἡσυχαστής, γιατί ἔχει βαθύτατο νόημα.

Ὁ "ἡσυχίαν ἄγων" πιστός δέν εἶναι μήτε ἀργός, μήτε ραθυμῶν, ἀλλά ὁ ἱστάμενος καί ζῶν "ἐνώπιος ἐνωπίῳ"μέ τό Θεό καί αὐτός πού φροντίζει νά ἐπισκέπτεται τόν ἐαυτό του διά τῆς αὐτογνωσίας καί τῆς αὐτοεξετάσεως. Φυσικά μέσα στά πλαίσια τῆς ὀρθοδόξου νηπτικῆς θεωρίας καί ἀσκήσεως καί τῆς ἀδιαλέιπτου προσευχῆς. Ἔτσι κατορθώνει νά φθάσει σέ πνευματικά ὔψη, νά πολεμήσει τά πάθη του καί νά καθαρίσει ἀπ᾿ αὐτά τήν καρδιά του, ὥστε ὡς ἄλλος Μωϋσῆς στό πνευματικό ὄρος Σινᾶ νά καταστεῖ θεόπτης.

Ἄν λοιπόν ὁ Γέροντας Συμεών εἶδε τό θαῦμα, ὁ ἄλλος Γέροντας καί πνευματικός τοῦ Κάστρου, ὁ παπα-Φραγκούλης ἦταν αὐτός πού κατέβαλε κόπους πολλούς καί μεγάλο ἀγώνα, ὥστε νά ἰδρυθεῖ ἡ ἰστορική Μονή τῶν Είσοδίων τῆς Θεοτόκου, τῆς ἐπιλεγομένης Είκονιστρίας. Μάλιστα ὁ παπα-Φραγκούλης πρόσφερε στόν Γέροντα Συμεών γιά ὑποτακτικό του "ἕνα οίκιακόν καί ὁμοδίαιτον, καταγόμενον ἀπό τήν περίφημον χώραν τῆς Ζαγορᾶς, Δράκειαν ὀνομαζομένην, τόν ὁποῖον εἶχε μάθει τά ἰερά γράμματα, ἀφοῦ τόν ἐκούρευσε μοναχόν, προχειρισθέντα εἰς ἱερέα παπα-Δαμασκηνόν ὀνόματι τόν ἔβαλε μετά τοῦ Γέροντος Συμεῶνος εἰς τό Μοναστήριον ....τόν ὁποῖον μετά τήν ἀποβίωσίν του ὁ Γέρων Συμεών ἄφησε διάδοχον εἰς τήν ἡγουμενίαν".

Ἄν λοιπόν ἡ Σκιάθος ἀξιώθηκε νά εἶναι κλῆρος τῆς Θεομήτορος, ὁ Ἄθωνας, τό Ἁγιονόρος, τό περιβόλι τῆς Παναγίας βρῆκε στό νησί αὐτό τήν "ἀγαθήν γῆν", ὅπως λέγει ὁ Εὐαγγελικός λόγος (πρβλ. Λκ. 8,8), γιά νά φυτεύσει ἐκεῖ φύτευμα ἀληθείας, τή γνήσια Ὀρθόδοξη λειτουργική πνευματικότητα καί ζωή, ὁποία διακρατεῖται στό ὄρος ὡς ἄλλη "ἔμψυχος Κιβωτός"τοῦ Γένους καί τῆς πίστεώς μας. Καί γιά νά μή μακρυγορῶ θυμίζω ὄτι ἠ πρώτη παρουσία τῶν Ἁγιορειτῶν στή Σκιάθο συνδέεται μέ τήν ἵδρυση τοῦ Μετοχίου τῆς Ἀθωνικῆς Μονῆς τοῦ Διονυσίου, Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος στό Κάστρο, ἤ τό Διονυσιάτικο, ὅπως ἀναφέρεται στίς πηγές. Ἀπό τό Μετόχι αὐτό πέρασαν πολλοί Διονυσιάτες πατέρες, οἰ ὀποῖοι καί συνέδραμαν τό λαό τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι ἐξηγεῖται τό γεγονός τῆς τιμῆς πού ἔδειχναν οἱ παλιοί Καστρινοί μέ τό σεβασμό τους πρός αὐτό καί κατ᾿ ἀκολουθίαν στό Ἄγιον Ὄρος.

Ἀλλά καί στά ὑπόλοιπα μοναστήρια συναντοῦμε Μορφές πατέρων, οἰ ὁποῖοι προσπαθοῦν, στό μέτρο τῶν δυνατοτήτων τους, νά σταθοῦν μέ ὐπευθυνότητα καί ἀγάπη, ἀρωγοί σιμά στόν ἁπλό λαό.

