ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ  ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ  ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ   ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ "ΠΟΡΦΥΡΟΓΕΝΝΗΤΟΣ"
ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ
  ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΑΓ. ΒΑΡΒΑΡΑΣ   ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟ    ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
Φωνή Κυρίου | Διακονία | Εορτολόγιο | Πολυμέσα

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ

ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

ΒΙΒΛΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΤΕΧΝΗ

ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ

ΚΑΝΟΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Τo Μυστήριο του Χρίσματος

Αγαθαγγέλου, Μητροπολίτου Φαναρίου, Η θεολογική και κανονική Παράδοση της Εκκλησίας της Ελλάδος περί του καθαγιασμού, της παραλαβής και της λατρευτικής χρήσεως του Αγίου Μύρου κατά τον ΙΘ΄ και Κ΄ αιώνα,
Αθήνα 2012, σελ. 50-56.

Χρίσμα είναι το ιερό Μυστήριο κατά το οποίο χριομένων σταυροειδώς με 'Αγιο Μύρο των μελών του βαπτισθέντος, κατέρχεται η θεία Χάρη, η οποία σφραγίζει την νέα πνευματική του ζωή, διαπτύσσοντας τα χαρίσματα του νεοβαπτισθέντος σε βίο προσωπικό, θεοφιλή και ενάρετο.

Την έννοια του Μυστηρίου του Χρίσματος δηλώνουν και οι διάφορες ονομασίες, οι οποίες κατά καιρούς αποδόθηκαν σε αυτό και εκφράζουν είτε την εξωτερική του πλευρά, είτε την εσωτερική ενέργεια του Μυστηρίου. Τοιουτρόπως το Μυστήριο καλείται «έλαιον», «άγιον έλαιον», «έλαιον ευχαριστίας», «έλαιον χρίσεως», «έλαιον Θεού», «χρίσμα», «χρίσμα ευχαριστίας», «χρίσμα επουράνιον», «μυστικόν χρίσμα», «μύρον», «θείον μύρον», «μύρον μυστικόν», «μέγα μύρον», «άγιον και μέγα μύρον», «μυστήριον τελετής μύρου», «η του Πνεύματος δόσις», «Χριστού χάρισμα», «του Αγίου Πνεύματος το αντίτυπον», «βεβαίωσις ομολογίας», «τελείωσις», «σφραγίς», «χειροθεσία», και στη λατινική γλώσσα «impositio», «manus», «ungere», «signare», «manus impositio», «cinsummatio signaculo dominico», «consignatio», «manus imposition ad invocationem Sancti Spiritus», «chrismate baptizatos ungere», «chrisma salutis et signaculum vitae aeternae», «confirmatio» (1).

Η τελετουργία του Χρίσματος μετά το πέρας του Βαπτίσματος είναι ο φυσικός χρόνος τελέσεώς του. Η τάξη αυτή ήταν κοινή και στην Ορθόδοξη και στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, όπως προκύπτει από τις πηγές. Αυτό μαρτυρείται από τον ιερό Αυγουστίνο (2), τον Πάπα Ιννοκέντιο Α' (3) και τα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας της Ρώμης από τον 7ο μέχρι τον 13ο αιώνα (4). Όμως η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία διαφοροποίησε την πρακτική της, αναβάλουσα την τέλεση του μυστηρίου στο 7ο έτος ηλικίας του βαπτισθέντος παιδίου, αν παραστεί δε ανάγκη και νωρίτερα (5). Το σκεπτικό της είναι· αφού το νήπιο λόγω της ηλικίας του ευρίσκεται σε ηθικο-πνευματική ανωριμότητα, η δε συνείδηση του καθώς και οι λοιπές νοητικές του λειτουργίες υπνώττουν, πώς είναι δυνατόν να ανοιχθεί τούτο σε αγώνα προσωπικής οικειώσεως της δυνάμεως πού χορηγεί η χρισματική χάρη προς διάπτυξη της ζωής του σε πολιτεία φιλόχριστη, που τίθεται ως ειδικός σκοπός του Μυστηρίου; Η σκέψη βέβαια αυτή δεν στερείται βάσεως λογικής. Αλίμονο όμως αν βάση εκτιμήσεως των δογματικών της πίστεως αληθειών θέσουμε τον ορθό λόγο. Αφεύκτως θα αποδιοργανώσουμε όλα τα δόγματα πού είναι αλήθειες υπερφυσικές, τις οποίες μόνο δια της πίστεως μπορεί κανείς να προσεγγίσει και να οικειοποιηθεί.