Φυσικά δέν πρέπει νά λησμονοῦμε καί τούς ταπεινούς κι ὀλιγογράμματους, μά καταρτισμένους περί τά λειτουργικά παπάδες-ἔτσι τούς λέγανε τότε κι ἔτσι οἱ ἴδιοι ὑπογράφανε: "ὁμολογῶ ἐγώ ὁ παπα-Ἰωάννης....." , ἤ "μαρτυρῶ ὁ παπα-Διοματάρης" κ.λ.π. Αὐτή δέ ἡ προσφώνηση πού διατηρεῖται μἐχρι σήμερα στά νησιά μας, κυρίως ἀπό τούς παλιότερους, ἔτσι ἀπαράλλακτα ἀκούγεται καί στό Ἁγιονόρος. Ὑπάρχει ἔνας μακρύς κατάλογος ἀπό τά τέλη τοῦ 17 ου μέχρι τά τέλη τοῦ 19 ου αἰ. τῶν ἱερέων πού διακόνησαν στό Κάστρο κι ἔξω ἀπ᾿ αὐτό Ἡ πνευματική δέ προσφορά ὅλων αὐτῶν δέν μπορεῖ νά ἐκτιμηθεῖ μέ βάση μόνο τίς πηγές, γιατί αὐτές εἶναι ἐλάχιστες καί γιά κἀποιους ἀνύπαρκτες. Μπορεῖ μόνο κανείς νά καταννοήσει ὅτι σέ δύσκολες καί ἀπαράμιλλα ἀντίξοες συνθῆκες διαβίωσης καί πνευματικῆς διακονίας, ὅλοι αὐτοί, ἄλλος λίγο, ἄλλος πολύ κράτησαν ἄσβυστη τήν ἀκοίμητη κανδήλα τῆς ὀρθοδόξου πίστεώς μας. Κι ἄν θελήσουμε νά δοῦμε ἀνεπίσημες πτυχές αὐτῆς τῆς πνευματικῆς τους ἠρωϊκότητος καί τῆς ἄγρυπνης ποιμαντικῆς δραστηριότητος, δέν ἔχουμε παρά ν᾿ ἀνατρέξουμε στίς σελίδες τῶν διηγημάτων τοῦ Παπαδιαμάντη, γιά νά δοῦμε, ὄχι αὐτούσιες, μά παράλληλες ὧρες ἀπό τήν ἔγκοπο διακονία τῶν ταπεινῶν καί ἀπλῶν αὐτῶν ποιμένων.

Δέν θά σᾶς κουράσω μεταφέροντας ἀπό τίς σελίδες τοῦ Παπαδιαμάντη τά παραδείγματα τῶν κληρικῶν, τῶν παπάδων δηλαδή, πού μόχθησαν γιά τό ποίμνιό τους. Ἁπλά θά θυμίσω ἐδῶ (καί παράλληλα θά τιμήσω) τίς Μορφές, τοῦ παπα-Ἐπιφανίου Οἰκονόμου, τοῦ παπα-Φραγκούλη, τοῦ παπα-Ἰωάννου Οἰκονόμου, παπποῦ τοῦ ἱερομονάχου Γρηγορίου Χατζησταμάτη, τοῦ παπα-Ἰωάννη παπα-Φραγκούλη, τοῦ παπα-Ζαχαρία Σακκελάριου, πού ὑπῆρξε πνευματικός ἀλλά καί Νοτάριος στο νησί, τόν παπα Γεώργιο Νικολαΐδη, τόν παπ᾿Ἀλέξανδρο, πνευματικό ἀκόμα καί τῶν μοναχῶν τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, τόν παπ᾿ Ἀδαμάντιο κ. ἄ. , πού ἀντιστάθηκαν, παρ᾿ ὅλα τά προβλήματα, τά ἐνοριακά, τά οἰκογενειακά καί τά κοινωνικά τῆς ἐποχῆς, πρός τό κάθε τί πού τυχόν θά νόθευε τό πνεῦμα τῆς ὀρθοδόξου Σκιαθίτικης πνευματικότητος, ὅπως τοῦτο εἶχε διαμορφωθεῖ καί παγιωθεῖ, ἀπό τίς θεο ̣ φιλεῖς ἐπιδράσεις τοῦ Ἄθωνα καί τῆς ἀρχαίας , γνησίας λειτουργικῆς παραδόσεως. Αὐτές δέ οἱ πνευματικές ἀντιστάσεις δέν ἦταν ἀποτέλεσμα ἀκραίου σωβινισμοῦ καί μισαλλοδοξίας, ἀλλά βίωμα σεβασμοῦ καί ἀγάπης, αὐτοθυσίας καί προσφορᾶς, σύμφωνα μέ τό λόγο-ὑποθήκη τῶν Πατέρων τους: "Οὐκ ἀρνησόμεθά σοι, φίλη Ὀρθοδοξία".

***********************

Τό 1794 ἡ Σκιάθος δέχεται τή ζωογόνο καί ἀγιασμένη προσφορά τοῦ Ἁγίου Ὄρους: τή σεπτή συνοδεία τοῦ Γέροντος Νήφωνος τοῦ Χίου, κατά κόσμον Νικολάου Νικολαρᾶ, ἀπό τά Πατρικά τῆς Χίου.

Αὐτός ὀ σεβαστός καί ἄγιος Γέροντας, πού πρῶτα μόνασε στή Μεγίστη Λαύρα τοῦ Ὄρους, κι ὕστερα στή φημισμένη γιά τούς πολιούς καί ἐναρέτους πατέρες, Σκήτη τοῦ Παντοκράτορος, ὑπῆρξε ἔνας ἀπ᾿ αὐτούς πού ἀντιστάθηκαν σθεναρά καί μέ παρρησία στούς νεωτερισμούς, πού ὁ Διαφωτισμός τῆς Εὐρώπης μέ τίς νέες του ἰδέες κυοφοροῦσε στό Νέο Ἑλληνισμό καί φυσικά στό Ἁγιον Ὄρος.

Τό 1794 λοιπόν ἔρχεται στή Σκιάθο καί ἱδρύει τό νέο μοναστήρι, τήν περιώνυμη Εὐαγγελίστρια, μάλιστα σέ τοποθεσία ὄπου παλιότερα ὑπῆρχε ἐκκλησία ἤ μονύδριο ἀφιερωμένο στήν Παναγία-αὐτό δέν τό διασαφηνίζουν οἱ πηγές. Πρέπει δέ νά σημειωθεῖ πώς ὁ ἐν λόγω Γέροντας εἶχε συστήσει, πρίν ἀπό τόν Εὐαγγελισμό κι ἄλλα τρία Κοινόβια, ἕνα ἀπό τά ὀποῖα εἶναι καί τό ἱστορικό μοναστήρι τοῦ Εὐαγγελισμοῦ στήν Ἰκαρία. Γι᾿ αὐτό πιολύ σωστά ὁ ὅσιος Ἀθανάσιος ὁ Πάριος ἔγραψε γιά τόν παπα-Νήφωνα, ὅτι "κοινοβιαρχικῶς ἐν πολλοῖς Κοινοβίοις διέπρεψεν".

Δέν θέλω νά ἐπεκταθῶ περισότερο στά τῆς ἱδρύσεως τῆς Μονῆς τούς κόπους καί τούς διωγμούς πού ὑπέμειναν οἱ πατέρες ἀπό τούς πειρατές καί τά στρατιωτικά τμήματα πού βρίσκονταν στό νησί, γιατί εἶναι σέ ὄλους σχεδόν γνωστά. Θά ἤθελα μόνο νά σᾶς διαβάσω κάποια ἀθησαύριστη γνώμη ἑνός γεωγράφου-περιηγητῆ, τοῦ Ἀργύρη Φιλιππίδη, γιά θαυμάσουμε ὅλοι τό θεοφικές πνευματικό κλίμα πού ὑπῆρχε στό ἱερό καθίδρυμα τῆς Εὐαγγελίστριας.

"Ἐπάνωθεν τοῦ νέου χωρίου (ἐννοεῖ τή σημερινή πόλη τῆς Σκιάθου) ἕως μισί ὥρα, εἶναι τό νέον μοναστήρι τῆς Παναγίας εἰς μνήμην τοῦ Εὐαγγελισμοῦ αὐτῆς τῇ 25 Μαρτίου. Τοῦτο τό μοναστήρι τό ἔκτισε τίς σεβάσμιος καί ἐνάρετος ἀνήρ, ὀνόματι Νήφων, ὅστις πρῶτον ἐκατοικοῦθσε μέ τήν συνοδείαν του εἰς τήν νῆσον Νικαριά, εἰς τήν ἐκεῖ ἰδικήν του σκήτην. Καί ἔχοντας ἕνα τόν πρῶτον καί ὀπαδόν του μαθητήν τῆς μοναδικῆς καί ἐναρέτου ἀσκητικῆς πολιτείας, ὀνόματι Γρηγόριον, ὅστις καί γέννημα θρέμμα άπό τήν Σκίαθον καί ἀνθρώπου υἱός ποτέ Χατζῆ Σταμάτη, ὁμιλῶντας πολλαῖς φοραῖς μέ τόν εἰρημένον διδάσκαλόν του, διά τήν πατρίδα του καί διά τό ἥμερον καί ἀτάραχον τῆς ἀνθρωπότητος, ἐπαρακινήθησαν μέ ὅλην τήν συνοδίαν του καί ἐμετοίκησαν ἀπό τήν Νικαριά εἰς τήν Σκιάθον, καί ἔκτισαν τό εἰρημένο μοναστήριον, εἰς μνήμην τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεομήτορος. Κάι εἶναι κτισμένο μέ τοιχόκαστρον, μέ κελλιά, μέ ὀντάδες, μέ ὅλα του τά ἀναγκαῖα κώμοδα· ἔκαμαν καί τήν Ἐκκλησίαν εἰς τήν μέσην, καί εἶναι ἀπαράλακτον ὡσάν τοῦ Ἁγίου ὄρους τά μοναστήρια, καί τό ἔχουν κοινόβιον, καί πολιτεύονταιμίαν ζωήν ἀδελφικήν. Ζοῦν ὄμως μέ τά ἔργα τῶν χειρῶν τους· καί μέ προῖκα ὁποῦ τούς ἔδωσεν ὁ εἰρημένος Γρηγόριος, ἐξόδευσαν εὶς αὐτό, ὅσον νά τό τελειώσουν, ἀπό ἐλεημοσύνας τῶν Χριστιανῶν ἀπό κάθε μέρος, ὑπέρ τά διακόσια πουγγιά· καί ἔγινε, κατ᾿ οἰκονομίαν Θεοῦ, ἕνα μεγάλο καλό τῶν γειτονικῶν χωρίων, διά ὠφέλειαν καί σωτηρίαν τῶν ψυχῶν, ἐπειδή ὡς εἴπωμεν, εἶναι ὡσάν τῆς Ἀγίας Ἄννης τοῦ Ὄρους οἱ εὑρισκόμενοι ἐδῶ Πατέραις καί καλλήτεροι"

Συνεχίζοντας ὁ ἐν λόγω γεωγράφος, γράφει γιά τό ἄλλο μοναστήρι τῆς Σκιάθου, τό ἐπονομαζόμενο τῆς Κουνίστριας."Εἶναι δέ καί ἄλλο παλαιόν μοναστήρι δυτικά, ἐπάνω εἰς τόν πονέντε, εἰς τήν ἄκριαν τῆς νήσου, ἐπ᾿ ὀνόματι τῆς Θεοτόκου, τά Εἰσόδια τῇ 21 Νοεμβίου, καί τό ὀνομάζουν Παναγία Κουνίστρα, καί κάμνει θαύματα ἄπειρα ἠ ἁγία Εἰκών. Καί εἰς τήν μνήμην της, ἔρχονται Σκοπελῖται, Τρικεριῶται, Ξηροχωργιανοί καί Μπρομυριῶται χάριν εὐλαβείαςκαί προσκυνήσεως. Οἱ ἐδῶ Πατέραις διαβάζουν ἀκολουθίαν ἁγιορείτικη ἀκατἀπαυστα. Ζοῦν μέ τά ἔργα τῶν χειρῶν τους, μέ τά ὀλίγα μαξούλια ὁποῦ κάμνουν. "

Ὅπως εἴδαμε, τό πνεῦμα πού κυριαρχοῦσε στήν Ὀρθόδοξη λειτουργική ζωή καί ὄχι μόνο στά δύο μεγάλα κοινόβια τῆς Σκιάθου, ἦταν καθαρά ἐπηρεασμένο ἀπό τό Ἅγιον Ὄρος.