Η Ανατολική και η Δυτική Εκκλησία αποδέχονται το Χρίσμα ως μυστήριο μη επαναλαμβανόμενο (6), το οποίο μεταδίδει στον χριόμενο την Χάρη του Αγίου Πνεύματος, που συντηρεί και στερεώνει την πνευματική ζωή, όπως άλλωστε δηλώνουν οι λέξεις «σφραγίς» και «βεβαίωσις» (7), «…ὁ δέ βεβαιῶν ἡμᾶς σύν ὑμῖν εἰς Χριστόν καί χρίσας ἡμᾶς Θεός, ὁ καί σφραγισάμενος ἡμᾶς καί δούς τόν ἀρραβῶνα τοῦ πνεύματος ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν» (8). Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης στην Α΄ καθολική του επιστολή μαρτυρεί· «καί ὑμεῖς τό χρῖσμα ὅ ἐλάβετε ἀπ' αὐτοῦ ἐν ὑμῖν μένει» (9). Υπό την έννοια αυτή, ενώ το Βάπτισμα είναι η θύρα για να εισέλθει ο άνθρωπος στην νέα ζωή της Βασιλείας των «τέκνων» του Θεού, το Χρίσμα αγιάζει περαιτέρω και τελειώνει τον άνθρωπο, τον καθιστά κοινωνό του Αγίου Πνεύματος (10). Το Βάπτισμα, το οποίο εδέχθηκε ο Κύριος για την έναρξη της επίγειας δράσεώς Του, βεβαιώθηκε με την κάθοδο και την μαρτυρία του Αγίου Πνεύματος, η οποία φανέρωσε την θεότητα του Χριστού. Ο ιερός Χρυσόστομος λέγει ότι το Πανάγιο Πνεύμα ήλθε επί του Κυρίου κατά την βάπτισή του «για να δείξει στους παρόντας και στον Ιωάννη, τον Υιό του Θεού. Και όχι μόνο γι' αυτό. Αλλά για να μάθεις ότι και σ' εσένα, όταν βαπτίζεσαι, έρχεται το 'Αγιο Πνεύμα» (11).

Ο Θεόφιλος Αντιοχείας ομιλών περί του μυστηρίου του Χρίσματος λέγει ότι: «καί ἡμεῖς καλούμεθα Χριστιανοί, ὅτι χριόμεθα ἐλαίῳ Θεοῦ» (12). Ο ιερός Κυπριανός διακρίνει σαφώς το μυστήριο του Βαπτίσματος από το του Χρίσματος ομιλών περί της αναγκαιότητος του δευτέρου και λέγων ότι είναι αναγκαίο τούτο σε εκείνον που βαπτίζεται, για να καταστεί χριστός Θεού και δυνηθεί να φέρει στον εαυτό του την Χάρη του Χριστού (13). 'Αξια αναφοράς επίσης θεωρείται η μαρτυρία του Τερτυλλιανού ομιλούντος περί της χορηγίας των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος δια του Χρίσματος (14). Το αυτό μαρτυρεί και ο 7ος Κανόνας της ε ν Λαοδικεία Συνόδου (360 μ.Χ.), ως επίσης και ο 38ος της Συνόδου της Ελβίρας (μετά το 300 μ.Χ.), ο ιερός Αυγουστίνος και άλλοι. Ο 'Αγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων λέγει στους νεοφώτιστους: «Καθώς δεχθήκατε το άγιο Χρίσμα, το οποίο είναι απεικόνιση του Α γίου Πνεύματος, γίνατε χριστοί. Όλα, λοιπόν, όσα έγιναν σ' εσάς, έχουν μία εικονική, (δηλαδή συμβολική), σημασία, επειδή είσθε εικόνες του Χριστού. Και ο μεν Ιησούς Χριστός, αφού εβαπτίσθηκε στον Ιορδάνη ποταμό και μετέδωσε στα ύδατα από την Χάρη της Θεότητας Του, ανέβηκε από τα ύδατα, ενώ γινόταν επ' Αυτού η ουσιώδης επιφοίτηση του Α γίου Πνεύματος, επειδή το όμοιο αγαπά να επαναπαύεται επάνω στο όμοιο. Το ίδιο συνέβη και σ' εσάς, όταν βγήκατε από την κολυμβήθρα των βαπτιστικών υδάτων. Σάς εδόθηκε, δηλαδή, το Χρίσμα, το οποίο είναι σύμβολο Εκείνου με το οποίο εχρίσθηκε ο Χριστός (δηλαδή του Α γίου Πνεύματος)... Και ενώ το σώμα σας χρίεται με το αισθητό 'Αγιο Μύρο, η ψυχή αγιάζεται με το 'Αγιο και Ζωοποιό Πνεύμα» (15).

Όπως στην βάπτιση του Κυρίου κατήλθε το Πανάγιο Πνεύμα για να φανερώσει όλο το πλήρωμα της Θεότητος στον Σαρκωθέντα σωματικώς Χριστό, παρομοίως και σ' εμάς το Χρίσμα του Μύρου γίνεται μετά το Βάπτισμα, για να λάβουμε και εμείς την Χάρη του Αγίου Πνεύματος. «Ἐκ τοῦ πληρώματος Αὐτοῦ γάρ, φησί, καί ἡμεῖς πάντες ἐλάβομεν καί χάριν ἀντί χάριτος» (16).

Αξίζει εδώ να σημειώσουμε, ότι ο απόστολος Πέτρος παρομοιάζει την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος στον Κορνήλιο και τους ανθρώπους του με την κάθοδο του Πνεύματος στους Αποστόλους και στους Μαθητές κατά την ημέρα της Πεντηκοστής: «Ἐν δέ τῷ ἄρξασθαί με λαλεῖν ἐπέπεσε τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ἐπ' αὐτούς ὥσπερ καί ἐφ' ἡμᾶς ἐν ἀρχῇ» (17). Αυτό το πνευματολογικό επιχείρημα εξαίρει αμέσως την σημασία της πίστεως και τής Χάριτος την οποία λαμβάνουμε διά του Χρίσματος, διότι την συνδέει ουσιαστικά με το κορυφαίο γεγονός της Πεντηκοστής (18).

Το Μυστήριο του Χρίσματος συνίσταται σε μία ευχή και στην πράξη της χρίσεως δια του Αγίου Μύρου.

Η ευχή του Αγίου Μύρου, μέσα στο Μυστήριο του Βαπτίσματος, είναι η ακόλουθη:

«Εὐλογητός εἶ, Κύριε, ὁ Θεός ὁ Παντοκράτωρ (19), ἡ πηγή τῶν ἀγαθῶν, ὁ ἥλιος τῆς δικαιοσύνης (20), ὁ λάμψας τοῖς ἐν σκότει φῶς σωτηρίας (21), διά τῆς ἐπιφανείας τοῦ Μονογενοῦς σου Υἱοῦ καί Θεοῦ ἡμῶν καί χαρισάμενος ἡμῖν τοῖς ἀναξίοις τήν μακαρίαν κάθαρσιν ἐν τῷ ἁγίῳ Βαπτίσματι, καί τόν θεῖον ἁγιασμόν ἐν τῷ ζωοποιῷ Χρίσματι. Ὁ καί νῦν εὐδοκήσας ἀναγεννῆσαι τόν δοῦλόν σου τόν νεοφώτιστον δι' ὕδατος καί Πνεύματος (22), καί τήν τῶν ἑκουσίων καί ἀκουσίων ἁμαρτημάτων ἄφεσιν αὐτῷ δωρησάμενος (23). Αὐτός οὖν, Δέσποτα παμβασιλεῦ εὔσπλαγχνε, χάρισαι αὐτῷ καί τήν σφραγῖδα τῆς δωρεᾶς τοῦ ἁγίου καί παντοδυνάμου καί προσκυνητοῦ σου Πνεύματος, και τήν μετάληψιν τοῦ ἁγίου Σώματος καί Αἵματος τοῦ Χριστοῦ σου. Φύλαξον αὐτόν ἐν τῷ σῷ ἁγιασμῷ, ῥῦσαι ἀπό τοῦ πονηροῦ, καί πάντων τῶν ἐπιτηδευμάτων αὐτοῦ, καί τῷ σωτηρίῳ σου φόβῳ, ἐν ἁγνείᾳ καί δικαιοσύνῃ τήν ψυχήν αὐτοῦ διατήρησον. Ἵνα ἐν παντί ἔργῳ καί λόγῳ εὐαρεστῶν σοι, υἱός καί κληρονόμος τοῦ ἐπουρανίου σου γένηται βασιλείας» (24).

Μετά την ευχή, ακολουθεί η χρίση των κυρίων μελών του σώματος του νεοφώτιστου διά του Αγίου Μύρου. Ο ιερεύς χρίει σταυροειδώς τον βαπτισθέντα α) στο μέτωπο, για να ελευθερωθεί από την ντροπή, την οποία περιέφερε παντού ο πρώτος άνθρωπος, που παρέβη την εντολή του Θεού β) στα αυτιά, για να αποκτήσει τα ώτα εκείνα για τα οποία λέγει ο Κύριος στο Ευαγγέλιο «ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν, ἀκουέτω», γ) στην όσφρηση, ώστε, έχοντας την αίσθηση του πνευματικού Μύρου, δηλαδή του Αγίου Πνεύματος, να λέγει «Χριστοῦ εὐωδία ἐ σμέν τῷ Θεῷ ἐν τοῖς σωζομένοις», δ) στο στήθος, ώστε, φορώντας τον θώρακα της δικαιοσύνης, να αντιστρατεύεται στις μεθοδείες του διαβόλου (25), ε) στα χέρια, σε ένδειξη τής δημιουργίας του ανθρώπου από τον Θεό και την διάθεση να εργασθεί το πλάσμα του Θεού τις εντολές του Κυρίου, και στ) στους πόδας, για να πορεύονται πάντοτε την οδό του Θεού.

Εάν εξαιρέσουμε το αίτημα περί καταξιώσεως του βαπτιζομένου να μεταλάβει το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου, τα υπόλοιπα αιτήματα συνυφαίνονται με την «σφραγίδα της δωρεάς του Αγίου Πνεύματος» (26), την οποία λαμβάνει ο πιστός: να διαφυλαχθεί στον «αγιασμό του Θεού», να στερεωθεί στην πίστη, να απαλλαγεί από τον πονηρό και όλες τις απάτες του και με τον σωτήριο φόβο του Θεού να διατηρήσει την ψυχή του στην καθαρότητα και στην αρετή (27). Το 'Αγιο Πνεύμα παρέχει την δυνατότητα να αποκαλούμε τον Χριστό ως «Κύριο Ιησού». Έ χοντας δεχθεί το «αντίτυπο» του Αγίου Πνεύματος, οι Χριστιανοί καθίστανται «χριστοί», αναδεικνύονται -όπως γράφει ο Κυπριανός- σε «χριστούς Θεού», δηλαδή «δυναμένους να φέρουν μέσα τους τη χάρη του Χριστού». Μετά το Χρίσμα «ο Πατέρας, ο Υιός και το 'Αγιο Πνεύμα κατοικούν πλέον στον βαπτισμένο».