**********************

Αὐτό πού χαρακτηρίζει τόν Γέροντα Νήφωνα εἶναι ἡ διάκριση καί ἡ πατρική ἀγάπη, ὥστε νά εἰρηνεύει καί ν᾿ ἀναπαύει τίς ψυχές. Θ᾿ ἀναφέρω τό παράδειγμα τοῦ προεστοῦ τῆς Σκιάθου Γέρο Δημητράκη Οἰκονόμου, παρέρα δύο ἐπιφανῶν Σκιαθιτῶν:τοῦ Ἐπιφνίου Δημητριάδη, Διδασκάλου τοῦ Γένους καί τοῦ Ἀλυπίου ἱερομονἀχου, τοῦ τετάρτου ἡγουμένου τοῦ Εὐαγγελισμοῦ.

Τό 1800, λοιπόν, ὁ Γέρο Δημητράκης ἀποφασίζει νά μοιράσει τήν περιουσία του, στά παιδιά καί στή γυναῖκα του, ὤστε ν᾿ ἀποσυρθεῖ στήν Εὐαγγελίστρια καί νά μονάσει. Ὄμως κατά τήν περίοδο τῆς προετοιμασίας τῶν διανεμητηρίων, ἦλθε σέ σύγκρουση μέ τή σύζυγό του Σεραϊνώ γιά τά καλόμοιρα τά κληρονομικά. Ὁ Γἐροντας, πού πληροφορήθηκε τήν ὑπόθεση, ἔστειλε στόν Γέρο Δημητράκη ἐπιστολή, στήν ὁποία καί τοῦ ἀναφέρει τά ἑξῆς:

" Νά οἰκονομήσῃς τά κατά σεαυτόν φρονίμως καί ψυχοφελῶς. Παρακαλῶ δέ νά κυβερνήσῃς τά πράγματα (μέ τή σύζυγό σου καί τά παιδιά σας), ὡς φρόνιμος, στοχαστικός, διά νά μήν ἀφήσῃς σκάνδαλα καί σύγχυσες καί κατάκρισες...."

Μιά ἄλλη περίπτωση εἰρήνευσης καί καθοδήγησης εἶναι ἐκείνη πού ἀναφέρεται στόν βίο τοῦ Γέροντος, γιά τή μεταστροφή καί τή μετάνοια τοῦ Νικοτσάρα, ὅταν πῆγε νά σκοτώσει τόν Νήφωνα μέ τήν αἰτιολογία ὅτι παρασύρει τούς στρατιῶτες του νά γίνουν μοναχοί κι ὕστερ᾿ ἀπό θαῦμα ἀνακάλεσε αὐτή του τή θηριώδη στάση.

Ἡ ἀγιότητα τοῦ βίου τοῦ Γέροντα φάνηκε, ὅπως γράφει ὁ συνοδοιπόρος του στό κίνημα τῶν Κολλυβάδων, ὅσιος Ἀθανάσιος ὁ Πάριος, καί κατά τήν ἀνακομιδήν τῶν λειψάνων του.

"Ἤδη γάρ πρό ἡμερῶν ἐμάθομεν καί ἐβεβαιώθημεν, ὄτι ἐν Σκιάθῳ ἀνακομιδῆς γενομένης τοῦ Κοινοβιάρχου καί ὁσιωτάτου παπα-Νήφωνος, τά ὀστᾶ αὐτοῦ ὤφθησαν πηγάζοντα εὐωδίαν ἄρρητον καί ὅτι πρός τῇ εὐωδίᾳ καί ἰάματα παράδοξα ἐτέλεσεν....". Γι᾿ αὐτό καί ὁ Μωραϊτίδης ἔγραφε, χρόνια μετά, τά ἐξῆς: "Τήν ἁγίαν κάραν τοῦ κτήτορος παπα-Νήφωνος ἔβλεπον πάντοτε μέχρι τοῦ 1876 ἔν τινι ἑρμαρίῳ ἐν τῇ Λιτῇ τοῦ Καθολικοῦ, καθαράν καί ἁγιωτάτην, ἥτις ὅμως σήμερον δέν ὑπάρχει". Πραχώρηση Θεοῦ, πρέπει νά θεωρηθεῖ, ἡ ἀπώλεια τῆς τιμίας Κάρας καί τῶν ἱερῶν λειψάνων τοῦ Γέροντος, γιατί τό πνεῦμα τό Κολλυβαδικό ἀπό τό μοναστήρι ἄρχισε νά φθίνει μετά τά τέλη τοῦ 19ου αἰ. Κι αὐτό ἀκριβῶς πού θά πρέπει πάντα νά μᾶς προβληματίζει εἶναι αὐτή ἡ λεγομένη ἄρση τῆς Χαριτος ἀπό ἕνα κατά πάντα καθαγιασμένο ἱερό κοινόβιο.

*************************

Τήν ἀγιοπνευματική παράδοση τοῦ Γέρονος Νήφωνος συνέχισε τό κατά πνεῦμα τέκνο καί διάδοχός του στήν ἡγουμενία, ὁ ἰερομόναχος Γρηγόριος Χατζησταμάτης. Ὁ Γρηγόριος ἦταν γόνος ἱερατικῆς οἰκογένειας καί κατά σάρκα γιός ἐνός ἀπό τούς πλουσιότερους νησιῶτες τῶν Βορείων Σποράδων. Ὑπῆρξε "πρᾶος καί ἡσύχιος μοναχός", ἀλλά καί πολύ φημισμένος πνευματικός, ὥστε νά ὑπερβεῖ ἡ φήμη του τά στενά ὅρια τῆς Σκιάθου. Ὁ Μωραϊτίδης ἀναφέρει ὅτι ἦταν καί ὑμνογράφος. Πάντως ἦταν σπουδασμένος στή Σχολή τῆς Πάτμου, ὅπου καί γνώρισε τόν Γέροντα Νήφωνα.

Ὑπάρχει μιά ἐκτενής χορεία ὁσίων Μορφῶν, οἱ ὁποῖοι στόν Εὐαγγελισμό κι εύργέτησαν πνευματικά τό λαό τῆς Σκιάθου. Ὅμως τόσο τό "σμικρόν τοῦ χρόνου', ὅσο καί ή αὐτεπίγνωση τήν ὁποία ἔχω, ὥστε νά μή γίνω πληκτικός, μέ κάνουν ν᾿ ἀναφέρω μόνο κάποια σημαντικά ὀνόματα.

Μεγάλη ἦταν ἡ προσφορά καί ἡ ἀκτινοβολία τοῦ τρίτου ἡγουμένου, τοῦ ἱερομ. Φλαβιανοῦ Ρίζου ἀπό τήν Ἄρτα, ἀνθρώπου δραστήριου καί μέ πολλές γνωριμίες μέ ἐξέχοντα πρόσωπα τῆς ἐποχῆς.

Ὁ Ἀλύπιος Δημητριάδης, ἄν καί γόνος ἀρχοντικῆς οἰκογένειας τῆς Σκιάθου, ὑπῆρξε ἀσκητικός καί ἰκανός. Ὁ Μωραϊτίδης ἀναφέρει τήν ἀκόλουθη ἀθησαύριστη εἴδηση:"Ἵνα παραστήσωμεν τήν ἀσκητικήν διαγωγήν τῶν πρώτων ἐκείνων ἁγίων Πατέρων, προσθέτομεν ὅτι, ὅτε ἐγίνοντο αἱ ἐργασίαι πρός ἀποπεράτωσιν τῶν ἐξωτερικῶν τοίχων τῆς Παμμεγίστης Τραπέζης, εἰργάζετο καί αὐτός ὀ Ἀλύπιος, ἔτρωγον δέ ἄρτον κρίθινον ξηρόν ὡς πέτραν ".

Οἰ πατέρες αὐτοί, καθώς καί οἱ ἐπόμενοι αὐτῶν ἄξιοι, γιατί ὑπῆρξαν καί κάποιοι ποὑ ὑποβίβασαν τήν κολλυβαδική παράδοση, διάδοχοί τους, ὄπως πολύ σωστά ἀναφέρει ὁ ἱστορικός τῆς Σκιάθου Ἰω. Ν. Φραγκούλας, "βοήθησαν πολύ στή διαμόρφωση τῆς θρησκευτικότητας τῶν κατοίκων τοῦ νησιοῦ καί τήν ἀνάπτυξη τῆς λογιοσύνης καί πνευματικότητας". Γιά νά συνεχίσει ὁ Μωραϊτίδης καί νά μᾶς πληροφορήσει: "Οἱ νησιῶται κατά τάς ἑορτάς καί Κυριακάς προσερχόμενοι εἰς τήν Μονήν τοῦ Εὐαγγελισμοῦ παρηκολούθουν τάς ἱεράς ἀγρυπνίας, ἐξωμολογοῦντο, μετελάμβαναν, ἐτραπεζώνοντο ἀδελφικότατα, ἤκουον τόν λόγον τοῦ Θεοῦ καί ὡδηγοῦντο νά ἀποφεύγουν τήν κακίαν καί νά ἀκολουθῶσι τήν εὐαγγελικήν ζωήν ".

Ὅμως στή Μονή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ἔζησαν καί κάποιοι ἀγιορεῖτες πατέρες, φιλοξενούμενοι τῶν Κοινοβιατῶν, οἱ περισσότεροι τῶν ὁποίων ἦταν ὁμοϊδεάτες καί ὁμόφρονες τῶν Κολλυβάδων.

Ἕνας ἀπ᾿ αὐτούς ἦταν ὁ πολύς ἱερομόναχος Εὐθύμιος Σταυρουδᾶς, Γέροντας τοῦ ἐρειπωμένου σήμερα Καρακαλλινοῦ κελλίου τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου, πού ὑπῆρξε, σύμφωνα μέ τελευταῖες ἔρευνες, ὁ παρδελφός καί ὁ βιογράφος τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου καί ἕνας ἀπό τούς ἄγνωστους Κολλυβάδες.

Ὁ Εὐθύμιος διακρίθηκε ὡς πνευματικός τοῦ νησιοῦ τῆς Σκιάθου, σύμφωνα μέ τὀ Ἐπισκοπικό Γρᾶμμα τοῦ τότε Σκιάθου καί Σκοπέλου Εὐγενίου, καί συνέδραμε στόν πνευματικό του ἀγῶνα τόν τότε βαρειά δικιμαζόμενο Σκιαθίτικο λαό.