«Το 'Αγιο Πνεύμα με την κατά το Μυστήριο του Χρίσματος σφραγίδα Του, μας μεταβάλλει αληθινά και μας χειροτονεί σ' αυτό που ο Θεός προαιώνια θέλει να είμαστε, αποκαλύπτοντας την αληθινή προσωπικότητα μας και το μοναδικό μας πλήρωμα» (28). Σύμφωνα με τον απόστολο Παύλο ο Κύριος μάς παρέχει την «σφραγίδα του Πνεύματος» για να επιβεβαιώσει την υπόσχεση του (29) ως «αρραβώνα της κληρονομιάς», δηλαδή «ως εγγύηση» για την μελλοντική λύτρωσή μας.

Η χρισματική χάρη είναι διαφορετική από την βαπτισματική. Ενώ το ιερό Βάπτισμα δημιουργεί την νέα ύπαρξη και εισάγει την άνθρωπο στην νέα εν Χριστώ ζωή, το Χρίσμα σφραγίζει με τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος την ύπαρξη αυτή, βοηθώντας τον άνθρωπο να εισέλθει στην οδό των πνευματικών αγώνων και ν' αξιοποιήσει υποκειμενικά το αγαθό του ιερού Βαπτίσματος (30).


ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1) Πρβλ. Δημητρίου Σαλάχα, Τα μυστήρια της χριστιανικής μυήσεως: Βάπτισμα, Χρίσμα, Θεία Ευχαριστία, εκδ. Αφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 136-137. Μ accarone M., «L ' unita del battesimo e della cresima nelle testimonianze della Liturgia Romana dal III al XVI secolo», εις «Lateramun», I (1985).

(2) Augustinus, In epistolam ad Parthos, VI, 10, ed. P. Α ga ё sse, Παρίσιοι 1961, σελ. 299 (Sources chretiennes, 75).

(3 ) R. Cabié, La lettre du pape Innicent I à Decentius de Gubbio, 19 mars 416, Texte critique, traduction et commentaire )Coll. Bibliothèque de la Revue d'Histoire ecclésiastique 58, Louvain 1973=, σελ. 22-25. Πρβλ. Ρ. L 20, 55.

(4) Δημητρίου Σαλάχα, Τα μυστήρια τηςχριστιανικής μυήσεως: Βάπτισμα, Χρίσμα, Θεία Ευχαριστία, σελ. 109-114.

(5) Δημητρίου Σαλάχα, Τά μυστήρια τής χριστιανικής μυήσεως: Βάπτισμα, Χρίσμα, Θεία Ευχαριστία, σελ. 117: «Αν και η τέλεση του μυστηρίου του χρίσματος στη Λατινική Εκκλησία αναβάλλεται, όπως αρμόζει, μέχρι του εβδόμου περίπου έτους της ηλικίας, όμως μπορεί να χορηγηθεί και πριν, αν το νήπιο ευρίσκεται σε κίνδυνο θανάτου, ή ο λειτουργός κρίνει ότι πρέπει να σπεύσει τη χορήγηση του για εύλογες και σοβαρές αιτίες» (Κανών 788ος).