Μαζί μέ τόν Εὐθύμιο στή μονή φιλοξενοῦνται ὁ ἄλλος παραδελφός τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου, ὁ Νεόφυτος ὁ Σκοῦρτος, οἱ ἱερομόναχοι Ἰωάσαφ ό Πάριος καί Ἰωάσαφ ὀ Χῖος, ἀπό τή Σκήτη τοῦ Ἁγίου Δημτρίου, κι αὐτοί ἄγνωστοι Κολλυβάδες κ. ἄ, γιά τούς ὁποίους πρέπει κάποτε ν᾿ ἀσχοληθεῖ πιό προσεκτικά ἡ ἔρευνα.

*************************

Καθώς αὐτή ἡ όμιλία φθάνει στό τέλος, δέν θά ἤθελα ν᾿ ἀφήσω ἀμνημότευτα τά τίμια κι ἁγιασμένα πρόσωπα τῶν σεπτῶν Γερόντων, Διονυσίου ἰερομονάχου Ἐπιφανίου, τοῦ ὐποτακτικοῦ του παπα-Ἱερμία καί φυσικά τή φιλόθεη Μορφή τοῦ Ἀνδρονίκου Μοναχοῦ, τοῦ κατά κόσμον Ἀλέξανδρου Μωραϊτίδη.

Ὁ πολιός καί ὥς ἕνας ἄλλος τῶν παλαιῶν ἐκείνων Προφητῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, στή Μορφή, στό ἦθος καί τήν παρρησία, Γέροντας Διονύσιος, μαθήτευσε τήν κοσμική σοφία, ἀλλά περισσότερο ἐκπαιδεύτηκε καί διαμόρφωσε τόν ἔσω, ἀλλά καί τόν ἔξω ἄνθρωπον, "τό συναμφότερον", ὅπως λέει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, κοντά στόν ὀνομαστό Γέροντα Κυριλλάκη.

Ὑποτάχτηκε ταπεινά στόν Γέροντά του, μήν ὑπολογίζονταςτή μόρφωσή του πού ἦταν σημαντική.

Τό πλέον ἄξιο στή ζωή τοῦ Γέροντα ἦταν ἡ ἀναβίωση τοῦ μοναχισμοῦ καί κατ᾿ ἐπέκταση, ἡ ἀκτινοβολία τῆς Ὀρθοδόξου λειτουργικῆς πνευματικότητος. Αὐτό ὑπῆρξε τό κορυφαῖο μήνυμα πού ἔστελεναν τά δύο Κοινόβια πού ἵδρυσε στή Σκιάθο: πρῶτα τῆς Παναγίας τῆς Κουνίστριας κι ὕστερα ὁ Προφήτης Ἠλίας.

Δίκαια λοιπόν ὁ Ἰω. Ν. Φραγκούλας γράφει πώς ὁ Γέροντας Διονύσιος ἄφησε ἐποχή στή Σκιάθο, ὡς ἀκούραστος κήρυκας τοῦ θείου Λόγου καί ὡς σπουδαῖος πνευματικός. Γι᾿ αὐτό παντοῦ διαφημίστηκε ὁ ἐνάρετος βίος του καί ὁ ἀδιαμφισβήτητος πατριωτισμός του. Κι ὀ Θεός, ὁ ὁποῖος "ὡς χρυσόν ἐν χωνευτηρίῳ ἐδοκίμασεν αὐτόν " (Σοφ. Σολ.3, 6), ἔδειξε κατά τήν ἐκταφήν του τά σημεῖα ἁγιότητος τοῦ χριστοφόρου του βίου, ἀφοῦ ἡ κάρα Του, ατά τόν Ἀλέξανδρο Μωραϊτίδη, "εἶχεν ὅλα τά καλά σημεῖα τῆς ἀσκητικῆς του ζωῆς".

***************************

Συνεχιστής ἄξιος καί παρήγορος παρουσία στό Σκιαθίτικο λαό τοῦ τέλους τοῦ 19ου αἰ, ἀλλά καί ἀδιαμφισβήτητος ἀπόγονος τῶν σεμνοπρεπῶν Κολλυβάδων ὑπῆρξε ό ὑποτακτικός τοῦ Γέροντα Διονυσίου, παπα-Ἱερεμίας.

Ὁ Γέροντας αὐτός ἦταν πνευματικός ἄριστος, μέ διάκριση καί σύνεση, ἀλλά καί φιλακόλουθος καί ἱεροπρεπής. Τόπος καταγωγῆς του ἦταν τό Λεωνίδιο τῆς Πελοποννήσου, ὅμως ἡ Σκιάθος, καί πιό συγκεκριμένα, τά ἱερά σκηνώματα τοῦ Προφήτη Ἠλία ὑπῆρξαν ὁ φυσικός χῶρος τοῦ παπα-Ἐρημίτη, ὅπου, κατά τόν Μωραϊτίδη, "εὕρισκεν παρηγορίαν καί ἀνακούφισιν " ἡ κάθε πονεμένη θειά-Ζωΐτσα τοῦ νησιοῦ, εἴτε στήν ἐξομολόγηση, εἴτε στήν ἀκρόαση καί μετοσή στήν "ὡραίαν ἀκολουθίαν τῶν σεμνῶν Κολλυβάδων, ἀκολουθίαν ἐκλείπουσαν ὁλοέν ἀπό τῆς Ἀνατολῆς, τῶν ἐρημικῶν Κολλυβάδων, ἑπτάκις τῆς ἠμέρας ὑμνούντων τόν Κύριον, κατά τόν ψαλμόν".

Παράλληλες ὧρες πνευματικῆς ἀνατάσεως ἔζησε ἠ Ὀρθόδοξη Σκιάθος καί στή Μονή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, κατά τήν ὁλιγόχρονη ἡγουμενεία τοῦ σεβασμίου καί μεγάλου πνευματικοῦ, τοῦ Γέροντος Σωφρονίου Κεχαγιόγλου. πρώην Λαυριώτου, ἐρημίτου, ἀποφοίτου τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης καί φίλου τοῦ Ἀγίου Νεκταρίου. Μόνο πού στή Σκιάθο δέν μπόρεσε νά παραμείνει, γιά πολλούς καί διαφόρους λόγους, πού κάποτε ἀξίξει νά ἐξεταστοῦν, παρ᾿ ὅλες τίς φιλότιμες προσπαθειες τῶν δύο Ἀλέξανδρων, φίλων του κι αὐτῶν, ὤστε ν᾿ ἀναβιώσει στόν Εὐαγγελισμό τό παλαιό Κολλυβαδικό πνεῦμα.

Τελειώνω, ἀναφέροντας τό τίμιο καί σεβαστό πρόσωπο τοῦ Ἀλέξανδρου Μωραϊτίδη, πού ἐνῶ τόν γνωρίζουμε ὡς ἕναν ἀπό τούς λογίους τοῦ νησιοῦ αὐτοῦ-κάποιοι, δυστυχῶς τόν ὑποτιμοῦν θεωρώντας τον ὑποδεέστερο τοῦ Παπαδιαμάντη, ἤ κρυμένο στή σκιά του- ἐκτός αὐτοῦ ὑπῆρξε τέκνο ὑπακοῆς καί δοχεῖο ἁγιοπνευματικῆς χάριτος. Εἶναι δέ γνωστό πώς ἐκοιμήθη ὡς μεγαλόσχημος μοναχός μέ τό ὄνομα Ἀνδρόνικος-κι ὁ Παπαδιαμάντης, σύμφωνα μέ τή μαρτυρία τοῦ ὁσιίου Γέροντος Φιλοθέου Ζερβάκου ἤθελε νά γίνει μοναχός, ὅμως.....

Μιά ἀπό τίς ἄγνωστες πτυχές τοῦ γνήσιου ὀρθοδόξου ἤθους τοῦ Μωραϊτίδη εἶναι καί ἡ συμβουλευτική τήν ὁποία ἐξασκοῦσε, στά πλάισια πάντα τῆς ὀρθοδόξου πνευματικῆς ζωῆς καί καθοδηγήσεως κάποιων ψυχῶν. Πραδειγματικά σᾶς ἀναφέρω τμῆμα ἐπιστολῆς πού ἔγραψε ἀπό τό νησί αὐτό, στή μέλλουσα μοναχή Μάρθα Μιχαήλ, τήν μετέπειτα ἡγουμένη τῆς Μονῆς Κλειστῶν, στήν Πάρνηθα.

"Μέ φόβον θεοῦ νά βαδίζῃς, καί φύλαττε τήν εὐλάβειαν μέ πολλήν προσοχήν. Ἰδίως νά ἀποφεύγῃς τήν παρρησίαν (στήν Ὀρθόδοξη πατερική γλώσσσα παρρησία σημαίνει τό ἀσυλλόγιστο θάρρος), ἡ ὁποία πολύ εὔκολα μᾶς κυριεύει, πολλαίς φοραίς δέ μᾶς ἔρχεται δεξιά, ὅτι δῆθεν καλόν εἶναι νά διδάσκωμεν καί νά ὁδηγῶμεν ἄλλους καί χωρίς νά θέλωμεν εὑρισκόμεθα αἴφνης εἰς ἕνα ἄλλον κλύκλον κοσμικόν καί παρασυρόμεθα ἀπό κοσμικάς ὁμιλίας. Καλόν εἶναι νά περιορίζεσαι......νά καταγίνεσαι εἰς τήν προσευχήν καί ν᾿ ἀποβλέπῃς μέ φόβον καί τρόμον είς τήν πορείαν τῆς σωτηρίας σου....Ἔχε ὑπομονήν καί βάδιζε τόν δρόμον σου τόν καλόν....Καί τά θλιβερά καί τά τερπνά θά περάσ·ης καί θά φθάσῃς είς τό τέρμα καί τήν ἀνάπαυσιν. Καλόν εἶναι νά πλησιάζῃς συχνά τόν πνευματικόν καί ἐκεῖ νά εὑρίσκῃς μεγάλην ἀνακούφισιν καί παρηγορίαν. Ἐν έλλέιψει πνευματικοῦ, ἀνάγνωσιν δέν ἠμπορες νά κάμῃς , ὅταν ἔχεις πειρασμόν, διότι ἔχεις ταραχήν, ἀλλά κάμε σταυρούς καί γονυκλισίας, ἕως οὗ ἔλθῃ ἡ γαλήνη είς τήν ψυχήν σου".

Γιά ὄσους γνώση τῆς λεγομἐνης νηπτικῆς πατερικῆς παραδόσεως, τά παραπάνω λόγια, δέν ἀποκλίνουν διόλου ἀπό τό πνεῦμα αὐτῆς τῆς ἰερῆς διδαχῆς.Γιατί ὁ Μωραίτίδης εἶχε ἐπιμελῶς ἐντρυφήσει στούς νηπτικούς πατέρες, ὕστερ᾿ ἀπό προτροπή, ὑποθέτω, τοῦ πνευματικοῦ του, τοῦ Γέροντος Δανιήλ. Τεκμήριο ἀδιάψευστο δέ αὐτῆς του τῆς σπουδῆς πάνω στούς Νηπτικούς Πατέρες εἶναι καί τό χειρόγραφό του, πού ἐπιγράφεται "ΜΙΚΡΟΝ ΛΕΙΜΩΝΆΡΙΟΝ", τό ὁποῖο σωζεται στή Μονή Κλειστῶν, καί τό ὁποῖο κατάρτισε ὁ ἴδιος ἀπο τό 1900 μέχρι τό 1910 συλλέγοντας, ὡς ἄλλη πνευματική μέλισσα, "τά ἐξοχώτερα ἀποσπάσματα ἐκ τῶν συγγραμμάτων, ὅσα ἀνέγνωσε῾".