(6) Η Ορθόδοξη και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία συγκλίνουν ως προς τη μη επανάληψη των Μυστηρίων του Βαπτίσματος, του Χρίσματος και της Ιερωσύνης. «... Το σκεπτικό είναι ότι, όταν άπαξ χορηγηθεί η χάρις των μυστηρίων αυτών στο συγκεκριμένο πρόσωπο, αυτή δεν αφαιρείται πλέον απ' αυτό, εφ' όσον κατά τρόπο υπερφυσικό έχει αποτυπωθεί αυτή στην ψυχή του...». Βλ. Χρυσοστόμου Κωνσταντινίδου, Η αναγνώριση των μυστηρίων των ετεροδόξων στις διαχρονικές σχέσεις Ορθοδοξίας και Ρωμαιοκαθολικισμού, Εκδόσεις Επέκταση, σελ. 69. Δημητρίου Σαλάχα, Τα μυστήρια της χριστιανικής μυήσεως: Βάπτισμα, Χρίσμα, Θεία Ευχαριστία, Κανών 845, σελ. 22.

(7)Χρήστου Ανδρούτσου, Συμβολική εξ επόψεως Ορθοδόξου, Θεσσαλονίκη, σελ. 325.

(8) Β΄ Κορ. 1,21.

(9) 2,27.

(10) Κωνσταντίνου Σκουτέρη, Δογματική μετά στοιχείων συμβολικής και απολογητικής, τεύχος Β', Αθήναι 1973, σελ. 167.

(11) ΕΠΕ, Θεσσαλονίκη 1972, κεξ., 9, 392.

(12) Προς Αυτόλνκον, 1, 12. ΒΕΠΕΣ, 5, 19, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήναι.

(13) Επιστολή προς Ιανουάριον, Ρ. L., 3, 1078.

(14)Ρ. L., 2, 54-55.

(15)ΒΕΠΕΣ, τόμος 39ος, σελ. 253-254.

(16) Αγίου Συμεών, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, P. G. 155, 229 B. Ιω. 1,16.

(17)Πράξ. 11,15.

(18) Μ' αυτή την προοπτική, όπως παρατηρήθηκε, ο ευαγγελισμός και η προσέλευση στην πίστη την οποία επιφέρει, αποτελούν τηρουμένων των αναλογιών μία παρατεινόμενη Πεντηκοστή.

(19) Πρβλ. Γεν. 9, 26. Β΄ Βασιλ. 7, 26-27.

(20) Μαλαχ. 4, 2.

(21) Πρβλ. Ματθ. 4,16.

(22) Ιω. 3,5.

(23)Πρβλ. Κολοσ. 1,14.

(24) Γαλ. 4, 7. Πρβλ. Β' Τιμ. 4, 18. Ιακ. 2, 5.

(25) Κατηχήσεις, σελ. 432. Ματθ. 11, 15. Β' Κορ. 2, 15. Εφεσ. 6, 14.

(26)Την μνημονευθείσα φράση μαρτυρεί ο Κύριλλος Ιεροσολύμων (Κατήχησις XVII, 33 Ρ. G., 33, 1056), κατ' εξοχήν δε ο Αστέριος Αμασείας (Φωτίου, Μυριόβι-βλος, 271, Μ.Ρ.0.104, 213), ωσαύτως δέ οί Κανόνες 7 τής Β' Οικουμενικής και 95 της Πενθέκτης Συνόδου, οι οποίοι ρητά επίσης ομιλούν περί τής χρίσεως δι' Αγίου Μύρου των κυρίων μερών του σώματος.

(27)Γ. Φίλια, Έννοια και σημασία του μυστηρίου του Χρίσματος στη ζωή του Χριστιανού, σελ. 51.

(28) A. Schmemann, Εξ ύδατος και Πνεύματος, Αθήνα, 1984, σελ. 152.

(29) Πράξ. 2,33.

(30) Ανδρέα Θεοδώρου, Απαντήσεις σε ερωτήματα, σελ. 240.

Για ενημέρωση σχετικά με τα νέα, τις εκδηλώσεις, τις εκδόσεις και το έργο μας παρακαλούμε συμπληρώσετε τα παρακάτω στοιχεία. Για τους όρους προστασίας δεδομένων δείτε εδώ.