**************************

Καθώς κλείνω τήν ὁμιλία μου αὐτή, ἀνακαλῶ στή μνήμη μου ὄλα ἐκεῖνα τά τίμια πρόσωπα τῶν ἁγ. Γερόντων, πού διακόνισαν, προσέφεραν παραμυθία κάι τό περίσευμα τῆς ἀγάπης τους στόν Σκιαθίτικο λαό κάι ἀπό οἰκονομία χρόνου δέν τά μνημόνευσα. Ζητῶ ταπεινά τήν εὐχή καί τή συγγνώμη τους. Τελιώνω δέ μέ τά ἀκόλουθα λόγια τοῦ μακαριστοῦ Κωστῆ Μπαστιᾶ, πού ἦταν ἀπό τούς πρώτους πού κατόρθωσε ν᾿ ἀκτινογραφήσει μέ γνήσιο ἐκλησιαστικό ἦθος καί εὐλάβεια τήν Ὀρθόδοξη Σκιάθο. "Ἠ Σκιάθος-λέει λοιπόν Μπαστιᾶς-χάις στήν εὔνοια τοῦ Δημιουργοῦ, πῆρε τήν πνευματική σφραγίδα, ἔγινε κιβωτός Ὀρθοδοξίας καί σύμβολο Όρθοδόξου πνευματικότητος"

Καί δέν εἶναι λόγια κενά αὐτά πού γράφει ὁ Μπαστιᾶς, λόγια οὐτοπίας, πού ἀνήκουν στό χῶρο τῆς φαντασίας καί τοῦ ἐφήμερου λόγου τῆς κατανάλωσης. Γιατί ὅσο καί νά διαφημιστεῖ στό παγκόσμιο τουριστικό μάρκετιγκ ἡ φυσική ὀμορφιά τοῦ νησιοῦ, ὄσο κι ἄν πασχίζουν κάποιοι νά τήν καταστήσουν "ὥσπερ γῆ Αἰγύπτου", κάτι δηλαδή ὅπως ἦταν ἡ ἁμαρτωλή Ἀλεξάνδρεια τόν καιρό τῶν Ἁγίων καί μεγάλων Γερόντων τῆς Ἐρήμου·ἐπειδή ἡ Σκιάθος πρέπει, ἀπαιτεῖται, νά παραμείνει πάντα ὡς ἡ Σκιάθος τοῦ Θεοῦ, ὡς τό ἀγιασμένο νησί τῶν Κολλυβάδων, ὡς ἡ νῆσος τῶν ἁγίων καί τῶν Γερόντων, γιατί ἡ Παναγία, ἡ ἔφορος αὐτοῦ τοῦ τόπου, δέν θ᾿ ἀφήσει καί τοῦτο τό περιβόλι Της, μέ τά ἰστορικά καί εὐκατάνυκτα μοναστήρια, τἀ γραφικά καί λιτά ξωκκλήσια καί τήν ἁγιοπνευματική εὐωδιάζουσα παράδοση, νά παραδοθεῖ "εἰς χεῖρας ἀμαρτωλῶν". Κάι τοῦτο ἐπειδή ἔχει καταστεῖ ἔμψυχος Κιβωτός τῆς Ὀρθοδόξου λειτουργικῆς παραδόσεως καί ζωῆς, τήν ὁποία "ψαυέτω μηδαμῶς χεἰρ ἀμυήτων". Σᾶς εὐχαριστῶ.

π. Κων. Ν. Καλλιανός

Βιβλιογραφία-βοηθήματα

1. Ἀρχεῖο Ἱ. Μ. Εὐαγγελισμοῦ Σκιάθου

2. Παναγία ἠ Κουνίστρια (ἐπιμ. π. Γ. Ἀθ. Σταματᾶ) Σκιάθος 2003

3.Κωστῆ Μπαστιᾶ, Παπαδιαμάντης, Δοκίμιο, Ἀθήνα 1960

4Ἰω. Ν. Φραγκούλα, Σκιαθίτικα Α (1978), Β(1979), Γ (1982), Δ(1986)

5. π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, Ἡ ἐνορία. Ὁ Χριστός ἐν τῷ μέσῳ ἡμῶν, ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθῆναι

7. Παν. Ἐπιφανειάδη, Ὁ Γέροντας Διονύσιος (ἐπιμ. Γ. Σπανόπουλος)

8. π. Κων. Ν. Καλλιανός, Μωραϊτίδεια Α΄ ἐκδ. ΤΗΝΟΣ, Ἀθήνα 2000

9. τοῦ ἴδιου Ἐνοριακοί ναοί καί ἐφημέριοι στή Σκιάθο ἐπί Ἀρχιερατείας τοῦ Ἐπισκόπου Σκοπέλου Εὐγενίου, ἀνατυπο ἀπό τό περ. ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ, Ἀθήνα

10. Ἀλ. Μωραϊτίδη, Ἀπο τήν Σκίαθον, στή σειρά, Μέ τοῦ βορηᾶ τά κύματα,

11.‘Αρχιμ. ‘Ηλία Μαστρογιαννοπουλου,